Ειρήνη Ρηνιώτη, «Λούνα Παρκ»

Giacomo Balla, Luna Park, 1900

Μας είπαν εδώ έχει φώτα μουσική

Παρακαλώ περάστε

Όμως προτού χορτάσουμε παιχνίδι

σταμάτησε η ρόδα στα ψηλά

κι αναγκαζόμαστε πηδώντας στο κενό

να προσγειωθούμε

Edgar Degas, Miss Lala au cirque Fernando, 1879

Νοιώθεις τους κρίκους στο λαιμό; 

Ο στόχος στη σκοποβολή

είναι ένα δάσος χέρια

Σκοτείνιασε το καρουζέλ

πεινάνε τ’ αλογάκια του

Κόβει στα δυο τη λογική

το τρενάκι του τρόμου

Μόλις βγούμε στο φως

θα ξεχάσουμε πάλι

Joan Miro, Nude with Mirror, 1919

Αν αντέξεις την παράνοια

βλέπεις τι σημαίνει παραμόρφωση

κοιτώντας τον εαυτό σου στους καθρέφτες

αλλιώς ο γύρος του θανάτου

προσφέρεται δωρεάν

Edvard Munch, The Murderess , 1906

Η Ειρήνη Ρηνιώτη κατάγεται από τη Μικρά Ασία και γεννήθηκε το 1964 στην Αθήνα. Σπούδασε στη Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου στο τμήμα "Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό". Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και του Ελληνικού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου ως ηθοποιός. Ποιήματά της μελοποιήθηκαν από τον Θάνο Μικρούτσικο, τον Μάνο Αβαράκη, τον Παναγιώτη Κωνσταντακόπουλο.

Μπλε ουρανός και νερό σε παγωμένη μορφή εντοπίστηκαν στον Πλούτωνα. New Horizons Finds Blue Skies and Water Ice on Pluto

Μπλε ουρανός στον Πλούτωνα. Το μπλε του ουρανού οφείλεται στη σκέδαση του φωτός από τα σωματίδια της ατμόσφαιρας. Pluto’s Blue Sky: Pluto’s haze layer shows its blue color in this picture taken by the New Horizons Ralph/Multispectral Visible Imaging Camera (MVIC). The high-altitude haze is thought to be similar in nature to that seen at Saturn’s moon Titan. The source of both hazes likely involves sunlight-initiated chemical reactions of nitrogen and methane, leading to relatively small, soot-like particles (called tholins) that grow as they settle toward the surface. This image was generated by software that combines information from blue, red and near-infrared images to replicate the color a human eye would perceive as closely as possible. Credit: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Southwest Research Institute

Δεν υπάρχουν πλέον λόγια για να περιγράψει κάποιος τα όσα αποκαλύπτονται στον Πλούτωνα και τα φεγγάρια του. Ο μέχρι πριν λίγους μήνες μυστηριώδης παγωμένος σκοτεινός κόσμος αποδεικνύεται κάτι περισσότερο από εκπληκτικός. Ενας πραγματικός «κόσμος παγο-θαυμάτων» όπως οι επιστήμονες έσπευσαν αμέσως μετά την έλευση των πρώτων δεδομένων να χαρακτηρίσουν το σύστημα του Πλούτωνα. Μετά τα παγωμένα όρη, τους κινούμενους παγετώνες, τις κοιλάδες, τα γιγάντια φαράγγια, τον πιθανό υπόγειο ωκεανό και τα πολλά, σύνθετα και αναπάντεχα για την περιοχή και τις συνθήκες στις οποίες βρίσκεται το σύστημα του Πλούτωνα γεωατμοσφαιρικά και κοσμικά φαινόμενα έρχεται τώρα μια νέα ίσως η πιο εντυπωσιακή αποκάλυψη. Ο Πλούτωνας διαθέτει μπλε ουρανό και νερό!

Οι νέες εικόνες

‘Οπως ανακοίνωσε η NASA οι νέες εικόνες που έφτασαν από το σκάφος New Horizons που εξερεύνησε το καλοκαίρι που μας πέρασε το σύστημα του Πλούτωνα αποκαλύπτουν ότι η ομίχλη που καλύπτει τον πλανήτη νάνο έχει τελικά μπλε απόχρωση! «Ποιός θα περίμενε έναν μπλε ουρανό; Είναι πανέμορφο!», είπε ο Άλαν Στερν, ο επικεφαλής της διερεύνησης του Πλούτωνα. Το μπλε στις φωτογραφίες δίνει και τα στοιχεία που χρειάζονται οι επιστήμονες για να εξηγήσουν πως αυτό δημιουργείται. «Αυτό το εκθαμβωτικό μπλε φως, μας κάνει να καταλαβαίνουμε την σύσταση της ομίχλης αυτής», αναφέρουν οι επιστήμονες της NASA. «Ένας μπλε ουρανός προκύπτει επειδή το φως σκεδάζεται (διασκορπίζεται) όταν συναντά μόρια ύλης μικρότερα από το μήκος κύματός του. Στη Γη αυτά μόρια είναι πολύ μικρά μόρια αζώτου. Στον Πλούτωνα φαίνεται να είναι λίγο μεγαλύτερα, και ονομάζονται θολίνες», εξηγούν.

Οι περιοχές στις οποίες βρίσκεται το παγωμένο νερό επισημαίνονται με το μπλε χρώμα. «Αυτός ο πλανήτης είναι ζωντανός», δήλωσε ο επικεφαλής της ομάδας διερεύνησης του. Water Ice on Pluto: Regions with exposed water ice are highlighted in blue in this composite image from New Horizons' Ralph instrument, combining visible imagery from the Multispectral Visible Imaging Camera (MVIC) with infrared spectroscopy from the Linear Etalon Imaging Spectral Array (LEISA). The strongest signatures of water ice occur along Virgil Fossa, just west of Elliot crater on the left side of the inset image, and also in Viking Terra near the top of the frame. A major outcrop also occurs in Baré Montes towards the right of the image, along with numerous much smaller outcrops, mostly associated with impact craters and valleys between mountains. The scene is approximately 280 miles (450 kilometers) across. Note that all surface feature names are informal. Credit: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Southwest Research Institute

Η NASA επίσης ανακοίνωσε ότι έχουν βρεθεί και ορισμένες περιοχές στον Πλούτωνα όπου υπάρχει νερό σε παγωμένη μορφή ενώ μέχρι σήμερα οι επιστήμονες είχαν εντοπίσει την ύπαρξη μόνο παγωμένου αζώτου και μεθανίου. Ωστόσο όπως είχε αναφέρει σε πρόσφατη συνέντευξη της η Φραν Μπάγκεναλ, καθηγήτρια Αστροφυσικής και Πλανητικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο και βασικό μέλος της αποστολής «New Horizons» τα μέλη της αποστολής από την ροή των δεδομένων είχαν αρχίσει να υποπτεύονται ότι είναι πιθανό να εντοπιστεί η παρουσία νερού σε παγωμένη μορφή. «Αυτός ο πλανήτης είναι ζωντανός» ανέφερε ο Αλαν Στερν κατά την ανακοίνωση της ανακάλυψης αφήνοντας έτσι ανοικτό το πεδίο για νέες απρόσμενες αποκαλύψεις για τον Πλούτωνα.

Η σιδερένια καρδιά της Γης διογκώνεται! New study indicates Earth's inner core was formed 1 - 1.5 billion years ago

Η σφαίρα από συμπαγή σίδηρο που αποτελεί τον πυρήνα του πλανήτη μεγαλώνει. The Earth’s inner core grows by the freezing of liquid iron at its surface. New data indicates that the Earth's inner core was formed 1-1.5billion years ago. Credit: Kay Lancaster, University of Liverpool.

Η σφαίρα από συμπαγή σίδηρο που αποτελεί τον πυρήνα της Γης και έχει μέγεθος λίγο μεγαλύτερο από το νάνο πλανήτη Πλούτωνα, σχηματίσθηκε πριν από ένα έως ενάμισι δισεκατομμύριο χρόνια, σύμφωνα με νέες εκτιμήσεις των επιστημόνων. Η σφαίρα αυτή όπως φαίνεται συνεχίζει μάλιστα να μεγαλώνει.

  

Η ανακάλυψη

Liverpool palaeomagnetism expert and the study’s lead author, Dr Andy Biggin, said: “This finding could change our understanding of the Earth’s interior and its history.” “The timing of the first appearance of solid iron or “nucleation” of the inner core is highly controversial but is crucial for determining the properties and history of the Earth’s interior and has strong implications for how the Earth’s magnetic field – which acts as a shield against harmful radiation from the sun, as well as a useful navigational aid – is generated. “The results suggest that the Earth’s core is cooling down less quickly than previously thought which has implications for the whole of Earth Sciences. It also suggests an average growth rate of the solid inner core of approximately 1mm per year which affects our understanding of the Earth’s magnetic field.” Credit: Mopic | Shutterstock.com

Ερευνητές από πολλές χώρες (Βρετανία, ΗΠΑ, Κίνα, Φινλανδία), με επικεφαλής τον ειδικό στον παλαιομαγνητισμό Αντι Μπίγκιν της Σχολής Περιβαλλοντικών Επιστημών του βρετανικού Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ υπολόγισαν ότι η «σιδερένια καρδιά» της Γης συνεχίζει να μεγαλώνει, αυξάνοντας τη διάμετρό της κατά περίπου ένα χιλιοστό κάθε χρόνο.

Ακόμη, σύμφωνα με τις νέες εκτιμήσεις, ο πυρήνας της Γης κρυώνει (απώλεια θερμότητας προς την επιφάνεια) λιγότερο γρήγορα από ό,τι πίστευαν οι επιστήμονες έως τώρα. Οι νέοι υπολογισμοί δείχνουν ότι το γήινο μαγνητικό πεδίο, το οποίο τροφοδοτείται από τη συνεχή κυκλική ροή του ρευστού σιδήρου του εξωτερικού πυρήνα, που περιβάλλει τον στερεό σίδηρο του εσωτερικού πυρήνα, θα συνεχίσει να υπάρχει για τουλάχιστον ένα δισεκατομμύριο χρόνια. Αυτό, πρακτικά, σημαίνει ότι η Γη μπορεί να έχει το κεφάλι της ήσυχο ότι για πολύ καιρό ακόμη θα προστατεύεται από ένα μαγνητικό πεδίο. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature».

Ο σχηματισμός

The inner core is Earth’s deepest layer. It is a ball of solid iron just larger than Pluto which is surrounded by a liquid outer core. The inner core is a relatively recent addition to our planet and establishing when it was formed is a topic of vigorous scientific debate with estimates ranging from 0.5 billion to 2 billion years ago In a new study published in Nature, researchers from the University’s School of Environmental Sciences analysed magnetic records from ancient igneous rocks and found that there was a sharp increase in the strength of the Earth’s magnetic field between 1 and 1.5 billion years ago.

Η Γη σχηματίσθηκε ως πλανήτης πριν από περίπου 4,54 δισεκατομμύρια χρόνια, σχεδόν 100 εκατομμύρια χρόνια μετά τον σχηματισμό του ηλιακού μας συστήματος πέριξ του άστρου μας, του Ήλιου. Αρχικά ο πλανήτης μας ήταν μια μάζα από λιωμένα καυτά πετρώματα, αλλά σταδιακά ψύχθηκε και απόκτησε μια στερεή επιφανειακή κρούστα που επέπλεε πάνω στο ρευστό εσωτερικό της Γης. Στη συνέχεια, αναπτύχθηκε η ατμόσφαιρα και η ζωή.

Τα ερωτήματα

Όμως ερώτημα παραμένει πότε στερεοποιήθηκε ο εσωτερικός πυρήνας από σίδηρο. Οι έως τώρα εκτιμήσεις κυμαίνονταν από το ότι αυτό συνέβη πριν από μόλις 500 εκατ. χρόνια έως ότι συνέβη πριν από δύο δισεκατομμύρια χρόνια. Η νέα εκτίμηση τοποθετεί το συμβάν κάπου ενδιάμεσα. Το πότε η Γη απέκτησε μια στερεή «καρδιά» από σίδηρο, είναι σημαντικό, γιατί μόνο τότε μπόρεσε να λειτουργήσει το «γεω-δυναμό» της, ώστε να τροφοδοτήσει το μαγνητικό πεδίο της, το οποίο προστατεύει την ζωή στην επιφάνεια του πλανήτη μας από την επικίνδυνη ηλιακή ακτινοβολία.

Στον Άρη, υπήρχε ένα ισχυρό μαγνητικό πεδίο, αλλά εξαφανίσθηκε μόλις 500 εκατομμύρια χρόνια μετά τη δημιουργία του. Αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί η Γη σφύζει σήμερα από ζωή, αλλά όχι ο γειτονικός μας πλανήτης. Ο στερεός εσωτερικός πυρήνας της Γης ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά -ως διακριτός από τον ρευστό εξωτερικό πυρήνα- το 1936 από τη δανή σεισμολόγο και γεωφυσικό Ίνγκε Λέμαν. Ο στερεός πυρήνας -που εκτός από σίδηρο περιέχει και νικέλιο- αρχίζει σε βάθος περίπου 5.200 χιλιομέτρων και έχει ακτίνα περίπου 1.200 χιλιομέτρων. Η θερμοκρασία του υπολογίζεται στους 5.400 βαθμούς Κελσίου, σχεδόν όσο και στην επιφάνεια του Ήλιου.

Το Σύμπαν ήταν ένα «τέλειο υγρό»! Was the early universe a Liquid? Atom smasher creates smallest ever droplets... and gives clues about the primordial soup created by the Big Bang

Νέα μελέτη για το τι προέκυψε μετά τη Μεγάλη Έκρηξη. Scientists colliding atoms of lead with protons (illustrated) in the Large Hadron Collider at CERN, near Geneva, produced tiny droplets of plasma which were thought to exist in the moments after the Big Bang.

Ερευνητές στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικής Έρευνας, το γνωστό CERN, πραγματοποίησαν μια ακόμη σημαντική και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα έρευνα. Πραγματοποίησαν πειράματα (συγκρούσεις πρωτονίων) προσπαθώντας να αναπαράγουν το λεγόμενο «πλάσμα κουάρκ-γλουονίων», μια μορφή της ύλης που εμφανίστηκε την στιγμή που εκδηλώθηκε η Μεγάλη Έκρηξη που γέννησε στο Σύμπαν.

Οι θεωρίες

The upper panel of this image represents initial hot spots created by collisions of one, two, and three-particle ions with heavy nuclei. The lower panel shows the geometrical patterns of particle flow that would be expected if the small-particle collisions are creating tiny hot spots of quark-gluon plasma.

Το πλάσμα κουάρκ-γλουονίων είναι μια κατάσταση στην οποία παύουν να ισχύουν οι δυνάμεις που συγκρατούν τους πυρήνες των ατόμων και η ύλη μετατρέπεται σε μια «αρχέγονη σούπα» από κουάρκ και γλουόνια, θεμελιώδη σωματίδια που δεν διασπώνται περαιτέρω. ‘Εχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες για τη μορφή του Σύμπαντος όταν αυτό γεννήθηκε. Η πιο δημοφιλής θεωρία αναφέρει ότι ολόκληρο το Σύμπαν ήταν μια σούπα κουάρκ γλουονίων για μερικά χιλιοστά του δευτερολέπτου μετά το σχηματισμό του πριν από περίπου 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Μια άλλη θεωρία που έχει απήχηση στην επιστημονική κοινότητα αναφέρει ότι το Σύμπαν όταν γεννήθηκε ήταν μια μπάλα αερίων.

Τα πειράματα

The 17 mile long Large Hadron Collider has allowed scientists to recreate some of the conditions that emerged in the moments after the Big Bang by smashing the nuclei of atoms together at high speeds.

Οι ερευνητές πραγματοποίησαν συγκρούσεις σωματιδίων στον επιταχυντή LHC και κατάφεραν να παράξουν θερμοκρασίες 250 χιλιάδες φορές μεγαλύτερες από εκείνες που επικρατούν στον πυρήνα του Ήλιου, θερμοκρασίες κοντινές σε εκείνες που πιστεύεται ότι επικράτησαν κατά την εκδήλωση της Μεγάλης Έκρηξης. Σχηματίστηκε ένα πλάσμα που συμπεριφερόταν περισσότερο ως υγρό και όχι ως αέριο. 

Το Σύμπαν στην αρχική του μορφή ήταν υγρό όπως δείχνουν οι τελευταίες έρευνες. A simulated collision of lead ions, courtesy the ALICE experiment at CERN.

Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το πλάσμα που δημιουργήθηκε στα πειράματα ήταν «ένα τέλειο υγρό» και έτσι ενισχύεται η… υγρή θεωρία για τη μορφή του νεογέννητου Σύμπαντος. 

Relativistic Heavy Ion Collider's PHENIX detector.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα αποτελέσματα αυτών των πειραμάτων στο CERN επιβεβαιώθηκαν με ανάλογα πειράματα που έγιναν στον επιταχυντή Relativistic Heavy Ion Collider στο Εθνικό Εργαστήριο Brookhaven στο Λονγκ Άιλαντ στις ΗΠΑ.

Διαβάστε περισσότερα: Measurements from high-energy collisions lead to better understanding of why meson particles disappear.

Ευάγγελος Παπανούτσος, Ποιος πρέπει να είναι ο δάσκαλος;

Bettanier Der Schwarze,  "Fleck anagoria", 1887

Δάσκαλος δεν είναι εκείνος που μαθαίνει στα παιδιά μας τα σχολικά "γράμματα", καλούς τρόπους ή μουσική, κολύμπι, ξιφασκία και άλλα αθλητικά ή ψυχαγωγικά παιγνίδια. Αυτά τα "μαθήματα" είναι εξωτερικά, μένουν στην επιφάνεια, σαν τα ρούχα που φορούμε (και τ’ αλλάζουμε ή τα πετούμε).

Αλέξανδρος Χριστοφής, «Καυγάς στην Ταβέρνα», 1946.

Δεν εισχωρούν παραμέσα, στην ψυχή μας, δεν μας πλάθουν, δεν διαμορφώνουν αυτό που ονομάζουμε προσωπικότητά μας: το πνεύμα, το ήθος, το χαρακτήρα μας. (Πόσο εύκολα λέγονται άλλα δύσκολα εννοούνται αυτές οι κομψές λέξεις...).

Federico Zandomeneghi, “The singing lesson”, 1890.

Εκτός εάν εκείνοι που τα προσφέρουν δεν περιορίζονται στην απλή μετάδοση εξωτερικών, επιδερμικών γνώσεων, άλλα αποβλέπουν σ’ αυτό το σκοπό και μεταχειρίζονται τα μαθήματα που διδάσκουν ως μέσα για να τον επιτύχουν. Τότε πραγματικά ο φιλόλογος ή ο μαθηματικός, ο μουσικός ή ο γυμναστής είναι δάσκαλος και το έργο του αξίζει να λέγεται παιδευτικό. Διαφορετικά μοιάζουν με τους ανύποπτους «βοηθούς» που τους παίρνει μαζί του ο «τεχνίτης», για να του κουβαλούν τα υλικά, να του δίνουν στο χέρι τα εργαλεία, ή και να εκτελούν μικροδουλειές, χωρίς πρωτοβουλία και ευθύνη, αφού άλλωστε δεν έχουν σαφή και πλήρη γνώση ούτε του τελικού σκοπού ούτε της μεθόδου που οδηγεί στην πραγμάτωσή του.

Παράσταση εμπορικής συναλλαγής. Δύο νέοι ζυγίζουν σε μεγάλο ζυγό εμπορεύματα χρησιμοποιώντας όχι σταθμά αλλά ισοβαρή εμπορεύματα (6ος αι. π.Χ., Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης).

Τέτοια έργα, δευτερεύοντα και χωρίς βαθύτερη σημασία για την αγωγή των νέων ανθρώπων, οι αρχαίοι Αθηναίοι τα ανάθεταν σε δούλους — όπως και τα οικιακά, τα έργα του νοικοκυριού... Από το «δάσκαλο» περιμένουμε κάτι άλλο: ώριμος αυτός, γεμάτος από την πείρα της ζωής πού αποκτάται με κόπο και με πόνο, να σταθεί κοντά στον νέο, τον άπλερο άνθρωπο και να τον βοηθήσει να ωριμάσει, να ενηλικιωθεί πνευματικά, να γίνει ένας αυθύπαρκτος άνθρωπος.

Υπάρχει όμως και μια άλλη, πολύ σημαντική διαφορά που χωρίζει το Δάσκαλο από τους άλλους Επαγγελματίες, και τον πλησιάζει προς όσους ασκούν μέσα στην κοινωνία ευγενή, σοβαρά και για τούτο ευαίσθητα λειτουργήματα, όπως π.χ. είναι ο ιερέας, ο δικαστής, ο πολιτικός. "Όταν καλούμε ένα αρχιτέκτονα να μας σχεδιάσει το σπίτι που θα χτίσουμε, ή πηγαίνουμε σ’ ένα γιατρό να μας χειρουργήσει ή διαπραγματευόμαστε ένα ζωγραφικό πίνακα που μας αρέσει, δεν ρωτούμε (θα ήταν ανόητο να ρωτήσουμε) για το ήθος του αρχιτέκτονα, του γιατρού, του ζωγράφου, τι είδος άνθρωπος είναι, τι χαρακτήρα έχει, αν μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη στην ευσυνειδησία, στην ευγένεια των αισθημάτων, στην αρετή του. Όλα αυτά — πιστεύουμε — αφορούν την ιδιωτική ζωή, είναι άσχετα με το έργο πού του ζητούμε, και επομένως δεν μας ενδιαφέρουν. Κι ένας ακόλαστος αρχιτέκτων, κι ένας υποκριτής ή αναξιόπιστος χειρουργός, κι ένας άτακτος στη ζωή του καλλιτέχνης μπορεί να κάνει άριστα τη δουλειά του.

«Πόθεν ω Σώκρατες, φαίνει;» (Έκδοση του κειμένου με ελληνικές και λατινικές επεξηγήσεις, 1854). First page from “Protagoras” by Plato, printed 1854.

Στο δάσκαλο όμως που έχει αμφίβολο ήθος, εμπαθή και διαστρεμμένο χαρακτήρα, πως να παραδώσουμε το παιδί μας να το μορφώσει; Σ’ αυτόν (καθώς λέγει ό Πλάτων στο περίφημο προοίμιο του "Πρωταγόρα" με το στόμα του Σωκράτη) πάμε και δίνουμε όχι το σώμα, αλλά την ψυχή μας· είναι λοιπόν δυνατόν να αδιαφορήσουμε για τον ψυχικό του κόσμο, για το ποιόν της προσωπικότητάς του; —Μα είναι λαμπρός μαθηματικός, εξαίρετος φιλόλογος, θαυμάσιος γυμναστής... — Παρ’ όλες όμως αυτές τις ιδιότητες του μπορεί να μην είναι «άνθρωπος» στις ηθικές διαστάσεις του, οπότε κάνει για ερευνητής, για συγγραφέας, για συνδικαλιστής, άλλα δεν κάνει για δάσκαλος. Κάτι περισσότερο, κάτι πιο πέρα από τα προσόντα αυτά χρειάζεται ο δάσκαλος· μέταλλο ψυχής γνήσιο και υψηλής ποιότητας. (Ο αναγνώστης θα έχει, πιστεύω, καταλάβει άτι στη σειρά τούτων των σκέψεων η "αρετή" δεν εννοείται με στενή έννοια, ούτε προσδιορίζεται με τα κοινά μέτρα).

Ο Ευάγγελος Παπανούτσος γεννήθηκε το 1900 στον Πειραιά. Σπούδασε στα πανεπιστήμια Αθηνών, Βερολίνου, Τυβίγγης και Παρισίων. Διετέλεσε διδάκτωρ της Φιλοσοφίας, του γερμανικού Πανεπιστημίου της Τυβίγγης. Και "τιμής ένεκεν" διδάκτωρ του Δικαίου, του σκωτικού Πανεπιστημίου του Αγίου Ανδρέου. Η συμβολή του στη λειτουργία και στην ανακαίνιση της Ελληνικής Παιδείας είναι πασίγνωστη. Υπηρέτησε την εκπαίδευση από το 1920, και ως εκπαιδευτικός πέρασε όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας, έως ότου (μετά την απελευθέρωση της χώρας) διορίστηκε γενικός διευθυντής και αργότερα (1950 και 1963) γενικός γραμματέας στο Υπουργείο Παιδείας. Δίδαξε επί 20 χρόνια φιλοσοφία, ψυχολογία και παιδαγωγικά στον μορφωτικό σύλλογο "Αθήναιον". Διετέλεσε αντιπρόεδρος του "Αθηναϊκού Τεχνολογικού Ομίλου" και βουλευτής επικρατείας στην πρώτη Δημοκρατική Βουλή. Με τη διεύθυνσή του δημοσιεύτηκαν 15 τόμοι του Περιοδικού "Παιδεία" (1946-1961) και 100 τόμοι Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων, έκδοση Ι. Ζαχαρόπουλου (1954-1958). Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει δεκάδες βιβλία, όχι μόνο στην ελληνική, αλλά και στη γερμανική, την αγγλική και τη γαλλική. Πέθανε το 1982.

Ποια ακριβώς είναι, μέσα στον χαρακτηρολογικό πίνακα, η ιδιομορφία του δασκάλου; Πολλά γνωρίσματά της έχουν επισημάνει όσοι έχουν συστηματικά μελετήσει το θέμα. Θα περιοριστώ σε τρία, τα κατά τη γνώμη μου σπουδαιότερα.

Vladimir Makovsky, «Στο σχολείο του χωριού», “At the village school”, 1883.

Στόφα δασκάλου έχει εκείνος που παραμένοντας ενήλικος μπορεί να γίνεται παιδί — και κάθε χρόνο, με τα νέα παιδιά που έρχονται στα χέρια του, να γίνεται ένα νέο παιδί. Τούτο μπορούμε να το διατυπώσουμε και αλλιώς: o αληθινός δάσκαλος ενηλικιώνεται παραμένοντας παιδί στην ψυχή άνθρωπος δηλαδή αγνός, δροσερός, εύπλαστος.

Jan Steen, «Ο Δάσκαλος του σχολείου», “The school teacher”, 1668.

Αδύνατο να φαντασθεί κανείς πόσο δύσκολο, υπεράνθρωπο σχεδόν, είναι αυτό που του ζητούμε: να συνθλίψει μέσα του το χρόνο, να γερνάει φυσιολογικά και όμως να μένει νέος στην ψυχή, για να μπορεί να έχει εύκολη την πρόσβαση στα αισθήματα, στις σκέψεις, στις επιθυμίες του νέου ανθρώπου που θα διαπαιδαγωγήσει, να τον «καταλαβαίνει», να χαίρεται και να διασκεδάζει μαζί του, να σκέπτεται τις σκέψεις του, να επιθυμεί τις επιθυμίες του, να πονάει τον πόνο του. Να κατορθώνει δηλαδή εκείνο που δεν μπορούν να επιτύχουν οι γονιοί (πιο πολύ ο πατέρας παρά η μητέρα) όταν η ηλικία έχει υπέρμετρα μεγαλώσει την απόσταση που τους χωρίζει από τα παιδιά τους. «Μιλούν» παραπονούνται «μιαν άλλη γλώσσα, ακατανόητη για μας».

Ο δάσκαλος λοιπόν πρέπει ακριβώς να καταλαβαίνει, να μιλεί αυτή τη γλώσσα, για να συνεννοείται με τους νέους, για να μπορεί να έρχεται πολύ κοντά τους και να τους παραστέκεται στις δυσκολίες που θα βρουν πορευόμενοι την (ανώμαλη και επικίνδυνη) οδό της ζωής.

Όσοι βλέπουν με σκεπτικισμό τούτο το «πλησίασμα» και κάποτε ανησυχούν για τις συνέπειές του, θα αναθεωρήσουν τη στάση τους άμα σκεφτούν ότι, εάν δεν πάμε κοντά στο παιδί, δεν θα το φέρουμε ποτέ κοντά μας, και όσο μακριά του στεκόμαστε, τόσο κι εκείνο θα σταθεί ακόμα πιο μακριά από μας. Με αυτό το πρίσμα θεωρούμενο το έργο του δασκάλου είναι σήμερα πολύ πιο δύσκολο από όσο ήταν στις άλλες εποχές. Γιατί με τον ιλιγγιώδη ρυθμό που εξελίσσονται σήμερα οι κοινωνίες μας,  η απόσταση (όχι χρόνου, αλλά αντιλήψεων και διαθέσεων, «νοοτροπίας») που χωρίζει τη μια γενεά από την άλλη έχει γίνει εκπληκτικά μεγάλη. Ο κόσμος μας δεν είναι πια ο δικός τους και για να μετατεθεί κανείς στη δική τους «πραγματικότητα», όπως μόνο ο αληθινός δάσκαλος μπορεί να το κάνει, είναι σωστός άθλος. Ποτέ δεν ήταν το παιδευτικό λειτούργημα τόσο δύσκολο όσο σήμερα.

Jamie Wyeth, “Monhegan's Schoolteacher”.

Το δεύτερο που ζητούμε από το δάσκαλο είναι: στις σχέσεις του με το μαθητή σ’ ένα στόχο να βλέπει πάντοτε σταθερά — πώς να αχρηστέψει τον εαυτό του. Ξέρετε άλλο επάγγελμα που αποκλειστική επιδίωξή του έχει να αχρηστεύει τις υπηρεσίες του; Ο νους μας πηγαίνει στο ‘ιατρικό' όταν μας θεραπεύσει, Ο γιατρός παύει να μας είναι χρήσιμος. "Αν όμως καλοεξετάσουμε τα πράγματα, δεν θα εξαιρέσουμε ούτε το γιατρό, γιατί και το σώμα πού υπερνίκησε μια νόσο, φθείρεται διαρκώς με την ηλικία και έχει πάντοτε την ανάγκη του γιατρού. Με το δάσκαλο συμβαίνει το αντίθετο. Επιτυχημένος είναι εκείνος ο δάσκαλος που έκανε με το έργο του τόσο ώριμο το μαθητή του, ώστε εκείνος να μη τον χρειάζεται πια. Αυτό είναι το μεγάλο κατόρθωμα, ο θρίαμβος του δασκάλου: να κάνει τον νέο άνθρωπο σε τέτοιο βαθμό αυθύπαρκτο και ανεξάρτητο — στον τρόπο που μεθοδεύει τις παρατηρήσεις και τις σκέψεις του, που κάνει τις εκτιμήσεις του, που καταρτίζει το πρόγραμμα της δράσης του, που βλέπει και σημασιολογεί τον κόσμο και τη ζωή — ώστε να μην έχει πλέον ανάγκη από τη χειραγώγηση κανενός άλλου, ούτε φυσικά του δασκάλου του.

Πώς γίνεται όμως αυτός ο διανοητικός και ηθικός απογαλακτισμός;

Sophia Stella Soseilos, “Different Ways Of Viewing Life”, 1990.

Πρώτα πρέπει να τον θελήσει και να τον επιδιώξει ο δάσκαλος, πράγμα πολύ σπάνιο, άμα συλλογιστεί κανείς πόσο εγωιστής και ματαιόδοξος, δεσποτικός και αδιάλλακτος γίνεται o άνθρωπος όταν συμπεριφέρεται προς τους άλλους από «θέσιν ισχύος».

Και έπειτα πρέπει να μπορεί να τον επιτύχει, γιατί πολύ λίγοι είναι ικανοί για ένα τέτοιο λεπτό και δύσκολο έργο.

«Ο φιλόσοφος Σωκράτης αναζητεί τον Αλκιβιάδη στο σπίτι της Ασπασίας». Έργο του Jean-Léon Gérôme (1861).

Κλασικό και απαράμιλλο υπόδειγμα δασκάλου απ’ αυτή την άποψη θα παραμείνει ο αρχαίος Σωκράτης (όπως μας τον παρουσιάζουν τα κείμενα των μαθητών του, του Πλάτωνα και του Ξενοφώντα). Αυτός — έλεγε στους νέους που ζητούσαν τα φώτα του — δεν ξέρει τίποτα και όπως ή μητέρα του, η Φαιναρέτη η μαμή, ξεγεννούσε τις επίτοκες μητέρες, δεν γεννούσε τα παιδιά που έφερνε στον κόσμο, το μόνο που μπορούσε κι εκείνος να τους προσφέρει, είναι να τους παρασταθεί στον πνευματικό τοκετό, για να γεννήσουν υγιείς Ιδέες, όχι ανάπηρα πλάσματα. Η «μαιευτική» είναι λοιπόν η μέθοδος και η τέχνη του αληθινού δασκάλου· με αυτήν ότι μαθαίνει ο νέος είναι δική του κατάκτηση, όχι ξένη εισφορά. Κάτι περισσότερο: με αυτήν μαθαίνει το «πώς να μαθαίνει», μόνος και αυτοδύναμος. Το πώς επομένως θα πάψει να χρειάζεται το δάσκαλο.

Άφησα τελευταία την κύρια ιδιότητα (ορθότερα: την πρώτη αρετή) του δασκάλου: την Αγάπη του στο παιδί. Στο παιδί που δεν είναι δικό του, άλλα γίνεται δικό του όταν συνδεθεί μαζί του με την παιδευτική σχέση. Στο παιδί ως παιδί, ως ένα δηλαδή νέο και τρυφερό βλαστάρι, που δεν έχει ακόμα ξεδιπλώσει τα φύλλα του, άλλα κλείνει μέσα του τόσους θησαυρούς — νοημοσύνης, ευαισθησίας, δραστηριότητας — και περιμένει τη δική του στοργή και φροντίδα για ν’ ανθοβολήσει, ν’ αναπτυχθεί και να ολοκληρωθεί. Είναι απίστευτο με πόση αγάπη (ανιδιοτελή, θερμή, αφειδώλευτη) αφοσιώνεται ο αληθινός δάσκαλος στους μαθητές του. Το παιδί που του εμπιστεύτηκαν να διδάξει, γίνεται ό άξονας της ζωής του, αυτό της δίνει το περιεχόμενο και το νόημά της.

Johann Heinrich Pestalozzi. Ο Pestalozzi ήταν παιδαγωγός γεννημένος στη Ζυρίχη το 1746. Επηρεάστηκε από την φυσιοκρατία και ιδιαίτερα από τον «Αιμίλιο» του Ρουσσώ. Υποστήριξε ότι ο προορισμός του ανθρώπου είναι η δια της ανθρωπιστικής αγωγής και παιδείας ανάπτυξη της εσωτερικής του φύσης, ώστε να γίνει ηθική και θρησκευτική προσωπικότητα. Ήταν ο ιδρυτής του πρότυπου σχολείου στο οποίο δίδασκε ο ίδιος. Δίνει μεγάλη βαρύτητα στην οικογένεια που ανατρέφει και παιδαγωγεί το παιδί και θεωρεί τη σχολική αγωγή ως συμπλήρωμα της οικογενειακής και σαν μια προπαρασκευή για την αγωγή στη ζωή και με τη ζωή.

Έχουμε και στο κεφάλαιο τούτο της ψυχολογίας του δασκάλου ένα κλασικό και απαράμιλλο υπόδειγμα: την άγια μορφή του Pestalozzi. Σ’ ένα ατελείωτο έργο του («ο άρρωστος Pestalozzi προς το υγιές Κοινόν», 1812) εξομολογείται: «Όταν μέσα στη συναίσθηση της μεγάλης καταστροφής, μέσα στην πιο μεγάλη αγανάκτησή μου για όσα με περιτριγύριζαν, έβρισκα ένα παιδί στο δρόμο και τόβαζα κοντά στο στήθος μου και το μάτι του εσωτερικού του ουρανού μόλις έστω άγγιζε το σκληρό μου βλέμμα, τότε χαμογελούσε αμέσως το μάτι μου όπως το μάτι τού παιδιού και ξεχνούσα ουρανό και γη, ξεχνούσα ακόμη — θάλεγα — και του Θεού και των ανθρώπων τη δικαιοσύνη και ζούσα μέσα στη μακαριότητα της ανθρώπινης φύσης και της άγιας αθωότητας της, έτσι καθώς χανόμουν κυριολεκτικά, ή μάλλον ξανάβρισκα τον εαυτό μου μέσα στο παιδί πού κρατούσα πάνω στο στήθος μου, ξαναχαιρόμουν τότε πάλι με βαθιά συγκίνηση για την ύπαρξή μου με την άγια χαρά που έβαζε μέσα στην ερημωμένη μου ψυχή η ύπαρξη του παιδιού που καθόταν απάνω μου». Ας προσέξουμε σ’ αυτή τη θαυμάσια σελίδα τη φράση του μεγάλου Ελβετού: «Ξανάβρισκα τον εαυτό μου μέσα στο παιδί». Με την αγάπη που διεγείρει ανεξάντλητα την παιδαγωγική ακτινοβολία, o αληθινός δάσκαλος ξαναβρίσκει τον εαυτό του μέσα στο παιδί.

Ευαγ. Παπανούτσος, «Οι δρόμοι της ζωής». Κεντρικό θέμα των μελετών που περιέχει είναι: ο σύγχρονος άνθρωπος και τα προβλήματά του. Που φυσικά δεν εξετάζονται εξαντλητικά, γιατί ο τύπος του ολιγοσέλιδου δοκίμιου δεν επιτρέπει μεγάλην έκταση στην έρευνα. Ό,τι υπόσχομαι είναι μια σύντομη, κατατοπιστική περιήγηση στον προβληματικό χώρο και η επισήμανση των κυριότερων δυσκολιών του. Αλλά και έτσι πιστεύω ότι το βιβλίο τούτο θα είναι χρήσιμο. Θα βοηθήσει τον στοχαστικό αναγνώστη να προχωρήσει στη διερεύνηση των ζητημάτων με δική του πρωτοβουλία και να μορφώσει δική του γνώμη. Τόσο περισσότερο μάλιστα όσο κατά πάγια συνήθειά του ο συγγραφέας αποφεύγει τις δογματικές αποφάνσεις και αγαπά να διαλέγεται με τους αναγνώστες του: να τους δίνει το λόγο και να προσέχει τις αντιρρήσεις τους. Ο σκοπός του ενημερωτικός και διδακτικός - αλληλοδιδακτικός, θα έλεγα καλύτερα. Να ξεκαθαρίσει θέλει ο ίδιος μερικές κρίσεις και εκτιμήσεις του, και ταυτόχρονα να κάνει προσεκτικούς τους αναγνώστες του στις περιπλοκές που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος του καιρού μας (σε εθνική και σε διεθνική κλίμακα) με την τροπή που έδωσε στη σκέψη και στη δράση του... Ε. Π. Παπανούτσος.

Πηγή: http://antikleidi.com

Ουαρσάν Σάιρ, «Πρόσφυγες»

«Κανένας δεν αφήνει την πατρίδα του,

εκτός αν πατρίδα είναι το στόμα ενός καρχαρία.

τρέχεις προς τα σύνορα μόνο όταν βλέπεις ολόκληρη την πόλη

να τρέχει κι εκείνη.

οι γείτονές σου τρέχουν πιο γρήγορα από σένα

με την ανάσα ματωμένη στο λαιμό τους,

το αγόρι που ήταν συμμαθητής σου

που σε φιλούσε μεθυστικά πίσω από το παλιό εργοστάσιο τσίγκου κρατά

ένα όπλο μεγαλύτερο από το σώμα του .

αφήνεις την πατρίδα μόνο

όταν η πατρίδα δε σε αφήνει να μείνεις.

κανένας δεν αφήνει την πατρίδα εκτός αν η πατρίδα σε κυνηγά.

φωτιά κάτω απ΄ τα πόδια σου ζεστό αίμα στην κοιλιά σου.

δεν είναι κάτι που

φαντάστηκες ποτέ ότι θα έκανες μέχρι που η λεπίδα χαράζει απειλές στο

λαιμό σου και ακόμα και τότε ψέλνεις τον εθνικό ύμνο ανάμεσα στα

δόντια σου και σκίζεις το διαβατήριό σου σε τουαλέτες αεροδρομίων

κλαίγοντας καθώς κάθε μπουκιά χαρτιού δηλώνει ξεκάθαρα ότι δεν

πρόκειται να γυρίσεις.

πρέπει να καταλάβεις ότι

κανένας δε βάζει τα παιδιά του σε μια βάρκα

εκτός αν το νερό είναι πιο ασφαλές από την ξηρά

κανένας δεν καίει τις παλάμες του κάτω από τρένα, ανάμεσα από βαγόνια

κανένας δεν περνά μέρες και νύχτες στο στομάχι ενός φορτηγού

τρώγοντας εφημερίδες εκτός αν τα χιλιόμετρα που  ταξιδεύει σημαίνουν κάτι

παραπάνω από ένα ταξίδι.

κανένας δε σέρνεται κάτω από φράχτες

κανένας δε θέλει να τον δέρνουν να τον λυπούνται

κανένας δε διαλέγει τα στρατόπεδα προσφύγων ή τον πλήρη σωματικό έλεγχο σε σημεία

όπου το σώμα σου πονούσε ή τη φυλακή,

επειδή η φυλακή είναι ασφαλέστερη από μια πόλη που φλέγεται και ένας δεσμοφύλακας το βράδι

είναι προτιμότερα από ένα φορτηγό γεμάτο άντρες που μοιάζουν

με τον πατέρα σου

κανένας δε θα το μπορούσε

κανένας δε θα το άντεχε

κανένα δέρμα δε θα ήταν αρκετά σκληρό για να ακούσει τα:

γυρίστε στην πατρίδα σας μαύροι πρόσφυγες βρομωμετανάστες

ζητιάνοι ασύλου που ρουφάτε τη χώρα μας

αράπηδες με τα χέρια απλωμένα μυρίζετε περίεργα

απολίτιστοι

κάνατε λίμπα τη χώρα σας και τώρα θέλετε να κάνετε και τη δική μας

πώς δε δίνουμε σημασία στα λόγια στα άγρια βλέμματα

ίσως επειδή τα χτυπήματα είναι πιο απαλά από το ξερίζωμα ενός χεριού ή ποδιού

ή τα λόγια είναι πιο τρυφερά από δεκατέσσερις άντρες ανάμεσα στα πόδια σου

ή οι προσβολές είναι πιο εύκολο να καταπιείς από τα χαλίκια από τα κόκαλα από το

κομματιασμένο κορμάκι του παιδιού σου.

θέλω να γυρίσω στην πατρίδα,

αλλά η πατρίδα είναι το στόμα ενός καρχαρία

πατρίδα είναι η κάνη ενός όπλου και κανένας δε θα άφηνε την πατρίδα

εκτός αν η πατρίδα σε κυνηγούσε μέχρι τις ακτές

εκτός αν η πατρίδα σού έλεγε να τρέξεις πιο γρήγορα να αφήσεις πίσω τα ρούχα σου

να συρθείς στην έρημο

να κολυμπήσεις ωκεανούς να πνιγείς να σωθείς να πεινάσεις να εκλιπαρήσεις

να ξεχάσεις την υπερηφάνεια η επιβίωσή σου είναι πιο σημαντική.

κανένας δεν αφήνει την πατρίδα εκτός αν η πατρίδα είναι μια ιδρωμένη

φωνή στο αυτί σου που λέει φύγε,

τρέξε μακριά μου

τώρα δεν ξέρω τι έχω γίνει

αλλά ξέρω ότι οπουδήποτε αλλού θα είσαι πιο ασφαλής από  ό, τι εδώ.»

Φωτογραφίες: © Κωνσταντίνος Βακουφτσής

Η Ουαρσάν Σάιρ γεννήθηκε στην Κένυα και μεγάλωσε στην Αγγλία. Η πρώτη πλήρης ποιητική συλλογή της αναμένεται να κυκλοφορήσει το 2016, ωστόσο έχει ήδη τιμηθεί με διάφορα βραβεία, μεταξύ αυτών το Βραβείο Αφρικανικής Ποίησης από το Πανεπιστήμιο Brunel (2013).