Το ιστολόγιο "Τέχνης Σύμπαν και Φιλολογία" είναι ένας διαδικτυακός τόπος που αφιερώνεται στην προώθηση και ανάδειξη της τέχνης, της επιστήμης και της φιλολογίας. Ο συντάκτης του ιστολογίου, Κωνσταντίνος Βακουφτσής, μοιράζεται με τους αναγνώστες του τις σκέψεις του, τις αναλύσεις του και την αγάπη του για τον πολιτισμό, το σύμπαν και τη λογοτεχνία.
Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.
Ομάδα
ερευνητών με επικεφαλής επιστήμονες του Ινστιτούτου Ραδιοαστρονομίας MaxPlanck στη Γερμανία παρατήρησαν τον γαλαξία SDSSJ120136.02+300305.5 που βρίσκεται σε απόσταση
δύο δισ. ετών φωτός από τη Γη. Πρόκειται για ένα συνηθισμένο γαλαξία τον οποίο
παρατήρησε το 2010 το διαστημικό τηλεσκόπιο XMM-Newton. Οι παρατηρήσεις αυτές προκάλεσαν το ενδιαφέρον της διεθνούς
ερευνητικής ομάδας η οποία έστρεψε εκ νέου το XMM-Newton στον μακρινό γαλαξία. Επιπλέον χρησιμοποίησαν και το
διαστημικό τηλεσκόπιο Swift
για να παρατηρήσουν τον γαλαξία.
Διαπίστωσαν
ότι στον γαλαξία υπάρχει ένα ζεύγος μελανών οπών που βρίσκονται σε τροχιά η μια
γύρω από την άλλη. Ανακάλυψαν ότι οι δύο μαύρες τρύπες έχουν ενώσει τις
τρομερές βαρυτικές τους δυνάμεις για να συλλαμβάνουν άστρα και στη συνέχεια
μοιράζονται τη… λεία τους αφού ένα μέρος της ύλης του άστρου πηγαίνει στη μια
και ένα άλλο μέρος στην άλλη. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που εντοπίζεται για
πρώτη φορά και η ανακάλυψη του αναμένεται να προσφέρει νέα δεδομένα όχι μόνο
για την φύση και τους μηχανισμούς των μελανών οπών αλλά και των γαλαξιών. Η
ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal».
An artist's concept
of multiple-transiting planet systems, which are stars with more than one
planet. The search for “Earth 2.0” – another watery planet with life – has come
a step closer with the discovery of 715 new planets orbiting stars beyond our
own Solar System, Nasa scientists said.
Ένας
χρόνος έχει περάσει από την αναφορά βλάβης στο διαστημικό τηλεσκόπιο Κέπλερ της
NASA, της πρώτης
αποστολής για τον εντοπισμό πλανητών εκτός του ηλιακού μας συστήματος. Παρ’ όλα
αυτά, τα δεδομένα που κατάφερε να συλλέξει το Κέπλερ τα τέσσερα χρόνια
περιήγησής του συνεχίζουν να μας εκπλήσσουν. Επιστήμονες της NASA και του Ινστιτούτου SETIεντόπισαν έναν εξωπλανήτη σχεδόν στο μέγεθος της Γης, σε
απόσταση τέτοια από το αστέρι του ώστε να κάνει τους ερευνητές να τρέφουν
ελπίδες για ύπαρξη ζωής σε αυτόν.
Kepler 186f,
“Lycoris” by Karen Wehrstein.
«Από
τους εξωπλανήτες που έχει ανακαλύψει το Κέπλερ μέχρι σήμερα, ο πλανήτης αυτός
έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να έχει ζωή», λέει στην «Κ» ο Ουίλιαμ
Μπορούκι, κύριος ερευνητής της αποστολής Κέπλερ στο Ερευνητικό Κέντρο Ames της NASA.
"Stellar
flux" on the x-axis is essentially how much of the star's energy the
planet is receiving. Source: Press Kit Presentation
Σύμφωνα
με τους ερευνητές που παρατήρησαν τον πλανήτη Κέπλερ-186f, δύο είναι τα χαρακτηριστικά που τον
αναγορεύουν σε επικρατέστερο υποψήφιο για ύπαρξη ζωής, όπως αναφέρεται σε
δημοσίευσή τους στο επιστημονικό περιοδικό Science την περασμένη Παρασκευή. Το πρώτο είναι
ότι βρίσκεται στη ζώνη βιωσιμότητας του αστεριού του, δηλαδή σε απόσταση τέτοια
από το αστέρι του ώστε να επικρατούν σε αυτόν συνθήκες κατάλληλες για τη
διατήρηση νερού σε υγρή μορφή στην επιφάνειά του. Το δεύτερο χαρακτηριστικό
αυτού του πλανήτη είναι ότι έχει σχεδόν ίδιο μέγεθος με τη Γη.
This artistic
concept shows Kepler-186f. Image credit: NASA Ames / SETI Institute /
JPL-CalTech.
Όπως
εξηγεί ο δρ Μπορούκι, «ο πλανήτης που ανακαλύφθηκε είναι κατά 10% μεγαλύτερος
από τη Γη. Δεν είναι δηλαδή ούτε πολύ μεγάλος ώστε να περιβάλλεται από πολύ
πυκνή ατμόσφαιρα, όπως ο Δίας ή ο Κρόνος, ούτε πολύ μικρός ώστε η ατμόσφαιρά
του να είναι πολύ αραιή, όπως του Άρη. Επίσης, ένας πλανήτης τέτοιου μεγέθους
είναι συνήθως βραχώδης και όχι αεριώδης, έχει δηλαδή στέρεο έδαφος πάνω στο
οποίο θα μπορούσε να αναπτυχθεί ζωή».
«Αν
γνωρίζαμε τη μάζα του πλανήτη, θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε αν αυτός
αποτελείται από πυκνό υλικό, όπως σίδερο, πιο ελαφρύ υλικό, όπως πάγο, ή αν
είναι βραχώδης σαν τη Γη», λέει στην «Κ» η Ελίσα Κουιντάνα, βασική ερευνήτρια
πίσω από την ανακάλυψη του πλανήτη Κέπλερ-186f. «Το πιο πιθανό σενάριο όμως είναι να
είναι βραχώδης», προσθέτει.
«Η
Γη είναι ο μόνος πλανήτης που γνωρίζουμε ότι υπάρχει ζωή», λέει η Σάρα Σίγκερ,
καθηγήτρια Πλανητικής Επιστήμης και Φυσικής στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της
Μασαχουσέτης των ΗΠΑ, η οποία παραδέχεται ότι «στην αναζήτηση εξωπλανητών οι
επιστήμονες έχουμε πολύ λίγα στοιχεία στα χέρια μας. Η αναζήτηση ενός πλανήτη
σαν τη Γη μας δίνει μεγαλύτερη σιγουριά για την ύπαρξη ζωής σε αυτόν».
Σύμφωνα
με άλλους επιστήμονες όμως, το μέγεθος δεν δίνει απαραιτήτως το «πράσινο φως»
για την ύπαρξη ζωής. «Η Γη και η Αφροδίτη θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν
δίδυμοι πλανήτες. Έχουν ίδια μάζα, ίδια ακτίνα, βρίσκονται περίπου στην ίδια
απόσταση από τον Ήλιο», λέει ο κ. Δημήτρης Μισλής, ερευνητής στο Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης που μελετά εξωπλανήτες. «Όμως, λόγω των ηφαιστείων
που βρίσκονται στην επιφάνεια της Αφροδίτης, το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι
τόσο έντονο, που η θερμοκρασία δεν ευνοεί τη ζωή», εξηγεί ο κ. Μισλής.
Το
πλανητικό σύστημα
«Δεν
ανακαλύφθηκε μόνο ένας πλανήτης, αλλά ένα ολόκληρο πλανητικό σύστημα»,
συμπληρώνει ο δρ Μπορούκι. Όπως περιγράφουν οι επιστήμονες, 490 έτη φωτός
μακριά βρίσκεται το αστέρι Κέπλερ-186, γύρω από το οποίο περιστρέφονται πέντε
πλανήτες, ένας εκ των οποίων, ο Κέπλερ-186f, βρίσκεται μέσα «στη ζώνη βιωσιμότητας».
Η
τεχνολογία που διαθέτει το τηλεσκόπιο Κέπλερ για να ανακαλύπτει εξωηλιακούς
πλανήτες δεν στηρίζεται στην άμεση παρατήρηση των πλανητών, αλλά καταγράφει τη
μείωση του φωτός των αστεριών όταν ένας πλανήτης διέρχεται από μπροστά τους. «Όπως
όταν ένας άνθρωπος περνάει μπροστά από έναν προβολέα ελαττώνεται το φως του
προβολέα, το ίδιο συμβαίνει και όταν ένας πλανήτης περνάει μπροστά από το
αστέρι του», εξηγεί ο κ. Γιάννης Σειραδάκης, καθηγητής Αστρονομίας στο ΑΠΘ, που
με την επιστημονική του ομάδα αναλύει επίσης δεδομένα από το τηλεσκόπιο Κέπλερ.
«Οι διαφορές έντασης που προσπαθούμε όμως εμείς να ανιχνεύσουμε είναι ανάλογες
με το πέρασμα ενός κουνουπιού μπροστά από τον προβολέα», προσθέτει ο
κ.Σειραδάκης. Με αυτό τον μηχανισμό το τηλεσκόπιο Κέπλερ μπορεί να ανακαλύψει
πλανήτες, να μετρήσει το μέγεθός τους, τις τροχιές τους και σε κάποιες
περιπτώσεις τη μάζα τους.
Οι
εξωπλανήτες που ανακάλυψε το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler: Πατήστε ΕΔΩ.
Και
ενώ το Κέπλερ έχει ήδη καταγράψει πάνω από 4.000 «υποψήφιους» πλανήτες, στόχος
των ερευνητών είναι να εντοπίσουν τον πλανήτη που θα έχει ίδιο περίπου μέγεθος
με τη Γη, να βρίσκεται στη ζώνη βιωσιμότητας του αστεριού του και το αστέρι του
να μοιάζει με τον Ήλιο. Το αστέρι Κέπλερ-186, όμως, που χαρακτηρίζεται ως τύπου
Μ, είναι πολύ πιο μικρό και πιο ψυχρό από τον Ήλιο, με αποτέλεσμα ένα έτος του
πλανήτη Κέπλερ-186f να
διαρκεί μόλις 130 ημέρες.
«Είναι
δύσκολο να βρεις μικρούς πλανήτες γύρω από μεγάλα αστέρια, γιατί ο χρόνος
περιφοράς τους είναι μεγάλος», λέει ο δρ Μπορούκι, εξηγώντας ότι στην περίπτωση
μικρών πλανητών, για να είναι σίγουροι οι επιστήμονες ότι αυτό που βλέπουν
είναι πράγματι ένας πλανήτης, χρειάζεται να παρατηρήσουν πάνω από τρεις
περιφορές του γύρω από το αστέρι. Και αν μιλάμε για έναν πλανήτη στο μέγεθος
της Γης, αυτό προϋποθέτει παρατηρήσεις τουλάχιστον τριών χρόνων. «Είναι πιο
εύκολο να δεις μικρούς πλανήτες γύρω από μικρά αστέρια ή μεγάλους πλανήτες γύρω
από μεγάλα αστέρια», τονίζει ο δρ Μπορούκι προσθέτοντας ότι οι μεγάλοι πλανήτες
είναι πιο ευδιάκριτοι, οπότε ακόμα και μία ή δύο περιφορές γύρω από το αστέρι τους
είναι αρκετές.
The diagram
compares the planets of our inner solar system to Kepler-186, a five-planet
star system about 500 light-years from Earth in the constellation Cygnus. The
five planets of Kepler-186 orbit an M dwarf, a star that is is half the size
and mass of the sun. NASA Ames/SETI Institute/JPL-Caltech
Οι
αστέρες τύπου Μ αποτελούν πάνω από το 70% των αστέρων του γαλαξία μας. «Το ότι
βρέθηκε αυτός ο πλανήτης σε ένα αστέρι τύπου Μ είναι μεγάλης σημασίας. Πριν από
τον Κέπλερ θεωρούσαμε αδύνατο να υπάρχουν ζώνες βιωσιμότητας γύρω από τέτοιους
μικρούς και ψυχρούς αστέρες», λέει κ. ο Σειραδάκης.
Οι
παλιρροιογόνες δυνάμεις
A Kepler-186f
sunset appears dimmer, but the sun is larger. University of Puerto Rico at
Arecibo / PHL
Ακόμα
μία παρατήρηση φυτεύει πιο βαθιά τον σπόρο της αμφιβολίας. «Αν στεκόμασταν πάνω
στον πλανήτη και κοιτούσαμε το αστέρι του, θα το βλέπαμε 30% μεγαλύτερο σε
σύγκριση με το πώς βλέπουμε τον Ήλιο από τη Γη», λέει η κ. Κουιντάνα.
Το
γεγονός ότι η απόσταση μεταξύ του πλανήτη και του αστεριού είναι αρκετά μικρή,
πιο μικρή από την απόσταση Γης - Ήλιου, σημαίνει ότι οι παλιρροιογόνες δυνάμεις
που ασκεί το αστέρι στον πλανήτη μπορεί να είναι τόσο έντονες, που να κατάφεραν
να «κλειδώσουν» τον πλανήτη στο βαρυτικό πεδίο του αστεριού. «Κάτι ανάλογο
συμβαίνει μεταξύ Γης και Σελήνης», συμπληρώνει ο κ. Μισλής, εξηγώντας ότι η
Σελήνη έχει «κλειδώσει» στο βαρυτικό πεδίο της Γης και ως εκ τούτου μας
«δείχνει» μόνο τη μία της πλευρά. Αν πράγματι μόνο το ένα ημισφαίριο του
πλανήτη Κέπλερ-186f
«κοιτάει» το αστέρι, οι διαφορές θερμοκρασίας και πίεσης πάνω στον πλανήτη θα
είναι τεράστιες, αφού το ένα ημισφαίριο θα έχει πάντα μέρα, ενώ το άλλο πάντα
νύχτα. «Κάτι τέτοιο δεν ευνοεί τη ζωή», εξηγεί ο κ. Μισλής. Παρ’ όλα αυτά, η κ.
Κουιντάνα και οι συνάδελφοί της ισχυρίζονται ότι ο Κέπλερ-186f και το αστέρι του βρίσκονται σε αρκετή
απόσταση μεταξύ τους ώστε ο πλανήτης αυτός να μην έχει τη μοίρα της Σελήνης.
Ο
Κέπλερ-186f
βρίσκεται όμως εκατοντάδες έτη φωτός μακριά, με αποτέλεσμα οι επιστήμονες να
μην μπορούν ακόμη να δώσουν απαντήσεις σχετικά με τις συνθήκες που επικρατούν
σε αυτόν. «Μας πήρε πάνω από 2.000 χρόνια για να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα
των αρχαίων, αν υπάρχουν πλανήτες γύρω από άλλα αστέρια», λέει ο δρ Μπορούκι.
«Πιστεύω ότι θα χρειαστεί να περιμένουμε μόλις άλλα 15 χρόνια μέχρι να είμαστε
σε θέση να δούμε τις ατμόσφαιρες αυτών των πλανητών», προσθέτει.
Αυτό
το στοίχημα έχει θέσει τα τελευταία 50 χρόνια το SETIInstitute (SearchforExtraterrestrialIntelligence) στην Καλιφόρνια, το οποίο ψάχνει για
ραδιοσήματα από κάποιον άλλο προηγμένο τεχνολογικά πολιτισμό. «Ενώ μέχρι
πρόσφατα τα τηλεσκόπια του SETI
έψαχναν στα τυφλά, σήμερα το SETI
στοχεύει τις έρευνές του στα αστέρια που έχει εντοπίσει το Κέπλερ και
συγκεκριμένα σε αυτά που ξέρουμε ότι έχουν βραχώδεις πλανήτες και βρίσκονται
μέσα σε ζώνες βιωσιμότητας», λέει η καθηγήτρια Σίγκερ. «Υπάρχει ένα ολόκληρο
μέλλον εκεί έξω και αυτό είναι μόνο η αρχή», προσθέτει.
Στο
«κυνήγι» πλανητών το εξελιγμένο TESS
The Transiting
Exoplanet Survey Satellite (TESS) could find us a home away from home (Image:
MIT Kavli Institute for Astrophysics and Space Research).
Πέντε
χρόνια πέρασαν από την τελευταία φορά που μίλησα με τη Σάρα Σίγκερ, καθηγήτρια
Πλανητικής Επιστήμης και Φυσικής στο Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) των ΗΠΑ.
Ήταν 6 Μαρτίου 2009, η ημέρα που το διαστημικό τηλεσκόπιο Κέπλερ εκτοξευόταν
από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ της Φλόριντα και παρότι ο θόρυβος από τις
προωθητικές μηχανές του διαστημόπλοιου κάλυπτε τη φωνή της, ο ενθουσιασμός της
δεν μπορούσε να κρυφτεί.
Την
περασμένη εβδομάδα, καθισμένη στο γραφείο της στο ΜΙΤ, όπου συνεχίζει την
έρευνά της πάνω στους εξωηλιακούς πλανήτες, φτιάχνοντας υπολογιστικά μοντέλα
για τη μελέτη της ατμόσφαιράς τους, ακούγεται και πάλι ενθουσιασμένη.
«Η
έρευνα που δημοσιεύθηκε σήμερα έρχεται να προσθέσει στη μεγάλη εικόνα ότι οι
μικροί πλανήτες σε ζώνες βιωσιμότητας δεν είναι σπάνιοι στον γαλαξία μας», λέει
η Σίγκερ. «Γνωρίζοντας ότι υπάρχουν αρκετοί τέτοιοι πλανήτες μάς δίνεται το
πράσινο φως να προχωρήσουμε με τις έρευνές μας», προσθέτει.
Στο
μέλλον ελπίζει ότι οι επιστήμονες θα καταφέρουν να εντοπίσουν μικρούς βραχώδεις
πλανήτες στη ζώνη βιωσιμότητας των αστεριών τους, να εξετάσουν την ατμόσφαιρά
τους, να μελετήσουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου και να ψάξουν για νερό. «Έτσι
όλα τα παραπάνω θα πάψουν να αποτελούν μια θεωρητική συζήτηση», λέει η ίδια.
«Απώτερος στόχος μας είναι να δούμε αν ένας πλανήτης στη ζώνη βιωσιμότητας
είναι πράγματι ικανός να έχει ζωή».
Αυτή
τη στιγμή η Σίγκερ έχει εναποθέσει τις ελπίδες της σε τρεις νέες διαστημικές
αποστολές. Η πρώτη αποστολή, το TESS (TransitingExtrasolarSurveySatellite), που
κατασκευάζεται στο ΜΙΤ, είναι ένα εξελιγμένο Κέπλερ. Αναμένεται να ξεκινήσει το
«κυνήγι» πλανητών το 2017 και στόχος του είναι να εντοπίσει μικρούς πλανήτες
που περιφέρονται γύρω από μικρά αστέρια, όχι όμως πολύ μακριά από τη Γη. Η
εγγύτητα στη Γη θα εξυπηρετήσει τους σκοπούς της διεθνούς διαστημικής αποστολής
JamesWebbSpaceTelescope, ενός διαστημικού τηλεσκοπίου που θα
ξεκινήσει τις έρευνές του το 2018, κάνοντας μετρήσεις στους πλανήτες που θα
ανακαλύψει το TESS
για να διαπιστώσει τη σύσταση της ατμόσφαιρας που τους περιβάλλει.
NASA has initiated
teams to study concepts for relatively near-term, small-sized space telescopes
aimed at direct observations of exoplanets and debris disks. The technical
challenge of these concepts is to suppress light from bright nearby stars in
order to image faint objects around them like planets. One mission concept will
use an internal coronagraph to do this job, allowing observations of giant
planets and dust coming from extrasolar asteroids and comets. The other mission
concept will use a second spacecraft for starlight suppression — a starshade
free flying a large distance in front of the telescope. The second concept can
also observe giant planets, but offers the possibility of detecting Earth-size
planets in the habitable zones of some nearby Sun-like stars. A movie
explaining how starshades work can be seen at http://planetquest.jpl.nasa.gov/video/15.
Η
τρίτη αποστολή, η οποία βρίσκεται ακόμα στα χαρτιά, υπόσχεται ακόμα
περισσότερα. «Για να εντοπίσουμε πλανήτες με τη μέθοδο του τηλεσκοπίου Κέπλερ,
χρειάζεται αυτοί να περάσουν μπροστά από το αστέρι τους», εξηγεί η Σίγκερ. Με
το Starshade, όπως
ονομάζεται η μελλοντική αυτή φουτουριστική αποστολή, οι επιστήμονες σχεδιάζουν
να χρησιμοποιήσουν ένα επίπεδο πάνελ διαμέτρου 30 μέτρων σε σχήμα λουλουδιού
για να μπλοκάρουν το φως του αστεριού και έτσι ένα τηλεσκόπιο που θα πετάει κάποιες
δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά να μπορεί να καταγράψει άμεσα την ατμόσφαιρα
του πλανήτη, και όχι τη μεταβολή που αυτή προκαλεί στο φως του αστεριού.
Έτος
2014. Η Ελλάδα βιώνει έναν ζωντανό Εφιάλτη που έχει μασκαρευτεί σε παραμύθι για
μικρά παιδιά:
Edvard
Munch, Despair, 1892.
«Τα
φάγατε και τα χρωστάτε, αλλά εμείς σας σώζουμε!», «Ζήτω! Καταφέραμε να
παραμείνουμε στο ευρώ πάση θυσία!», «Οι εταίροι μας λένε ΜΠΡΑΒΟ για τις
θυσίες!», «Εντάξει, γίνονται και κάποια τραγικά λάθη, αλλά έρχεται η
Ανάπτυξη!», «Σας ευχαριστούμε που σας αρέσουν τα παραμύθια!».
Γιάννης
Ψυχοπαίδης, Ο Τοίχος, 1972.
Κι
ενώ ο κλοιός της τραγωδίας στενεύει όλο και περισσότερο γύρω μας, οι επόμενες
γενιές μας κοιτάζουν μπερδεμένες, μη ξέροντας τι να κάνουν και τι τις
περιμένει....
Το
ντοκιμαντέρ «ΟΥΣΤ - Η Κραυγή της Ελλάδας» είναι ένα ισχυρότατο ΣΟΚ, αλλά
ταυτόχρονα και η Σωτηρία του μυαλού μας. Το ξεπαραμύθιασμα. Το γκρέμισμα της
εικονικής πραγματικότητας που μας έχουν επιβάλλει εδώ και δεκαετίες, με
αποκορύφωμα την τελευταία τριετία. Το πώς θα καταφέρουμε να αντιδράσουμε ως
Κοινωνία, θα κρίνει τις ζωές μας, το μέλλον μας, αλλά και την ίδια την ιστορία
μας...
Δες
το σαν ταινία με την οικογένειά σου ή με την παρέα σου. Θα τρομάξετε, θα
προβληματιστείτε, θα γελάσετε, θα το απολαύσετε... Ένα συγκλονιστικό ταξίδι
Αφύπνισης που πρέπει να το «ταξιδέψουμε» όλοι μας.