Ποντίκι, ο αρχαιότερος συγκάτοικος του ανθρώπου. Mice lived with us 15,000 years ago even before farming took off

Το ποντίκι μπορεί να θεωρηθεί το πρώτο «κατοικίδιο», αφού ζει μαζί μας εδώ και 15.000 χρόνια, πολύ πριν την ανάπτυξη της γεωργίας. The house mouse has been hanging around humans for far longer than we thought. Ancient rodent populations may now help us fill in gaps in the archaeological record as humans shifted from hunter-gatherers to farmers. PHOTOGRAPH BY JOE BLOSSOM, ALAMY

Μπορεί να μην είναι οι καλύτεροι φίλοι του ανθρώπου, αλλά τα ποντίκια ζουν μαζί μας εδώ και τουλάχιστον 15.000 χρόνια, προτού καν εμφανισθούν οι πρώτοι οικισμοί γεωργών. Μάλιστα, η συμβίωσή τους με τους ανθρώπους ήδη από την εποχή των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών καθιστά τα ποντίκια πιθανώς τα πρώτα «οικόσιτα» ζώα, πριν από τους σκύλους και τις γάτες.

Αυτό είναι το συμπέρασμα διεθνούς έρευνας, η οποία βασίστηκε στην ανάλυση 272 δοντιών τρωκτικών, που βρέθηκαν σε προϊστορικούς οικισμούς της Μέσης Ανατολής, στη διάρκεια ανασκαφών σε 14 τοποθεσίες του λεγόμενου Νατούφιου πολιτισμού κατά μήκος της κοιλάδας του Ιορδάνη.

Οι ερευνητές από τη Γαλλία, τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, με επικεφαλής τον Τομά Κουτσί του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Παρισιού και του γαλλικού Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS), παρουσιάζουν τα ευρήματά τους στην επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences» (PNAS).

Με τις πρώτες «ρίζες» στη Μέση Ανατολή

A modern Maasai camp, called a boma. PHOTOGRAPH BY JASON EDWARDS, NATIONAL GEOGRAPHIC CREATIVE

Τουλάχιστον 3.000 χρόνια πριν από την εμφάνιση της γεωργίας (η οποία συνέβη πριν από 11.000 έως 12.000 χρόνια), οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες άρχισαν να ριζώνουν στη Μέση Ανατολή, κατασκευάζοντας πιο μόνιμους οικισμούς και αλλάζοντας την οικολογική ισορροπία της περιοχής, με τρόπο που επέτρεψε στα ποντίκια να εξαπλωθούν.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ερευνητών, πιθανότατα ήταν οι ημιμόνιμοι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες (περίπου όπως είναι ακόμη οι σημερινοί Μασάι της Κένυας), παρά οι κατοπινοί νεολιθικοί γεωργοί, οι πρώτοι άνθρωποι που έθεσαν τα θεμέλια για τη συμβιωτική σχέση με τα μικρά «κατοικίδια» τρωκτικά.

Σήμερα, χάρη σε αυτή τη σχέση συμβίωσης, τα ποντίκια έχουν πλέον αποικίσει σχεδόν κάθε γωνιά του πλανήτη και έχουν γίνει σχεδόν εξίσου πανταχού παρόντα με τους ανθρώπους, καθώς επίσης ένα από τα πιο επεκτατικά είδη θηλαστικών».

Ακόλουθοι των ανθρώπων

Stealing our food for millennia. The new study found that as soon as hunter-gatherers settled down for even a small period of time, house mice moved in with them. When humans settled in one place, they provided shelter and regular access to crumbs and scraps. Credit: Imagebroker/FLPA

Η μελέτη δείχνει ότι οι πληθυσμοί των ποντικιών στη Μέση Ανατολή αυξομειώνονταν ανάλογα με το πόσο συχνά οι κοινότητες των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών μάζευαν τα υπάρχοντά τους και μετακινούνταν σε άλλες τοποθεσίες, π.χ. λόγω ξηρασίας και δυσκολίας εύρεσης τροφής. Όσο περισσότερο έμεναν στο ίδιο μέρος τόσο περισσότερα ποντίκια συμβίωναν μαζί τους, κλέβοντας το φαγητό των ανθρώπων, όπως τους σπόρους άγριων δημητριακών και άλλων φυτών (αν και θα έπρεπε να περιμένουν έως πριν από 7.000 χρόνια για να φάνε το πρώτο τυρί!).

Με βάση αυτό το συμπέρασμα, οι ερευνητές ανέφεραν ότι η παρουσία ή όχι πολλών ποντικών σε οικισμούς μπορεί να αξιοποιηθεί από τους αρχαιολόγους και ανθρωπολόγους για να συνάγουν έμμεσα συμπεράσματα σε σχέση με τους ανθρώπινους πολιτισμούς που μελετούν.

Όσο για το φόβο και τρόμο των ποντικιών, τις γάτες, αυτές άργησαν να εξημερωθούν, πριν από 9.000 έως 4.000 χρόνια (πολύ αργότερα από τα σκυλιά). Άρα για μερικές χιλιάδες χρόνια στην αρχή, τα ποντίκια ήσαν ήσυχα. Μετά άρχισαν τα βάσανά τους, όταν ο Τομ άρχισε να κυνηγά τον Τζέρι...

Πηγές: PNAS, DOI: 10.1073/pnas.1619137114 - http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=870393

Ατομικά ρολόγια επιβεβαιώνουν τη σχετικότητα του χρόνου. Atomic clocks make best measurement yet of relativity of time

Felix Gonzalez-Torres, “Untitled” (Perfect Lovers), 1987-1990. Τι ώρα είναι; Η απάντηση είναι σχετική. Our most accurate clocks are probing a key tenet of Einstein’s theory of relativity: the idea that time isn’t absolute. Any violation of this principle could point us to a long-sought theory that would unite Einstein’s ideas with quantum mechanics.

Ο χρόνος, όπως και ο χώρος, είναι έννοιες σχετικές, είπε ο μεγάλος Άλμπερτ Αϊνστάιν. Χάρη στα πιο ακριβή ατομικά ρολόγια που διαθέτουμε, διεθνής ερευνητική ομάδα υπολογίζει τώρα με εντυπωσιακή ακρίβεια πώς ο χρόνος κυλά με διαφορετικό ρυθμό στο Λονδίνο και το Παρίσι.

Οι παράγοντες εμφάνισης της «διαστολής του χρόνου»

Το φαινόμενο της «διαστολής του χρόνου» οφείλεται σε δύο διαφορετικούς παράγοντες που σχετίζονται με διαφορετικές πλευρές της Σχετικότητας. Ο πρώτος παράγοντας είναι η ταχύτητα: όπως προκύπτει από τη θεωρία της Ειδικής Σχετικότητας, ένα ρολόι που κινείται με μεγάλη ταχύτητα σε σχέση με έναν παρατηρητή τρέχει πιο αργά σε σχέση με το ρολόι του παρατηρητή.

Ο δεύτερος παράγοντας είναι η βαρύτητα, όπως προκύπτει από την θεωρία της Γενικής Σχετικότητας: όταν η δύναμη της βαρυτικής έλξης αυξάνεται στο σημείο όπου βρίσκεται ο παρατηρητής, το ρολόι του θα τρέχει πιο αργά σε σχέση με το ρολόι ενός παρατηρητή που δέχεται ασθενέστερη έλξη. Με άλλα λόγια, ένα ρολόι στο κέντρο της Γης θα τρέχει πιο αργά από ό,τι ένα ρολόι στην κορυφή του Έβερεστ.

Και στις δύο περιπτώσεις, οι πειραματικές μετρήσεις της διαστολής του χρόνου (για παράδειγμα η σύγκριση ατομικών ρολογιών στη Γη και στους δορυφόρους του GPS) έχουν επιβεβαιώσει τον Αϊνστάιν με σχετικά μεγάλη ακρίβεια. Κανείς όμως δεν μπορεί να αποκλείσει το γεγονός ότι ο γίγαντας της σχετικότητας θα διαψευστεί τελικά από πιο ακριβή πειράματα.

Τα πιο ακριβή πειράματα

Υπολογίστηκε με τεράστια ακρίβεια πως ο χρόνος κυλά με διαφορετικό ρυθμό στο Λονδίνο και στο Παρίσι - άλλη μια επιβεβαίωση για τον Αϊνστάιν. Upholding Einstein, so far. Credit: Andrew Brookes, National Physical Laboratory/SPL

Τώρα, ερευνητές στη Γαλλία, τη Βρετανία και τη Γερμανία αυξάνουν τα επίπεδα ακρίβειας στο μέγιστο εφικτό: χρησιμοποίησαν ατομικά ρολόγια που βασίζονται στη συχνότητα της ακτινοβολίας που εκπέμπουν άτομα στροντίου, και είναι περίπου τρεις φορές πιο ακριβή από τα συμβατικά ατομικά ρολόγια στροντίου: χάνουν ένα δευτερόλεπτο κάθε περίπου 15 δισεκατομμύρια χρόνια, που είναι περισσότερο από την ηλικία του Σύμπαντος.

H νέα μελέτη, η οποία αναρτήθηκε στην υπηρεσία προδημοσίευσης arXiv, συγκρίνει ατομικά ρολόγια στροντίου που βρίσκονταν στο Παρίσι, το Λονδίνο και το Μπράουνσβαϊγκ της Γερμανίας. O ρυθμός του χρόνου στις τρεις τοποθεσίες τρέχει διαφορετικά επειδή κάθε πόλη έχει διαφορετική απόσταση από το κέντρο της Γης (και επομένως δέχεται διαφορετικές βαρυτικές δυνάμεις) και διαφορετική απόσταση από τον ισημερινό (και επομένως διαφορετική ταχύτητα περιστροφής γύρω από τον άξονα της Γης).

Προκειμένου να συγκριθεί ο ρυθμός του χρόνου στις τρεις τοποθεσίες, οι ερευνητές συνέδεσαν τα ρολόγια σε δίκτυα οπτικών ινών που λειτουργούσαν στις ίδιες συχνότητες με καθένα από τα ρολόγια. Κάθε διαφορά στη συχνότητα του φωτός ανάμεσα στις διαφορετικές ίνες θα υποδήλωνε διαφορές στο ρυθμό του χρόνου.

5 δισεκατομμυριοστά του δευτερολέπτου η χρονική απόκλιση

Πράγματι, οι μετρήσεις έδειξαν ότι η χρονική απόκλιση που συσσωρεύεται ανάμεσα στο Παρίσι και το Λονδίνο στη διάρκεια ενός 24ωρου φτάνει τα 5 δισεκατομμυριοστά του δευτερολέπτου.

Τα αποτελέσματα του πειράματος, εξηγεί το περιοδικό New Scientist, επέτρεψαν στους ερευνητές να υπολογίσουν μια παράμετρο που ονομάζεται άλφα. Η τιμή της πρέπει να είναι μηδέν αν ο Αϊνστάιν είχε απόλυτο δίκιο για τη διαστολή του χρόνου.

Το να αποδείξει κανείς ότι το άλφα ισούται με μηδέν είναι τεχνικά αδύνατο, όμως η τελευταία μελέτη δείχνει ότι η τιμή της είναι μικρότερη από 10-8 -ένα επίπεδο ακρίβειας δυο φορές μεγαλύτερο σε σχέση με προηγούμενες μετρήσεις που βασίζονταν σε ρολόγια στροντίου.

Όπως φαίνεται, το φάντασμα του Άλμπερτ Αϊνστάιν μπορεί να είναι ήσυχο, τουλάχιστον για την ώρα: αν η τιμή του άλφα μετρηθεί στο μέλλον με μεγαλύτερη ακρίβεια, και βρεθεί να μην είναι μηδέν, οι συνέπειες θα είναι πραγματικά τεράστιες.

Μεταξύ άλλων, μια τιμή πάνω από το μηδέν θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για το μεγάλο όνειρο των φυσικών, την ενοποίηση της Σχετικότητας του Αϊνστάιν με την Κβαντομηχανική. Αυτή η μέρα όμως μάλλον απέχει πολύ.

Πηγές: https://arxiv.org/pdf/1703.04426v1.pdf - http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=870159

Λογισμικό εντοπίζει τον καρκίνο πριν την εμφάνιση συμπτωμάτων. Computer program developed to diagnose and locate cancer from a blood sample

Ελπίδες καλύτερης θεραπείας χαρίζει το νέο διαγνωστικό λογισμικό σύμφωνα με τους επιστήμονες. Το πρόγραμμα είχε ποσοστό επιτυχίας γύρω στο 80% στις διαγνώσεις, ενώ έδωσε ψευδώς θετικό αποτέλεσμα σε ποσοστό κάτω του 1%. Researchers in the United States have developed a computer program that can simultaneously detect cancer and identify where in the body the cancer is located, from a patient's blood sample. DNA from tumour cells is known to end up in the bloodstream in the earliest stages of cancer so offers a unique target for early detection of the disease. Credit: © vchalup / Fotolia

Αμερικανοί επιστήμονες ανέπτυξαν ένα λογισμικό που μπορεί να διαγνώσει όχι μόνο την ύπαρξη καρκίνου στον οργανισμό αλλά και σε ποιο σημείο έχει αναπτυχθεί, προτού καν εκδηλωθούν συμπτώματα, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό έντυπο Genome Biology. 

Το λογισμικό ανιχνεύει το καρκινικό DNA που κυκλοφορεί στο αίμα του ασθενούς και στη συνέχεια χρησιμοποιεί μια μεγάλη βάση δεδομένων από διαφορετικά είδη καρκίνων για να εκτιμήσει από ποιο σημείο του σώματος προέρχεται το DNA του καρκίνου. Κάθε όγκος, ανάλογα με το σημείο της προέλευσής του, αφήνει ένα διαφορετικό μοριακό «αποτύπωμα» και αυτό ακριβώς μπορεί να διακρίνει το ηλεκτρονικό αυτό πρόγραμμα.

Ελπιδοφόρα νέα

The work was carried out by scientists from the University of California. This graph shows the low error rate of the new software compared to two other popular machine-learning algorithms.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής την καθηγήτρια Τζάσμιν Τσου του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες (UCLA), δοκίμασαν το λογισμικό CancerLocator σε δείγματα αίματος από 29 ασθενείς με καρκίνο του ήπατος, 12 με καρκίνο των πνευμόνων και πέντε με καρκίνο του μαστού.

Το πρόγραμμα είχε ποσοστό επιτυχίας γύρω στο 80% στις διαγνώσεις, ενώ έδωσε ψευδώς θετικό αποτέλεσμα σε ποσοστό κάτω του 1%.

The non-invasive test could prove to be an early detection method for cancers of organs with good blood circulation - like the liver and lungs (middle two bars). But it does not perform as well with dense tissue like the breasts (left bar).

«Η μη επεμβατική διάγνωση του καρκίνου είναι σημαντική, καθώς όσο νωρίτερα διαγιγνώσκεται ο καρκίνος, τόσο αυξάνουν οι πιθανότητες του ασθενούς να καταπολεμήσει τη νόσο. Η νέα τεχνική βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, αλλά τα δυνητικά οφέλη για τους ασθενείς είναι τεράστια», εξηγεί η δρ Τσου.

Εκτιμάται ότι περίπου στο 90% των περιπτώσεων καρκίνου, αν η διάγνωση γίνει έγκαιρα, ο ασθενής θα ζήσει τουλάχιστον πέντε χρόνια, ποσοστό που πέφτει στο 15% για τις καθυστερημένες διαγνώσεις.

Πηγές: Genome Biology, 2017; 18 (1) DOI: 10.1186/s13059-017-1191-5 - http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=870085

Αλλάζει το οικογενειακό δέντρο των δεινοσαύρων; Anatomy analysis suggests new dinosaur family tree

Τα νέα στοιχεία υποδεικνύουν ότι οι πρώτοι δεινόσαυροι εμφανίστηκαν στο βόρειο ημισφαίριο στην περιοχή της σημερινής Βρετανίας και Σκωτίας και όχι στη Νότια Αμερική όπως πιστευόταν έως τώρα. The dinosaur evolutionary tree just got a makeover. One outcome of the proposed rearrangement is that meat-eating evolved twice in dinosaurs (in groups represented by Tyrannosaurus rex, bottom middle, and Staurikosaurus, right), as did traits associated with plant-eating (groups represented by Brontosaurus, left, and Triceratops, top middle). 

Οι πρώτοι δεινόσαυροι εμφανίσθηκαν στο βόρειο ημισφαίριο - όχι στη Νότια Αμερική όπως πιστευόταν έως τώρα - και πιθανότατα στην περιοχή της σημερινής Βρετανίας και της Σκωτίας, καθώς εκεί έχουν ανακαλυφθεί τα αρχαιότερα απολιθώματα. Αυτό εκτιμά μια νέα μεγάλη επιστημονική έρευνα, που έρχεται να φέρει μεγάλες αλλαγές στο «οικογενειακό δέντρο» των δεινοσαύρων, τις πρώτες τόσο δραστικές εδώ και 130 χρόνια.

Μεταξύ των νέων εκτιμήσεων, είναι ότι οι πρώτοι δεινόσαυροι ήταν παμφάγοι (τόσο φυτοφάγοι όσο και σαρκοφάγοι), ότι πρωτοεμφανίσθηκαν 15 εκατ. χρόνια νωρίτερα, καθώς επίσης ότι οι σαρκοβόροι δεινόσαυροι, όπως ο τρομερός Τυραννόσαυρος, ανήκουν τελικά σε άλλο εξελικτικό «κλαδί» του δέντρου.

Τα νέα στοιχεία

Scientists have long-divided the dinosaurs into two main groups, the bird-hipped and the reptile-hipped (top). A new analysis breaks up the reptile-hipped lineage and suggests the bird-hipped group shares recent ancestors with meat-eating theropods (bottom). Scientists have been unsure where to put the confusing two-legged, meat-eating herrerasaurids (red lines, top). The new analysis suggests they are close relatives of the sauropods (bottom).

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Μάθιου Μπάρον του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Nature", σύμφωνα με το BBC και το πρακτορείο Ρόιτερς, συνέκριναν τα μεγέθη, τα σχήματα και τις διασυνδέσεις των απολιθωμένων οστών 74 διαφορετικών ειδών δεινοσαύρων που έχουν βρεθεί και πώς όλα αυτά άλλαξαν διαχρονικά. Κατέληξαν έτσι σε μια νέα σφαιρική εικόνα για την εξέλιξη των δεινοσαύρων και τις οικογενειακές «διακλαδώσεις» τους.

Σύμφωνα με την ισχύουσα από το 1888 παραδοσιακή θεωρία που πρότεινε ο βρετανός παλαιοντολόγος Χάρι Γκόβιερ Σίλι, οι δεινόσαυροι - που βαφτίσθηκαν έτσι από τον επίσης βρετανό Σερ Ρίτσαρντ Όουεν - χωρίζονται σε δύο μεγάλες ομάδες: στα ορνιθίσχια (που μοιάζουν πιο πολύ με τα πουλιά) και στα σαυρίσχια (που μοιάζουν περισσότερο με σαύρες). Οι πρώτοι ήσαν μόνο φυτοφάγοι (όπως ο Στεγόσαυρος, ο Απατόσαυρος και ο Τρικεράτωψ), ενώ οι σαυρόμορφοι είχαν δύο παρακλάδια, ένα φυτοφάγο (όπως ο Βροντόσαυρος) και ένα σαρκοβόρο (όπως ο Τυραννόσαυρος).

More than a century of theory about the evolutionary history of dinosaurs has been turned on its head following the publication of new research. The work suggests that the family groupings need to be rearranged, redefined and renamed and also that dinosaurs may have originated in the northern hemisphere rather than the southern, as current thinking goes. The new family tree structure is shown. Credit: University of Cambridge

Όμως, η νέα ανάλυση μεταφέρει τους σαρκοβόρους σαυροειδείς δεινόσαυρους, τα λεγόμενα «θηρόποδα» (Τυραννόσαυρος, Αλλόσαυρος, Γιγαντόσαυρος, Σπινόσαυρος κ.α.), στην ίδια κατηγορία με τα Ορνιθίσχια και όχι με τα γιγάντια φυτοφάγα «σαυρόποδα» (Βροντόσαυρος, Διπλόδοκος, Αργεντινόσαυρος κ.α.). Αυτό, μεταξύ άλλων, σημαίνει ότι τα πουλιά προέρχονται από σαρκοβόρους δεινόσαυρους.

Η νέα μελέτη εξάλλου τοποθετεί την εμφάνιση όλων των δεινοσαύρων πριν από 242 έως 247 εκατ. χρόνια στην ήπειρο Λαυρασία του βορείου ημισφαιρίου και όχι πριν από 230 εκατ. χρόνια στην ήπειρο Γκοντβάνα του νοτίου ημισφαιρίου (όπου τότε ανήκε η Λατινική Αμερική).

Πολλοί επιστήμονες δήλωσαν «σοκαρισμένοι» από τις νέες εκτιμήσεις, οι οποίες, αν επιβεβαιωθούν από μελλοντικές έρευνες και ανακαλύψεις απολιθωμάτων, θα οδηγήσουν στο ξαναγράψιμο των εγχειριδίων της παλαιοντολογίας.

Πηγές: http://www.nature.com/nature/journal/v543/n7646/full/nature21700.html - http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=869516

Μια «πτήση» πάνω από την επιφάνεια του Άρη. A Fictive Flight Above Real Mars

Filmmaker Jan Fröjdman has spent three months converting HiRISE photos into a short video that allows us to fly over Mars in magnificent fashion. The HiRISE camera has been photographing the Red Planet inch-by-inch from the Mars Reconnaissance Orbiter over the course of 12 years. It has collected around 50,000 still images and NASA has made every one of them public. Image credit: NASA/JPL/University of Arizona

Εικόνες υψηλής ανάλυσης από την επιφάνεια του πλανήτη Άρη – λήφθηκαν από την κάμερα HiRISE, σε ένα βίντεο που δίνει την αίσθηση πτήσης πάνω από τον πλανήτη.

Πηγή: https://vimeo.com/207076450

Δώδεκα νέα είδη σύννεφων. Asperitas among newly-classified clouds to join World Meteorological Organisation's atlas

Asperitas were first spotted in 2006 photographs taken in Iowa. (Cloud Appreciation Society: Christopher Singer)

Δώδεκα νέα είδη σύννεφων έρχονται να προστεθούν στο Διεθνή Άτλαντα Νεφών του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού. Πρόκειται για σχετικά σπάνια νέφη που έχουν παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια, χάρη και στις κάμερες των κινητών τηλεφώνων.

Ο Άτλαντας, που δημιουργήθηκε το 1896, αποτελεί το παγκόσμιο εργαλείο αναφοράς για την παρατήρηση και ταυτοποίηση των διαφόρων νεφών. Για τελευταία φορά είχε αναθεωρηθεί το 1987.

Ο ψηφιακός Άτλαντας

Asperitas formation spotted at the Lofoten islands in the north of Norway. (Cloud Appreciation Society: Ragnhild M Hansen)

Τώρα, για πρώτη φορά υπάρχει μια νέα ψηφιακή έκδοση του Άτλαντα, η οποία περιέχει τα 12 νέα είδη σύννεφων, μεταξύ των οποίων το νέφος asperitas (τραχύς στα λατινικά) το οποίο μοιάζει με κύμα και για πρώτη φορά είχε εντοπισθεί το 2006 πάνω από την Αϊόβα των ΗΠΑ, σύμφωνα με το BBC. 

Ο ψηφιακός Άτλας περιέχει και άλλα νέα νέφη ή χαρακτηριστικά νεφών με λατινικά ονόματα όπως cavum (νέφος με ουρά), murus (μοιάζει με τείχος), volutus (σαν οριζόντιος σωλήνας), fluctus (κύμα), flammagenitus (νέφη από πυρκαγιές), αλλά και τα νέφη (contrails) που αφήνουν πίσω τους τα αεροπλάνα.

The newly classified Asperitas cloud spotted over Burnie, Tasmania, Australia, by Gary McArthur.

Η τεχνολογία και η δυνατότητα των πολιτών να τραβούν φωτογραφίες με τα κινητά τους έχει πολλαπλασιάσει τον εντοπισμό νέων νεφών τα τελευταία χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι ο Άτλας πιθανώς θα εμπλουτισθεί κι άλλο στο μέλλον. Παρόλα αυτά, οι μετεωρολόγοι δεν είναι πάντα σίγουροι τι αποτελεί νέφος και τι όχι.

Πηγές: The Cloud Appreciation Society - http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=869466

Βασίλης Κρεμμυδάς: «Δεν την ξέρουμε ουσιαστικά την Επανάσταση του 1821»

Θεόδωρος Βρυζάκης, Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη στην Καστέλα, 1855

Ο Βασίλης Κρεμμυδάς ξεκίνησε να μελετά την Ελληνική Επανάσταση το 1955. Στα πλήθος βιβλία που ακολούθησαν από τότε με τα πορίσματα των ερευνών του δεν την απέσπασε ποτέ από τις οικονομικές και κοινωνικές πραγματικότητες που βρίσκονται στο υπόβαθρό της και οι οποίες όρισαν τις προϋποθέσεις της έκρηξής της.

Συζήτηση με τον διακεκριμένο μελετητή του 1821 και ομότιμο καθηγητή Ιστορίας για τους επιφανείς και τους αφανείς χαρακτήρες της, τα πεδία που μένουν ανεξερεύνητα και τα κίνητρα των ανθρώπων που συμμετείχαν σε αυτή.

Ταυτόχρονα, ποτέ δεν έμεινε μόνο στους πίνακες των οικονομικών στοιχείων ή στις κοινωνικές μεταβολές. Για να δανειστώ τις λέξεις από τον υπότιτλο του πιο πρόσφατου βιβλίου του, χρησιμοποίησε τα «τεκμήρια» για να προχωρήσει σε «αναψηλαφήσεις» και «ερμηνείες» που κατέληγαν σε μια συνολική, πολυεπίπεδη προοπτική της Ιστορίας, από τις απρόσωπες δυνάμεις ως τα ίδια τα πρόσωπα. Αυτή τη φροντίδα για τα ιστορικά σύνολα την ανακαλύπτει κανείς εξαρχής σε μια συζήτηση μαζί του.

Αναζητεί τη σημασία της Επανάστασης εντός της τότε ελληνικής κοινωνίας, αλλά με αναφορά στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών. Μιλά για τους επιφανείς και τους αφανείς χαρακτήρες της, αλλά τους συσχετίζει με τον περίγυρο της καθημερινότητας. Κρατά τη γνώση μιας γενικότερης εικόνας, αλλά επισημαίνει ότι λείπουν ακόμη οι λεπτομέρειές της. Το αποτέλεσμα είναι ο συνομιλητής του να βλέπει να φωτίζονται μπροστά του πράγματα που νόμιζε γνωστά από απροσδόκητες γωνίες. Πέρα από τη στεγνή απαρίθμηση συμβάντων και ονομάτων που όλοι έχουμε μάθει να κάνουμε από τη σχολική αίθουσα, ο Βασίλης Κρεμμυδάς μας υπενθυμίζει ότι αποκτούμε καλύτερη ματιά όταν συνδέουμε τα κίνητρα των ανθρώπων με τις δραστηριότητές τους, το ψωμί με την Επανάσταση.

Με το περυσινό σας βιβλίο, «Η Ελληνική Επανάσταση του 1821» [εκδ. Gutenberg], καταφέρατε σε ένα σύντομο και περιεκτικό εισαγωγικό κείμενο να μιλήσετε και για οικονομία και για κοινωνία και για επιλεγμένα πρόσωπα.

«Χρειάζεται αφαίρεση. Και είναι δύσκολο να συμμαζέψεις, είναι αλήθεια, σε τραβάνε όλα από το μανίκι. Μπορείτε να βρείτε ένα πεντάτομο έργο που γράφει ως και πώς λεγόταν ένας βράχος στα Δερβενάκια. Τι μας ενδιαφέρει; Αυτό που μας ενδιαφέρει κατά βάση είναι το γεγονός, το τι έγινε στα Δερβενάκια. Και εξήγησα ότι προσωπικά με ενδιαφέρει περισσότερο από τα ίδια τα γεγονότα η ερμηνεία τους. Αυτό που πρωτεύει είναι η κοινωνία. Μέσα σε ποια κοινωνία έγινε κάτι; Μέσα σε ποια κοινωνία γαλλική έγινε η Γαλλική Επανάσταση, ας πούμε; Πρέπει να μπορούμε να αναγνωρίσουμε, στοιχειωδώς έστω, την κοινωνία μέσα στην οποία συμβαίνει το γεγονός και η οποία το παράγει. Έτσι πρέπει να δει κανείς τι προηγήθηκε της Ελληνικής Επανάστασης - κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Καλύτερα να μπορείς να εξηγήσεις τα προηγούμενα πενήντα χρόνια παρά την ίδια την Επανάσταση. Θέλω να πω, η ερμηνεία της Επανάστασης τότε θα έρθει από μόνη της. Αυτό προσπάθησα να κάνω και νομίζω ότι βγήκε ένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Και αυτό ήθελα να κάνω, γιατί στην πραγματικότητα την Επανάσταση δεν την ξέρουμε».

Υπό ποια έννοια;

«Δεν ξέρουμε την ουσία της. Αυτό που είδα εγώ, η διαρκής πάλη του νεωτερικού, του Διαφωτισμού καλύτερα, με το παραδοσιακό ή αν θέλεις με το συντηρητικό, αυτό είναι όλη η ουσία της, η οποία ξεκινάει από την αρχή και πηγαίνει ως τέλος, ως τη σύγκρουση των νεωτερικών με τον Καποδίστρια. Διατρέχει όλη την Επανάσταση».

Πέραν της ελληνικής κοινωνίας, σε ποιο πλαίσιο συμβαίνει η Επανάσταση;

Ευγένιος Ντελακρουά, Η Ελευθερία οδηγεί το Λαό, 1830

«Πρέπει να τοποθετούμε τα γεγονότα στα σύνολά τους. Η Επανάσταση αποτελεί μέρος ενός συνόλου που θα μπορούσαμε να το πούμε "έγερση των ευρωπαϊκών κοινωνιών", επαναστατικοποίηση των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Είναι γέννημα και θρέμμα αυτού που μετά ονομάσαμε "Διαφωτισμό", των μηνυμάτων που πήραμε από τη Γαλλική Επανάσταση».

Αν θέσουμε την Επανάσταση ανάμεσα στους δύο άξονες που αναφέρατε, του νεωτερικού και του παραδοσιακού, με τους αντίστοιχους εκπροσώπους τους, υπάρχουν άνθρωποι στο ενδιάμεσο; Άνθρωποι που παλινδρομούν μεταξύ των δύο τάσεων;

Ο στρατηγός Μακρυγιάννης. Ελαιογραφία (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). Αντιφατική φυσιογνωμία, ήρθε σε ρήξη με συναγωνιστές του για καθαρά οικονομικούς λόγους για τη διανομή οικοπέδων στην αθηναϊκή γη. Χαρακτηρίστηκε ισχυρά φιλοχρήματη προσωπικότητα καθώς φαίνεται πως σχετίστηκε με τις ενδοοικογενειακές αναλώσεις των δανείων που συνήψαν οι ελληνικές κυβερνήσεις. Δήλωσε, επίσης, κατά τη διάρκεια της Α’ Εθνικής Συνελεύσεως των Ελλήνων (1843-1844): «Αν είναι να μείνωμε ημείς νηστικοί, ας πάη στο διάβολο η ελευθερία»

«Πριν από πολλά χρόνια, ξανακοιτάζοντας την κοινωνία της εποχής είχα διαπιστώσει ότι υπάρχουν από οικονομική άποψη κάποιοι άνθρωποι που έχουν πλησιάσει τον αστισμό - αλλά δεν είναι αστοί. Τέτοιους αναγνώρισα στη μεγάλη γαιοκτησία περισσότερο, τους ονόμασα "αστούς γαιοκτήμονες". Υπήρχαν και άλλοι βέβαια που δεν ήταν γαιοκτήμονες. Τέτοιος ήταν ο Μακρυγιάννης που άρχισε να ασχολείται με το μικρεμπόριο και την τοκογλυφία, κυρίως, επτά χρόνια πριν από την Επανάσταση, και, αν και συντηρητικός άνθρωπος, είδε στο μεταξύ τόσα ώστε να αντιληφθεί το άλλο που ερχόταν. Πιστεύω λοιπόν ότι αυτή η θέση που σας είπα παραπάνω έχει επαληθευτεί, βλέποντας και άλλα παραδείγματα. Στον πρώτο εμφύλιο, ας πούμε, Λόντος και Ζαΐμης τάχθηκαν με τον Μαυροκορδάτο, με τους νεωτερικούς. Στον δεύτερο τάχθηκαν με την αντίπαλη παράταξη. Αυτοί είναι τα πιο τρανταχτά ονόματα. Υπάρχουν και άλλοι, πολλοί, που δεν μπόρεσαν μέσα στην Επανάσταση να τοποθετηθούν κοινωνικά, ας το πούμε και ταξικά. Οι διεργασίες αυτές βέβαια συνεχίστηκαν και μετεπαναστατικά».

Είναι η Επανάσταση ως ρήξη με τον πρότερο κόσμο ένας τόπος και χρόνος όπου οι άνθρωποι μπορούν να δουν τον εαυτό τους να αλλάζει ταυτότητα, να γίνεται κάτι άλλο;

Ο Λάζαρος Κουντουριώτης. Ελαιογραφία (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

«Νομίζω, ναι. Νομίζω ότι μπορούν να το δουν. Το αν θα γίνουν τώρα άλλοι, είναι και άλλη ιστορία. Κάποιο συμφέρον θα τους τραβήξει από το μανίκι και θα τους πει "εντάξει, καλά το σκέφτεσαι, αλλά κάτσε εδώ". Γιατί η κοινωνική αναγνώριση του εαυτού μας γίνεται μέσα από διεργασίες οικονομικο-κοινωνικο-ιδεολογικές. Παράδειγμα. Ο μόνος που είχε πριν από την Επανάσταση ένα ολόκληρο καράβι δικό του ήταν ο Κουντουριώτης. Γιατί; Για λόγους κοινωνικού κύρους. Ενώ ο κανόνας ήταν τα καράβια να είναι εταιρείες με πολλά μερίδια, εκείνος ήθελε να έχει ένα μόνος του. Δεν τον συνέφερε. Το ήθελε όμως για λόγους μη οικονομικούς, λόγους κοινωνικής ισχύος».

Γνωρίζουμε τον βίο των μεγάλων ονομάτων της Επανάστασης. Δεν ξέρουμε και πολλά για τους μικρούς, όμως, όπως ο Νικόλας Ταμπακόπουλος για τον οποίο είχατε γράψει πριν από μερικά χρόνια.

Ο Νικόλαος Ταμπακόπουλος, έργο Γ. Δ. Κορίζη. Ελαιογραφία (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). Ο Νικόλαος, συνηθέστερα Νικολής και Νικόλας, Ταμπακόπουλος καταγόταν από τη Βυτίνα της Αρκαδίας και στα κείμενα, έντυπα και ηλεκτρονικά, όπου ανιχνεύεται το όνομά του περιγράφεται ως αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 και ως "τραπεζίτης", "τοκογλύφος", "σαράφης" και άλλα παρόμοια - όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί, που παραπέμπουν ουσιαστικά στην ίδια ιδιότητα, είναι ακριβείς. Ως προς τη συμμετοχή του στην Επανάσταση γνωρίζουμε ότι ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία και ότι έλαβε μέρος ως οπλαρχηγός σε πολλές μάχες, με κυριότερες αυτές στα Δερβενάκια και στα Τρίκορφα· στην τελευταία, κατά του Ιμπραήμ το 1825, σκοτώθηκε.

«Υπάρχουν κι άλλοι που δεν τους ξέρουμε. Στις αρχές της δεκαετίας του '70 ανακάλυψα τυχαία το αρχείο Χατζηπαναγιώτη και διαβάζοντάς το είδα έναν μεγαλοεφοπλιστή, μέτοχο σε πολλά καράβια, ως μισό το πολύ, επενδύοντας τεράστια ποσά και με τεράστια κέρδη. Τι έκανε ο ίδιος στην Επανάσταση; Ηταν γέρος. Τι έκανε το παιδί του; Σηκώθηκε κι έφυγε. Εγκαταστάθηκε στα Κύθηρα, τα οποία τότε ήταν αγγλική κτήση, γιατί τους πίεζε η ελληνική κυβέρνηση να δώσουν χρήματα για τον αγώνα. Σε άλλο αρχείο έχω δει να βρίζουν τον Κολοκοτρώνη επειδή η Επανάσταση πηγαίνει τόσο καλά γιατί αναστατώνει τις θάλασσες και κάνει επικίνδυνο το εμπόριο. Υπήρχαν λοιπόν και μεμονωμένοι αστοί κατά τεκμήριο που δεν ήταν σύμφωνοι, βλέπετε. Και υπάρχουν και πολλοί αφανείς που δεν τους γνωρίζουμε, όπως ο Νικόλας Ταμπακόπουλος, τραπεζίτης, θα λέγαμε σήμερα, τοκογλύφος που επένδυε εκατομμύρια γρόσια και συμμετείχε μετά στην Επανάσταση, γιατί ως τώρα μας ενδιέφερε να μάθουμε τις μάχες και τους ήρωες».

Με αυτή την όψη της Επανάστασης έχουμε ασχοληθεί εκτεταμένα επί δεκαετίες. Σε ποια όψη θα χρειαζόταν να εστιάσουμε πλέον;

«Θα έλεγα ότι χρειάζεται ακόμη δουλειά το πολιτικό πεδίο. Η Επανάσταση φρόντισε από την πρώτη στιγμή να εμπλέξει τις Μεγάλες Δυνάμεις με την επιχειρηματολογία του χρέους προς τους προγόνους - όλες οι προκηρύξεις των τοπικών οργανισμών είχαν αυτό το περιεχόμενο, το ίδιο με εκείνο που χρησιμοποίησε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στην προκήρυξη "Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος" την οποία θεωρώ ως το μανιφέστο της Επανάστασης. Δεν ξέρουμε όμως ποιοι αναμείχθηκαν σε αυτές τις διαρκείς επαφές με τις Μεγάλες Δυνάμεις. Ναι, γνωρίζουμε τον Ορλάνδο και έναν - δυο άλλους. Όχι όμως τους υπόλοιπους, ούτε και τους μηχανισμούς με τους οποίους λειτούργησαν».

Λείπουν οι λεπτομέρειες. Τις οποίες συνήθως δεν φανταζόμαστε.

Η μάχη των Μύλων της Ναυπλίας. Μακρυγιάννη Ιωάννη – Ζωγράφου Παναγιώτη (Εικόνες του Αγώνος). Κατά τη διάρκεια της επανάστασης, οι κυβερνήσεις που είχαν έδρα το Ναύπλιο, είχαν εγκαταστήσει στους Μύλους τις αποθήκες των δημητριακών, μέσω των οποίων σιτιζόταν το Ναύπλιο και τροφοδοτούνταν τα στρατεύματα και μεγάλο μέρος της Αργολίδας και της Κορινθίας. Κατά το έτος 1825, μετά την αποβίβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο και τις αλλεπάλληλες νίκες των Αιγυπτίων κατά των Ελλήνων, οι Μύλοι δέχτηκαν αιφνίδια επίθεση τη 13η Ιουνίου από αιγυπτιακή φάλαγγα, πραγματοποιήθηκε μάχη, η οποία έθεσε σε τραγική κρισιμότητα την τύχη του Ναυπλίου και της επανάστασης.

«Έχω ένα κατάστιχο στο οποίο καταγράφονται ναυτικά έξοδα. Μπορείτε να φανταστείτε πόσες λεπτομέρειες έχει η κατασκευή ενός πυρπολικού; Αυτά τα έφτιαχναν από πριν και τα έκρυβαν. Χρειάζονται κάποιοι να τα φρουρούν. Έξοδα για τους φρουρούς. Οι φρουροί χρειάζονται ψωμί. Ξέρετε πόσο σημαντικό είναι το ψωμί στην Επανάσταση; Εκεί χτυπά άλλωστε ο Ιμπραήμ. Παίρνει τα σπαρτά που χρειάζεται, κρατά μερικούς μύλους και καίει τα υπόλοιπα. Όταν το Εκτελεστικό, η κυβέρνηση, λέει στον Κολοκοτρώνη να φτιάξει στρατόπεδο για να πολεμήσει τον Ιμπραήμ, ο Κολοκοτρώνης λέει ότι αν δεν έχει ψωμί όλοι θα του φύγουν τη δεύτερη μέρα για να βρουν φαγητό».

Ως προς το πολιτικό πεδίο είναι ενδιαφέρον ότι δεν μελετάται περισσότερο παρά το γεγονός ότι η έκβαση της Επανάστασης κρίθηκε πολιτικά, τελικά.

Charles-Philippe Larivière, Portrait of Ibrahim Pasha of Egypt (1789–1848). 1846

«Ο αγαπητός φίλος μου Βασίλης Παναγιωτόπουλος έχει πει ότι την Επανάσταση τη χάσαμε στο πεδίο της μάχης, την κερδίσαμε στο πεδίο της πολιτικής. Είναι ουσιαστική παρατήρηση. Εγώ θα διαφοροποιηθώ λίγο. Θα έλεγα όχι ότι τη χάσαμε, δεν την κερδίσαμε στο πεδίο της μάχης. Τι διαφορά έχει; Ο Ιμπραήμ, το τελευταίο στοίχημα της Επανάστασης, αλώνιζε, δεν κέρδιζε όμως καμία μεγάλη μάχη ώστε να της καταφέρει ένα οριστικό χτύπημα. Δεν πέτυχε κάτι όπως η κατάληψη της Τριπολιτσάς από τους Έλληνες».

Η Επανάσταση όπως τη γνωρίζει το ευρύ κοινό φαίνεται να έχει φωτεινές και σκοτεινές μορφές, ήρωες και αποδιοπομπαίους τράγους. Είναι η κληρονομιά των σκληρών συγκρούσεων για την εξουσία και η επικράτηση της μυθοποίησης;

«Ξέρετε, η ιστορία παράγει ιδεολογία. Και χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή ιδεολογίας στα σχολεία. Πριν από κάποια χρόνια δεν ήταν γνωστές στον πολύ κόσμο οι σφαγές των μουσουλμάνων που ακολούθησαν την κατάληψη της Τριπολιτσάς. Γιατί αυτή η νίκη ήταν το μεγάλο γεγονός που δόξαζε τους Έλληνες, δεν μπορούσαμε, υποτίθεται, να το αμαυρώσουμε. Αν διδαχθεί το παιδί μόνο το ένδοξο μέρος, δεν πρόκειται ως ενήλικος να πειστεί από μια διαφορετική εκδοχή. Για το συγκεκριμένο γεγονός έχω προσωπική εμπειρία, μου έχουν πει ότι λέω ψέματα γιατί έχω γράψει σε βιβλίο μου για τις σφαγές».

Η ιστορία παράγει ιδεολογία και ως εκ τούτου μπορεί να υπόκειται σε ιδεολογικές χρήσεις. Μπορεί επίσης, από την άλλη πλευρά, να αποδίδει δικαιοσύνη;

Ο Αντώνης Οικονόμου κηρύσσει την Επανάσταση στην Ύδρα, εκπροσωπώντας τα λαϊκά συμφέροντα.

«Η ιστορία δεν είναι δικαστήριο. Ούτε δικάζει ούτε καταδικάζει. Η ιστορία περιγράφει. Είναι ένα αφήγημα γνώσης, δεν κάνει κριτική, δεν αποδίδει ευθύνες εδώ και εύσημα αλλού. Όπως, επίσης, η ιστορία δεν προβλέπει. Δεν είναι προφήτης. Αν με ρωτήσετε τι θα συμβεί σε πέντε χρόνια, περίπου ξέρω, αλλά θα σας πω ότι δεν ξέρω. Γιατί είμαι ιστορικός, δεν είμαι προφήτης».

Ως ιστορικός και άνθρωπος που έζησε τον δύσκολο 20ό αιώνα, όχι ως προφήτης, τι βλέπετε στη σημερινή συγκυρία της ευρωπαϊκής αστάθειας;

«Η ιστορία προχωρά ως σύνολο, όχι μεμονωμένα. Προχωρά όμως με διαφορετικές ταχύτητες. Άλλοτε με 30 χιλιόμετρα την ώρα, άλλοτε με 130. Και όχι πάντα προς τα εμπρός, μπορεί να κάνει και πίσω. Έχω την εντύπωση ότι σήμερα βρισκόμαστε στην ταχύτητα των 30 χιλιομέτρων».

Πηγή: http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=868368