Οι ήχοι του σιωπηλού μας κόσμου. The sounds of our silent world

Αν η διάδοση του κορωνοϊού μας προκαλεί κάποιον φόβο, τότε καλό θα ήταν να ακούσουμε το μουσικό κομμάτι το οποίο συνέθεσαν ερευνητές από το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης βασισμένοι στην τρισδιάστατη δομή των πρωτεϊνών που βρίσκονται στην επιφάνεια του SARS-CoV-2. MIT Professor Markus Buehler designs new proteins with the help of artificial intelligence. He recently translated the spike protein of the novel coronavirus (SARS-Cov-2) into sound to visualize its vibrational properties, as seen here, which could help in finding ways to stop the virus. Primary colors represent the spike’s three protein chains. Image courtesy of Markus Buehler.

H πρώτη συμφωνία… του κορωνοϊού

Viral Counterpoint of the Coronavirus Spike Protein· Markus J. Buehler ℗ Materiomusix

Το μουσικό αυτό κομμάτι, διάρκειας μίας ώρας και πενήντα λεπτών, αποτελείται από ήχους φλάουτου, καμπάνας και κιθάρας, όργανα τα οποία επιλέχτηκαν από τους ίδιους τους ερευνητές. Αξιοποιώντας μια τεχνική ηχοποίησης, οι επιστήμονες αντιστοίχισαν σε μοναδικές νότες τα αμινοξέα των πρωτεϊνικών ακίδων οι οποίες βρίσκονται στην επιφάνεια του ιού και του επιτρέπουν να προσδεθεί σε υποδοχείς των κυττάρων που πρόκειται να μολύνει. Έπειτα, έδωσαν ένταση και διάρκεια στις νότες αυτές ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο τα αμινοξέα διατάσσονται στην τρισδιάστατη μορφή των πρωτεϊνών. Προέκυψε έτσι ένα μουσικό κομμάτι το οποίο θυμίζει τη μουσική η οποία μπορεί να συνοδέψει τις ασκήσεις… διαλογισμού! Για ποιον λόγο όμως οι επιστήμονες, εν μέσω πανδημίας, αποφάσισαν να ασχοληθούν με τη μετατροπή των πρωτεϊνών σε μουσική;

Όπως σημειώνεται σε σχετικό δελτίο Τύπου, οι επιστήμονες μπορούν να αξιοποιήσουν αυτό το μουσικό κομμάτι ώστε να εντοπίσουν εύκολα και γρήγορα περιοχές των ακίδων στις οποίες μπορούν να προσδεθούν μόρια με ανασταλτική δράση και έπειτα να αναζητήσουν σε μόρια, τα οποία έχουν επίσης ηχοποιηθεί στο παρελθόν, δομές οι οποίες θα μπορούσαν να «κουμπώσουν» στις εν λόγω περιοχές εμποδίζοντας την πρόσδεση των ακίδων στους υποδοχείς των υγιών κυττάρων.

With the MIT-IBM Watson AI Lab, Markus Buehler and his colleagues used artificial intelligence to reproduce the alpha-helical protein that honeybees produce in making silk to build their hives. Image courtesy of Markus Buehler.

«Μακροπρόθεσμα, η μετάφραση των πρωτεϊνών σε μουσική δίνει στους επιστήμονες ένα ακόμη εργαλείο ώστε να κατανοήσουν και να σχεδιάσουν πρωτεΐνες. Μέσω της ηχοποίησης, μπορούμε ακόμη να συγκρίνουμε τις βιοχημικές διεργασίες στις οποίες εμπλέκονται οι πρωτεϊνικές ακίδες του τρέχοντος ιού με αυτές των ιών οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για τις νόσους SARS και MERS» ανέφερε ο ερευνητής Μάρκους Μπούλερ σε συνέντευξή του στην ιστοσελίδα του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης, προσθέτοντας ότι «μέσω της μουσικής μπορούμε να δούμε τις ακίδες του SARS-CoV-2 υπό διαφορετική γωνία και να εκτιμήσουμε την επιτακτική ανάγκη να εντρυφήσουμε στη «γλώσσα» των πρωτεϊνών».

Μπορεί πάντως για τους ερευνητές η μουσική αυτή να αποτελεί ένα πολύ σοβαρό εγχείρημα το οποίο ενδεχομένως να συμβάλει μακροπρόθεσμα στην αντιμετώπιση του ιού, σε εμάς τους υπόλοιπους όμως μπορεί να προσφέρει μερικές στιγμές χαλάρωσης!

Η Γη δονείται λιγότερο

A reduction in seismic noise because of changes in human activity is a boon for geoscientists. Source: Royal Observatory of Belgium

Ο περιορισμός των μετακινήσεων είχε ως αποτέλεσμα μια σειρά θετικών επιδράσεων στο περιβάλλον, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό της μείωσης της ρύπανσης του ατμοσφαιρικού αέρα. Ένα άλλο φαινόμενο, το οποίο παρατηρήθηκε τον προηγούμενο μήνα, είναι ότι η επιφάνεια της Γης καταγράφηκε από τους σεισμολόγους να… δονείται λιγότερο.

Η μείωση του σεισμικού θορύβου, όπως ονομάζονται οι δονήσεις οι οποίες οφείλονται στην ανθρώπινη δραστηριότητα, επιτρέπουν στους σεισμολόγους να ανιχνεύσουν σεισμικές δονήσεις μικρής έντασης ή να παρακολουθήσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τη δραστηριότητα συγκεκριμένων ηφαιστείων.

«Μείωση θορύβου παρόμοιας έκτασης παρατηρείται συνήθως για μικρό χρονικό διάστημα την περίοδο των Χριστουγέννων» σημείωσε ο ερευνητής Τόμας Λεκόκ στην ιστοσελίδα της επιστημονικής επιθεώρησης «Nature».

Η μελέτη των ερευνητών εστίασε στη χώρα του Βελγίου, όπου καταγράφηκε σταδιακή μείωση του σεισμικού θορύβου ανάλογη της έκτασης των μέτρων ανάσχεσης της διασποράς του SARS-CoV-2. Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα δεδομένα τα οποία θα προκύψουν από τις μετρήσεις, οι οποίες πραγματοποιούνται ενόσω τα μέτρα περιορισμού της μετακίνησης ισχύουν ακόμη, θα τους βοηθήσουν αργότερα ώστε να έχουν μια καλύτερη εκτίμηση της σεισμικής δραστηριότητας μέσα στις πόλεις.

Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι αντίστοιχη αναφορά έγινε πρόσφατα και στην Ελλάδα από επιστήμονες, μεταξύ των οποίων και ερευνητές του Εργαστηρίου Σεισμολογίας του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών και του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.

Σε άρθρο γνώμης το οποίο συνυπογράφουν, οι επιστήμονες παρουσιάζουν δεδομένα τα οποία έχουν συλλεχθεί από σεισμολογικούς σταθμούς που είναι εγκατεστημένοι στον Λόφο Νυμφών στο Θησείο και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, καταλήγοντας πως «τα επίπεδα του σεισμικού θορύβου εμφανίζουν μια συνεχή μείωση μετά την πρώτη εξαγγελία των μέτρων, με τα επίπεδα να φτάνουν στα χαμηλότερα επίπεδα αμέσως μετά τη δεύτερη εξαγγελία που αφορούσε την εφαρμογή μέτρων καθολικού περιορισμού κυκλοφορίας των πολιτών (lockdown) στις 23 Μαρτίου».

Αρχείο για τους μελετητές τους μέλλοντος!

Cities and Memory is a global, collaborative sound art and mapping project that remixes the world, one sound at a time. The project covers more than 95 countries and territories with more than 3,500 sounds, and more than 650 contributing artists. Panagia Pantanassa in Monastiraki.

Και ενώ οι δονήσεις οι οποίες οφείλονται στην ανθρώπινη δραστηριότητα βαίνουν μειούμενες, οι ήχοι στους οποίους δεν δίναμε ποτέ σημασία αποκτούν τη δική τους βάση δεδομένων χάρη στην πρωτοβουλία «Πόλεις και Μνήμες», η οποία κάτω από το σύνθημα #StayHomeSounds καλεί τους πολίτες να καταγράψουν τους ήχους οι οποίοι τους κάνουν εντύπωση, όπως παραδείγματος χάριν το τιτίβισμα των πουλιών που ενδεχομένως ακούγεται από το μπαλκόνι ή τον κήπο του σπιτιού.

Όπως σημείωσαν οι εμπνευστές της, η πρωτοβουλία αυτή φιλοδοξεί να δημιουργήσει ένα αρχείο ήχων των οποίων η απουσία θα γίνει αντιληπτή μετά το πέρας των περιοριστικών μέτρων, αφότου οι άνθρωποι επανέλθουν στις συνήθεις δραστηριότητές τους. Στον ιστότοπο της πρωτοβουλίας μπορεί κανείς να βρει ήχους όπως… το βουητό των κλιματιστικών στο άλλοτε πολύβουο Τάιμς Σκουέαρ στη Νέα Υόρκη ή ακόμη το θρόισμα των φύλλων σε, υπό φυσιολογικές συνθήκες, πολυσύχναστους δρόμους διαφόρων πόλεων. Στον διαδραστικό χάρτη του ιστοτόπου ήδη μπορεί κανείς να βρει ήχους προερχόμενους από την Ελλάδα, με χαρακτηριστικότερο τον ήχο της καμπάνας από την εκκλησία της Παναγίας Παντανάσσης, η οποία βρίσκεται στην πλατεία Μοναστηρακίου. Αλήθεια, την είχατε ακούσει ποτέ; (https://citiesandmemory.com/)

Σιγή ιχθύος

Examining the feces of right whales — a species of baleen whale that can reach 15 meters in length and weigh up to 70 tons — researchers found that fewer ships in the waters along the US-Canadian coast correlated with lower stress hormones. The noise levels from shipping traffic, whose 20–200 Hz hum disturbs sea life despite being a low frequency, decreased by 6 decibels, with a significant reduction below 150Hz.

Τα νέα είναι καλά και για τους θαλάσσιους οργανισμούς, αφού η ηχητική ρύπανση δεν μειώνεται μόνο στις αστικές περιοχές αλλά και στους ωκεανούς, δεδομένου ότι τις τελευταίες εβδομάδες τα εμπορικά αλλά και τα επιβατικά πλοία δεν εκτελούν τα συνήθη δρομολόγιά τους. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Κορνέλ στη Νέα Υόρκη σκοπεύουν να τοποθετήσουν μικρόφωνα κοντά στις ακτές της Αλάσκας ώστε να συσχετίσουν την πτώση της ηχητικής ρύπανσης με ενδεχόμενες αλλαγές στη συμπεριφορά των ζώων. Προηγούμενες έρευνες έχουν καταδείξει τον αρνητικό ρόλο του θορύβου των πλοίων και των σκαφών στα θαλάσσια είδη. Παραδείγματος χάριν, τέτοιοι θόρυβοι μπορούν να αυξήσουν την έκκριση στρεσογόνων ορμονών σε διάφορα θαλάσσια είδη, κάτι το οποίο μπορεί να επηρεάσει την αναπαραγωγή τους.

Πηγές: http://news.mit.edu/2020/qa-markus-buehler-setting-coronavirus-and-ai-inspired-proteins-to-music-0402 - https://council.science/current/news/the-sound-of-science-the-sars-cov-2-virus-as-a-piece-of-classical-music/ - https://www.nature.com/articles/d41586-020-00965-x - https://www.dw.com/en/coronavirus-lockdown-gives-animals-rare-break-from-noise-pollution/a-53106214 - https://www.tovima.gr/2020/04/20/science/oi-ixoi-tou-siopilou-mas-kosmou/

Τάσος Λειβαδίτης, «Έξοδος»

Aksel Waldemar Johannessen (1880–1922), Christ and the Blind and Dumb Man (1921-22), oil on canvas, 135 × 102 cm, Private collection. Wikimedia Commons.

H τελετή γινόταν στη μεγάλη σάλα, μόλις μ' είχαν ξεκρεμάσει απ' το ηλιοβασίλεμα, με τύλιξαν μ' ένα σεντόνι, μα οι πληγές φάνηκαν στον τοίχο, το πλήθος συνωστίζονταν στις σκάλες, ζητούσε ν' αναστηθώ, μα εγώ έπρεπε να μείνω αγνός από θαύματα, και κρυβόμουν πίσω απ' τα παλτά των ξένων στο διάδρομο, τρώγοντας τα φύλλα από παλιά ημερολόγια,

    το ξημέρωμα ήταν ωχρό πίσω απ' τις μπουκάλες, βγήκα στο δρόμο και γονάτισα στον πρώτο περαστικό, «γιατί το 'κανες;» με ρωτούσε ο Θεός, «είναι ο καιρός της βασιλείας μου, Kύριε, πώς ν' αρνηθώ;» και τότε ο Θεός μού 'βαλε στο χέρι αυτό το κλειδί, έτσι μπορώ τώρα ν' ακούω ήρεμος το ανελέητο βήμα πίσω απ' τον τοίχο, αθέατος μέσα σε όποια θεία εικόνα.

    Ήμουν τόσο μονάχος, που τα σκυλιά που με γάβγισαν στο δρόμο ανέβαιναν τώρα μαζί μου στον ουρανό.

Aksel Waldemar Johannessen (1880–1922), Streetboy (1918-22), oil on canvas, 107 × 114.5 cm, Private collection. Wikimedia Commons.

Aπό την Ποίηση. Tόμος Δεύτερος 1972-1977, Kέδρος 1987

Ο «χορός» ενός άστρου γύρω από την κεντρική μαύρη τρύπα του γαλαξία μας. Star Dance Around Supermassive Black Hole, Proves Einstein Right

Οι επιστήμονες παρατήρησαν το μοτίβο κίνησης ενός άστρου γύρω από την κεντρική μαύρη τρύπα, γνωστή ως «Τοξότης Α*» ή Sgr*, που έχει τέσσερα εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη μάζα από τον Ήλιο, από τον οποίον απέχει 26.000 έτη φωτός. Η τροχιά του άστρου συμφωνεί με τις προβλέψεις που βασίζονται στη γενική θεωρία της σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν. Observations made with ESO’s Very Large Telescope (VLT) have revealed for the first time that a star orbiting the supermassive black hole at the centre of the Milky Way moves just as predicted by Einstein’s theory of general relativity. Its orbit is shaped like a rosette and not like an ellipse as predicted by Newton's theory of gravity. This effect, known as Schwarzschild precession, had never before been measured for a star around a supermassive black hole. This artist’s impression illustrates the precession of the star’s orbit, with the effect exaggerated for easier visualisation. Credit: ESO/L. Calçada

Οι μακρόχρονες παρατηρήσεις του Πολύ Μεγάλου Τηλεσκοπίου (VLT) του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου (ESO) στην έρημο Ατακάμα της Χιλής αποκάλυψαν πρώτη φορά το «χορό» ενός άστρου γύρω από την τεράστια μαύρη τρύπα στο κέντρο του γαλαξία μας.

ESO's Very Large Telescope has observed a star dancing around the supermassive black hole at the centre of the Milky Way. The observations have revealed, for the first time, that the star’s orbit is shaped like a rosette and not like an ellipse. Credit: ESO  

Η τροχιά του άστρου συμφωνεί με τις προβλέψεις που βασίζονται στη γενική θεωρία της σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν.

Είχαν προηγηθεί παρατηρήσεις του συγκεκριμένου άστρου και μετρήσεις της κίνησής του που κράτησαν 27 χρόνια, μέχρι οι ερευνητές από διάφορες χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Πορτογαλία), με επικεφαλής τον Ράινχαρντ Γκέντσελ, διευθυντή του γερμανικού Ινστιτούτου Εξωγήινης Φυσικής Μαξ Πλανκ, να κάνουν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστρονομίας και αστροφυσικής Astronomy & Astrophysics.

Το VLT συνδυάζει σε ένα ενιαίο υπερ-τηλεσκόπιο το φως τεσσάρων επιμέρους τηλεσκοπίων διαμέτρου οκτώ μέτρων το καθένα, αποκτώντας έτσι ανάλυση ισοδύναμη ενός τηλεσκοπίου με κάτοπτρο διαμέτρου 130 μέτρων.

Η πρώτη επιβεβαίωση της θεωρίας του Αϊνστάιν είχε γίνει μέσω παρατήρησης της τροχιάς του Ερμή γύρω από τον Ήλιο.

This visible light wide-field view shows the rich star clouds in the constellation of Sagittarius (the Archer) in the direction of the centre of our Milky Way galaxy. The entire image is filled with vast numbers of stars — but far more remain hidden behind clouds of dust and are only revealed in infrared images. This view was created from photographs in red and blue light and forming part of the Digitized Sky Survey 2. The field of view is approximately 3.5 degrees x 3.6 degrees. Credit: ESO and Digitized Sky Survey 2. Acknowledgment: Davide De Martin and S. Guisard (www.eso.org/~sguisard)

Τώρα, ύστερα από περίπου 100 χρόνια, οι επιστήμονες παρατήρησαν το ίδιο μοτίβο κίνησης ενός άστρου γύρω από την κεντρική μαύρη τρύπα, γνωστή ως «Τοξότης Α*» ή Sgr*, που έχει τέσσερα εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη μάζα από τον Ήλιο, από τον οποίον απέχει 26.000 έτη φωτός.

This simulation shows the orbits of stars very close to the supermassive black hole at the heart of the Milky Way. One of these stars, named S2, orbits every 16 years and is passing very close to the black hole in May 2018. This is a perfect laboratory to test gravitational physics and specifically Einstein's general theory of relativity. Research into S2's orbit was presented in a paper entitled “Detection of the Gravitational Redshift in the Orbit of the Star S2 near the Galactic Centre Massive Black Hole“, by the GRAVITY Collaboration, which appeared in the journal Astronomy & Astrophysics on 26 July 2018. Credit: ESO/L. Calçada/spaceengine.org

Γύρω από την κεντρική μαύρη τρύπα υπάρχουν πολλά άστρα. Ένα από αυτά είναι το S2, που κινείται σε απόσταση έως 20 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα από αυτήν (περίπου 120 φορές η απόσταση μεταξύ Γης και Ήλιου).

Observations made with ESO’s Very Large Telescope (VLT) have revealed for the first time that a star, S2, orbiting the supermassive black hole at the centre of the Milky Way moves just as predicted by Einstein’s theory of general relativity. Most stars and planets have a non-circular orbit and therefore move closer and further away from the object they are rotating around. S2’s orbit precesses, meaning that the location of its closest point to the supermassive black hole changes with each turn, such that the next orbit is rotated with regard to the previous one, creating a rosette shape. This effect, known as Schwarzschild precession, had never before been measured for a star around a supermassive black hole. This animation shows S2’s orbit around Sagitarius A*, the supermassive black hole at the centre of the Milky Way. The precession movement is exaggerated for easier viewing. Credit: ESO/L. Calçada

This time-lapse view shows images from the GRAVITY instrument on ESO's Very Large Telescope as it tracks the progress of the star S2 as it made a close passage past the black hole at the centre of the Milky Way in May 2018. Credit: ESO/GRAVITY Collaboration

Κατά την κοντινότερη διέλευσή του, το άστρο, υπό τη βαρυτική επίδραση της μαύρης τρύπας, κινείται με ταχύτητα σχεδόν 3% της ταχύτητας του φωτός, ολοκληρώνοντας μία περιφορά κάθε 16 χρόνια.

Τα περισσότερα άστρα και οι πλανήτες δεν ακολουθούν κυκλική τροχιά, αλλά πότε πλησιάζουν και πότε απομακρύνονται από το αντικείμενο γύρω από το οποίο περιστρέφονται.

Η γενική θεωρία της σχετικότητας παρέχει μια ακριβή πρόβλεψη τού πώς αλλάζει η τροχιά λόγω της λεγόμενης «μετάπτωσης Schwarzschild», ενός φαινομένου που δεν είχε μετρηθεί ποτέ έως τώρα για ένα άστρο πέριξ μίας μαύρης τρύπας.

Πηγές: https://www.eso.org/public/archives/releases/sciencepapers/eso2006/eso2006a.pdf - https://www.eso.org/public/news/eso2006/ - https://www.tovima.gr/2020/04/16/science/o-xoros-enos-astrou-gyro-apo-tin-kentriki-mayri-trypa-tou-galaksia-mas/

Κώστας Βάρναλης, «Η μάνα του Χριστού»

Michelangelo (Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni) (1475–1564), The Entombment (c 1500-01), oil on wood, 161.7 x 149.9 cm, The National Gallery, London. Wikimedia Commons.

Πώς οι δρόμοι ευωδάνε με βάγια στρωμένοι,

ηλιοπάτητοι δρόμοι και γύρω μπαξέδες!

Η χαρά της γιορτής όλο πιότερο αξαίνει

και μακριάθε βογκάει και μακριάθε ανεβαίνει.

Τη χαρά σου, Λαοθάλασσα, κύμα το κύμα,

των αλλώνε τα μίση καιρό τηνε θρέφαν

κι αν η μαύρη σου κάκητα δίψαε το κρίμα,

νά που βρήκε το θύμα της, άκακο θύμα!

Α! πώς είχα σα μάνα κι εγώ λαχταρήσει

(ήταν όνειρο κι έμεινεν, άχνα και πάει)

σαν και τ’ άλλα σου αδέρφια να σ’ είχα γεννήσει

κι από δόξες αλάργα κι αλάργ’ από μίση!

Ένα κόκκινο σπίτι σ’ αυλή με πηγάδι…

και μια δράνα γιομάτη τσαμπιά κεχριμπάρι…

νοικοκύρης καλός να γυρνάς κάθε βράδυ,

το χρυσό, σιγαλό και γλυκό σαν το λάδι.

Κι άμ’ ανοίγεις την πόρτα με πριόνια στο χέρι,

με τα ρούχα γεμάτα ψιλό ροκανίδι,

(άσπρα γένια, άσπρα χέρια) η συμβία περιστέρι

ν’ ανασαίνει βαθιά τ’ όλο κέδρον αγέρι.

Κι αφού λίγο σταθείς και το σπίτι γεμίσει

τον καλό σου τον ίσκιο, Πατέρα κι Αφέντη,

η ακριβή σου να βγάνει νερό να σου χύσει,

ο ανυπόμονος δείπνος με γέλια ν’ αρχίσει.

Κι ο κατόχρονος θάνατος θα ’φτανε μέλι

και πολλή φύτρα θ’ άφηνες τέκνα κι αγγόνια

καθενού και κοπάδι, χωράφι κι αμπέλι,

τ’ αργαστήρι εκεινού, που την τέχνη σου θέλει.

Κατεβάζω στα μάτια τη μαύρην ομπόλια,

για να πάψει κι ο νους με τα μάτια να βλέπει…

Ξεφαντώνουν τ’ αηδόνια στα γύρω περβόλια,

λεϊμονιάς σε κυκλώνει λεπτή μοσκοβόλια.

Φεύγεις πάνω στην άνοιξη, γιε μου καλέ μου,

Άνοιξή μου γλυκιά, γυρισμό που δεν έχεις.

Η ομορφιά σου βασίλεψε κίτρινη, γιε μου,

δε μιλάς, δεν κοιτάς, πώς μαδιέμαι, γλυκέ μου!

Καθώς κλαίει, σαν της παίρνουν το τέκνο, η δαμάλα,

ξεφωνίζω και νόημα δεν έχουν τα λόγια.

Στύλωσέ μου τα δυο σου τα μάτια μεγάλα:

τρέχουν αίμα τ’ αστήθια, που βύζαξες γάλα.

Πώς αδύναμη στάθηκε τόσο η καρδιά σου

στα λαμπρά Γεροσόλυμα Καίσαρας νά μπεις!

Αν τα πλήθη αλαλάζανε ξώφρενα (αλιά σου!)

δεν ηξέραν ακόμα ούτε ποιό τ’ όνομά σου!

Κει στο πλάγι δαγκάναν οι οχτροί σου τα χείλη…

Δολερά ξεσηκώσανε τ’ άγνωμα πλήθη

κι όσο ο γήλιος να πέσει και νά ’ρθει το δείλι,

το σταυρό σου καρφώσαν κι οχτροί σου κι οι φίλοι.

Μα γιατί να σταθείς να σε πιάσουν! Κι ακόμα,

σα ρωτήσανε: «Ποιός ο Χριστός;» τί ’πες «Νά με»!

Αχ! Δεν ξέρει, τί λέει το πικρό μου το στόμα!

Τριάντα χρόνια παιδί μου δε σ’ έμαθ’ ακόμα!

Raphael (Rafael Sanzio de Urbino) (1483–1520), Madonna della seggiola (Madonna of the Chair) (1513-14), oil on panel, diameter 71 cm, Palazzo Pitti, Florence, Italy. Wikimedia Commons.

Από τη συλλογή «Το φως που καίει» Εκδ. Κέδρος, 2003

Βρέθηκε κι άλλος εξωπλανήτης που μοιάζει με τη Γη. Earth-Size, Habitable Zone Planet Found Hidden in Early NASA Kepler Data

Αμερικανοί και Ευρωπαίοι επιστήμονες ανακάλυψαν έναν βραχώδη εξωπλανήτη που φαίνεται να έχει μεγάλη ομοιότητα με τη Γη από άποψη μεγέθους και θερμοκρασίας, διαθέτοντας πιθανώς συνθήκες φιλικές για την ύπαρξη νερού και την ανάπτυξη ζωής, καθώς βρίσκεται εντός της «κατοικήσιμης» ζώνης του άστρου του. An artist's concept of Kepler-1649c orbiting around its host red dwarf star. This newly discovered exoplanet is in its star’s habitable zone and is the closest to Earth in size and temperature found yet in Kepler's data. Credit: NASA/Ames Research Center/Daniel Rutter

Ο εξωπλανήτης Kepler-1649c βρίσκεται σε απόσταση 300 ετών φωτός από τη Γη και η ανακάλυψή του έγινε μετά από νέα ανάλυση παλαιότερων δεδομένων που είχε στείλει το -εκτός λειτουργίας πλέον- αμερικανικό διαστημικό τηλεσκόπιο «Κέπλερ». Στην πρώτη «ανάγνωση» ο πλανήτης πριν χρόνια είχε περάσει απαρατήρητος, αλλά τώρα, μετά από μία δεύτερη ανάλυση των στοιχείων, έγινε αντιληπτός. Από τους χιλιάδες εξωπλανήτες που έχει εντοπίσει το εν λόγω τηλεσκόπιο, ο νέος εξωπλανήτης είναι ο πιο όμοιος με τη Γη σε μέγεθος και θερμοκρασία που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα.

«Είναι απίστευτο ότι βρήκαμε έναν τέτοιο εξωπλανήτη τώρα, τόσα χρόνια αφότου έχει σταματήσει η συλλογή δεδομένων από το τηλεσκόπιο Κέπλερ. Αναρωτιέμαι τι άλλο μπορεί να βρεθεί τα επόμενα χρόνια στα πλούσια στοιχεία που συνέλλεξε το Κέπλερ», ανέφερε ο αστρονόμος Jeff Coughlin του Ινστιτούτου SETI της Καλιφόρνια.

A comparison of Earth and Kepler-1649c, an exoplanet only 1.06 times Earth's radius. Credit: NASA/Ames Research Center/Daniel Rutter

Ο Kepler-1649c έχει διάμετρο μόλις 1,06 φορές μεγαλύτερη της Γης (δηλαδή 6% μεγαλύτερη) και λαμβάνει από το μητρικό άστρο του περίπου το 75% της ακτινοβολίας που δέχεται η Γη από τον Ήλιο, συνεπώς οι δύο πλανήτες έχουν θερμοκρασιακές ομοιότητες. Αντίθετα, όμως, με τη Γη, βρίσκεται σε τροχιά γύρω από ένα μικρό και αχνό άστρο ερυθρό νάνο, που έχει το ένα τέταρτο του μεγέθους του Ήλιου. Επειδή κινείται πολύ πιο κοντά στο άστρο του από ό,τι η Γη γύρω από τον Ήλιο, ο Kepler-1649c χρειάζεται 19,5 γήινες ημέρες (η διάρκεια του έτους του) για να διαγράψει μία πλήρη περιφορά.

«Αυτός ο γοητευτικός μακρινός κόσμος μας γεννά ακόμη μεγαλύτερη ελπίδα ότι μία δεύτερη Γη βρίσκεται κάπου ανάμεσα στα άστρα και περιμένει να την ανακαλύψουμε», δήλωσε ο Νο2 στην επιστημονική ιεραρχία της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA), Thomas Zurbuchen.

An artist's concept of what Kepler-1649c could look like from its surface. Credit: NASA/Ames Research Center/Daniel Rutter

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Άντριου Βάντερμπουργκ του Πανεπιστημίου του Τέξας, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστροφυσικής «The Astrophysical Journal Letters», διευκρίνισαν ότι κατά πόσο όντως ο Kepler-1649c είναι κατάλληλος για να κατοικηθεί είναι κάτι -προς το παρόν- δύσκολο να εκτιμηθεί με βάση τα έως τώρα στοιχεία. Παραμένει άγνωστο αν ο πλανήτης διαθέτει ατμόσφαιρα και τι είδους. Οι ερυθροί νάνοι έχουν την «κακή» συνήθεια να κάνουν περιοδικές εκλάμψεις επικίνδυνης ακτινοβολίας στο διάστημα γύρω τους, κάτι που μπορεί να καταστρέψει την όποια πλανητική ατμόσφαιρα.

Άλλοι εξωπλανήτες που έχουν βρεθεί έως τώρα και εμφανίζουν ομοιότητες σε μέγεθος με τη Γη είναι οι Trappist-1f και Teergarden c, ενώ σε θερμοκρασία οι Trappist-1d και TOI 700d. Αλλά έως τώρα δεν είχε ανακαλυφθεί κανένας που να είναι τόσο όμοιος με τη Γη ταυτόχρονα σε μέγεθος και θερμοκρασία και επίσης να βρίσκεται εντός της «κατοικήσιμης» ζώνης του άστρου του.

Στο ίδιο αστρικό σύστημα έχει βρεθεί εδώ και τρία χρόνια ακόμη ένας εξωπλανήτης, ο Kepler-1649b, ο οποίος βρίσκεται πολύ πιο κοντά στο άστρο, άρα αναμένεται να είναι καυτός και ακατάλληλος για ζωή (όπως η Αφροδίτη στο δικό μας ηλιακό σύστημα), ενώ δεν αποκλείεται να υπάρχουν και άλλοι πλανήτες.

Το τηλεσκόπιο «Κέπλερ», ο σημαντικότερος «κυνηγός εξωπλανητών» για όσο λειτούργησε έως το 2018, οπότε ξέμεινε από καύσιμα, έχει φέρει στο φως περίπου τα δύο τρίτα των συνολικά 4.100 επιβεβαιωμένων μέχρι σήμερα πλανητών πέρα από το ηλιακό σύστημά μας. Οι ανακαλύψεις του έχουν οδηγήσει τους επιστήμονες στην εκτίμηση ότι το 20% έως 25% των περίπου 200 δισεκατομμυρίων άστρων του γαλαξία μας διαθέτουν βραχώδεις εξωπλανήτες στη φιλόξενη ζώνη πέριξ του άστρου τους.

Πηγές: https://iopscience.iop.org/article/10.3847/2041-8213/ab84e5 -  https://www.nasa.gov/press-release/earth-size-habitable-zone-planet-found-hidden-in-early-nasa-kepler-data - https://www.seti.org/press-release/dedicated-team-scientists-discover-habitable-zone-earth-size-planet-kepler-data - https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/215569/vrethike-exoplanitis-poy-moiazei-entyposiaka-poly-me-ti-gi

Ανακαλύφθηκε η πιο φωτεινή έκρηξη σουπερνόβα που έχει ποτέ παρατηρηθεί στο σύμπαν. Scientists discover supernova that outshines all others

Επιστήμονες από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν τη φωτεινότερη και ισχυρότερη έκρηξη υπερκαινοφανούς αστέρα (σουπερνόβα) που έχει ποτέ παρατηρηθεί στο σύμπαν. Είναι τουλάχιστον δύο φορές πιο φωτεινή και μεγαλύτερης ενέργειας σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη είχε βρεθεί έως τώρα. A supernova at least twice as bright and energetic, and likely much more massive than any yet recorded has been identified by an international team of astronomers, led by the University of Birmingham. Artist's impression of a supernova. Credit: Aaron Geller (Northwestern University)

Η έκρηξη με την ονομασία SN2016aps πιστεύεται ότι ακολούθησε τη συγχώνευση δύο τεράστιων άστρων. Η ενέργεια που απελευθερώθηκε, ήταν δεκαπλάσια μιας τυπικής έκρηξης σουπερνόβα, ενώ η λαμπρότητα έως 500 φορές μεγαλύτερη.

Images of the supernova SN2016aps. Left: Using the MMT observatory about a year after the explosion. Middle: Hubble image after nearly 3 years in near infrared showing it’s offset in the galaxy. Right: Hubble ultraviolet image, indicating the explosion occurred in a star-forming nebula. Credit: Nicholl et al.

Το φαινόμενο είχε αρχικά εντοπισθεί το 2016 από το τηλεσκόπιο Pan-STARRS, αλλά μόλις τώρα, μετά από τετραετή μελέτη και από άλλα διαστημικά και επίγεια τηλεσκόπια (Hubble, Keck, Gemini κ.α.), έγινε αντιληπτό το μέγεθος της έκρηξης. Η μάζα του υπερκαινοφανούς αστέρα εκτιμάται ότι ήταν 50 έως 100 φορές μεγαλύτερη του Ήλιου μας, ενώ συνήθως οι σουπερνόβα έχουν οκτώ έως 15 ηλιακές μάζες.

Οι ερευνητές του Κέντρου Αστροφυσικής Χάρβαρντ-Σμιθσόνιαν και των πανεπιστημίων Northwestern, Οχάιο, Μπέρμιγχαμ, Στοκχόλμης και Κοπεγχάγης έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστρονομίας «Nature Astronomy».

An artist’s depiction of a supernova event. Credit: NASA/ESA/G. Bacon (STSci)

Οι εκρήξεις σουπερνόβα συμβαίνουν στην επιφάνεια ενός άστρου παράγοντας τεράστιες ποσότητες ενέργειας, πράγμα που οδηγεί στην εντυπωσιακή αύξηση της λάμψης ενός άστρου κατά χιλιάδες έως εκατομμύρια φορές σε σχέση με την προηγούμενη φωτεινότητα του. Μερικές φορές το άστρο είναι τόσο λαμπρό, που γίνεται ορατό με γυμνά μάτια στον ουρανό της Γης, εμφανιζόμενο από το πουθενά.

Artwork depicting beams of matter and energy tearing through a massive blue star, creating a hypernova and gamma-ray burst. Credit: NASA/Dana Berry/Skyworks Digital

Eta Carinae, a very massive star 7,500 light years away, underwent a huge explosive event that ejected two lobes of gas outward at high speed. Credit: NASA, ESA and the Hubble SM4 ERO Team

Συνήθως η έκρηξη συμβαίνει σε ζεύγη άστρων λευκών νάνων, που βρίσκονται σε τροχιά το ένα γύρω από το άλλο, ώσπου συγχωνεύονται. Καθώς το ένα άστρο «ρουφά» σταδιακά ολοένα περισσότερη ύλη από το άλλο, η τελευταία συσσωρεύεται στην επιφάνεια του πρώτου και τελικά, όταν η πυκνότητα ξεπεράσει ένα όριο, ακολουθεί μια κατακλυσμική θερμοπυρηνική έκρηξη.

Πηγές: An extremely energetic supernova from a very massive star in a dense medium, Nature Astronomy (2020). DOI: 10.1038/s41550-020-1066-7, https://nature.com/articles/s41550-020-1066-7 - https://www.syfy.com/syfywire/record-breaker-supernova-2016aps-exploded-with-the-energy-of-100-billion-suns - https://www.ert.gr/roi-idiseon/anakalyfthike-i-pio-foteini-ekrixi-soypernova-poy-echei-pote-paratirithei-sto-sympan/

Κώστας Βάρναλης, «Η Μαγδαληνή»

Elisabetta Sirani (1638–1665), The Penitent Magdalene (date not known), oil on canvas, dimensions not known, Musée des Beaux-Arts, Besançon, France. Wikimedia Commons.

Γονατισμένη παράμερα κλαίει με τα γαλανά της μάτια η Μαγδαληνή χωρίς να την ακούει ή να τηνε βλέπει κανείς.

Τα χρυσά της τα μαλλιά σέρνονται καταγής και το πορφυρό της ιμάτιο πέφτοντας απ’ το δεξιό τον ώμο τής φανερώνει —λαχτάρα και καημός!— τη μισή πλάτη κι ολάκερο το στήθος.

Και σπαράζει πιο πολύ παρ’ όσο, νια κι αμαρτωλή, σπάραζε μέσα στην αγκάλη του έπαρχου.

Η Μαγδαληνή

Jules LeFebvre (1834–1912), Mary Magdalene In The Cave (1876), oil on canvas, 71.5 x 113.5 cm, The Hermitage Museum, Saint Petersburg, Russia. Wikimedia Commons.

Μες σε παλάτια, που σα σπήλια αντήχαν απ' τις μουσικές

κιι αστράβαν απ’ τα μέταλλα και τα δεμένα φώτα,

στα μάγουλά μου, που κανείς δεν τα είδεν ήλιος, οι μοσκιές

γλίστρααν με λάγγεμα πολύ και τα δάγκωναν σαν οχιές·

στην κρουσταλλένια μου φωνή θαμπή εγλιστρούσε νότα.

Στην τεσσεροβασίλεφτη Γιουδαία εγώ μουν η Πηγή:

του κόρφου μου τ’ αμάραντα και μοσκοβόλα κίτρα.

Ωσάν τη φλόγα του κορμιού μου άλλη δε γνώρισεν η Γη,

σαν της αγκάλης μου μεστή καμιά δεν ύπαρχε σιγή.

Ο έρωτάς μου νίκαγε τη Ρώμη τη νικήτρα…

Σκοτάδια είτανε μέσα μου, ξέρα μεγάλη κι αμμουδιά

και στα γλυκά τα χείλια μου πικρά πολύ τα γέλια.

Και μου τινάζαν άξαφνα τ' αγνώστου φόβοι την καρδιά

και μου κοβόταν η αναπνιά μέσ' σε φορέματα φαρδιά-

απ’ του θριάμβου την κορφή μακριά βλεπα συντέλεια.

…………………………………………………………..

Δεν ήταν άξαφνη αστραψιά. Τούτο συνέβη αργά, σιγά…

Ωραίος δεν είσουν, τίποτα δεν είχες πάνω σου άξο!

Κοίταγες χάμου τα χαλίκια, ως μίλαγες σιγά κι αργά.

Την τρίτ’ ή τέταρτη φοράν άρχισε ο νους μου να ριγά,

κι  ως σήκωσες τα μάτια σου, δε βάσταα να κοιτάξω.

Κι ένιωσα ορμή ασυγκράτητη στα πόδια σου να κυλιστώ·

Είδα να σειέται μέσα μου ψυχή παρθένα ως τώρα.

Την εφτυχιά τη γνώρισα στο δόσιμο χωρίς μιστό,

τη λεφτεριά, στο σκλάβωμα σε κάποιο ιδανικό σωστό

και την υπέρτατ' ηδονή στον πόνον, -άξια γνώρα.

Και στους φτωχούς μοιράζοντας τα υπάρχοντά μου (ασημικά,

διαμαντικά, μεταξωτά, μπαξέδες και παλάτια)

τα βήματά σου ακλούθησα, που κι' αν τα σβηούσε ταχτικά

στον άμμ' ο αγέρας του βραδιού, σα φώτα μένανε γλυκά

για πάντα σ' άμμο και ψυχή και σ' ακοές και μάτια.

Πράματα νέα δεν έλεγες κι' ούτε, με λόγια νέα, παλιά.

Από πολλούς κι' από καιρούς όλα ήταν ειπωμένα.

Μα χες τη δύναμη ν' ακούς των ουρανών τη σιγαλιά

κι όλα για σένα (κι άψυχα κι' άνθρωποι) διάφανα γιαλιά

και διάφαν’ η καρδιά του Θεού για σένα - και για μένα!

Κανείς (και πλήθη και σοφοί και μαθητάδες και γονιοί)

δεν ξάνοιγε το σπαραγμό στα θάματά σου πίσω

κι’ αν πρόσμενες το λυτρωμό σου από την άδικη θανή,

εγώ μονάχα το νιωσα, που ήμουνα λάσπη και κοινή,

πόσο, Χριστέ σουν άνθρωπος! Κι' εγώ θα σ’ αναστήσω!

Titian (1490–1576), Penitent Magdalene (1531), oil on canvas, 85.8 x 69.5 cm, Palazzo Pitti, Florence, Italy. Wikimedia Commons.

Από τη συλλογή «Το φως που καίει» Εκδ. Κέδρος, 2003