Εξωπραγματικές υποθαλάσσιες λίμνες στην καλδέρα της Σαντορίνης. Carbon Dioxide Pools Discovered in Aegean Sea

Ανάμεσα στην Οία και το Μεροβίγλι, ένα εξωπραγματικό φαινόμενο θα έκανε το ξακουστό ηλιοβασίλεμα του νησιού να μοιάζει φτωχό. Οι Λίμνες της Καλλίστης ανακαλύφθηκαν μέσα στην καλδέρα σε βάθος 250 μέτρων. An international team of scientists using a sophisticated suite of undersea vehicles in the Southern Aegean Sea located and characterized an interconnected series of meandering, iridescent white subsea pools containing high concentrations of carbon dioxide (CO2). The pools, which get their distinctive color from opal particles, may hold answers to questions related to deepsea carbon storage as well as provide a means of monitoring the volcano for future eruptions. (Photo by Rich Camilli, Woods Hole Oceanographic Institution)

Κάτω από τους πανύψηλους γκρεμούς της καλδέρας, ανάμεσα στην Οία και το Μεροβίγλι, ένα εξωπραγματικό φαινόμενο θα έκανε το ξακουστό ηλιοβασίλεμα της Σαντορίνης να μοιάζει φτωχό: υποθαλάσσιες λίμνες ανθρακούχου νερού, οι οποίες ιριδίζουν με τα χρώματα του οπαλίου μέσα σε κοιλότητες του βυθού.

Οι «Λίμνες της Καλλίστης», όπως ονομάστηκαν οι σχηματισμοί, είναι οι πρώτες υποθαλάσσιες λίμνες του είδους τους, αναφέρει διεθνής ερευνητική ομάδα στην επιθεώρηση Scientific Reports του ομίλου Nature.

Οι υποθαλάσσιες λίμνες είναι στρώματα πυκνού νερού που βυθίζονται στον πυθμένα αντί να αναμειγνύονται με το θαλασσινό νερό. Μέχρι σήμερα, όμως, όλες οι γνωστές υποθαλάσσιες λίμνες σχηματίζονται από νερό που εμπλουτίζεται με μεγάλες ποσότητες αλατιού, οπότε γίνεται πιο πυκνό από το νερό στο γύρω περιβάλλον.

Οι Λίμνες της Καλλίστης διαφέρουν. «Σε αυτή την περίπτωση, η αυξημένη πυκνότητα της λίμνης δεν οφείλεται στο αλάτι. Πιστεύουμε ότι μπορεί να είναι το διοξείδιο του άνθρακα που κάνει το νερό πυκνότερο και το αναγκάζει να συγκεντρώνεται στο βυθό» λέει ο Ριτς Καμίλι, ερευνητής του διάσημου Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο του Γουντς Χολ στη Μασαχουσέτη.

Η έρευνα

Το αστέρι σημειώνει τη θέση των υποβρύχιων λιμνών στο βυθό ανάμεσα στην Οία και το Μεροβίγλι. Topographic relief map of the northern Santorini volcanic field. The white star icon shows the location of the Kallisti Limnes CO2 pools. The onshore Kolumbo fault is indicated by a dashed red line, which along with the Kolumbo line, describes the northeast portion of the Christianna-Santorini-Kolumbo (CSK) tectonic line. The inset box shows a detailed view from the southwest of the caldera slope bathymetry around the study site; submersible vehicle track lines are indicated as red, orange, and yellow lines, corresponding to the first and second AUV dives, and the HOV dive, respectively. (Illustration courtesy of Camilli, et al)

Το ινστιτούτο συνεργάστηκε στη μελέτη με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών και ερευνητικά ιδρύματα στην Ισπανία και τη Γαλλία.

Η υποβρύχια μελέτη ξεκίνησε μετά την ανησυχητική συσσώρευση μάγματος που άρχισε το 2011 κάτω από το μεγάλο ηφαίστειο της Σαντορίνης, και αργότερα ευτυχώς κόπασε.  Οι λίμνες ανακαλύφθηκαν σε βάθος 250 μέτρων από ρομποτικό υποβρύχιο που μελετούσε ένα μεγάλο ρήγμα στον πυθμένα μέσα στην καλδέρα του ηφαιστείου (ο κρατήρας κατέρρευσε στην γιγάντια έκρηξη που εξαφάνισε τον μινωικό πολιτισμό γύρω στο 1600 π.Χ. Το νησί της Σαντορίνης είναι ό,τι απέμεινε πάνω από την επιφάνεια του Αιγαίου).

The crew from the R/V Aegaeo ready the University of Girona’s autonomous underwater vehicle (AUV) Girona 500. Researchers used the AUV, equipped with the TETHYS mass spectrometer (shown strapped to hull), to identify subsea layers of water with unusual chemical properties. HCMR's Thetis sub is shown to the left and the island of Santorini is in the background. (Photo by David Ribas, University of Girona)

Οι λίμνες μελετήθηκαν με ένα ακόμα ρομποτικό σκάφος καθώς και με ένα επανδρωμένο υποβρύχιο. Οι επιτόπιες μετρήσεις έδειξαν ότι οι ημιδιαφανείς σχηματισμοί περιέχουν μεγάλες ποσότητες διαλυμένου διοξειδίου του άνθρακα και έχουν θερμοκρασία περίπου 5 βαθμούς υψηλότερη από το γύρω νερό. Επιπλέον, οι λίμνες είναι αρκετά όξινες και εχθρικές για τους περισσότερους μικροοργανισμούς. Δεν αποκλείεται όμως να φιλοξενούν μικρόβια που παράγουν άμορφο πυρίτιο: σωματίδια οπαλίου, ενός πολύτιμου ιριδίζοντος πετρώματος. Αυτό θα εξηγούσε την παράξενη, γαλακτερή και ιριδίζουσα εμφάνιση των υποβρύχιων στρωμάτων.

Το διοξείδιο του άνθρακα που συγκεντρώνονται στις υποβρύχιες λίμνες πρέπει να προέρχεται από τον πυθμένα. Το ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης είναι η το πιο ενεργό τμήμα του Ελληνικού Ηφαιστειακού Τόξου, κατά μήκος του οποίου η τεκτονική πλάκα της Αφρικής γλιστράει κάτω από την πλάκα της Ευρασίας. Το CO2 ίσως προέρχεται από μάγμα που απελευθερώνει το αέριο που περιέχει καθώς αποσυμπιέζεται. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι προέρχεται από ασβεστολιθικά πετρώματα που βυθίζονται και υποβάλλονται σε ακραίες πιέσεις και θερμοκρασίες.

Μέχρι την ανακάλυψη των λιμνών της Καλλίστης, επισημαίνει ο Δρ Καμίλι, οι επιστήμονες πίστευαν ότι το διοξείδιο του άνθρακα που αναβλύζει από τον πυθμένα απλώς διαλύεται στο θαλασσινό νερό. Η ανακάλυψη δείχνει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις το αέριο παραμένει εγκλωβισμένο σε ένα βαρύ στρώμα νερού που επικάθεται στον πυθμένα.

Παρόλα αυτά, οι υποβρύχιες λίμνες είναι πιθανότατα παροδικοί σχηματισμοί. Η ανακάλυψή τους, επισημαίνουν οι ερευνητές σε ανακοίνωσή τους, κατέστη εφικτή χάρη στην πρόοδο των τεχνολογιών υποβρύχιας έρευνας. Το ερευνητικό πρόγραμμα έλαβε εξάλλου χρηματοδότηση και από το Πρόγραμμα Αστροβιολογίας της NASA, το οποίο μελετά ασυνήθιστα περιβάλλοντα στη γη τα οποία θα μπορούσαν να δώσουν μια εικόνα για τη ζωή σε άλλους πλανήτες. Από ελληνικής πλευράς, στη μελέτη συμμετείχαν η Παρασκευή Νομικού, η Αριάδνη Αργυράκη και ο Στέφανος Κίλλιας της Σχολής Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και ο Άγγελος Μαλλιός και ο Δημήτρης Σακελλαρίου του ΕΛΚΕΘΕ.

Πτήση πάνω από τις πεδιάδες και τα βουνά του Πλούτωνα. This animated flyover of Pluto's icy mountains and plains is incredible

Τι είδε το New Horizons περνώντας πάνω από τον πλανήτη νάνο του ηλιακού μας συστήματος. It's 4.8 billion km away, and we get a view like this. Thank you, science. This fascinating icy plains region - resembling frozen mud cracks on Earth - has been informally named 'Sputnik Planum' (Sputnik Plain) after the Earth's first artificial satellite. It has a broken surface of irregularly-shaped segments, roughly 12 miles (20km) across.

Τα δεδομένα που έχει προλάβει να μεταδώσει το New Horizons, λίγες μέρες μετά το ιστορικό πέρασμα από τον πλανήτη νάνο Πλούτωνα, επέτρεψε στη NASA να δημιουργήσει ένα animation που μεταφέρει τον θεατή πάνω από παγωμένες πεδιάδες και βουνά από πάγο.

This simulated flyover of Pluto’s Norgay Montes (Norgay Mountains) and Sputnik Planum (Sputnik Plain) was created from New Horizons closest-approach images. Norgay Montes have been informally named for Tenzing Norgay, one of the first two humans to reach the summit of Mount Everest. Sputnik Planum is informally named for Earth’s first artificial satellite. The images were acquired by the Long Range Reconnaissance Imager (LORRI) on July 14 from a distance of 48,000 miles (77,000 kilometers). Features as small as a half-mile (1 kilometer) across are visible. Credit: NASA/JHUAPL/SWRI

Στο κέντρο ενός γιγάντιου σχηματισμού που θυμίζει καρδιά, το σκάφος ανακάλυψε μια αχανή πεδιάδα από την οποία οι κρατήρες λάμπουν διά της απουσίας του. Αυτό αποτελεί απόδειξη ότι ολόκληρη αυτή η επιφάνεια έχει ηλικία μικρότερη από 100 εκατομμύρια χρόνια, και δεν αποκλείεται να άλλαξε ακόμα και την περασμένη εβδομάδα.

Peering closely at the 'heart of Pluto,' in the western half of what mission scientists have informally named Tombaugh Regio (Tombaugh Region), New Horizon's Ralph instrument revealed evidence of carbon monoxide ice. The contours indicate that the concentration of frozen carbon monoxide increases towards the center of the 'bull's eye'.

Η πεδιάδα σημαδεύεται από πολυγωνικούς σχηματισμούς, πλάτους 20 έως 30 χιλιομέτρων, πιθανότατα ρωγμές στον πάγο νερού και αζώτου. Παραμένει ασαφές αν οι ρωγμές εμφανίζονται επειδή ο πάγος συστέλλεται, όπως συμβαίνει για παράδειγμα σε λάσπη που ξεραίνεται, ή αν οφείλεται σε διαστολή του εδάφους, ως αποτέλεσμα της θερμότητας που πρέπει να αναβλύζει ακόμα από το κέντρο του Πλούτωνα.

The stunning images of Pluto's 'heart of darkness' were unveiled alongside two breathtaking animations of the dwarf planet, showing flyovers of the plains and mountains (pictured) of the frozen world.

Εξίσου νεαρά εκτιμάται ότι είναι τα γιγάντια βουνά από πάγο, ορισμένα με ύψος 3,5 χιλιόμετρα, που βρίσκονται στο δεξί όριο της «καρδιάς». Παρόλο που η μετάδοση του συνόλου των δεδομένων που συνέλεξε το New Horizons κατά το πέρασμά του θα απαιτήσει 16 ολόκληρους μήνες, οι εικόνες καθιστούν σαφές ότι ο Πλούτωνας παραμένει γεωλογικά ενεργός, λένε οι ερευνητές της NASA.

Διαστημικό «πετράδι» περνά ξυστά από τη Γη. First detailed images of rare asteroid to pass close by Earth

Ο αστεροειδής 2011 UW-158 που περιέχει εκατοντάδες εκ. τόνους πλατίνα πέρασε πολύ κοντά από τη Γη. Rich: The asteroid contains tonnes of valuable platinum. [GETTY]

Επίσκεψη στη διαστημική μας γειτονιά πραγματοποιεί ο αστεροειδής 2011 UW-158.

Three Arecibo radar images of asteroid 2011 UW158 showing a four-minute portion of its 37-minute rotational period. Each pixel is equal to 7.5 metres (25 feet) of distance. The surface of the asteroid looks like a walnut with parallel ridges along the length of the body. Image credit: Arecibo Observatory.

Το βράδυ της Κυριακής 19 Ιουλίου ο αστεροειδής πέρασε σε απόσταση 2,4 εκ. χλμ. από τη Γη και συνεχίζει το ταξί του στο ηλιακό σύστημα.

Ο 2011 UW-158 έχει διάμετρο 450 μέτρων αλλά το πιο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του είναι ότι σύμφωνα με τους επιστήμονες στο εσωτερικό του υπάρχουν 150 εκ. τόνοι πλατίνας! Με απλά λόγια η αξία του 2011 UW-158 υπολογίζεται στα 5,4 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Test: Technology intended for mining asteroids is launched from the ISS the ISS Kibo Airlock. Credit: NASA

Όπως είναι ευνόητο η έλευση του 2011 UW-158 επαναφέρει στο προσκήνιο τις προσπάθειες που έχουν ξεκινήσει για την προσέγγιση αστεροειδών που περιέχουν ανυπολόγιστο ορυκτό πλούτο και την δημιουργία ορυχείων εκεί.

Κ.Π. Καβάφης, «Να μείνει». Constantine P. Cavafy, “Comes to Rest”

Edvard Munch, Tavern in St. Cloud, 1890.

Η ώρα μια την νύχτα θάτανε,

ή μιάμισυ.

           Σε μια γωνιά του καπηλειού·

πίσω απ’ το ξύλινο το χώρισμα.

Εκτός ημών των δυο το μαγαζί όλως διόλου άδειο.

Μια λάμπα πετρελαίου μόλις το φώτιζε.

Κοιμούντανε, στην πόρτα, ο αγρυπνισμένος υπηρέτης.

Δεν θα μας έβλεπε κανείς. Μα κιόλας

είχαμεν εξαφθεί τόσο πολύ,

που γίναμε ακατάλληλοι για προφυλάξεις.

Τα ενδύματα μισοανοίχθηκαν — πολλά δεν ήσαν

γιατί επύρωνε θείος Ιούλιος μήνας.

Σάρκας απόλαυσις ανάμεσα

στα μισοανοιγμένα ενδύματα·

γρήγορο σάρκας γύμνωμα — που το ίνδαλμά του

είκοσι έξι χρόνους διάβηκε· και τώρα ήλθε

να μείνει μες στην ποίησιν αυτή.

Ramón Casas, Study, circa 1893.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Comes to Rest

Édouard Manet, Study for "Bar at the Folies-Bergere", 1882.

It must have been one o’clock at night

or half past one.

                        A corner in the wine-shop

behind the wooden partition:

except for the two of us the place completely empty.

An oil lamp barely gave it light.

The waiter, on duty all day, was sleeping by the door.

No one could see us. But anyway,

we were already so aroused

we’d become incapable of caution.

Our clothes half opened—we weren’t wearing much:

a divine July was ablaze.

Delight of flesh between

those half-opened clothes;

quick baring of flesh—the vision of it

that has crossed twenty-six years

and comes to rest now in this poetry.

Egon Schiele, Reclining nude, 1918.

(C.P. Cavafy, Collected Poems. Translated by Edmund Keeley and Philip Sherrard. Edited by George Savidis. Revised Edition. Princeton University Press, 1992)

Δήμητρα Μήττα, «Μετά τις πυρκαγιές»

Eero Järnefelt, Les esclaves de la terre, 1893.

Τους ακούω εδώ και μέρες ανήσυχους. Κι εγώ είμαι ανήσυχος. Για τους δικούς μου λόγους. Και πολύ θυμώνω όταν με φωνάζουν και ρωτούν: «Λουκά, άκουσες τι γίνεται στο χωριό; Έλα να δεις τι φρίκη… Τι θα κάνουμε; Ο παππούς, τι γίνεται ο παππούς; Οι δρόμοι είναι κομμένοι.» Τους ακούω και φεύγω για το δωμάτιό μου. Έχω άλλα πράγματα που με ανησυχούν. Άλλωστε ο παππούς μου τα καταφέρνει, ο παππούς μου είναι άνθρωπος της γης. Ενώ οι δικοί μου…

Δεν αντέχω την υπερβολή τους. Και τώρα υπερβολικοί είναι. Και κάθε φορά οι ίδιες αντιδράσεις. Ενώνει τα χέρια μπροστά στο στήθος της χτυπώντας τα, μετά χτυπά με την παλάμη το κούτελό της. Τι δράμα… Εκείνος κουνά το κεφάλι του, κάπου αλλού έχει το μυαλό του. Καμιά φορά σκέφτομαι ότι γίνεται υπερβολική, για να την ακούσει και να την προσέξει. 

Πάλι την καταστροφή έφερε. Κλείνομαι στο δωμάτιο. Προλαβαίνω ν’ ακούσω τη φράση: «Τι αναίσθητο που έγινε αυτό το παιδί…». Σε αυτό συμφωνούνε και οι δυο. Δεν με παρατάνε λέω εγώ; 

Σπύρος Παπαλουκάς, Αγόρι με τιράντες, 1925.

Στέκομαι αυθάδικα μπροστά στον καθρέφτη, κι ας με τρόμαξε η φιγούρα μου λίγο πριν, όταν την είδα στη βιτρίνα ενός καταστήματος. Ανασούμπαλος, άγαρμπο βάδισμα, χέρια χιμπατζή –πώς μάκρυναν έτσι; Πλησιάζω το πρόσωπό μου στον καθρέφτη –πώς άλλαξε έτσι; Γέμισα σπυράκια Μου ’ρχεται να κάθομαι όλη μέρα μπροστά στον καθρέφτη, να τα πατάω ένα ένα, μέχρι που να τα εξαφανίσω, να μην υπάρχει ούτε ένα. Το δοκίμασα και γέμισα κοκκινίλες και σημάδια από τη μανία μου. Δεν θα το ξανακάνω, αγωνίζομαι να μην το ξανακάνω, γιατί κάθε μέρα βλέπω και από ένα καινούριο να φυτρώνει. Τι άσχημος που είμαι; Κι όμως μέχρι πριν λίγο καιρό ήμουν ένα χαριτωμένο αγόρι –«τι χαριτωμένο παιδί…», όλοι το έλεγαν.

Τα μάτια μου παραμένουν όμορφα, είναι μπλε. Κανονικά θα ’πρεπε να μου αρέσουν. Μου αρέσουν. Καμιά φορά που ξεχνιέμαι, στέκομαι αυτάρεσκα μπροστά στον καθρέφτη και τα θαυμάζω. Δεν θέλω να μου αρέσουν, αισθάνομαι άσχημα που μου αρέσουν. Γιατί γι’ αυτά τα μάτια είναι περήφανοι οι δικοί μου, τα κληρονόμησα από αυτούς. Τώρα τελευταία, όταν κοιτιέμαι στον καθρέφτη, νομίζω ότι βλέπω εκείνους. Αλλά εγώ δεν θέλω να τους μοιάσω. Σιχαίνομαι την υποκρισία τους. Και τρέμω στη σκέψη ότι μπορεί να είμαι υποκριτής, ότι μπορεί να τους μοιάζω.  

Ξανακοιτάζω τα μάγουλά μου. Πόσο του μηνός είναι; Σε λίγο θα αρχίσουν τα σχολεία. Πώς θα εμφανιστώ έτσι;

-«Λουκά…»

Αλαφιάστηκα. Πώς δεν άκουσα την πόρτα που άνοιγε; Στον καθρέφτη είδα τον Θοδωρή. Ούρλιαξα:

-«Έξω…».

Τον έπιασα από τους ώμους, τον γύρισα και τον έσπρωξα. Χτύπησα την πόρτα δυνατά, την κλείδωσα. Πόσες φορές δεν του είχα πει να μην μπαίνει μέσα στο δωμάτιο χωρίς προηγουμένως να χτυπήσει την πόρτα; Πότε θα μάθουν να σέβονται τον χώρο μου; Προχθές μου ήρθε να του δώσω μια… Τον λυπάμαι κιόλας έτσι που με κοιτάζει παραπονεμένος.

 Γιούλια Γαζετοπούλου, Το Παιδί με το Μπλουτζίν, 1971.

Ο καημένος, ο μελαχρινός μου Θοδωρής με τα μεγάλα μαύρα μάτια… Ποτέ δεν του παίνεψαν τα μάτια, μόνο τα δικά μου, τα μπλε, τα όμοια με τα δικά τους… Τι φταίω εγώ αν με προτιμούσαν από εκείνον; Θοδωρή μου… Πήγα ν’ ανοίξω την πόρτα, να τον μπάσω μέσα. Σταμάτησα. Τι δουλειά έχω εγώ με ένα οκτάχρονο; Όχι ότι δεν τον αγαπώ τον Θοδωρή μας. Παλιά έπαιζα πολύ μαζί του. Παλιά, να, μέχρι πέρσι, μέχρι πριν από λίγους μήνες. Αλλά τώρα είμαι δεκατέσσερα και κάτι. Μερικές φορές μου ’ρχεται ακόμη να παίξω μαζί του, να τον ρίξω στο κρεβάτι και να τον γαργαλίσω. Γαργαλιέται πολύ ο Θοδωρής. Και γελάει, γελάει πολύ. Αλλά να, τώρα βαριέμαι εύκολα, όχι αυτόν, όλα. Τον διώχνω μακριά μου, σχεδόν βίαια. Του κλείνω την πόρτα στη μούρη. Κι ύστερα νιώθω άσχημα που το έκανα και πηγαίνω και του δίνω κάποια από εκείνα τα παιχνίδια που παλιά δεν τον άφηνα να τα αγγίξει. Τώρα ούτε που με νοιάζουν τα παιδικά μου παιχνίδια. Εκείνος πάλι το αρπάζει, κοκκινίζουν τα μάγουλά του από χαρά, με αγκαλιάζει, μου δίνει ένα φιλί κι ύστερα με εγκαταλείπει για να ασχοληθεί με το καινούριο του απόκτημα. Ευτυχώς, γιατί ήδη έχω βαρεθεί. Σκουπίζω και το μάγουλό μου από τα σάλια του.

Ό,τι και να κάνω βαριέμαι. Μ’ ενοχλεί κι αυτό το μουστακάκι που βγήκε, κάτι τριχούλες μαλακές που δεν ξέρω τι να τις κάνω. Με τσατίζουν και οι δικοί μου που όλο χασκογελούν και λένε: «Κοιτάτε. Ο Λουκάς μας γίνεται άντρας.» Τι βρίσκουν και γελούν; Και μετά τα ακούω και από πάνω, γιατί είμαι, λέει, αγενής που σηκώνομαι και φεύγω, και δεν μου είπαν τίποτε κακό. Και τους εκθέτω στους φίλους τους, γιατί όλα αυτά τα λένε μπροστά τους. Δεν ξέρω αν είναι καλό ή κακό αυτό που λένε αλλά εγώ τσατίζομαι. Δεν ξέρω γιατί. Μετά λυπάμαι γι’ αυτό, προσπαθώ να τους πλησιάσω, να τους χαμογελάσω, αλλά πάλι κάτι γίνεται και τσατίζομαι. Δεν το θέλω, αλλά με θυμώνουν. Προσπαθώ να πνίξω τον θυμό μου, να μην τον δείξω, αλλά αυτός είναι εκεί. Και δεν μπορώ να καταλάβω γιατί είμαι έτσι, ό,τι κι αν πουν: «Ο Λουκάς τα καταφέρνει στο σχολείο, ο Λουκάς είναι συνετός, είναι του καθήκοντος, είναι λίγο πεισματάρης αλλά καλό παιδί, παίζει και μουσική.» Κι ούτε που νοιάζονται πώς είναι να κάθομαι με τις ώρες και να διαβάζω μαθήματα που δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να τα μάθω, και να πρέπει να ετοιμαστώ γι’ αυτό το διαγώνισμα και την επόμενη για το άλλο, έχω την εντύπωση ότι η ζωή είναι διαγώνισμα. Σιγά μην τους ενδιαφέρουν όλα αυτά, οι βαθμοί μόνο τους ενδιαφέρουν, να τους δείχνουν από εδώ και από εκεί και να κοκορεύονται πόσο καλοί γονείς είναι. Και δεν λένε τίποτε για τους καυγάδες τους, για τους εκνευρισμούς τους, ότι ξεσπάνε επάνω μας. Χαμπάρι δεν έχουν που εγώ ασφυκτιώ εκεί μέσα, χαμπάρι δεν έχει η κυρά Νίτσα για την αηδία που μου προκαλεί το ξεσκονόπανό της και τα πατάκια με τα οποία με βάζει να γυαλίζω το πάτωμα. «Μα τι καλή νοικοκυρά που είστε κυρία Νίτσα, καμιά δεν σας φτάνει», και όλη την ημέρα να πλένει, να σιδερώνει, να μαγειρεύει και να είναι από την κούραση εκνευρισμένη. Και να τη βλέπω να μην χάνει ευκαιρία να το σκάει από τη δουλειά, να παίρνει τον μισθουλάκο της, να μην είναι στη δουλειά της και να περνιέται για έξυπνη. Και ύστερα να μου λέει πόσο συνεπής θα πρέπει να είμαι με τα μαθήματά μου στο σχολείο. Αλλά εγώ θα της την φέρω, και σ’ αυτήν και σ’ αυτόν. Θα τους πονέσω εκεί που τους πονάει. Δεν θα είμαι πια το καλό παιδί. Ονειρεύομαι τη μέρα που θα τους δω απελπισμένους, γιατί θα έχω πατήσει όλους τους κανόνες τους, θέλω να τους δω να ντρέπονται για μένα.

Παράτησα τη μουσική μου, την έβαλα στην άκρη, τη μουσική και την κιθάρα. Πάνω από τρεις μήνες είναι που δεν την έβγαλα από τη θήκη της. Όχι ότι δεν θέλω, αλλά να, δεν με ενδιαφέρουν πια τα κομμάτια που έπαιζα. Είναι κάτι άλλα που ακούω στο ραδιόφωνο, εκείνα θα ήθελα να παίξω. Μάλλον δεν με ενδιαφέρει τίποτε.

Joseph Wright of Derby, Cottage on Fire at Night, between circa 1785 and circa 1793.

Κάτι λένε για πυρκαγιές. Τηλεφωνούν συνέχεια στο χωριό.

Δύο αγόρια, 15 και οκτώ χρονών. Οι γονείς πολύ σοβαροί εκείνες τις ημέρες. Με πολύ αγωνία μιλούσαν για φωτιές στο χωριό του παππού. Ο μικρός, απορροφημένος από τα παιχνίδια του, δεν πολυκαταλάβαινε, εξάλλου και οι γονείς δεν ήθελαν να τον κάνουν να καταλάβει. Αντίθετα, προσπαθούσαν να κάνουν τον μεγάλο γιο να νιώσει τι συμβαίνει. Αλλά εκείνος ήταν αλλού. Τον πείραζαν τα σπυράκια που είχε, απίστευτα σπυράκια. Θύμωνε με τους γονείς που δεν τα έβλεπαν και δεν έκαμναν κάτι. Κρυφά αγόραζε κάτι αλοιφές που έβλεπε στις διαφημίσεις αλλά τον έκαμναν χειρότερα. Θύμωνε με το παραμικρό. Πλησίαζε και ο καιρός για το σχολείο και πώς θα τον έβλεπαν οι συμμαθητές του;

Εσπευσμένα ξεκίνησαν για το χωριό του παππού. Μές στην γκρίνια ο Θοδωρής «και πού θα πάμε; Και γιατί τώρα; Και τι θα κάνουμε εκεί;» Κι όμως ήταν ο τόπος των ονείρων του, όπως το βίωνε τώρα ο αδελφός του. Κι ας είχε μεγαλώσει πια ο παππούς.

Ο μικρός κοιμήθηκε στη διαδρομή. Κάτι άκουγε να λένε οι γονείς του ότι ο παππούς δεν ήταν καλά, αλλά ποιος νοιάζεται τώρα; Αυτός είχε τα ακουστικά στα αυτιά του και άκουγε μουσική. Όχι τη μουσική που άκουγαν οι πιτσιρικάδες στην ηλικία του. Δεν τα καταδεχόταν. Αυτός έβρισκε επαναστάτες.

 Daniel Vosmaer, House on Fire, c. 1660.

Σιγά σιγά τα περιβάλλον του κίνησε την περιέργεια. Μαύρα, μυρωδιά καμένου. Σε λίγο έβγαλε τα ακουστικά. Τα μάτια διαπλατύνθηκαν. Αισθάνθηκε ανακούφιση που ο μικρός κοιμόταν. Ένιωσε την ανάγκη να τον προστατεύσει. Μπήκαν στην αυλή. Ο παππούς ήταν καθισμένος μπροστά την πόρτα του σπιτιού. Δεν ήταν όρθιος σαν άλλοτε να τους υποδεχθεί. Πιο γέρος, πιο κυρτός. Το σπίτι μέσα αποκαΐδια. Μην πειράξετε τίποτε είπε στην κόρη του όταν εκείνη άρχισε κάτι να μαζεύει. Κοιμόταν στον αχυρώνα που περίεργα είχε σωθεί.

Ο Θοδωρής περιεργάζεται, έχει και τον μικρό αδελφό που ξύπνησε και ρωτά συνέχεια και τι να του πουν;

Οι μέρες περνούσαν και ο παππούς έδειχνε την ίδια αδιαφορία. Μόνο κάποια στιγμή φάνηκε να ξυπνάει, όταν ο μικρός του έφερε ένα κομμάτι ξύλο για να του σκαλίσει ένα καράβι. Μάστορας ο παππούς σε κάτι τέτοια. Όμως μόλις πήγε να ακουμπήσει το ξύλο και να το σκάψει, αυτό έσπασε. Τα χέρια του μαύρισαν όπως όταν κουβαλούσε κάρβουνα για να ανάψουν φωτιά στην αυλή να ψήσουν καλαμπόκια. Οι γονείς του πρότειναν να τον πάρουν από εκεί: «Δεν πάω πουθενά, φύγετε.» Τα παιδιά τον παρέσυραν σιγά σιγά σε μικρές βολτούλες μέσα στο κτήμα. Αγωνιζόταν να σταθεί στα πόδια του.

Παππού, θέλω να βάψουμε το σπίτι. Δεν πειράζει που δεν έχει στέγη. Θέλω να βάψουμε τους τοίχους. Όχι άσπρους. Να τους ζωγραφίσουμε. Επιτέλους να κάνουμε αυτό που δεν μας άφηνες, να βάλουμε χρώμα. «Κάντε ό,τι θέλετε», όμως εκείνος δεν έμπαινε μέσα. Η μητέρα καθάρισε το δάπεδο από τα καμένα και τα παιδιά μπορούσαν να κινηθούν άνετα και χωρίς να κινδυνεύουν στον χώρο. Μετά από μέρες φώναξαν τον παππού μέσα. «Θυμάσαι παππού;» Η μπλε πασχαλίτσα. Πρέπει να τη βοηθήσουμε να ξαναθυμηθεί.

Chaïm Soutine, Paysage avec maisons, c. 1919.

«Το χωριό δεν θα γίνει ποτέ ξανά το ίδιο. Θα φτιάξουν σπίτια σαν αυτά που φτιάχνετε εσείς στις πόλεις. Τα δικά μας όμως ήταν πέτρινα και τα έκρυβαν λουλούδια.»

Ο επαναστάτης Θοδωρής: «Εγώ θα το φτιάξω πέτρινο το σπίτι. Και θα το κρύψω μές στο πράσινο. Στο υπόσχομαι παππού. 

Καραμέλες και άλογα

Achille Giroux, Chevaux.

Ο παππούς τους έκρυβε συχνά εκπλήξεις. Σκορπούσε καραμέλες κάτω από τις τριανταφυλλιές και τους έβαζε να ψάχνουν. Το συνήθιζε αυτό το πρωί, πριν τα παιδιά ξαμοληθούν για το παιχνίδι τους. Στην αρχή γέμιζαν γρατσουνιές, όσο όμως περνούσαν οι μέρες συνήθιζαν να ελίσσονται, να περνούν ανάμεσα από κλαδιά και να μην αγκυλώνονται σε αγκάθια. «Για να δω, για να δω», φώναζε το ένα το άλλο, και έψαχναν τα σημάδια εκείνα που θα έδειχναν ποιος ήταν ο αδέξιος, ποιος είχε πιαστεί στα δίχτυα της τριανταφυλλιάς, σε ποιανού την μπλούζα υπήρχε τράβηγμα από αγκάθι. Όσο περνούσαν οι μέρες όλο και περισσότερο κοκορεύονταν: «Δες, εμένα δεν με άγγιξε καθόλου. Δες, εγώ την παλεύω την τριανταφυλλιά και τη νικώ.» Στο τέλος, ούτε καν νοιάζονταν για το έπαθλο, την καραμέλα, το μικρό γλυκάκι που ο παππούς όμορφα είχε τυλίξει. 

Ένα βράδυ τον άκουσα μέσα στον ύπνο μου: «Σήκω». Νύσταζα. Σηκώθηκα όμως, γιατί καλός καλός ο παππούς αλλά δεν σήκωνε αντίρρηση και δεν έλεγε δεύτερη φορά αυτό που ήθελε. Εξάλλου, όσες φορές με είχε σηκώσει, να πω την αλήθεια δεν είχα χάσει. Έτσι κι αυτή τη φορά. Με μισόκλειστα μάτια έβαλα τα παπούτσια μου. Πάλευα με τη νύστα και την περιέργειά μου.

Το σκοτάδι μόλις άρχιζε να σπάει. Προχώρησα δίπλα στον παππού σε ένα μονοπάτι παράπλευρα από το σπίτι. Μετά από λίγο εκείνος σταμάτησε: «Δες», μου κάνει. Τι ήταν αυτό που αντίκριζαν τα μάτια μου; Μια αγέλη αλόγων, είκοσι σκιές μέτρησα μέσα στο σκοτάδι, κινούνταν αργά. «Δες τον αρχηγό», μου ψιθύριζε. «Πάει μπροστά». Στο μεταξύ τα μάτια μου προσαρμόζονταν στο σκοτάδι αλλά και το σκοτάδι υποχωρούσε. «Μην προχωρήσεις άλλο, θα φύγουν.» Μείναμε να τα παρατηρούμε και να μας παρατηρούν. «Τα πρώτα ελεύθερα άλογα. Δες, υπάρχει κι ένα μικρό. Το πρώτο μικρό που γεννήθηκε ελεύθερο.» «Παππού, πώς…» Οι χωρικοί, παιδί μου τα ελευθέρωσαν. Δεν τα χρειάζονται πια για τις αγροτικές τους δουλειές. Οι περισσότεροι έχουν αγροτικά μηχανήματα και τρακτέρ. Μόνο κάποιοι λίγοι κρατούν άλογα για τα χωράφια όπου δεν φτάνει ο δρόμος. Δες. Κάποια έχουν ακόμη το σκοινί γύρω από τον λαιμό τους.» Τα μαλλιά τους είχαν μεγαλώσει και σε μερικά έκρυβαν τα μάτια. Τα φαντάστηκα να τρέχουν και τα μαλλιά να ανεμίζουν. Ο αρχηγός κινήθηκε προς εμάς, το ίδιο και η αγέλη. Σταμάτησε μερικά μέτρα μακριά μας, ύστερα έστριψε το κεφάλι του και οδήγησε την αγέλη μακριά μας.

Στο πρωινό επάνω μιλούσα με ενθουσιασμό για τα άλογα που είδα. Οι άλλοι είπαν πως το είδα στον ύπνο μου. Ο παππούς όμως χαμογέλαγε κάτω από τις μουστάκες που δεν είχε. Το βράδυ, λίγο πριν κοιμηθώ, με πήρε από το χέρι και με πήγε μέχρι την άκρη του κτήματος. Έξω από τον φράχτη είχε τοποθετήσει μια μεγάλη γαβάθα με νερό και δίπλα άχυρα. Το πρωί το νερό είχε κατεβεί και τα άχυρα δεν ήταν εκεί. «Θα φύσηξε αέρας και τα πήρε», μου είπε κοροϊδευτικά. Συχνά εκείνες τις ημέρες σηκωνόμουν τη νύχτα και πήγαινα μέχρι την άκρη του κτήματος. Οι σκιές των αλόγων ήταν εκεί. Κι αν δεν τις έβλεπα τις νύχτες χωρίς φεγγάρι άκουγα τον ήχο από τις οπλές τους στο χώμα και τα χόρτα. Και μέσα στη νύχτα καθόμουν και άκουγα τους ήχους: «Αυτόν τον ξέρω, και αυτόν τον ξέρω, μου τους έμαθε ο παππούς μου.» Όμως ο παππούς μου είχε πει και κάτι ακόμη: να προσέχω τους ήχους που δεν ξέρω. Μέχρι να τους μάθω.

Yves Klein, Peinture feu couleur sans titre, 1962.

Μετά την πυρκαγιά: Τα άλογα, τι απέγιναν τα άλογα; Δεν τόλμησα να κάνω την ερώτηση φωναχτά. Δεν είναι που ο παππούς δεν απαντούσε σε τίποτε. Ήταν ότι δεν ήθελα να του θυμίσω κάτι που ίσως δεν το είχε φέρει ακόμη στο μυαλό του. Κι όμως το μυαλό του ξύπνησε από ένα αλογάκι. Δεν είχα δει πιο φοβισμένο πλάσμα, ούτε καν εμένα στον καθρέφτη. Πλησίασε τον φράχτη, εκεί που αφήναμε τροφή και νερό. Ο φράχτης δεν υπήρχε πια, και αυτό το μπέρδεψε.

-«Παππού…»

Δεν αντιδρούσε. Τον έπιασα από τους ώμους και τον ταρακούνησα.

-«Παππού, επιτέλους, κοίτα…»

Καψαλισμένη η ουρά του, ευτυχώς χωρίς εγκαύματα, αλλά με μια βαθιά πληγή στα πλευρά, και άλλες μικρότερες. Το φαντάστηκα να βρίσκεται μέσα στη φωτιά, αποκομμένο από τα υπόλοιπα της αγέλης του, χωρίς προσανατολισμό, σχεδόν χωρίς ανάσα από τους καπνούς, από την αγωνία και από το τρέξιμο. Μάλλον έτσι θα έγιναν οι πληγές του, από τα κλαδιά των δέντρων καθώς θα έτρεχε. Πώς είναι να τρέχεις για να σωθείς; Πώς είναι να είσαι μόνος; Κανένας οδηγός, κανένας βοηθός.

Τα μαυρισμένα δάχτυλα του παππού ακούμπησαν το πληγωμένο δέρμα του ζώου. Εκείνο ανασήκωσε το κεφάλι του πονεμένο και ανήσυχο. Να τον εμπιστευτεί; 

Théodore Géricault, Étude Cheval blanc.

Για πρώτη φορά μετά από μέρες άκουσα τη φωνή του παππού, μαλακή, τρυφερή, «ήσυχα καλό μου», «πού είναι οι δικοί σου;», «μη σε νοιάζει, τώρα είσαι εδώ, είσαι ασφαλής». Ασφαλής.

Απόσπασμα από ανέκδοτο εφηβικό μυθιστόρημα της Δήμητρας Μήττα.

Η νάρκη δεν θα γλιτώσει τις πολικές αρκούδες από τη ζέστη. 'Walking hibernation' won't save polar bears

H πολική αρκούδα βλέπει τον πάγο να εξαφανίζεται κάτω από τα πόδια της. Some earlier research suggested that polar bears could, at least partially, compensate for longer summer food deprivation by entering a state of lowered activity and reduced metabolic rate similar to winter hibernation -- a so-called 'walking hibernation.' But new research shows that the summer activity and body temperature of bears on shore and on ice were typical of fasting, non-hibernating mammals, with little indication of 'walking hibernation.' A young polar bear stands on pack ice over deep waters in the Arctic Ocean in October 2009, during a major research project headed by the University of Wyoming. Credit: Shawn Harper

Μεγάλη μελέτη που πραγματοποιήθηκε στις πολικές αρκούδες βόρεια της Αλάσκα διαψεύδει τη θεωρία ότι το κάτασπρο θηλαστικό πέφτει σε μια κατάσταση «άγρυπνης νάρκης» για να εξοικονομήσει ενέργεια σε περιόδους πείνας. Και αυτό σημαίνει ότι οι πολικές αρκούδες δύσκολα θα γλιτώσουν από την κλιματική αλλαγή.

Η θερμοκρασία στην Αρκτική ανεβαίνει με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι σε νοτιότερες περιοχές, και η έκταση του πάγου που επιπλέει στη θάλασσα τα καλοκαίρια περιορίζεται ταχύτερα από τις προβλέψεις. Χωρίς πάγο να σταθούν, οι αρκούδες δυσκολεύονται να κυνηγήσουν φώκιες όταν ξυπνούν από τη χειμέρια νάρκη.

Οι πάγοι λιώνουν και αρκούδες πεινούν

Researchers Hank Harlow, left, and John Whiteman, right, collect a breath sample from a polar bear on pack ice in October 2009. Credit: Daniel Cox

Για να δουν το κατά πόσο μπορούν οι πολικές αρκούδες να επιβραδύνουν το μεταβολισμό τους σε περιόδους καλοκαιρινής νηστείας, αμερικανοί ερευνητές από την Αμερικανική Υπηρεσία Ιχθύων και Άγριας Ζωής, το Πανεπιστήμιο του Ουαϊόμινγκ και την Αμερικανική Γεωλογική Υπηρεσία μελέτησαν συνολικά 43 αρκούδες τη διετία 2008-2009. Τα μεγαλόσωμα θηλαστικά έπρεπε να αιχμαλωτιστούν προσωρινά για να τους τοποθετηθούν κολάρα παρακολούθησης ή εμφυτεύματα που μετρούν τη θερμοκρασία του σώματος. Στο τέλος της μελέτης, έπρεπε να αιχμαλωτιστούν και πάλι για τη συλλογή των συσκευών.

Οι μετρήσεις έδειξαν ότι οι αρκούδες που αδυνατούν να βρουν πάγο και έχουν αποσυρθεί στην ξηρά, όπου η τροφή είναι ελάχιστη, όντως επιβραδύνουν ελαφρώς το μεταβολισμό τους και ρίχνουν τη θερμοκρασία τους κατά περίπου 0,7 βαθμούς Κελσίου.

Αυτή η μείωση όμως αντιστοιχεί περίπου στην επιβράδυνση του μεταβολισμού που θα παρουσίαζε οποιοδήποτε θηλαστικό σε συνθήκες έλλειψης τροφής - δεν μπορεί επομένως να θεωρηθεί κάτι σαν άγρυπνη καλοκαιρινή νάρκη.

Το συμπέρασμα είναι ότι η πολική αρκούδα δεν διαθέτει επαρκείς μεταβολικές προσαρμογές σε έναν κόσμο που όλο ζεσταίνεται και δίνει όλο και λιγότερες ευκαιρίες για κυνήγι.

H πολική αρκούδα κατατάσσεται στα «ευάλωτα» είδη της Κόκκινης Λίστας των ειδών που αντιμετωπίζουν κίνδυνο εξαφάνισης. Από το 2008, προστατεύεται και από την αμερικανική νομοθεσία.

Αυτό, όμως, δεν αρκεί για τη σωτηρία του είδους, τονίζουν οι ερευνητές. Η μόνη λύση είναι η μείωση των εκπομπών άνθρακα που ανεβάζουν το θερμόμετρο του πλανήτη. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Science».

«Φτερωτός δράκος» ο πρόγονος του Βελοσιράπτορα. Velociraptor ancestor was 'winged dragon'

Καλλιτεχνική απεικόνιση του «δράκου του Zhenyuan» αποκαλύπτει την ιδιόμορφη εμφάνιση του φτερωτού πλάσματος. Beautifully preserved skeleton fossil discovered of raptor two metres long with impressive plumage that lived 125m years ago in northeastern China. Artist's impression of Zhenyuanlong suni. Credit: Chuang Zhao

Έναν φτερωτό δεινόσαυρο ο οποίος βρισκόταν στο στάδιο της μετάλλαξής του σε πτηνό και ήταν πρόγονος του Βελοσιράπτορα, ανακάλυψαν οι επιστήμονες στην Κίνα.

Στο στάδιο της μετάλλαξής του σε πτηνό φαίνεται ότι βρισκόταν ο δεινόσαυρος που εντοπίστηκε στην Κίνα. The beautifully preserved skeleton of the winged and feathered dinosaur Zhenyuanlong suni discovered in China. Photograph: Junchang Lü

Το απολίθωμα ηλικίας 125 εκ. ετών του ύψους δύο μέτρων «δράκου» ανακαλύφθηκε καλοδιατηρημένο μέσα σε ασβεστολιθικό όγκο, στην βορειοανατολική Κίνα. Οι επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και την Κινεζική Ακαδημία Γεωλογικών Επιστημών, πιθανολογούν ότι το πλάσμα που έμοιαζε με «μεγάλο πουλί-δολοφόνο» θάφτηκε εκεί μετά από ηφαιστειακή έκρηξη. Βάσει των ευρημάτων τους ωστόσο, αποκλείουν το γεγονός ότι μπορούσε να πετάξει.

«Δεινοσαυροπούλι» από την κόλαση

Τα σαγόνια του... δράκου; The head of the new short-armed feathered dinosaur Zhenyuanlong suni from the Early Cretaceous (ca. 125 million years ago) of China. Photograph: Junchang Lü

Οι ειδικοί «βάφτισαν» τον δεινόσαυρο Zhenyuanlong, το οποίο σημείνει «ο δράκος του Zhenyuan», προς τιμήν του άνδρα που παρέδωσε το απολίθωμα στο μουσείο της πόλης Τζινζού με σκοπό να μελετηθεί από τους επιστήμονες.

A close-up of Zhenyuanlong suni's feathers. Credit: Junchang Lü

«Πρόκειται για το πιο όμορφο απολίθωμα το οποίο είχα τη δυνατότητα να μελετήσω ως σήμερα» τόνισε ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας δρ Στιβ Μπρουσάτε, για το καλοδιατηρημένο εύρημα. «Ο δεινόσαυρος, όπως φαίνεται, είχε κοντά χέρια και κανονικά φτερά με εντυπωσιακό φτέρωμα. Οπότε παρά το γεγονός ότι πρόκειται για δεινόσαυρο και μάλιστα κοντινό συγγενή του Βελοσιράπτορα, εμφανισιακά παρέπεμπε περισσότερο σε γιγάντια γαλοπούλα ή αρπακτικό». 

«Είναι πραγματικά εντυπωσιακό αν αναλογιστούμε ότι οι δεινόσαυροι που βλέπουμε στις ταινίες στην πραγματικότητα ήταν ακόμα πιο τρομακτικοί - σαν γιγάντια πουλιά από την κόλαση» προσθέτει ο ειδικός.

Τα νέα ευρήματα των ειδικών δημοσιεύονται στο επιστημονικό έντυπο «Scientific Reports».