130.000 χρόνια πριν η έξοδος του Homo sapiens, First Eurasians left Africa up to 130,000 years ago

Ο χάρτης της μετανάστευσης του Homo sapiens. The Out-of-Africa model that best fits both the genetic and cranial shape data. A first migration along the Indian Ocean rim occurred as early as 130 thousand years ago (green arrow) and was followed by a second, more recent migration wave into Eurasia (red arrow). Credit: Katerina Harvati/University of Tübingen and Senckenberg Center for Human Evolution and Palaeoenvironment

Επιστήμονες με επικεφαλής τη διεθνώς αναγνωρισμένη ελληνίδα παλαιοανθρωπολόγο Κατερίνα Χαρβάτη, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν στη Γερμανία, συνδύασαν τα πιο πρόσφατα ανατομικά και γενετικά στοιχεία, για να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι ο ανατομικά σύγχρονος άνθρωπος (Ηomo sapiens) άρχισε τις μεταναστεύσεις του από την Αφρική πριν από περίπου 130.000 χρόνια, πολύ νωρίτερα από ό,τι εθεωρείτο μέχρι σήμερα.

Όπως εκτιμούν οι ερευνητές, υπήρξαν διάφορα κύματα μεταναστεύσεων και πιθανότατα το αρχαιότερο ακολούθησε μία νότια διαδρομή, μέσω της Αραβικής χερσονήσου, με κατεύθυνση την Αυστραλία και τον Δυτικό Ειρηνικό.

Η μελέτη

Νέα μελέτη τοποθετεί την έξοδο του σύγχρονου ανθρώπου από την Αφρική πολύ νωρίτερα από την κρατούσα θεωρία. The first ancestors of today’s non-African peoples probably took a southern route through the Arabian Peninsula as early as 130,000 years ago, the researchers found. The study is published by Professor Katerina Harvati and her team from the Institute for Archaeological Sciences at the University of Tübingen and the Senckenberg Center for Human Evolution and Palaeoenvironment, in collaboration with colleagues from the University of Ferrara, Italy, and the National Museum of Natural History, France. The study appears in the online Early Edition of the Proceedings of the National Academy of Sciences. 

Η ομάδα της κυρίας Χαρβάτη, σε συνεργασία με ερευνητές του Πανεπιστημίου της Φεράρα στην Ιταλία και του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Γαλλίας εξέτασε διάφορα πιθανά σενάρια διασποράς και μεταναστευτικές διαδρομές με αφετηρία την Αφρική, συγκρίνοντας τις προβλέψεις του καθενός από αυτά με ουδέτερα γενετικά δεδομένα καθώς και με δεδομένα που προέκυψαν από τη μορφολογική εξέταση του κρανίου σημερινών ανθρώπων, προερχόμενων από δέκα διαφορετικούς πολιτισμούς του πλανήτη.

Όπως περιγράφουν στο σχετικό άρθρο τους στην επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences» οι ερευνητές κατέληξαν στην εκτίμηση πως το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι το πρώτο κύμα εξόδου από την Αφρική πραγματοποιήθηκε πριν από περίπου 130.000 χρόνια, αρκετές χιλιάδες χρόνια νωρίτερα σε σχέση με τις επικρατούσες έως τώρα εκτιμήσεις. Ένα δεύτερο μεταναστευτικό κύμα προς Την Ευρώπη και την Ασία έλαβε χώρα πολύ αργότερα, πριν από περίπου 50.000 χρόνια.

Η έξοδος από την Αφρική

The stone artifacts found in Oman were likely made by striking flakes off flint, leading to distinctive triangular shapes. This is the first time this particular stone tool technology has been found outside of Africa. Credit: Yamandu Hilbert 

Οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν ότι όλοι οι σημερινοί άνθρωποι κατάγονται από ένα κοινό προγονικό πληθυσμό, που ζούσε πριν από 100.000 - 200.000 χρόνια στην Αφρική. Το κυρίαρχο μέχρι σήμερα σενάριο ήταν ότι υπήρξε ένα κύριο ρεύμα εξόδου από την «μαύρη ήπειρο» και αυτό συνέβη πριν από 50.000 έως 70.000 χρόνια. Όμως τα πιο πρόσφατα γενετικά, αρχαιολογικά και παλαιοανθρωπολογικά δεδομένα, υποδεικνύουν ότι τα μεταναστευτικά ρεύματα ήταν περισσότερα και ότι ξεκίνησαν πολύ νωρίτερα, πριν από 130.000 χρόνια. Η κυρία Χαρβάτη και οι συνεργάτες της εξέτασαν όλα τα προτεινόμενα σενάρια αντιπαραβάλλοντάς τα με τα στοιχεία που προκύπτουν από τα γενετικά και ανατομικά δεδομένα. Τα ευρήματά τους συνηγορούν υηέρ της δεύτερης εκδοχής.

«Και οι δύο κατηγορίες στοιχείων, τόσο οι ανατομικές συγκρίσεις κρανίων, όσο και τα γενετικά δεδομένα, υποστηρίζουν την άποψη ότι υπήρξαν πολλαπλές μεταναστεύσεις», δήλωσε η κυρία Χαρβάτη. Στο πρώτο μεταναστευτικό κύμα προς την Αυστραλία και τον Ειρηνικό οφείλουν την καταγωγή τους οι αυστραλοί Αβορίγινες, οι Μελανήσιοι και οι κάτοικοι της Παπούα. Άλλοι πληθυσμοί στην ηπειρωτική Ασία έλκουν την καταγωγή τους από το κατοπινό μεταναστευτικό κύμα πριν από 50.000 χρόνια.

Ανοιχτά ερωτήματα

The 1.8-million-year-old skull unearthed in Dmanisi, Georgia, suggests the earliest members of the Homogenus belonged to the same species, say scientists in a paper published Oct. 18, 2013 in the journal Science. Credit: Photo courtesy of Georgian National Museum 

Ερωτηματικό παραμένει ποιες συνθήκες στην ανατολική Αφρική ήσαν αυτές που «πυροδότησαν» τις μεταναστεύσεις. Οι επιστήμονες εικάζουν ότι σοβαρές ξηρασίες που άρχισαν να εμφανίζονται πριν από 135.000 χρόνια, ώθησαν πολλούς προγόνους μας να δοκιμάσουν την τύχη τους σε άλλα πιο υγρά και εύφορα μέρη.

Prof. Harvati is a paleoanthropologist specializing in Neanderthal evolution, modern human origins and the application of 3-D geometric morphometric methods to anthropology. Her broader research interests include primate and human evolution; evolutionary theory and the species question in the human fossil record; evolution of primate and human life-history; Pleistocene hominins; the relationship of morphological variability to genetics and environment; and Paleolithic archaeology. She has conducted fieldwork in Europe and Africa, and recently directed paleoanthropological fieldwork in Greece (Aliakmon Paleolithic/ Paleoanthropological Survey project) and Tanzania (Lake Manyara Paleoanthropological Fieldwork). Prof. Harvati has organized international symposia on Neanderthal evolution ("Neanderthals Revisited: New Approaches and Perspectives") and modern human origins ("Transition from archaic to modern: Quantitative approaches"). Her edited volume of the articles presented at the "Neanderthals Revisited" conference was published by Springer in 2006. Her research is published, among other journals, in Nature, Science, the Proceedings of the National Academy of Sciences, Evolutionary Anthropology, Journal of Human Evolution and American Journal of Physical Anthropology. 

Η Κατερίνα Χαρβάτη γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε ανθρωπολογία στις ΗΠΑ, στα πανεπιστήμια Κολούμπια και City της Νέας Υόρκης (CUNY), από όπου πήρε το διδακτορικό της. Σήμερα είναι καθηγήτρια -επικεφαλής του τομέα Παλαιοανθρωπολογίας- του Πανεπιστημίου του Τύμπινγκεν στη Γερμανία και συνεργαζόμενη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου CUNY. Συνεργάζεται επίσης με το Πανεπιστήμιο Αθηνών και την Εφορία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας. Θεωρείται μία από τις πλέον ανεγνωρισμένες παλαιοανθρωπολόγους διεθνώς όσον αφορά τους Νεάντερταλ καθώς και την καταγωγή και εξέλιξη των σύγχρονων ανθρώπων. Έχει πραγματοποιήσει εκτεταμένες έρευνες πεδίου στην Αφρική και στην Ευρώπη (μεταξύ των οποίων στην Ελλάδα). Έχει επίσης κάνει σημαντικές δημοσιεύσεις στα πλέον έγκριτα διεθνή επιστημονικά περιοδικά (Science, Nature, PNAS κ.α.).

Θεραπευτικά μικροσκοπικά ρομπότ για χρήση μέσα στο σώμα. Mini robot doctors that could swim in your bloodstream

Tiny robots could help you heal. Acting as mini technicians, they could one day assemble medical devices inside the body. A veritable construction crew of micro-scale robots already exists, from worm-like bots that can move heavy loads to muscle-powered machines that can walk across a lab bench. But until now, finer control over miniature objects has proved elusive.

Μικροσκοπικά ρομπότ τα οποία θα μπορούν να βοηθούν τον ασθενή να αναρρώσει και θα συνθέτουν ιατρικές συσκευές μέσα στο σώμα του αναπτύσσουν επιστήμονες του Carnegie Mellon University στο Πίτσμπεργκ.

Eric Diller and Metin Sitti of Carnegie Mellon University in Pittsburgh have created a simple version of micro-robots using rods made of magnetic materials. Each robot is about 1 millimetre long and has two gripping arms. A magnetic field is used to move the robots and operate the grippers.

Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του New Scientist, οι Έρικ Ντίλερ και Μέτιν Σίτι δημιούργησαν κάποια απλά νανορομπότ χρησιμοποιώντας μαγνητικά υλικά. Το κάθε ρομπότ έχει μήκος περίπου ενός χιλιοστού και δύο βραχιόνες. Ο έλεγχός τους γίνεται μέσω μαγνητικών πεδίων, που καθορίζουν την κίνησή τους και τη λειτουργία των βραχιόνων.

Άλλα ρομπότ τέτοιου είδους που είχαν αναπτυχθεί στο παρελθόν έπρεπε να είναι συνδεδεμένα με τον χειριστή τους, κάτι που τα καθιστούσε ακατάλληλα για χρήση μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Σε άλλες περιπτώσεις, δεν ήταν δυνατή η ταυτόχρονη κίνηση και ο χειρισμός βραχιόνων. «Μπορούμε να τα μετακινούμε όσο αυτοί είναι κλειστοί ή ανοιχτοί, δεν έχει σημασία» αναφέρει ο Σίτι.

Μέχρι τώρα, τα ρομπότ έχουν δοκιμαστεί για τη μεταφορά μικρών αντικειμένων και την κατασκευή μικροσκοπικών γεφυρών. Μελλοντικά ελπίζεται η ανάπτυξη πιο εξελιγμένων εκδόσεων που θα εισέρχονται στο σώμα του ασθενούς μαζί με εξαρτήματα μικρο-μηχανών, και θα κινούνται μέσα στο αίμα του. Τα ρομπότ θα μπορούν στη συνέχεια να συνθέτουν συσκευές που θα βοηθούν στην θεραπεία.

«Χρειάζεται να συρρικνώσουμε τις συσκευές για να μπαίνουν ευκολότερα στο σώμα, αλλά αν είναι πολύ μικρές, τότε πρακτικά δεν είναι χρήσιμες. Αυτό που θέλουμε είναι να τις συναρμολογούμε μέσα στο σώμα» αναφέρει ο Σίτι.

Πηγή: www.newscientist.com

Όταν η Ανταρκτική θύμιζε Καλιφόρνια, Today's Antarctic region once as hot as California, Florida

Νέα μελέτη για τις κλιματικές συνθήκες στην παγωμένη ήπειρο. Antarctica today. Parts of ancient Antarctica were as warm as today's California coast, and polar regions of the southern Pacific Ocean registered 21st-century Florida heat, according to scientists using a new way to measure past temperatures. Credit: © doethion / Fotolia

Μια ακόμη μελέτη έγινε για τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούσαν στο μακρινό παρελθόν στις νοτιότερες περιοχές του περιοχές και ειδικά την Ανταρκτική. Οπως φαίνεται υπήρξε κάποια εποχή που η παγωμένη ήπειρος είχε συνθήκες παρόμοιες με εκείνες της ηλιόλουστης Καλιφόρνια.

Ζεστή ήπειρος

Κάπως έτσι θα ήταν η εικόνα της Ανταρκτικής πριν από 40-50 εκ. έτη σύμφωνα με τη νέα μελέτη. Dusy Basin Kings Canyon California.

Τη νέα μελέτη πραγματοποίησαν ερευνητές του Πανεπιστημίου Γέιλ που διερεύνησαν τις συνθήκες που επικρατούσαν στις νοτιότερες περιοχές της Γης κατά την Ηώκαινο περίοδο που ξεκίνησε πριν από περίπου 55 εκ. έτη και διήρκεσε περίπου 20 εκ έτη. Έχει διαπιστωθεί ότι εκείνη την περίοδο υπήρξαν μεγάλες συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα του πλανήτη με αποτέλεσμα να υπάρξουν κλιματικές μεταβολές παρόμοιες με αυτές που βιώνει και σήμερα. Με απλά λόγια υπήρξε αύξηση της θερμοκρασίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι την Ηώκαινο περίοδο η Ανταρκτική βίωνε θερμοκρασίες παρόμοιες με εκείνες της Καλιφόρνια σήμερα.

Credit: Newcastle University.

Υπολογίζουν ότι η μέση θερμοκρασία στην Ανταρκτική εκείνη την περίοδο ήταν περίπου 14 βαθμούς Κελσίου. Στις πολικές περιοχές του νότιου Ειρηνικού Ωκεανού η κατάσταση ήταν ακόμη πιο θερμή αφού σύμφωνα με τους ερευνητές οι συνθήκες προσομοίαζαν εκείνες της Φλόριδα σήμερα με τη μέση θερμοκρασία να αγγίζει τους 22 βαθμούς Κελσίου. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «PNAS» και αναμένεται να συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση των κλιματικών μεταβολών που εξελίσσονται αυτή την περίοδο στην Ανταρκτική.

Τα πρώτα θηλυκά με πέος. Female Penis, Male Vagina: First Case of Genital Reversal in Nature Reported

Το πέος μιας θηλυκιάς Neotrogla φουσκώνει και συγκρατείται στη θέση του με αγκίστρια, τα οποία διακρίνονται στη βάση. Shown here, the female penis structure of the cave insect Neotrogla aurora. The researchers were astonished to discover that the females of four Neotrogla species from extremely dry Brazlian caves had penislike genitals dubbed gynosomes, a complex organ composed of muscles, ducts, membranes and spikes. In contrast, the males possess vaginalike phallosomes. Shown here, the female penis structure of the cave insect Neotrogla aurora.  Credit: Current Biology, Yoshizawa et al.

Σε κάποια σπήλαια της Βραζιλίας, οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί πλήρως. Έντομα που συνουσιάζονται για μέρες ολόκληρες στο απόλυτο σκοτάδι είναι τα πρώτα γνωστά ζώα στα οποία τα θηλυκά έχουν πέος -και όταν βρουν τον κατάλληλο σύντροφο, κυριολεκτικά δεν λένε να ξεκολλήσουν.

Η αντιστροφή

Here, the terminal abdomens of the cave insects while copulating in lateral view. Credit: Current Biology, Yoshizawa et al.

Στο βασίλειο των ζώων έχει ανακαλυφθεί μια πληθώρα ειδών στα οποία οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί. Στους ιππόκαμπους, για παράδειγμα, το θηλυκό είναι πιο επιθετικό στην αναζήτηση συντρόφου ενώ το αρσενικό αναλαμβάνει την επώαση των αβγών.

Μέχρι σήμερα, όμως, δεν ήταν γνωστή καμία περίπτωση που η αναστροφή των ρόλων φτάνει μέχρι την ανατομία των γεννητικών οργάνων.

Ζεύγος Neotrogla επί τω έργω. Το θηλυκό είναι από πάνω. Females with penislike genitals and males with vaginalike organs are cases of a new extreme reversal of sex roles researchers have discovered in little-known cave insects of the genus Neotrogla. Credit: Current Biology, Yoshizawa et al.

Ερευνητές από την Ιαπωνία, τη Βραζιλία και την Ελβετία περιγράφουν την ασυνήθιστη σεξουαλική ζωή των εντόμων Neotrogla, μήκους περίπου 3 χιλιοστών τα οποία ζουν σε σπήλαια της Βραζιλίας και χωρίζονται σε τουλάχιστον τέσσερα είδη.

At about 0.4 to 0.5 mm (0.016 to 0.02 inches), or about one-seventh the length of the insects, the penislike organs (shown here) are large relative to the size of the insects, which range from about 2.7 to 3.7 millimeters (0.11 to 0.15 inches) long.  Credit: Current Biology, Yoshizawa et al.

Στη διάρκεια της μαραθώνιας συνουσίας, που διαρκεί 40 με 70 ώρες, το θηλυκό καβαλάει το αρσενικό και εισάγει ένα εξάρτημα σαν πέος μέσα σε ένα άνοιγμα που θυμίζει κόλπο. Το πέος φουσκώνει και συγκρατείται στη θέση του με δομές σαν αγκίστρια, εμποδίζοντας το απρόθυμο αρσενικό να αποτραβηχτεί. Συγκρατείται μάλιστα τόσο γερά ώστε, όταν οι ερευνητές προσπάθησαν να χωρίσουν ένα συνουσιαζόμενο ζευγάρι, το αρσενικό κόπηκε στη μέση χωρίς να σπάσει ο δεσμός.

Once inside a male cave insect, the membranous part of the female gynosome inflates, and numerous spines (shown in color) on the organ anchor the two insects together. Females can hold males very tightly — in one instance, when the scientists attempted to pull a pair apart, the male's abdomen was ripped from the rest of his body without breaking the genital coupling.  Credit: Current Biology, Yoshizawa et al.

Θέλοντας ή μη, το αρσενικό παραδίδει τελικά στο πέος του θηλυκού μια γενναιόδωρη σταγόνα σπέρματος, η οποία όχι μόνο γονιμοποιεί την επιθετική σύντροφο αλλά της προσφέρει και πολύτιμα θρεπτικά συστατικά. Αυτή η ασυνήθιστη μερίδα τροφής ίσως μάλιστα να είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο αυτά τα έντομα εξέλιξαν την παράξενη σεξουαλική ζωή τους.

Τι συνέβη

Here, a schematic showing the different sexual parts of two Neotrogla cave insects copulating. Credit: Current Biology, Yoshizawa et al.

Οι ερευνητές εικάζουν ότι οι αρσενικοί πρόγονοι των Neotrogla διέθεταν κάποτε πέος και συμπεριφέρονταν όπως πολλά ακόμα είδη ασπόνδυλων, στα οποία το αρσενικό προσφέρει τροφή στο θηλυκό ως γαμήλιο δώρο

The researchers suspect this strange reversal of sex roles evolved because of the generous amounts of nutritious semen that males include within their sperm capsules as nuptial gifts for their mates. The caves in which these insects live (an example shown here) are poor in resources, making it advantageous for females to mate more often.  Credit: Current Biology, Yoshizawa et al.

Στο φτωχό περιβάλλον της σπηλιάς, όμως, το δώρο αυτό ήταν τόσο πολύτιμο για την παραγωγή αβγών ώστε τα θηλυκά άρχισαν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να το αποκτήσουν. Με τον καιρό εξέλιξαν ένα αγκαθωτό πέος, το οποίο εμποδίζει το δωρητή να αποδράσει πριν παραδώσει το θρεπτικό πακέτο.

"Neotrogla species constitute the first cases in nature in which genitalia are reversed," said study co-author Rodrigo Ferreira, a cave biologist at the Federal University of Lavras in Brazil, shown here collecting samples. Credit: Current Biology, Yoshizawa et al.

Τα αρσενικά, από την άλλη, έχουν κάθε λόγο να είναι επιλεκτικά στην ανεύρεση συντρόφου και έχουν πάψει πια να παίζουν το ρόλο του επιθετικού εραστή. Στο ιδιαίτερο περιβάλλον των σπηλαίων, δείχνει η μελέτη, η εξέλιξη ήταν λογικό να δώσει τον φαλλό στα κορίτσια.

Ραφαήλ: «Σκέπτεται, ενεργεί, αισθάνεται πέρα για πέρα σαν Έλληνας»

Ραφαήλ, Ο Θρίαμβος της Γαλάτειας, 1512. Τοιχογραφία, 295× 224 cm. Βίλλα Φαρνεζίνα (Ρώμη), Ρώμη.

Το 1504 ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα χρονιά να έρθει κανείς στη Φλωρεντία: ο Λεονάρντο και ο Μιχαήλ Άγγελος συναγωνίζονταν στο Palazzo della Signoria, ο πρώτος δούλευε επίσης την περίφημη Μόνα Λίζα (Τζιοκόντα), ο δεύτερος τον Δαβίδ και τη Μαντόνα Taddei (περ. 1504· Λονδίνο, Royal Academy), έργο που εντυπωσίασε ιδιαίτερα τον νεαρό Ραφαήλ, ο οποίος τη χρονιά αυτή έφθασε από το Ουρμπίνο, την πατρίδα του, στη Φλωρεντία.

 Αυτοπροσωπογραφία του Ραφαήλ. Self-portrait. 1506.

Ο Ραφαήλ (1483-1520), νεότερος από τους δύο προηγούμενους, δεν είχε ούτε τις απέραντες γνώσεις του Λεονάρντο ούτε τη δύναμη του Μιχαήλ Αγγέλου, ούτε όμως και τον δύσκολο χαρακτήρα τους στην επικοινωνία με τους ανθρώπους. Είχε ένα βαθύ αίσθημα αρμονίας και χάρης, αποτέλεσμα βαθιάς καλλιέργειας και παιδείας, αναζητούσε την ιδανική ομορφιά, όπως την παραδίδουν τα αριστουργήματα της Αρχαιότητας και διατηρούσε ένα μεγάλο εργαστήριο μαθητών, σχεδιαστών σε όλη την Ιταλία ακόμη και στην Ελλάδα, για να του προμηθεύουν ό,τι μπορούσε να τον βελτιώσει. Αν και πέθανε πολύ νέος, σε ηλικία 37 χρόνων, όσο περίπου και ο Μότσαρτ, άφησε ένα πολυσήμαντο έργο, ιδιαίτερα όσον αφορά τη δημιουργία του νέου ύφους στη ζωγραφική (maniera moderna) κατά τον αρχαίο τρόπο (all᾽antico).

Ραφαήλ, Ο Παρνασσός, 1508-11. Βατικανό, Stanza della Segnatura.

Ο Ραφαήλ, μετά από σύντομη παραμονή στη Φλωρεντία, πήγε στη Ρώμη την εποχή που ο Μιχαήλ Άγγελος δούλευε την οροφή της Καπέλα Σιστίνα στο Βατικανό (1508-1512)· εκεί ήρθε σε επαφή με αρχαία μνημεία, αγάλματα, σαρκοφάγους, πλήθος έργων μικροτεχνίας, πολύτιμους λίθους, νομίσματα κ.ά., που του παρέχουν μια σπουδαία πηγή τύπων και μοτίβων για χειρονομίες, στάσεις μορφών, συνθέσεις κτλ. Μόλις ο Ραφαήλ έφθασε στη Ρώμη, ο πάπας Ιούλιος Β' του ανέθεσε ένα σημαντικό έργο, να διακοσμήσει με νωπογραφίες τις αίθουσες (stanze) της ιδιωτικής του βιβλιοθήκης στα μέγαρα του Βατικανού. Στην Αίθουσα της Υπογραφής (γνωστής ως Stanza della Segnatura) ο κόσμος της ελληνικής κλασικής Αρχαιότητας βρίσκεται σε άμεση συνομιλία με τον χριστιανικό κόσμο. 

Ραφαήλ, Η Σχολή των Αθηνών, 1510-1511. Νωπογραφία.

Στην περίφημη Σχολή των Αθηνών δεσπόζουν στο κέντρο οι μορφές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, όπου ο πρώτος κρατάει τον Τίμαιο και ο δεύτερος τα Ηθικά, δηλαδή τα πιο σημαντικά τους κείμενα για τον χριστιανισμό. Εδώ η απόδοση της αρχιτεκτονικής δεν θυμίζει απλώς αρχαίο κτήριο, αλλά μεταφέρει όλη την ένταση του χώρου, όπως ο ίδιος ο Ραφαήλ ή ο Μπραμάντε τη γνώρισαν στο Πάνθεον της Ρώμης. 

Ραφαήλ, Παρνασσός, τοιχογραφία στην Αίθουσα της Υπογραφής στο Βατικανό, χαρακτικό του Μαρκαντόνιο Ραϊμόντι. Μάντσεστερ, Whitworth Art Gallery.

Απέναντι από τη σκηνή αυτή είναι τοποθετημένη η Θεολογική συζήτηση, με τον ένθρονο Ιησού σαν αρχαίο ήρωα στο κέντρο και δίπλα στον βορινό τοίχο η σκηνή του Παρνασσού με τον Απόλλωνα και τις εννέα Μούσες, που περιστοιχίζονται από τους σημαντικότερους ποιητές της Αρχαιότητας αλλά και της νεότερης εποχής. Ο Απόλλωνας καθισμένος στο κέντρο παίζει βιόλα ντα μπράτσο (viola da braccio), ένα έγχορδο συνοδείας, με το οποίο συνοδεύει την απαγγελία του Ομήρου: η μουσική του Απόλλωνα εμπνέει και καθοδηγεί τον Όμηρο, τον οποίο ακολουθούν ο Δάντης, ο Βιργίλιος και άλλοι σπουδαίοι Λατίνοι ποιητές. Στον ίδιο χώρο συνυπάρχουν τα μεγάλα έπη όλων των εποχών, της ελληνικής και της ρωμαϊκής Αρχαιότητας καθώς και της ιταλικής λογοτεχνίας. Στην τοιχογραφία αυτή ο Ραφαήλ χρησιμοποίησε πολλά παραθέματα από αρχαία γλυπτά του Belvedere.

Ραφαήλ, Όμηρος ανάμεσα στον Δάντη και στον Βιργίλιο, λεπτομέρεια από την τοιχογραφία του Παρνασσού στην Αίθουσα της Υπογραφής, στο Βατικανό.

Για να παραστήσει π.χ. τη Μούσα Καλλιόπη πήρε πρότυπο την Κοιμωμένη Αριάδνη, γνωστή ως Κλεοπάτρα. Για τον Όμηρο, καθώς το αρχαίο πορτρέτο του τυφλού ποιητή ήταν άγνωστο εκείνη την εποχή, ο Ραφαήλ χρησιμοποίησε το κεφάλι του Λαοκόοντα.

Ραφαήλ/Σοντόμα, Οι γάμοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τη Ρωξάνη, τοιχογραφία, περ. 1517. Ρώμη, Βίλα Φαρνεζίνα. Έργο του Σοντόμα που βασίζεται σε σύνθεση του Ραφαήλ, η οποία αποδίδει έργο του Αετίωνος σύμφωνα με την Έκφραση του Λουκιανού.

Απόλλωνας του Belvedere, μικρό χάλκινο αντίγραφο του Βίλελμ Τετρόντε, περ. 1560. Φλωρεντία, Bargello.

Απόλλων του Belvedere. Βατικανό, Museo Pio Clementino.

Εμπνεόμενος από τις περιγραφές του Λουκιανού, ανέπλασε για τον τραπεζίτη Αγκοστίνο Κίτζι στη Βίλα Φαρνεζίνα (Villa Farnesina) μια χαμένη αρχαία ζωγραφιά του Αετίωνα (σύγχρονου του Απελλή), την παράσταση των Γάμων του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τη Ρωξάνη — που τελικά ζωγράφισε ο Σοντόμα (1477-1549) σε σχέδια του Ραφαήλ —, δίνοντας στον Αλέξανδρο τη στάση του Απόλλωνα του Belvedere. Το έργο αυτό θα επηρεάσει στο μέλλον, σε όλη την Αναγέννηση και το μπαρόκ, μια σειρά παραγγελιών για τοιχογραφίες ή ταπισερί με θέματα από τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (π.χ. τη σειρά ταπισερί για τον Λουδοβίκο ΙΔ' το 1670 σε σχέδια του Λεμπρέν).

Ραφαήλ, Αποκαθήλωση (λεπτομέρεια), 1507. Ρώμη, Galleria Borghese.

Ρωμαϊκή σαρκοφάγος του Μελεάγρου. Βατικανό, Museo Chiaramonti.

Πιο φανερή η χρήση αρχαίου προτύπου γίνεται στην Αποκαθήλωση του 1507, όπου για τη μορφή του Χριστού ο Ραφαήλ δανείζεται τον νεκρό Μελέαγρο, έναν πολύ γνωστό τύπο από τη ρωμαϊκή σαρκοφάγο του Μελεάγρου στο Βατικανό, στο Museo Chiaramonti. Το δεξί χέρι που πέφτει χαλαρό στα πλάγια επαναλαμβάνει ακριβώς το αντίστοιχο μοτίβο του Μελεάγρου. Το σχήμα αυτό του νεκρού Μελεάγρου, το οποίο συναντούμε ήδη στην Αρχαιότητα σε αγγεία με διάφορα θέματα, ως μεταφορά του νεκρού πολεμιστή (ή του Μέμνονα ή του Σαρπηδόνα ή του Έκτορα), μετατρέπεται σε Χριστό από τον Ραφαήλ.

Μιχαήλ Άγγελος, Πιετά (“θρήνος”), μάρμαρο, 1498-1499. Ρώμη, Άγ. Πέτρος.

Η μορφή αυτή του Μελεάγρου, που επαναλαμβάνεται σε πολλές ρωμαϊκές σαρκοφάγους, πρέπει να επηρέασε και τον νεαρό Μιχαήλ Άγγελο για το σώμα του Χριστού στην Πιετά ("θρήνο") του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη.

Ραφαήλ, Οι Τρεις Χάριτες, 1504-05, 17.1 cm × 17.1 cm. Musée Condé, Chantilly.

Οπωσδήποτε ο κλασικισμός του Ραφαήλ δεν περιορίζεται σε μεμονωμένα στοιχεία, αλλά αφορά τη γενικότερη αντίληψη της εποχής του για την ιδανική τέχνη που πρέπει να συνδυάζει την ελληνική χάρη και τη ρωμαϊκή dignitas. Ο Γκαίτε θα πει γι᾽ αυτόν: «Δεν ελληνοποιεί τίποτε, σκέπτεται, ενεργεί, αισθάνεται πέρα για πέρα σαν Έλληνας».

Ραφαήλ, Οι Σίβυλλες, 1514. Νωπογραφία. Ναός της Παναγίας της Ειρήνης, Ρώμη.

Σε επιστολή του στον πάπα Λέοντα Ι', ο Λεονάρντο τον εκλιπαρεί να φροντίσει για τη συντήρηση των πρωτότυπων αρχαίων έργων και να ενθαρρύνει τους καλλιτέχνες να τα μιμηθούν και να τα ξεπεράσουν. Σε λίγα χρόνια, το 1515, ο πάπας Λέων Ι' ανέθεσε στον Ραφαήλ την επίβλεψη της αναστήλωσης και της συγκέντρωσης των αρχαίων μνημείων στη Ρώμη, οπότε ολοκληρώνεται η αρχαιολογική "ωρίμανση" του Ραφαήλ. Οι παρατηρήσεις του Ραφαήλ σε αρχές συντήρησης των μνημείων παραμένουν πρωτοποριακές ακόμη και σήμερα.

Πηγή: «Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της» των Μανόλη Βουτυρά & Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά.

Τεχνολογική ιδιομορφία και Κυριαρχία, Transcending Complacency on Superintelligent Machines

As the Hollywood blockbuster Transcendence debuts this weekend with Johnny Depp, Morgan Freeman and clashing visions for the future of humanity, it's tempting to dismiss the notion of highly intelligent machines as mere science fiction. But this would be a mistake, and potentially our worst mistake ever. (credit: Warner Brothers)

Σύμφωνα με το σενάριο της κινηματογραφικής ταινίας «Transcendence», που ήδη προβάλλεται στις κινηματογραφικές αίθουσες, ένας κορυφαίος ερευνητής της τεχνητής νοημοσύνης τραυματίζεται θανάσιμα και η σύζυγός του με τον στενότερο συνεργάτη του φορτώνουν με επιτυχία την συνείδησή (;) του σε έναν υπερ-υπολογιστή…

Η ταινία προβληματίζει τον θεατή σχετικά με τα οφέλη και τους κινδύνους που θα μπορούσαν να προκύψουν από την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης όταν αυτή φτάσει σε ένα σημείο πέρα από το οποίο τα αποτελέσματά της δεν θα είναι ούτε προβλέψιμα ούτε κατανοητά από την ανθρώπινη νοημοσύνη.

O πρωταγωνιστής Johnny Depp σε ένα στιγμιότυπο από την ταινία “Κυριαρχία – Transcendence”. (credit: Warner Brothers)

Ο John von Neumann είχε αναφερθεί πρώτος, στα μέσα της δεκαετίας του 1950, σ’ αυτή την επονομαζόμενη τεχνολογική ιδιομορφία ή μοναδικότητα (singularity), η οποία έγινε ευρύτερα γνωστή από τον συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Vernor Vinge.

Εστίαση στον ορίζοντα γεγονότων μαύρης τρύπας. Το πολυμέσο είναι προσομοίωση. Overview of the infinite sequence of Einstein rings around a Schwarzschild black hole.

Η τεχνολογική ιδιομορφία (ή transcendence όπως την αποκαλεί o χαρακτήρας που υποδύεται ο Johnny Depp στην ταινία) θεωρείται ως ένας διανοητικός ορίζοντας γεγονότων πέραν του οποίου τα συμβάντα δεν θα μπορούν να προβλεφθούν ή να κατανοηθούν από τους ανθρώπους (υπενθυμίζεται ότι οι μαύρες τρύπες που διαθέτουν ορίζοντα γεγονότων σχετίζονται επίσης με μια singularity….). Σύμφωνα με αναλυτές η εκδήλωσή της αναμένεται στα μέσα του του 21ου αιώνα.

(credit: Warner Brothers)

Με αφορμή λοιπόν την ταινία αυτή οι Stephen Hawking, Max Tegmark, Stuart Russell και Frank Wilczek έκαναν μια παρέμβαση με άρθρο τους στην εφημερίδα Huffington Post, προειδοποιώντας για τους κινδύνους που θα επιφέρει στην ανθρωπότητα η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. (διαβάστε το άρθρο τους ΕΔΩ: Transcending Complacency on Superintelligent Machines).

Ήδη η τεχνητή νοημοσύνη έχει πραγματοποιήσει άλματα και βρίσκει εφαρμογές στην καθημερινή μας ζωή, αλλά τα επιτεύγματα αυτά θα ωχριούν μπροστά στις εξελίξεις που επιφυλάσσει το μέλλον.

Η τεχνητή νοημοσύνη ξεπερνώντας το κρίσιμο σημείο (τεχνολογική ιδιομορφία) θα μπορούσε να εξαφανίσει τις ασθένειες, την φτώχεια και την μόλυνση του πλανήτη μας, όμως θα μπορούσε επίσης να βρει μόνη της τα μέσα για να αναπτυχθεί ανεξέλεγκτα με εκρηκτικό ρυθμό, ξεπερνώντας τους ανθρώπους-δημιουργούς της.

Οι Hawking et al επισημαίνουν ότι στην αρχή το ζητούμενο θα είναι το ποιος θα ελέγχει και θα εκμεταλλεύεται την τεχνητή νοημοσύνη. Σε βάθος χρόνου όμως δεν είναι σίγουρο πως θα είναι ελεγχόμενη και σ’ αυτό το σημείο θα πρέπει να επικεντρώσουμε την προσοχή μας.

Τονίζουν πως παρά την τεράστια σημασία μιας τέτοιας εξέλιξης για την ανθρωπότητα, πολύ λίγοι είναι εκείνοι που αντιμετωπίζουν το θέμα με την πρέπουσα σοβαρότητα. Συμπεριφερόμαστε σαν ένας ανώτερος εξωγήινος πολιτισμός να μας έστελνε ένα μήνυμα ότι «θα σας επισκεφθούμε σε μερικές δεκαετίες» και εμείς να απαντούσαμε αδιάφορα «ΟΚ, καλέστε μας μόλις φθάσετε εδώ – θα σας αφήσουμε τα φώτα ανοιχτά».

Ο Hawking είχε δηλώσει πρόσφατα τις επιφυλάξεις του για μια πιθανή επαφή με εξωγήινους, προειδοποιώντας πως αν ποτέ μας επισκεφτούν οι εξωγήινοι, το αποτέλεσμα θα είναι χειρότερο από την επίσκεψη του Χριστόφορου Κολόμβου στην Αμερική, μια επίσκεψη που δεν είχε και το καλύτερο αποτέλεσμα για τους αυτόχθονες Ινδιάνους.

Και ναι μεν, ίσως να μην έρθουμε ποτέ σε επαφή με έναν ανώτερο εξωγήινο πολιτισμό … με την τεχνολογική ιδιομορφία όμως αναπόφευκτα θα συναντηθούμε στο άμεσο μέλλον.