Γνωρίζοντας την «Άρτεμη από τη θάλασσα». Knowing the "Artemis from the sea"

Η Άρτεμη από τη θάλασσα. Χάλκινο αγαλμάτιο, τέλη 4ου αι. π.Χ. (Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Αρ. Ευρ. Χ 16790).

Βραυρωνία, Μουνιχία, Αγροτέρα, Αμαρυσία, Ταυροπόλος, Αριστοβούλη, Σελλασφόρος, Προπυλαία, Αυλιδεία, Ορθία, Ενοδία, είναι μερικά από τα προσωνύμια της θεάς Άρτεμης και αυτά μόνο στην Αττική. Ένα άλλο, αυτό της «θάλασσας», της προστέθηκε μόλις πριν λίγο καιρό όταν οι άνθρωποι του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ) αποφάσισαν ότι το χάλκινο αγαλματίδιο της Άρτεμης του 4ου αι. π.Χ., που ανελκύστηκε από ψαρά τον Μάιο του 1959 στα ανοιχτά της Μυκόνου, θα ήταν το τρίτο έκθεμα του «Αθέατου Μουσείου».

Μετά την παρουσίαση του «δαχτυλιδιού του Θησέα» και της «Αιγύπτιας γάτας Μίου», ήρθε η σειρά του αγαλματιδίου που βρέθηκε στο θαλάσσιο χώρο της Μυκόνου το Μάιο του 1959.

Πρόκειται για την πετυχημένη δράση του ΕΑΜ, κατά την οποία κάθε δυο μήνες το Μουσείο «βουτά» στο ημίφως των αποθηκών του, «ανελκύοντας» ένα αντικείμενο που δεν έχει εκτεθεί ποτέ ξανά στο κοινό. Έτσι, μετά την παρουσίαση του «δαχτυλιδιού του Θησέα» και της «Αιγύπτιας γάτας Μίου», ήρθε η σειρά του αγαλματιδίου που είχε την τύχη να μην πάρει τον δρόμο της παράνομης διακίνησης, αλλά δεκαετίες αργότερα να γίνει αφορμή για να αποκαλυφθεί ο κόσμος των χάλκινων αριστουργημάτων.

Την περασμένη Κυριακή πραγματοποιήθηκε η πρώτη περιήγηση που αφορούσε το ίδιο το έκθεμα, όπως και άλλα θαυμαστά αντικείμενα τα οποία φιλοξενούνται στο μεγαλύτερο αρχαιολογικό μουσείο της χώρας με τα πολυπληθέστερα, ίσως, χάλκινα ευρήματα στον κόσμο.

Η θεά του κυνηγιού

Άρεμη Κυνηγέτις. Diana (Artemis) Huntress known as Diana of Versailles. The “Seville-Palatine” type. Marble. Roman copy of the 1st—2nd cent. CE of a lost Greek bronze original attributed to Leochares, ca. 325 BCE. Paris, Louvre Museum.

Ποια όμως ήταν η θεά του κυνηγιού, που ταυτόχρονα προστάτευε τα ζώα και τα δάση, τα βρέφη, τις κόρες και τους εφήβους, το γάμο και τις γυναίκες; «Ως θεότητα που κυριαρχεί στα άγρια στοιχεία του φυσικού κόσμου ίσως έχει το ανάλογό της στη λεγόμενη Δέσποινα ή Πότνια, τη μυστηριώδη άγρια θεότητα, πάντα γυναικεία, η οποία απαντά σε ορισμένες αναφορές της Γραμμικής Β του μυκηναϊκού κόσμου», ανέφερε ο αρχαιολόγος του ΕΑΜ, Κώστας Πασχαλίδης, που εμπλούτισε τις γνώσεις των επισκεπτών.

Ερμής, Αθηνά και Άρτεμη. Procession of Hermes, Athena and Artemis. Ancient Rome, 1st century BC - 1st century. Πηγή: Αγία Πετρούπολη, The State Hermitage Museum.

Είναι η θεότητα, που κάποια στιγμή, με το ξεκίνημα της 1ης χιλιετίας π.Χ., «ανοίγεται» σε μια σειρά από άλλες: «Ένα κομμάτι παίρνει η Δήμητρα, ένα η Αθηνά κι ένα άλλο, μάλλον το μεγαλύτερο, η Άρτεμις», πληροφόρησε.

Χρυσό κόσμημα κεφαλής. Στο κέντρο μετάλλιο με έκτυπη προτομή της Αρτέμιδος με τη φαρέτρα. Γρανάτες και σμαράγδια ποικίλλουν τα στεφάνια που περιβάλλουν την προτομή. Στην περιφέρεια του μεταλλίου υπάρχουν κρίκοι πάνω στους οποίους στερεώνεται το πλέγμα των αλυσίδων, που διακοσμείται με προτομές γυναικών και ρόδακες. Από το «Θησαυρό του Καρπενησίου» (Ελληνιστική περίοδος, 3ος αιώνας π.Χ.).

Το αόρατο νήμα που συνέδεσε τους διάφορους «σταθμούς» της παρουσίασης άλλοτε σχετιζόταν με την Άρτεμη και άλλοτε με το υλικό κατασκευής του αγαλματιδίου, τον χαλκό. Συχνά, πάλι, με τίποτα από τα δύο, καθώς η διήγηση «περιδιάβαινε» χρονικά και χωρικά διάφορα θέματα, πάντα με αφορμή το εύρημα.

Το χάλκινο αγαλμάτιο του 4ου αι. π.Χ., που βρέθηκε στο θαλάσσιο χώρο της Μυκόνου το Μάιο του 1959 και έκτοτε φυλάσσεται στις αποθήκες του Μουσείου.

Έτσι, οι επισκέπτες πήραν μια πολύ καλή ιδέα για τον τρόπο που απεικονιζόταν, τι φορούσε και τι κράταγε η θεά, όταν στάθηκαν μπροστά στην «Άρτεμη από τη θάλασσα», που βρέθηκε στον βυθό πιθανόν από ναυάγιο πλοίου μεταξύ 1ου αι. π.Χ. και 1ου μ.Χ., αλλά και στο μεγαλύτερων διαστάσεων μαρμάρινο άγαλμά της, εντοπισμένο τον 19ο αιώνα σε κάποια περιοχή του κέντρου της Αθήνας, που τη δείχνει να πιάνει από τα κέρατα ένα ελάφι, όπως και σε ένα καλά «κρυμμένο» αριστούργημα στη Συλλογή Χαλκών του ΕΑΜ: Στο μικρό ειδώλιο της θεάς, αφιέρωμα σε κάποιο ιερό της Αρκαδίας, που ο δημιουργός του το έπλασε με «χορευτική» χάρη τη στιγμή της πάντα εύστοχης με το τόξο σκόπευσής της.

Επίσης, έμαθαν τι συνδέει την «Άρτεμη από τη θάλασσα» με το μεγαλοπρεπές χυτό άγαλμα αλόγου με αναβάτη, τον τζόκεϋ του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, που ανασύρθηκε σε κομμάτια –όπως και ο περίφημος Δίας– από αρχαίο ναυάγιο στο Αρτεμίσιο. Αλλά και με τον έφηβο, πιθανότατα αθλητή, από την πρώιμη ρωμαϊκή περίοδο που κατασχέθηκε στη Γερμανία (Saarbrücken), επαναπατρίστηκε το 2002 και αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο γοητευτικά εκθέματα του μουσείου. Ή με τον άλλο έφηβο από την Κύθνο, που ανελκύστηκε πάλι από ψαροκάικο, παραδόθηκε και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις Βρυξέλλες σε πρόσφατη έκθεση, αλλά όχι ακόμα στο ελληνικό κοινό. Εκτός από το ότι όλα βρέθηκαν στον βυθό (ο τζόκεϋ το 1925), πρόκειται για χάλκινα αντικείμενα, σπάνια και πολύτιμα, όσο και ο χαλκός της αρχαιότητας. 

Bronze Greek bust of Artemis (300 BC), Vis museum, Island of Vis, Croatia.

Το δυσεύρετο στον ελληνικό χώρο υλικό, ακριβό για τον λόγο αυτό, ανακυκλώθηκε σε διάφορες φάσεις της αρχαιότητας για ποικίλους λόγους: «Επειδή μπορεί να ήταν άγαλμα ενός ηγεμόνα του οποίου δεν εγκρίνεις την ύπαρξη, επειδή αλλάζεις θρησκεία ή κατακτάς μια πόλη και χρειάζεσαι χαλκό για τα όπλα σου… Έτσι λοιπόν, τα περισσότερα χάλκινα αριστουργήματα δεν σώθηκαν κι αυτή η απώλεια δεν είναι απλώς ότι χάσαμε έργα τέχνης, αλλά χάσαμε τα καλύτερα έργα τέχνης», σημείωσε ο ομιλητής, εξηγώντας παράλληλα, τις ξεχωριστές δυνατότητες που έδινε ο χαλκός στον γλύπτη.

Καλυκωτός κρατήρας του “ζωγράφου των Νιοβιδών”: Ο Απόλλων και η Άρτεμη σκοτώνουν τα παιδιά της Νιόβης, 460-450 π.Χ. Παρίσι, Λούβρο.

Αντίστοιχες παρουσιάσεις θα πραγματοποιηθούν στις 7 Ιουνίου (ημέρα Κυριακή) και στις 12 και 19 Ιουνίου (ημέρα Παρασκευή) ώρα 12.00. Η «Άρτεμη από τη θάλασσα» θα παραμείνει στην αίθουσα του βωμού στο ΕΑΜ για δύο μήνες, μέχρι τις 19 Ιουλίου. Στη συνέχεια θα τη διαδεχτεί μια άλλη γυναικεία μορφή, από τη μυκηναϊκή περίοδο, ολόγλυφη από ελεφαντόδοντο, έχοντας μια διαφορετική, αλλά εξίσου ενδιαφέρουσα ιστορία να διηγηθεί.

Δείτε περισσότερα για τη θεά Άρτεμη: http://www.greek-language.gr/Resources/ancient_greek/mythology/lexicon/gods/artemis/page_001.html

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Ελ. Μάρκου).

Όταν η Γη μετατράπηκε σε… spa. Asteroid impacts 3.3 billion years ago may have boiled the oceans

Η πτώση αστεροειδών μετέτρεψε για ένα διάστημα τη Γη σε μια γιγάντια θερμή πηγή. The latest research was led by Stanford University in California. Scientists found evidence for huge asteroid impacts up to 3.2bn years ago. These may have superheated the atmosphere and raised the temperature, vaporising huge amounts of water. Shown is a stock image of lava entering the ocean in Ecuador.

Ένα άγνωστο μέχρι σήμερα, εξαιρετικά ενδιαφέρον αλλά και ιδιαίτερα εντυπωσιακό κεφάλαιο στην ιστορία της Γης αποκαλύπτει μελέτη ερευνητών του Πανεπιστημίου Στάνφορντ στις ΗΠΑ. Υποστηρίζουν ότι πριν από μερικά δισ. έτη ένα μπαράζ συγκρούσεων γιγάντιων αστεροειδών με τη Γη την μετέτρεψε σε μια… θερμή πηγή.

Οι συγκρούσεις

Previously, it had been thought that 'frequent large impacts' (illustrated) on Earth ended about 3.8 billion years ago. However, recent discoveries have suggested that large impacts from asteroids between 12 and 62 miles (20 and 100km) across continued until 3.2 billion years ago.

Σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία η Γη σχηματίστηκε πριν από περίπου 4,5 δισ. έτη. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι ένα δισ. έτη αργότερα ο πλανήτης μας είχε αρχίσει να διαμορφώνεται γεωλογικά και ατμοσφαιρικά στην βιοσφαίρα που γνωρίζουμε σήμερα. Είχαν παραδείγματος χάριν κάνει την εμφάνιση τους οι πρώτοι ωκεανοί. Εκείνη την περίοδο βέβαια η Γη βομβαρδιζόταν από γιγάντιους αστεροειδείς διαμέτρου από 20-100 χλμ οι οποίοι προκαλούσαν μικρότερου και μεγαλύτερου εύρους καταστροφές και μεταβολές στον πλανήτη. Σύμφωνα με τη νέα μελέτη πριν από περίπου από 3,3 δισ. έτη στη Γη έπεσαν δύο (μπορεί και περισσότεροι) γιγάντιοι αστεροειδείς με τα αποτελέσματα της σύγκρουσης να είναι κατακλυσμιαία.

Η μελέτη

In their paper, Dr Lowe and Dr Byerly say that at least two such impacts between 3.29 and 3.23 billion years ago were large enough to superheat the atmosphere (illustrated). This would have boiled the surface layer of the ocean on the young Earth, evaporating up to 330ft (100m) of seawater from the surface.

Σύμφωνα με όσα υποστηρίζουν οι ερευνητές η συγκεκριμένη σύγκρουση είχε ως αποτέλεσμα η θερμοκρασία στην ατμόσφαιρα της Γης να αυξηθεί τόσο ώστε η επιφάνεια των ωκεανών να βράσει και να εξατμιστούν τεράστιες ποσότητες θαλασσινού νερού στην ατμόσφαιρα. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι η θερμοκρασία στον πλανήτη εκτοξεύτηκε στους 500 βαθμούς Κελσίου. Η θερμοκρασία αυτή διατηρήθηκε για μερικές εβδομάδες και στη συνέχεια η θερμοκρασία σταθεροποιήθηκε για διάστημα δώδεκα μηνών στους 100 βαθμούς Κελσίου.

Last year, Dr Lowe found evidence of an asteroid 36 miles (58km) wide, illustrated middle, hitting Earth 3.26 billion years ago in the South African region known as the Barberton greenstone belt. It was likely more than three times as large as the asteroid that wiped out the dinosaurs, shown on the left.

Όπως αναφέρουν οι ερευνητές «οι ωκεανοί σε εκείνο το διάστημα είχαν μετατραπεί στην ουσία σε μια γιγάντια θερμή πηγή». Εκτιμούν μάλιστα ότι αυτή η εξέλιξη επηρέασε την ανάπτυξη και σταθερότητα του φλοιού της Γης ο οποίος μόλις είχε αρχίσει να δημιουργείται. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Geology».

Πηγή: Geology, 2015. DOI: 10.1130/g36665.1

Λουλούδια σε παλαιολιθικό τάφο. Traces of flowers placed on a Palaeolithic tomb

Συνόδευσαν μια γυναίκα στην τελευταία της κατοικία σε ένα σπήλαιο της Ισπανίας πριν από 18.000 χρόνια. Απολιθωμένη γύρη λουλουδιών της οικογένειας Chenopodiacae που βρέθηκε στον τάφο της Κόκκινης Κυρίας. The burial of the so-called Red Lady, dating back to the Upper Palaeolithic, was discovered in El Mirón cave (Cantabria) in 2010. Unlike most Palaeolithic tombs this one is intact and has not been contaminated. Researchers have now anayzed the remains of fossilized pollen dating back more than 16,000 years ago and which appeared on the tomb. This is fossilised pollen of Chenopodiaceae which appeared on the tomb. Credit: UPV/EHU

Η Κόκκινη Κυρία, όπως την αποκαλούν οι αρχαιολόγοι, ήταν μια γυναίκα της Ανώτερης - δηλαδή της πιο πρόσφατης - Παλαιολιθικής Περιόδου που βρέθηκε θαμμένη μέσα στο σπήλαιο Ελ Μιρόν στην Ισπανία το 2010. Έκτοτε η ανακάλυψη δεν έχει πάψει να κεντρίζει το ενδιαφέρον των επιστημόνων. Πρόκειται για μία από τις ελάχιστες παλαιολιθικές ταφές που έχουν βρεθεί ανέπαφες και χωρίς επιμολύνσεις, προσφέροντας μια μοναδικά καθαρή «ματιά» σε εκείνη τη μακρινή και εν πολλοίς άγνωστη εποχή.

The Red Lady's remains (burial site pictured) were found in the El Mirón Cave in Cantabria, Spain. Radiocarbon dating suggests she was buried 18,700 years ago. When the remains were first uncovered they were stained with a sparking red material, later found to be red ochre from a haematite crystal.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η επιθεώρηση «Journal of Archaeological Science» αφιέρωσε μια ειδική έκδοση σε όλες τις μελέτες που έχουν γίνει στον τάφο του Ελ Μιρόν. Μία από τις εκπλήξεις που επεφύλασσαν οι τελευταίες δημοσιεύσεις είναι η ανακάλυψη ότι η Κόκκινη Κυρία είχε στον τάφο της λουλούδια. Παρά το γεγονός ότι οι επιστήμονες μπορούν να προσδιορίσουν με απόλυτη ακρίβεια τι λουλούδια ήταν αυτά, δεν είναι σε θέση να πουν με βεβαιότητα αν τοποθετήθηκαν εκεί ως φόρος τιμής για τη νεκρή - κάτι το οποίο θα μπορούσε να αναγάγει στην... προϊστορία τις ρίζες ενός εθίμου που παρατηρείται σήμερα σχεδόν σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.

Η Κόκκινη Κυρία

Το σπήλαιο Ελ Μιρόν βρίσκεται στην Καντάμπρια, στη Βόρεια Ισπανία. The appearance of part of this pollen, alongside with the absence of it in other records from other parts of the cave (pictured), suggest that they did not appear naturally.

Το σπήλαιο Ελ Μιρόν, στην αυτόνομη περιοχή της Καντάμπρια στη Βόρεια Ισπανία, ήταν γνωστό από το 1903 αλλά επί εννέα και πλέον δεκαετίες έμενε ουσιαστικά στην αφάνεια. Οι συστηματικές ανασκαφές σε αυτό ξεκίνησαν μόλις το 1996, όμως τα φώτα της δημοσιότητας ήρθαν δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, το 2010, όταν στο βάθος του ανακαλύφθηκε ένας τάφος που περιείχε ανθρώπινα οστά. Τα οστά αυτά ανήκαν σε μια γυναίκα και είχαν κοκκινωπό χρώμα - εξ ου και το προσωνύμιο «Κόκκινη Κυρία».

Haematite comes from the Greek for 'blood' and red ochre (pictured) is often used as a pigment, particularly in cave paintings. It is not known why the Red Lady was painted, and researchers are unsure whether her body or clothes were covered in the pigment. But, they have speculated it was likely a burial ritual.

Η ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα-14 και οι άλλες αναλύσεις έδειξαν ότι η Κόκκινη Κυρία έζησε πριν από περίπου 18.500 χρόνια, στη λεγόμενη Μαγδαληναία φάση της Ύστερης Ανώτερης Παλαιολιθικής Περιόδου, πέθανε σε ηλικία 35-40 ετών και τα οστά της έχουν κόκκινο χρώμα επειδή στην ταφή της είχε χρησιμοποιηθεί ώχρα. Ήταν ενδεχομένως κάποια σημαντική προσωπικότητα γιατί ο τρόπος με τον οποίο έχει ταφεί δεν φαίνεται συνηθισμένος.

Anthropologists from the University of New Mexico said: 'The burial is one of the most complex features of the Magdalenian record in El Mirón. The corpse was probably tightly flexed in fetal position [and] seems to have been laid on her left side with her back toward the block and chest toward the cave wall'.

Κατ' αρχάς, όπως υπογραμμίζουν οι υπεύθυνοι της ανασκαφής, τάφηκε μέσα στη σπηλιά που την εποχή εκείνη χρησίμευε στους ανθρώπους ως κατοικία. Επίσης πλάι στον τάφο της βρέθηκε ένα κομμάτι που έχει πέσει από την οροφή του σπηλαίου και είναι χαραγμένο με πολλά σύμβολα - οι ειδικοί θεωρούν ότι μάλλον χαράχθηκε την ίδια εποχή που έγινε η ταφή και ότι σχετίζεται με αυτήν.

Γύρη και σπόρια

The El Mirón site has been excavated 1996 as part of the by the El Mirón Prehistoric Project including Lawrence Guy Straus and Manuel González Morales. During the Upper Paleolithic the Magdalenian culture occupied much of western Europe and spanned from as early as 10,000 BC.

Πέραν των αναλύσεων που αφορούσαν τα οστά της νεκρής, η Μαρία Χοσέ Ιριάρτε-Τσιαπούσο και ο Αλβαρο Αριθαμπαλάγα από το Πανεπιστήμιο της Χώρας των Βάσκων μαζί με την Γκλόρια Κουένκα-Μπεσκός από το Πανεπιστήμιο της Σαραγόσα - και τα δύο στην Ισπανία - θέλησαν να διερευνήσουν τις περιβαλλοντικές συνθήκες κατά τις οποίες έγινε η ταφή της. Για να το κάνουν, ανέλυσαν τη γύρη και τα σπόρια που υπήρχαν στα ιζήματα, καθώς και τα κατάλοιπα της μικροπανίδας που βρέθηκαν τόσο στον τάφο όσο και στο υπόλοιπο σπήλαιο.

The cave site of El Mirón is in the Rio Asón valley of Cantabria, Spain (marked). Its opening is around 850ft (260 metres) above sea level and the inside is around 100ft (30 metres) deep, 52ft (16 metres wide).

Όπως αναφέρουν στη μελέτη τους, κατά τη διάρκεια της Κατώτερης Μαγδαληναίας φάσης (16.000-18.000 χρόνια πριν το σήμερα) στο σπήλαιο Ελ Μιρόν και γενικότερα στην περιοχή της Καντάμπρια το κλίμα ήταν πολύ ψυχρό και αρκετά ξηρό. Αυτό είχε χαρακτηριστική επιρροή στη βλάστηση - τα δέντρα, ως επί το πλείστον σημύδες και πεύκα, ήταν αραιά. Ωστόσο προς το τέλος της Μαγδαληναίας φάσης οι κλιματικές συνθήκες βελτιώθηκαν, με αποτέλεσμα η δενδροκάλυψη να αυξηθεί σχετικά, περιλαμβάνοντας πλέον και φουντουκιές. Στο στρώμα στο οποίο βρισκόταν ο τάφος, και μόνο σε εκείνο το σημείο, οι ερευνητές βρήκαν αυξημένη συγκέντρωση γύρης από μια μόνο οικογένεια φυτών, γνωστή ως Chenopodiaceae. Η οικογένεια αυτή περιλαμβάνει πολλά είδη (ένα από τα πιο διαδεδομένα είναι η λουβουδιά ή χηνοπόδιο - Chenopodium album) και πλέον έχει «συγχωνευθεί» με την οικογένεια των Amaranthaceae, στην οποία ανήκει μεταξύ άλλων το σπανάκι.

Ολόκληρα λουλούδια

Στην οικογένεια των Chenopodiacae, η οποία πλέον έχει «συγχωνευθεί» με την οικογένεια των Amaranthaceae, περιλαμβάνονται πολλά είδη και ένα από αυτά είναι η εικονιζόμενη λουβουδιά ή χηνοπόδιο (Chenopodium album).

Το γεγονός ότι η γύρη είναι συγκεντρωμένη όλη στο σημείο της ταφής ενώ η συγκεκριμένη οικογένεια φυτών δεν εμφανίζεται σε κανένα δείγμα από το ίδιο στρώμα σε άλλα σημεία της σπηλιάς υποδηλώνει, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ότι τα φυτά αυτά δεν αποτελούσαν τμήμα της φυσικής βλάστησης του σπηλαίου αλλά τοποθετήθηκαν εκεί από «ανθρώπινα χέρια». «Έβαλαν ολόκληρα λουλούδια μέσα στον τάφο» εξήγησε σε δελτίο Τύπου η Μαρία Χοσέ Ιριάρτε. «Αυτή είναι η πιο ισχυρή υπόθεση που μπορούμε να κάνουμε».

Ωστόσο η ερευνήτρια πρόσθεσε ότι, τουλάχιστον προς το παρόν, δεν μπορούμε να ξέρουμε για ποιον ακριβώς λόγο έγινε η εναπόθεση των λουλουδιών στον τάφο της Κόκκινης Κυρίας. Αποκλείοντας την πιθανότητα τα συγκεκριμένα φυτά να χρησιμοποιούνταν ως τροφή ή για θεραπευτικούς σκοπούς, οι επιστήμονες καταλήγουν σε δύο υποθέσεις, χωρίς όμως να κλίνουν υπέρ της μιας ή της άλλης. «Δεν είναι δυνατόν να πούμε αν τα λουλούδια τοποθετήθηκαν εκεί για να αποδοθεί μια τελετουργική τιμή στη νεκρή ή για κάποιον απλούστερο σκοπό, όπως π.χ. να καλυφθεί η δυσοσμία της ταφής» δήλωσε η κυρία Ιριάρτε.

Πηγή: María-José Iriarte-Chiapusso, Alvaro Arrizabalaga, Gloria Cuenca-Bescós. The vegetational and climatic contexts of the Lower Magdalenian human burial in El Mirón Cave (Cantabria, Spain): implications related to human behavior. Journal of Archaeological Science, 2015; DOI: 10.1016/j.jas.2015.02.008

H Αλτσχάιμερ, το τίμημα της ανθρώπινης ευφυΐας; Alzheimer’s origins tied to rise of human intelligence

Έξι γονίδια που εμπλέκονται στη νόσο σχετίζονται και με την εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου. Alzheimer’s disease may have evolved alongside human intelligence, researchers report. The study finds evidence that 50,000 to 200,000 years ago, natural selection drove changes in six genes involved in brain development. This may have helped to increase the connectivity of neurons, making modern humans smarter as they evolved from their hominin ancestors.

Έξι γονίδια που εμπλέκονται στη νόσο του Αλτσχάιμερ δείχνουν να σχετίζονται και με την εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου, ένδειξη ότι η νευροεκφυλιστική ασθένεια ίσως είναι το τίμημα για την υψηλή νοημοσύνη μας -αυτό τουλάχιστον εκτιμούν ερευνητές στην Κίνα.

Γενετικές αναλύσεις

Modern humans emerged about 200,000 years ago. Credit: Mahmoud Zayat/AFP/Getty

Το συμπέρασμα προκύπτει από γενετικές αναλύσεις σε 90 άτομα αφρικανικής, ασιατικής και ευρωπαϊκής καταγωγής, οι οποίες επέτρεψαν στους ερευνητές να κοιτάξουν πώς ορισμένα γονίδια άλλαξαν στην πορεία της εξέλιξης.

Η εικόνα που προκύπτει είναι ότι η φυσική επιλογή ευνόησε μεταβολές σε έξι γονίδια που εμπλέκονται στην ανάπτυξη του εγκεφάλου πριν από 50 έως 200 χιλιάδες χρόνια. Τα έξι αυτά γονίδια είχαν συνδεθεί σε προηγούμενες μελέτες με την Αλτσχάιμερ, τη συχνότερη μορφή άνοιας στον άνθρωπο, η οποία δεν απαντάται σε κανένα άλλο ζώο, ακόμα και στους συγγενείς μας τους χιμπαντζήδες.

Ο Κουν Τανγκ των Ινστιτούτων Βιολογικών Επιστημών στη Σαγκάη, επικεφαλής της μελέτης, εκτιμά ότι οι αλλαγές των εν λόγω έξι γονιδίων βοήθησαν να αυξηθούν οι εγκεφαλικές συνδέσεις και η νοημοσύνη του Homo sapiens.

Αποτέλεσμα των μεταβολικών απαιτήσεων του έξυπνου εγκεφάλου

Όπως αναφέρει το Nature.com, ο δρ Τανγκ εικάζει τώρα ότι η Αλτσχάιμερ είναι αποτέλεσμα των μεταβολικών απαιτήσεων ενός εξυπνότερου εγκεφάλου.

Είναι μια νέα θεωρία που θα πρέπει να ερευνηθεί περαιτέρω, δεδομένου ότι τα αίτια της ασθένειας παραμένουν σήμερα άγνωστα.

Η ανάλυση της μελέτης θα μπορούσε θεωρητικά να αποκαλύψει γονιδιακές μεταβολές που συνέβησαν μέχρι και 500.000 χρόνια πριν, πολύ πριν από την εμφάνιση του σύγχρονου ανθρώπου.

Ωστόσο οι ερευνητές έπρεπε ουσιαστικά να διαχωρίσουν τις γενετικές μεταβολές που ήρθαν ως αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής από τις μεταβολές που προκλήθηκαν από αλλαγές στο μέγεθος του ανθρώπινου πληθυσμού.

Το δείγμα και η ανάγκη μεταλύτερων μελετών

Old people (Photo: Reuters).

Οι σημερινοί Ασιάτες και Ευρωπαίοι πιστεύεται ότι κατάγονται από μια μικρή ομάδα ανθρώπων που εγκατέλειψαν το λίκνο της Αφρικής πριν από περίπου 60.000 χρόνια. Επειδή ο προγονικός πληθυσμός ήταν μικρός, το DNA των Ασιατών και των Ευρωπαίων δεν μπορεί να δώσει ακριβή εικόνα για παλαιότερες γενετικές μεταβολές.

Το γεγονός ότι το δείγμα της μελέτης συμπεριέλαβε εθελοντές από την Αφρική λύνει εν μέρει το πρόβλημα, καθώς το αφρικανικό DNA διατηρεί ενδείξεις πολύ αρχαιότερων γενετικών μεταβολών.

Ακόμα κι έτσι, όμως, η μελέτη δεν αρκεί για να αποδείξει τη σχέση της Αλτσχάιμερ με τη νοημοσύνη -αυτό θα απαιτούσε μεγαλύτερες γενετικές έρευνες και βιοχημικές αναλύσεις. Η έρευνα είναι διαθέσιμη στην υπηρεσία προδημοσίευσης BioRxiv.

Τζον Νας (1928 – 2015). John F. Nash Jr., Math Genius Defined by a ‘Beautiful Mind,’ Dies at 86

O John Nash και η σύζυγός του Alicia Nash έχασαν τη ζωή τους χτες σε τροχαίο δυστύχημα στο New Jersey. Dr. Nash and his wife, Alicia, in Paris in 1960. By then, mental illness had begun to take its toll on him. Though the couple divorced in 1963, she stood by him, and they later remarried.

Μαθηματικός γίγαντας της Θεωρίας των Παιγνίων, ο Τζον Νας έγινε ευρέως γνωστός ως «Υπέροχος Άνθρωπος». Πράγματι, οι ιδέες που ξεπήδησαν από το ταραγμένο μυαλό του εφαρμόζονται παντού γύρω μας, από τα οικονομικά μέχρι την τεχνητή νοημοσύνη και την πολεμική στρατηγική. Η αλήθεια όμως είναι ότι το κινηματογραφικό πορτρέτο του Νας δεν ασχολήθηκε με τη σκοτεινή πλευρά του. Ο 86χρονος Νας σκοτώθηκε μαζί με τη σύζυγό του το Σάββατο σε ένα φρικτό τροχαίο ατύχημα στο Νιου Τζέρσι. Το ηλικιωμένο ζευγάρι, το οποίο είχε χωρίσει το 1963 για να ξαναπαντρευτεί το 2001, εκτινάχθηκε από ένα ταξί όταν ο οδηγός έχασε τον έλεγχο και προσέκρουσε σε κιγκλίδωμα.

Τα Παίγνια

«Η κεντρική ιδέα στην οποία στηρίζεται η έννοια της ισορροπίας Nash είναι ελκυστική χάρη στην απλότητά της. Από την στιγμή που οι παίκτες θα βρεθούν σε ισορροπία Nash, κανένας δεν μετανιώνει για την στρατηγική επιλογή του, σε προσωπικό επίπεδο. Μπορεί φυσικά, να στενοχωριούνται που ως ομάδα δεν μπόρεσαν να λειτουργήσουν διαφορετικά, αλλά, με δεδομένη τη συμπεριφορά των άλλων, κανένας δεν στεναχωριέται για τις δικές του, ατομικές πράξεις. Με αυτήν ακριβώς την έννοια, η ιδέα του Nash σηματοδοτεί μια ισορροπία «παιγνίου», δηλαδή εντοπίζει ένα «σημείο» στο οποίο θα ισορροπήσει «παιγνίου», δηλαδή εντοπίζει ένα «σημείο» στο οποίο θα ισορροπήσουν οι πράξεις και οι πεποιθήσεις των ορθολογικά σκεπτόμενων παικτών. Ωστόσο, το γεγονός ότι, από την στιγμή που θα επιτευχθεί η ισορροπία Nash, δεν θα υπάρχει λόγος να αισθάνονται οι ορθολογικά σκεπτόμενοι παίκτες στενοχωρημένοι δεν σημαίνει ότι οι παίκτες θα κινηθούν προς την ισορροπία αυτή! Όπως στη Φυσική, είναι άλλο πράγμα να ανακαλύπτουμε ένα σημείο ισορροπίας και εντελώς διαφορετικό να αποδεικνύουμε ότι το συγκεκριμένο σημείο ισορροπίας ασκεί βαρυτική έλξη σε όσους δεν βρίσκονται ακόμη σ’ αυτό. Δηλαδή, ότι το σημείο αυτό είναι ένας «ελκυστής», ο οποίος τραβά τους παίκτες που καθοδηγούνται από τη λογική και από μια προχωρημένη στρατηγική σκέψη. Αν οι ορθολογικά σκεπτόμενοι αναμένεται κάπως να προσελκυσθούν από κάποια συμπεριφορά που επιβεβαιώνει τους λόγους στους οποίους στηρίζεται (σε αντίθεση με τους ανορθολογικά σκεπτόμενους ανθρώπους, που το σκεπτικό τους δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια δικαιολογία), μπορούμε ασφαλώς να προβλέψουμε ότι οι παίκτες θα συγκλίνουν σε κάποια ισορροπία Nash μέσα στον πίνακα των αποδόσεων (που αποτελείται, εξ ορισμού, από τις στρατηγικές κάθε ατόμου οι οποίες δικαιολογούν κάθε επιλογή του άλλου ατόμου).» Απόσπασμα από το βιβλίο του Γιάννη Βαρουφάκη, «Θεωρία Παιγνίων», εκδόσεις GUTENBERG. John F. Nash Jr. at his Princeton graduation in 1950, when he received his doctorate.

Ο Νας διέπρεψε στη Θεωρία των Παιγνίων, τον κλάδο των μαθηματικών που μελετά τη στρατηγική λήψη αποφάσεων. Παίρνει το όνομά της από παιχνίδια σαν το πόκερ, στα οποία οι παίκτες λειτουργούν λογικά αλλά εγωιστικά και προσπαθούν να προβλέψουν τις κινήσεις των συμπαικτών τους.

Tο βίντεο περιέχει τρεις σκηνές από την ταινία «Ένας υπέροχος άνθρωπος». Tο βίντεο που ακολουθεί περιέχει τρεις σκηνές από την ταινία «Ένας υπέροχος άνθρωπος». Η πρώτη σκηνή μας δείχνει τον Nash να παίζει ένα επιτραπέζιο παιχνίδι και να χάνει παρότι δεν είχε κάνει καμία λάθος κίνηση. Στη δεύτερη βλέπουμε τον Nash να εμπνέεται την έννοια της «ισορροπίας Nash» μέσα σε ένα μπαρ καθώς οι συμφοιτητές του θέλουν να προσεγγίσουν μια παρέα κοριτσιών και στην τρίτη να παρουσιάζει την εργασία του στον καθηγητή του.

Η θεωρία του του Νας για τα μη-συνεργατικά παίγνια, η οποία δημοσιεύθηκε το 1950 και έγινε γνωστή ως Ισορροπία Νας, παρέχει ένα εννοιολογικά απλό, αλλά ισχυρό μαθηματικό εργαλείο για την ανάλυση ενός ευρέου φάσματος ανταγωνιστικών καταστάσεων: από τις εταιρικές αντιπαλότητες μέχρι τη λήψη νομοθετικών αποφάσεων. Η προσέγγιση του Νας είναι σήμερα ευρύτατα διαδεδομένη στο πεδίο της οικονομικής επιστήμης και σε ολόκληρο το φάσμα των κοινωνικών επιστημών, ενώ έχει βρει εφαρμογές σε αρκετά ακόμα πεδία, όπως εκείνο της εξελικτικής βιολογίας.

Αυτού του είδους οι στρατηγικές αλληλεπιδράσεις χαρακτηρίζουν πολλές λειτουργίες της οικονομίας. Το 1964, ο Νας μοιράστηκε με δύο ακόμα μαθηματικούς το Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών για την ιδέα της «ισορροπίας σε μη συνεργατικά παιχνίδια», καθώς έδειξε ότι σε τέτοιου είδους αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε εγωιστικούς παίκτες υπάρχει πάντα μια λύση που αφήνει τους πάντες ικανοποιημένους.

Τα μαθηματικά του Νας αποτελούν σήμερα στάνταρτ εργαλεία των οικονομολόγων, και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της αμερικανικής στρατηγικής της περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, όταν το παιχνίδι ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση ακολουθούσε τη λογική του «εάν επιχειρήσεις να με εξαφανίσεις θα προλάβω να σε εξαφανίσω κι εγώ».

Fuck Your Buddy

The real life John Nash (second left) and his wife, Alicia (third right). Photograph: Getty Images.

Όμως η ιδέα ότι οι άνθρωποι είναι παίκτες που λαμβάνουν αποφάσεις με αποκλειστικά εγωιστικά κίνητρα ήταν ως βαθμό επηρεασμένη από την παρανοϊκή σχιζοφρένεια που διαγνώστηκε στον Νας το 1959, σε ηλικία 31 ετών.

Ο ιδιοφυής μαθηματικός πίστευε ότι ήταν στόχος κομουνιστικής συνωμοσίας και φανταζόταν ότι κάθε άνδρας που φορά γραβάτα, ακόμα και συνάδελφοί του, ήταν κομουνιστές που τον παρακολουθούσαν. Λόγω της παρανοϊκής καχυποψίας του, πίστευε πως όλοι οι άνθρωποι είναι καχύποπτα, εγωιστικά πλάσματα που μονίμως μηχανορραφούν προς όφελός τους. Αυτό ήταν εξάλλου η κεντρική ιδέα στο διαβόητο παιχνίδι Fuck Your Buddy, ή Γάμα τον Φίλο σου, που είχε αναπτύξει ο Νας (σήμερα είναι γνωστό και με τον λιγότερο προκλητικό τίτλο So Long Sucker ή Αντίο Κορόιδο). 

Ο μόνος τρόπος να κερδίσει κανείς σε αυτό το παιχνίδι είναι να προδώσει τους συντρόφους του. Όμως οι παίκτες δεν έπαιζαν πάντα με την εγωιστική στρατηγική που περίμενε ο Νας. Αναλυτές της RAND, μεγάλου αμερικανικού ψυχροπολεμικού think tank, λέγεται πως ζήτησαν από τις γραμματείς τους να παίξουν το παιχνίδι, και διαπίστωσαν με έκπληξη ότι οι παίκτριες επέλεγαν να συνεργαστούν αντί να «μαχαιρώσουν πισώπλατα» η μία την άλλη. Ο Νας παρέμεινε μόνο για λίγο σύμβουλος της RAND, καθώς απολύθηκε μετά τη σύλληψή του το 1954 σε στέκι ομοφυλόφιλων.

H απουσία και η απολογία

Russell Crowe as Dr. Nash in “A Beautiful Mind,” which won the Oscar for best picture. Credit: Eli Reed/Universal Studios

Η σύλληψη, η απόλυση, το προκλητικό Γάμα τον Φίλο σου απουσίαζαν από το κινηματογραφικό πορτρέτο του καθηγητή. Η ταινία Ένας Υπέροχος Άνθρωπος με τον Ράσελ Κρόου γνώρισε μεγάλη εμπορική επιτυχία, δέχθηκε όμως επικρίσεις για απόκρυψη αρνητικών πτυχών του Νας, κυρίως το γεγονός ότι ο μαθηματικός είχε εγκαταλείψει τη νοσοκόμα σύντροφό του όταν έμαθε ότι ήταν έγκυος στις αρχές της δεκαετίας του 1950.

Ο καθηγητής παραδέχτηκε τελικά το λάθος του για την ανθρώπινη φύση όταν τα συμπτώματα σχιζοφρένειας υποχώρησαν. Είχαν προηγηθεί αρκετές νοσηλείες, ενάντια στη θέλησή του όπως δήλωνε ο ίδιος, και μάλιστα χωρίς τη συστηματική λήψη αντιψυσωσικών φαρμάκων. Το 2007, ο καθηγητής εμφανίστηκε στην τηλεοπτική σειρά The Trap του BBC και παραδέχτηκε ότι οι άνθρωποι δεν λειτουργούν πάντα με εγωιστικά κίνητρα.

«Τα αξιοθαύμαστα επιτεύγματα του Τζον Νας ενέπνευσαν γενιές μαθηματικών, οικονομολόγων και επιστημόνων», δήλωσε στους New York Times ο Christopher L. Eisgruber, πρόεδρος του Πανεπιστημίου του Princeton στο οποίο ο Νας υπήρξε καθηγητής. «Η ιστορία της ζωής του με την Αλίσια», συμπλήρωσε ο Eisgruber, «συγκίνησε, επίσης, εκατομμύρια αναγνωστών αλλά και θεατών του κινηματογράφου, οι οποίοι θαύμασαν τη γενναιότητα του ζευγαριού που βρέθηκε αντιμέτωπο με τόσες προκλήσεις».

O καθηγητής των Μαθηματικών στο Princeton, Harold W. Kuhn, ο οποίος πέθανε το 2014 και υπήρξε παλιός φίλος και συνάδελφός του Νας, είχε πει για εκείνον: «νομίζω, ειλικρινά ότι στον 20ο αιώνα δεν υπήρξαν αρκετές μεγάλες ιδέες στον τομέα της οικονομίας. Ανάμεσα στις δέκα κορυφαίες ιδέες αυτού του πεδίου βρίσκεται, σίγουρα, η Ισορροπία Νας». Ο οικονομολόγος από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο Roger Myerson προχώρησε ακόμη περισσότερο, συγκρίνοντας τον αντίκτυπο της Ισορροπίας Νας στην οικονομία με την ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA στις βιολογικές επιστήμες.

Αρκετοί μαθηματικοί θεωρούν, επίσης, ότι η συνεισφορά του Νας στην εξέλιξη των καθαρών μαθηματικών υπήρξε σημαντικότερη από το έργο του στη θεωρία παιγνίων για το οποίο τιμήθηκε με Νόμπελ, τονίζοντας τη μεγάλη σημασία που είχε για την επιστήμη των μαθηματικών η προσφορά του Νας στη λύση του δύσκολου προβλήματος διαφορικής γεωμετρίας που προέρχεται από το έργο του μαθηματικού του 19ου αιώνα Μπέρναρντ Ρίμαν.

«Η Τζέιν Όστεν έγραψε έξι μυθιστορήματα», τόνισε στην εφημερίδα New York Times ο καθηγητής μαθηματικών στο Harvard Barry Mazur,ο οποίος όταν ήταν νέος στο ΜΙΤ ο Νας δίδασκε εκεί. «Νομίζω ότι η προσφορά του Νας στα καθαρά μαθηματικά είναι ανάλογου επιπέδου. Έγραψε πάρα πολύ λίγα πράγματα πάνω σε διαφορετικά θέματα, τα οποία όμως είχαν τεράστιο αντίκτυπο στην επιστήμη. Δεν μπορείς να βρεις αρκετούς μαθηματικούς σήμερα που να προσεγγίζουν την επιστήμη και τα σημαντικά προβλήματά της με αυτόν τον τρόπο».

Πηγή: www.tovima.gr

Χρωματιστά αβγά έκαναν οι δεινόσαυροι! Dinosaur eggs were vibrantly colorful, new research shows

Τα αβγά του Heyuannia huangi ήταν γαλαζοπράσινα πιθανώς για λόγους καμουφλάζ αλλά και για να ξεχωρίζουν από αβγά άλλων ειδών. Heyuannia huangi was a feathered dinosaur and the first oviraptor to be discovered in China. Its thought to have had an elaborate plume around its head, degenerate wings on small arms and fanned tail, much like other oviraptors discovered in Mongolia. An illustration of a Khaan oviraptor from Mongolia is shown.

Οι επιστήμονες θεωρούσαν μέχρι σήμερα ότι τα αβγά των δεινοσαύρων ήταν φυσικά πολύ μεγάλα σε μέγεθος αλλά το χρώμα τους λευκό. Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Βόννης που μελετώντας τα αβγά ενός δεινοσαύρου διαπίστωσαν ότι το χρώμα τους ήταν γαλαζοπράσινο.

Η ανακάλυψη

Αποτελούσε ένα είδος καμουφλάζ από πιθανούς εχθρούς. Experts believe that some dinosaurs laid blue eggs. They examined 66 million-year-old eggs (one example pictred) laid by oviraptor dinosaurs called Heyuannia huangi to find that they contain the same pigments as the colourful eggs produced by some modern birds.

Οι ερευνητές μελέτησαν τα αβγά του οβιράπτορα Heyuannia huangi,  ενός δεινοσαύρου που ζούσε πριν από 66 εκ. έτη στην Κίνα και το σώμα του ήταν καλυμμένο με φτερά και πούπουλα. Διαπίστωσαν ότι τα αβγά του διαθέτουν τις ίδιες χρωστικές ουσίες με εκείνες που διαθέτουν τα χρωματιστά αβγά που παράγουν ορισμένα σημερινά πτηνά. Οι ειδικοί εικάζουν ότι τα χρώματα στα αβγά των δεινοσαύρων αποτελούσαν ένα είδος καμουφλάζ ώστε να μην γίνονται αντιληπτά όταν εκείνοι θα απουσίαζαν για κάποιο χρονικό διάστημα από τις φωλιές τους.

Some of the oldest species of birds, such as emus, lay coloured eggs, with a previous study pinpointing the chemical origin of the dark turquoise colour. A stock image of emus hatching is shown.

Μια δεύτερη πιθανή «λειτουργία» των χρωματιστών αβγών είχε να κάνει με μια συνήθεια που φαίνεται ότι είχαν οι δεινόσαυροι και έχει διαπιστωθεί ότι έχουν και ορισμένα είδη σημερινών πτηνών. Πρόκειται για το φαινόμενο να πηγαίνει κάποιο είδος να αφήνει τα αβγά του στην φωλιά κάποιου άλλου είδους για να τα φροντίσει εκείνο. Όπως είναι ευνόητο οι κάτοχοι χρωματιστών αβγών μπορούσαν εύκολα να διακρίνουν ποια είναι τα δικά τους και να απομακρύνουν τα ξένα. Η ανακάλυψη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Peer J Preprints» μπορεί να προσφέρει νέα δεδομένα για το πώς δημιουργούσαν τις φωλιές τους οι δεινόσαυροι και τη σχέση τους με αυτές.