Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Ο έρωτας στα χιόνια»

Camille Pissarro (1830-1903), Route de Versailles, Louveciennes, Winter Sun and Snow (c 1870), oil on canvas, 46 x 55.3 cm, Museo Thyssen-Bornemisza, Madrid. Wikimedia Commons.

Καρδιὰ τοῦ χειμῶνος. Χριστούγεννα, Ἅις−Βασίλης, Φῶτα.

Καὶ αὐτὸς ἐσηκώνετο τὸ πρωί, ἔρριπτεν εἰς τοὺς ὤμους τὴν παλιὰν πατατούκαν του, τὸ μόνον ροῦχον ὁποὺ ἐσώζετο ἀκόμη ἀπὸ τοὺς πρὸ τῆς εὐτυχίας του χρόνους, καὶ κατήρχετο εἰς τὴν παραθαλάσσιον ἀγοράν, μορμυρίζων, ἐνῷ κατέβαινεν ἀπὸ τὸ παλαιὸν μισογκρεμισμένον σπίτι, μὲ τρόπον ὥστε να τὸν ἀκούῃ ἡ γειτόνισσα:

− Σεβτὰς εἶν' αὐτός, δὲν εἶναι τσορβάς …· ἔρωντας εἶναι, δὲν εἶναι γέρωντας.

Τὸ ἔλεγε τόσον συχνά, ὥστε ὅλες οἱ γειτονοποῦλες ὁποὺ τὸν ἤκουαν τοῦ τὸ ἐκόλλησαν τέλος ὡς παρατσούκλι: «Ὁ μπαρμπα−Γιαννιὸς ὁ Ἔρωντας».

Διότι δὲν ἦτο πλέον νέος, οὔτε εὔμορφος, οὔτε ἄσπρα εἶχεν. Ὅλα αὐτὰ τὰ εἶχε φθείρει πρὸ χρόνων πολλῶν, μαζὶ μὲ τὸ καράβι, εἰς τὴν θάλασσαν, εἰς τὴν Μασσαλίαν.

Νικηφόρος Λύτρας (1832 - 1904), Ναυτικός που καπνίζει, π. 1894-1895. Λάδι σε μουσαμά, 40 x 34 εκ.

Εἶχεν ἀρχίσει τὸ στάδιόν του μὲ αὐτὴν τὴν πατατούκαν, ὅταν ἐπρωτομπαρκάρησε ναύτης εἰς τὴν βομβάρδαν τοῦ ἐξαδέλφου του. Εἶχεν ἀποκτήσει, ἀπὸ τὰ μερδικά του ὅσα ἐλάμβανεν ἀπὸ τὰ ταξίδια, μετοχὴν ἐπὶ τοῦ πλοίου, εἶτα εἶχεν ἀποκτήσει πλοῖον ἰδικόν του, καὶ εἶχε κάμει καλὰ ταξίδια. Εἶχε φορέσει ἀγγλικὲς τσόχες, βελούδινα γελέκα, ψηλὰ καπέλα, εἶχε κρεμάσει καδένες χρυσὲς μὲ ὡρολόγια, εἶχεν ἀποκτήσει χρήματα· ἀλλὰ τὰ ἔφαγεν ὅλα ἐγκαίρως μὲ τὰς Φρύνας εἰς τὴν Μασσαλίαν, καὶ ἄλλο δὲν τοῦ ἔμεινεν εἰμὴ ἡ παλιὰ πατατούκα, τὴν ὁποίαν ἐφόρει πεταχτὴν ἐπ' ὤμων, ἐνῷ κατέβαινε τὸ πρωὶ εἰς τὴν παραλίαν, διὰ νὰ μπαρκάρῃ σύντροφος μὲ καμμίαν βρατσέραν εἰς μικρὸν ναῦλον, ἢ διὰ νὰ πάγῃ μὲ ξένην βάρκαν νὰ βγάλῃ κανένα χταπόδι ἐντὸς τοῦ λιμένος.

Κανένα δὲν εἶχεν εἰς τὸν κόσμον, ἦτον ἔρημος. Εἶχε νυμφευθῆ, καὶ εἶχε χηρεύσει, εἶχεν ἀποκτήσει τέκνον, καὶ εἶχεν ἀτεκνωθῆ.

Καὶ ἀργὰ τὸ βράδυ, τὴν νύκτα, τὰ μεσάνυκτα, ἀφοῦ ἔπινεν ὀλίγα ποτήρια διὰ νὰ ξεχάσῃ ἢ διὰ νὰ ζεσταθῇ, ἐπανήρχετο εἰς τὸ παλιόσπιτο τὸ μισογκρεμισμένον, ἐκχύνων εἰς τραγούδια τὸν πόνον του:

Σοκάκι μου μακρὺ−στενό, μὲ τὴν κατεβασιά σου,

κάμε κ' ἐμένα γείτονα μὲ τὴν γειτόνισσά σου.

Ἄλλοτε παραπονούμενος εὐθύμως:

Γειτόνισσα, γειτόνισσα, πολυλογοὺ καὶ ψεύτρα,

δὲν εἶπες μιὰ φορὰ κ' ἐσύ, Γιαννιό μου ἔλα μέσα.

⁂

Ivan/Hovhannes Aivazovsky (1817–1900), Winter Landscape (1876), oil on panel, dimensions not known, Private collection. Wikimedia Commons.

Χειμὼν βαρύς, ἐπὶ ἡμέρας ὁ οὐρανὸς κλειστός. Ἐπάνω εἰς τὰ βουνὰ χιόνες, κάτω εἰς τὸν κάμπον χιονόνερον. Ἡ πρωία ἐνθύμιζε τὸ δημῶδες:

Βρέχει, βρέχει καὶ χιονίζει,

κι ὁ παπὰς χειρομυλίζει.

Δὲν ἐχειρομύλιζεν ὁ παπάς, ἐχειρομύλιζεν ἡ γειτόνισσα, ἡ πολυλογοὺ καὶ ψεύτρα, τοῦ ᾄσματος τοῦ μπαρμπα−Γιαννιοῦ. Διότι τοιοῦτον πρᾶγμα ἦτο· μυλωνοὺ ἐργαζομένη μὲ τὴν χεῖρα, γυρίζουσα τὸν χειρόμυλον. Σημειώσατε ὅτι, τὸν καιρὸν ἐκεῖνον, τὸ ἀρχοντολόγι τοῦ τόπου τὸ εἶχεν εἰς κακόν του νὰ φάγῃ ψωμὶ ζυμωμένον μὲ ἄλευρον ἀπὸ νερόμυλον ἢ ἀνεμόμυλον, κ' ἐπροτίμα τὸ διὰ χειρομύλου ἀλεσμένον.

Καὶ εἶχε πελατείαν μεγάλην, ἡ Πολυλογού. Ἐγυάλιζεν, εἶχε μάτια μεγάλα, εἶχε βερνίκι εἰς τὰ μάγουλά της. Εἶχεν ἕνα ἄνδρα, τέσσαρα παιδιά, κ' ἕνα γαϊδουράκι μικρὸν διὰ νὰ κουβαλᾷ τὰ ἀλέσματα. Ὅλα τὰ ἀγαποῦσε, τὸν ἄνδρα της, τὰ παιδιὰ της, τὸ γαϊδουράκι της. Μόνον τὸν μπαρμπα−Γιαννιὸν δὲν ἀγαποῦσε.

Ποῖος νὰ τὸν ἀγαπήσῃ αὐτόν; Ἦτο ἔρημος εἰς τὸν κόσμον.

⁂

Giuseppe De Nittis (1846–1884), At the Lake (1880), media and dimensions not known, Pinacoteca De Nittis, Barletta, Italy. By LPLT, via Wikimedia Commons.

Καὶ εἶχε πέσει εἰς τὸν ἔρωτα, μὲ τὴν γειτόνισσαν τὴν Πολυλογού, διὰ νὰ ξεχάσῃ τὸ καράβι του, τὰς Λαΐδας τῆς Μασσαλίας, τὴν θάλασσαν καὶ τὰ κύματά της, τὰ βάσανά του, τὰς ἀσωτίας του, τὴν γυναῖκά του, τὸ παιδί του. Καὶ εἶχε πέσει εἰς τὸ κρασὶ διὰ νὰ ξεχάσῃ τὴν γειτόνισσαν.

Συχνὰ ὅταν ἐπανήρχετο τὸ βράδυ, νύκτα, μεσάνυκτα, καὶ ἡ σκιά του, μακρά, ὑψηλή, λιγνή, μὲ τὴν πατατούκαν φεύγουσαν καὶ γλιστροῦσαν ἀπὸ τοὺς ὤμους του, προέκυπτεν εἰς τὸν μακρόν, στενὸν δρομίσκον, καὶ αἱ νιφάδες, μυῖαι λευκαί, τολύπαι βάμβακος, ἐφέροντο στροβιληδὸν εἰς τὸν ἀέρα, καὶ ἔπιπτον εἰς τὴν γῆν, καὶ ἔβλεπε τὸ βουνὸν ν' ἀσπρίζῃ εἰς τὸ σκότος, ἔβλεπε τὸ παράθυρον τῆς γειτόνισσας κλειστόν, βωβόν, καὶ τὸν φεγγίτην νὰ λάμπῃ θαμβά, θολά, καὶ ἤκουε τὸν χειρόμυλον νὰ τρίζῃ ἀκόμη, καὶ ὁ χειρόμυλος ἔπαυε, καὶ ἤκουε τὴν γλῶσσάν της ν' ἀλέθῃ, κ' ἐνθυμεῖτο τὸν ἄνδρα της, τὰ παιδιά της, τὸ γαϊδουράκι της, ὁποὺ αὐτὴ ὅλα τὰ ἀγαποῦσε, ἐνῷ αὐτὸν δὲν ἐγύριζε μάτι νὰ τὸν ἰδῇ, ἐκαπνίζετο, ὅπως τὸ μελίσσι, ἐσφλομώνετο, ὅπως τὸ χταπόδι, καὶ παρεδίδετο εἰς σκέψεις φιλοσοφικὰς καὶ εἰς ποητικὰς εἰκόνας.

− Νὰ εἶχεν ὁ ἔρωτας σαΐτες!… νὰ εἶχε βρόχια… νὰ εἶχε φωτιές… Νὰ τρυποῦσε μὲ τὶς σαΐτες του τὰ παραθύρια… νὰ ζέσταινε τὶς καρδιές… νὰ ἔστηνε τὰ βρόχια του ἀπάνω στὰ χιόνια… Ἕνας γερο−Φερετζέλης πιάνει μὲ τὶς θηλιές του χιλιάδες κοτσύφια.

Ἐφαντάζετο τὸν ἔρωτα ὡς ἕνα εἶδος γερο−Φερετζέλη, ὅστις νὰ διημερεύῃ πέραν εἰς τὸν ὑψηλόν, πευκόσκιον λόφον, καὶ ν' ἀσχολῆται εἰς τὸ νὰ στήνῃ βρόχια ἐπάνω εἰς τὰ χιόνια, διὰ νὰ συλλάβῃ τὶς ἀθῷες καρδιές, ὡς μισοπαγωμένα κοσσύφια, τὰ ὁποῖα ψάχνουν εἰς μάτην, διὰ ν' ἀνακαλύψουν τελευταίαν τινὰ χαμάδα μείνασαν εἰς τὸν ἐλαιῶνα. Ἐξέλιπον οἱ μικροὶ μακρυλοὶ καρποὶ ἀπὸ τὰς εὐώδεις μυρσίνας εἰς τῆς Μαμοῦς τὸ ρέμα, καὶ τώρα τὰ κοσσυφάκια τὰ λάλα μὲ τὸ ἀμαυρὸν πτέρωμα, οἱ κηρομύται οἱ γλυκεῖς καὶ οἱ κίχλαι αἱ εὔθυμοι πίπτουσι θύματα τῆς θηλιᾶς τοῦ γερο−Φερετζέλη.

⁂

Κωνσταντίνος Μαλέας (1879 - 1928), Ο λόφος της Ακρόπολης με χιόνια, 1924 - 1928. Λάδι σε χαρτόνι, 60 x 45 εκ.

Τὴν ἄλλην βραδιὰν ἐπανήρχετο, ὄχι πολὺ οἰνοβαρής, ἔρριπτε βλέμμα εἰς τὰ παράθυρα τῆς Πολυλογοῦς, ὕψωνε τοὺς ὤμους, κ' ἐμορμύριζεν:

− Ἕνας Θεὸς θὰ μᾶς κρίνῃ… κ' ἕνας θάνατος θὰ μᾶς ξεχωρίσῃ. Καὶ εἶτα μετὰ στεναγμοῦ προσέθετε:

− Κ' ἕνα κοιμητήρι θὰ μᾶς σμίξῃ.

Ἀλλὰ δὲν ἠμποροῦσε, πρὶν ἀπέλθη νὰ κοιμηθῇ, νὰ μὴν ὑποψάλῃ τὸ σύνηθες ᾆσμά του:

Σοκάκι μου μακρὺ−στενό, μὲ τὴν κατεβασιά σου,

κάμε κ' ἐμένα γείτονα μὲ τὴν γειτόνισσά σου.

⁂

Armand Guillaumin (1841-1927), Hollow in the snow (1869), oil on canvas, 66 x 55 cm, Musée d’Orsay, Paris. Wikimedia Commons.

Τὴν ἄλλην βραδιάν, ἡ χιὼν εἶχε στρωθῆ σινδών, εἰς ὅλον τὸν μακρὸν, στενὸν δρομίσκον.

− Ἄσπρο σινδόνι… νὰ μᾶς ἀσπρίσῃ ὅλους στὸ μάτι τοῦ Θεοῦ… ν' ἀσπρίσουν τὰ σωθικά μας… νὰ μὴν ἔχουμε κακὴ καρδιὰ μέσα μας.

Ἐφαντάζετο ἀμυδρῶς μίαν εἰκόνα, μίαν ὀπτασίαν, ἓν ξυπνητὸν ὄνειρον. Ὡσὰν ἡ χιὼν νὰ ἰσοπεδώσῃ καὶ ν' ἀσπρίσῃ ὅλα τὰ πράγματα, ὅλας τὰς ἁμαρτίας, ὅλα τὰ περασμένα: Τὸ καράβι, τὴν θάλασσαν, τὰ ψηλὰ καπέλα, τὰ ὡρολόγια, τὰς ἁλύσεις τὰς χρυσᾶς καὶ τὰς ἁλύσεις τὰς σιδηρᾶς, τὰς πόρνας τῆς Μασσαλίας, τὴν ἀσωτίαν, τὴν δυστυχίαν, τὰ ναυάγια, νὰ τὰ σκεπάσῃ, νὰ τὰ ἐξαγνίσῃ, νὰ τὰ σαβανώσῃ, διὰ νὰ μὴ παρασταθοῦν ὅλα γυμνὰ καὶ τετραχηλισμένα, καὶ ὡς ἐξ ὀργίων καὶ φραγκικῶν χορῶν ἐξερχόμενα, εἰς τὸ ὄμμα τοῦ Κριτοῦ, τοῦ Παλαιοῦ Ἡμερῶν, τοῦ Τρισαγίου. Ν' ἀσπρίσῃ καὶ νὰ σαβανώσῃ τὸν δρομίσκον τὸν μακρὸν καὶ τὸν στενὸν μὲ τὴν κατεβασιάν του καὶ μὲ τὴν δυσωδίαν του, καὶ τὸν οἰκίσκον τὸν παλαιὸν καὶ καταρρέοντα, καὶ τὴν πατατούκαν τὴν λερὴν καὶ κουρελιασμένην: Νὰ σαβανώσῃ καὶ νὰ σκεπάσῃ τὴν γειτόνισσαν τὴν πολυλογοὺ καὶ ψεύτραν, καὶ τὸν χειρόμυλόν της, καὶ τὴν φιλοφροσύνην της, τὴν ψευτοπολιτικήν της, τὴν φλυαρίαν της, καὶ τὸ γυάλισμά της, τὸ βερνίκι καὶ τὸ κοκκινάδι της, καὶ τὸ χαμόγελόν της, καὶ τὸν ἄνδρα της, τὰ παιδιά της καὶ τὸ γαϊδουράκι της: Ὅλα, ὅλα νὰ τὰ καλύψῃ, νὰ τὰ ἀσπρίσῃ, νὰ τὰ ἁγνίσῃ!

Τὴν ἄλλην βραδιάν, τὴν τελευταίαν, νύκτα, μεσάνυκτα, ἐπανῆλθε μεθυσμένος πλειότερον παράποτε.

Δὲν ἔστεκε πλέον εἰς τὰ πόδια του, δὲν ἐκινεῖτο οὐδ' ἀνέπνεε πλέον.

Επαμεινώνδας Θωμόπουλος (1878 - 1976), Χιονισμένα σπίτια. Λάδι σε μουσαμά, 46 x 56 εκ.

Χειμὼν βαρύς, οἰκία καταρρέουσα, καρδία ρημασμένη. Μοναξία, ἀνία, κόσμος βαρύς, κακός, ἀνάλγητος. Ὑγεία κατεστραμμένη. Σῶμα βασανισμένον, φθαρμένον, σωθικὰ λυωμένα. Δὲν ἠμποροῦσε πλέον νὰ ζήσῃ, νὰ αἰσθανθῇ, νὰ χαρῇ. Δὲν ἠμποροῦσε νὰ εὕρῃ παρηγορίαν, νὰ ζεσταθῇ. Ἔπιε διὰ νὰ σταθῇ, ἔπιε διὰ νὰ πατήσῃ, ἔπιε διὰ νὰ γλιστρήσῃ. Δὲν ἐπάτει πλέον ἀσφαλῶς τὸ ἔδαφος.

Ηὗρε τὸν δρόμον, τὸν ἀνεγνώρισεν. Ἐπιάσθη ἀπὸ τὸ ἀγκωνάρι. Ἐκλονήθη. Ἀκούμβησε τὶς πλάτες, ἐστύλωσε τὰ πόδια. Ἐμορμύρισε:

− Νὰ εἶχαν οἱ φωτιὲς ἔρωτα!… Νὰ εἶχαν οἱ θηλιὲς χιόνια…

Δὲν ἠμποροῦσε πλέον νὰ σχηματίσῃ λογικὴν πρότασιν. Συνέχεε λέξεις καὶ ἐννοίας.

Πάλιν ἐκλονήθη. Ἐπιάσθη ἀπὸ τὸν παραστάτην μιᾶς θύρας. Κατὰ λάθος ἤγγισε τὸ ρόπτρον. Τὸ ρόπτρον ἤχησε δυνατά.

− Ποιὸς εἶναι;

Ἦτο ἡ θύρα τῆς Πολυλογοῦς, τῆς γειτόνισσας. Εὐλογοφανῶς θὰ ἠδύνατό τις νὰ τοῦ ἀποδώσῃ πρόθεσιν ὅτι ἐπεχείρει ν' ἀναβῇ, καλῶς ἢ κακῶς, εἰς τὴν οἰκίαν της. Πῶς ὄχι;

Ἐπάνω ἐκινοῦντο φῶτα καὶ ἄνθρωποι. Ἴσως ἐγίνοντο ἑτοιμασίαι. Χριστούγεννα, Ἅις−Βασίλης, Φῶτα, παραμοναί. Καρδιὰ τοῦ χειμῶνος.

− Ποιὸς εἶναι; εἶπε πάλιν ἡ φωνή.

Τὸ παράθυρον ἔτριξεν. Ὁ μπαρμπα−Γιαννιὸς ἦτο ἀκριβῶς ὑπὸ τὸν ἐξώστην, ἀόρατος ἄνωθεν. Δὲν εἶναι τίποτε. Τὸ παράθυρον ἐκλείσθη σπασμωδικῶς. Μίαν στιγμὴν ἂς ἀργοποροῦσε!

Ὁ μπαρμπα−Γιαννιὸς ἐστηρίζετο ὄρθιος εἰς τὸν παραστάτην. Ἐδοκίμασε νὰ εἴπῃ τὸ τραγούδι του, ἀλλ' εἰς τὸ πνεῦμά του τὸ ὑποβρύχιον, τοῦ ἤρχοντο ὡς ναυάγια αἱ λέξεις:

«Γειτόνισσα πολυλογού, μακρὺ−στενὸ σοκάκι!…»

Μόλις ἤρθρωσε τὰς λέξεις, καὶ σχεδὸν δὲν ἠκούσθησαν. Ἐχάθησαν εἰς τὸν βόμβον τοῦ ἀνέμου καὶ εἰς τὸν στρόβιλον τῆς χιόνος.

− Καὶ ἐγὼ σοκάκι εἶμαι, ἐμορμύρισε… ζωντανὸ σοκάκι.

Ἐξεπιάσθη ἀπὸ τὴν λαβήν του. Ἐκλονήθη, ἐσαρρίσθη, ἔκλινε καὶ ἔπεσεν. Ἐξηπλώθη ἐπὶ τῆς χιόνος, καὶ κατέλαβε μὲ τὸ μακρόν του ἀνάστημα ὅλον τὸ πλάτος τοῦ μακροῦ στενοῦ δρομίσκου.

Ἅπαξ ἐδοκίμασε νὰ σηκωθῇ, καὶ εἶτα ἐναρκώθη. Εὕρισκε φρικώδη ζέστην εἰς τὴν χιόνα.

«Εἶχαν οἱ φωτιὲς ἔρωτα!… Εἶχαν οἱ θηλιὲς χιόνια!»

Καὶ τὸ παράθυρον πρὸ μιᾶς στιγμῆς εἶχε κλεισθῆ. Καὶ ἂν μίαν μόνον στιγμὴν ἠργοπόρει, ὁ σύζυγος τῆς Πολυλογοῦς θὰ ἔβλεπε τὸν ἄνθρωπον νὰ πέσῃ ἐπὶ τῆς χιόνος.

Πλὴν δὲν τὸν εἶδεν οὔτε αὐτὸς οὔτε κανεὶς ἄλλος. Κ' ἐπάνω εἰς τὴν χιόνα ἔπεσε χιών. Καὶ ἡ χιὼν ἐστοιβάχθη, ἐσωρεύθη δύο πιθαμάς, ἐκορυφώθη. Καὶ ἡ χιὼν ἔγινε σινδών, σάβανον.

Καὶ ὁ μπαρμπα−Γιαννιὸς ἄσπρισεν ὅλος, κ' ἐκοιμήθη ὑπὸ τὴν χιόνα, διὰ νὰ μὴ παρασταθῇ γυμνὸς καὶ τετραχηλισμένος, αὐτὸς καὶ ἡ ζωή του καὶ αἱ πράξεις του, ἐνώπιον τοῦ Κριτοῦ, τοῦ Παλαιοῦ Ἡμερῶν, τοῦ Τρισαγίου.

Επαμεινώνδας Θωμόπουλος (1878 - 1976), Χιονισμένο δένδρο, 1932. Λάδι σε μουσαμά, 94 x 64,5 εκ.

(1896)

Α. Παπαδιαμάντης, «Ο έρωτας στα χιόνια», Απάντα ΙΙΙ, επιμ. Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Αθήνα, Δόμος, 1989, σσ. 105−110.

 

Στο χορό των 11 διαστάσεων: Η Θεωρία Χορδών. In the dance of 11 dimensions: The String Theory

Πόσες διαστάσεις έχει το Σύμπαν; Υπάρχουν παράλληλα σύμπαντα; String theory turns the page on the standard description of the universe by replacing all matter and force particles with just one element: Tiny vibrating strings that twist and turn in complicated ways that, from our perspective, look like particles. (Image: © Shutterstock)

Η επιστήμη της Φυσικής χωρίζεται σε 4 κατηγορίες: 1) Στην Κλασική φυσική, η οποία μελετάει αντικείμενα μεγαλύτερα από τα άτομα που κινούνται με μικρές ταχύτητες -πολύ μικρότερες από την ταχύτητα του φωτός-, 2) στην Σχετικιστική φυσική (δηλ. τη Γενική και Ειδική θεωρία Σχετικότητας) και μελετάει το φαινόμενο της βαρύτητας αλλά και αντικείμενα που κινούνται με ταχύτητες συγκρίσιμες με αυτή του φωτός, αντίστοιχα, 3) στην Κβαντική Μηχανική που μελετά τις κινήσεις των ατόμων και των υποατομικών σωματιδίων και 4) στην Κβαντική Θεωρία Πεδίου, η οποία κατά κάποιο τρόπο παντρεύει την κβαντική μηχανική και την ειδική θεωρία της σχετικότητας. 

Σήμερα, η Κβαντική θεωρία και η γενική θεωρία της σχετικότητας είναι οι πιο δημοφιλείς θεωρίες της επιστήμης της Φυσικής και λειτουργούν πολύ καλά στον αντίστοιχο τομέα τους, αλλά είναι εξαιρετικά ασύμβατες μεταξύ τους.

 Εδώ ας αναφέρω ότι οι 4 θεμελιώδεις δυνάμεις της φυσικής  είναι η βαρυτική, η ασθενής πυρηνική, η ηλεκτρομαγνητική και η ισχυρή πυρηνική. Η τρέχουσα αντίληψη για την βαρύτητα βασίζεται στη γενική θεωρία της σχετικότητας, ενώ οι άλλες τρεις περιγράφονται στο πλαίσιο της κβαντικής μηχανικής και της κβαντικής θεωρίας πεδίου. Αυτό και μόνο καθιστά την περιγραφή των φυσικών φαινομένων τελείως διαφορετικά και θα έλεγα αποκομμένη. 

String theory, which took root in the 1970s, proposes that “all objects in our universe are composed of vibrating filaments (strings) and membranes (branes) of energy.” That’s the ultimate Cool. It unites general relativity (the physics of the very big) with quantum mechanics (the physics of the very small) in one grand unified Theory of Everything, turning current conflicts into harmony. But string theory offers more. It can undergird the concept of a multiverse: There are more universes than particles in our known universe. Credit: Getty Images

Ανάμεσα σε πολλές άλλες θεωρίες που καταπιάνονται με τα μυστήρια του κόσμου μας, και το πρόβλημα της περιγραφής των φυσικών φαινομένων, η Θεωρία Χορδών (String Theory) ξεκινά από την περιγραφή ένος σωματίδιου, γνωστό ως γκραβιτόνιο (από το graviton) το οποίο πιστεύεται ότι είναι ένα κβαντικό σωματίδιο που μεσολαβεί στη μεταφορά της δύναμης της βαρύτητας. Ως εκ τούτου, η Θεωρία Χορδών θεωρείται η πιο επιτυχημένη θεωρία κβαντικής βαρύτητας και είναι πιθανός υποψήφιος για την πολλά υποσχόμενη Θεωρία των Πάντων, μια θεωρία, όπου θα ενοποιούνταν και οι 4 θεμελιώδεις δυνάμειςπου ανέφερα παραπάνω, υπό μια θεωρία ενοποίησης, όπως προσπαθούσε να βρει διακαώς ο μεγάλος φυσικός Άλμπερτ Αϊνστάιν, τα τελευταία χρόνια της ζωής του, αλλά και πολλοί άλλοι μεταγενέστεροι και τωρινοί λαμπροί επιστήμονες.

Τι είναι Χορδή;

String theory is the cutting-edge idea that all fundamental particles are actually tiny vibrating loops of string. (Image: © Robert Spriggs | Shutterstock)

Η Θεωρία Χορδών δηλώνει ότι τα πάντα στο Σύμπαν αποτελούνται από μικροσκοπικές δονούμενες χορδές. Αυτές οι χορδές είναι μονοδιάστατα αντικείμενα που είναι ταυτόσημα μεταξύ τους. Η θεωρία αυτή μας λέει ότι κάθε θεμελιώδες σωματίδιο (σημειακό και αδιάστατο) που γνωρίζουμε στην Φυσική, ως θεμελιώδης δομικός λίθος της ύλης, όπως τα ηλεκτρόνια, τα φωτόνια, τα κουάρκς (δείτε εικόνα κάτω), κλπ αποτελούνται από αυτές τις δονούμενες χορδές.

Σύμφωνα με την θεωρία ο λόγος για τον οποίο π.χ ένα κουάρκ φαίνεται να είναι διαφορετικό από ένα ηλεκτρόνιο είναι επειδή και τα δύο αυτά σωματίδια δονούνται σε διαφορετικές συχνότητες. Εδώ ας υπενθυμίσω στον αναγνώστη τι είναι το κουάρκ (quark). Τα κουάρκs θεωρούνται οι βασικοί τύποι των στοιχειωδών σωματιδίων της ύλης από τα οποία αποτελούνται τα βαρυόνια (baryons) και τα μεσόνια (mesons).

Σύνοψη των σωματιδίων και των δυνάμεων της σωματιδιακής φυσικής.

Μαζί με τα γκλουόνια  (gluons) -που μεταφέρουν την ισχυρή αλληλεπίδραση με την οποία αλληλεπιδρούν τα κουάρκς - θεωρούνται τα μόνα στοιχειώδη σωματίδια που μπορούν και αλληλεπιδρούν ισχυρά (δείτε τον πίνακα πάνω).

Οι χορδές είναι πολύ-πολύ μικρές. Το μήκος μιας χορδής, σύμφωνα με την Θεωρία Χορδών, πιστεύεται ότι είναι της τάξης του μήκους Planck, δηλαδή 10 εις την -35 μέτρα ή περίπου 10 εις την -20 φορές τη διάμετρο ενός πρωτονίου! 

The fundamental objects of string theory are open and closed strings.

Στη θεωρία των χορδών υπάρχουν δύο είδη χορδών: οι κλειστές και οι ανοιχτές χορδές, όπως δείχνει η παραπάνω εικόνα.

Tι είναι η Βράνη;

A brane is an object similar to a quantum string, but with any number of dimensions rather than the single dimension of a string. X-dimensional branes trace out (X+1)-dimensional worldvolumes. Collisions between branes can create new protoverses, which explode outwards into universes. According to the models of Brane Cosmology our universe, along with possibly many others, would exist trapped inside branes with the same number of dimensions of such universes. Our universe would exist in a 3 spacial dimensions brane and so on.

Καθώς η θεωρία των χορδών εξελίχθηκε με την πάροδο των χρόνων, διάφοροι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το μαθηματικό μοντέλο τους απαιτούσε πρόσθετα αντικείμενα στην περιγραφή του οικοδομήματος της θεωρίας χορδών, τα οποία πήραν το όνομα βράνες (branes).

In a two-dimensional representation of the brane-inflation scenario, two nearby branes, each itself inflating, are drawn together and annihilate, creating a mass of subatomic particles and energy that eventually coalesces into our universe, driven to expand by the tremendous release of energy from the annihilation. Theory predicts that the process created huge cosmic strings that exist in dimensions outside our three that might be observed by new gravity-wave detectors. Credit: Cornell Chronicle - Cornell University

Μια βράνη στη Θεωρία Χορδών, είναι ένα αντικείμενο που γενικεύει την έννοια ενός σημειακού σωματιδίου σε οποιονδήποτε αριθμό διαστάσεων. Για παράδειγμα, ένα σημείο είναι μια βράνη μηδέν διαστάσεων, μια χορδή είναι μια βράνη μιας διάστασης, ένα επίπεδο είναι βράνη δύο διαστάσεων και ούτω καθεξής. Έτσι, στην ορολογία της θεωρίας η λεγόμενη 0-βράνη  (0-brane) είναι ένα σημείο σωματιδίων, η 1-βράνη είναι μια χορδή και η 2-βράνη είναι ένα επίπεδο.

Open strings attached to a pair of D-branes.

Η θεωρία μας δείχνει επίσης ότι οι χορδές μπορούν να προσκολληθούν σε αυτές τις βράνες, με το ένα ή και τα δύο άκρα τους (όπως φαίνεται στο παραπάνω σχήμα).

Πόσες διαστάσεις;

String theory math required six additional dimensions (for a total of 10) visible only to the little strings, much as a powerline looks like a 1D line to birds flying far overhead but a 3D cylinder to an ant crawling on the wire. (Image credit: Shutterstock)

Για να λειτουργήσει μαθηματικά το μοντέλο της Θεωρίας Χορδών, οι τέσσερις διαστάσεις (3 χώρος + 1 χρόνος) δεν επαρκούν. Έτσι, το μαθηματικό μοντέλο της θεωρίας αυτής θέτει ως αναγκαία συνθήκη το Σύμπαν να έχει επιπλέον «κρυμμένες» διαστάσεις. Πού είναι αυτές οι πρόσθετες διαστάσεις και γιατί δεν τις βλέπουμε; 

Οι φυσικοί πιστεύουν ότι αυτές οι επιπλέον διαστάσεις τυλίγονται και αναδιπλώνονται σε έναν συμπαγή και εντελώς μικροσκοπικό χώρο έτσι ώστε δεν μπορούμε να τον εντοπίσουμε.

Υπάρχουν 2 κύριες θεωρίες χορδών, η μποζονική Θεωρία Χορδών σε 26 διαστάσεις και η Υπερσυμμετρική Θεωρία Χορδών (ή Θεωρία Υπερχορδών) σε 10/11 διαστάσεις.

Μέχρι το 1995, υπήρχαν πέντε διαφορετικές εκδοχές ή τύποι θεωρίας υπερχορδών καθεμία από τις οποίες ήταν ανεξάρτητες. Αυτές οι πέντε θεωρίες υπερχορδών είναι πληροφοριακά: Η Θεωρία χορδών τύπου Ι, Θεωρία χορδών τύπου IIA, Θεωρία χορδών τύπου IIB, Η ετεροτική Θεωρία Χορδών SO(32) και η ετεροτική Θεωρία Χορδών E8 × E8.

Η Μ-Θεωρία που αποτελεί γενίκευση της θεωρίας υπερχορδών ζει σε έναν χώρο 11 διαστάσεων και εκτός από χορδές (αντικείμενα διάστασης 1) περιλαμβάνει και τις λεγόμενες βράνες, αντικείμενα με μεγαλύτερη διάσταση, 2, 3, 4,…κλπ (προφανώς η διάσταση των βράνων δεν μπορεί να υπερβεί την διάσταση 11, που είναι η διάσταση του χώρου που ζει η Μ-θεωρία). Οι βράνες που έχουν διάσταση 2 λέγονται μεμβράνες. Τα σωμάτια προκύπτουν από τις ταλαντώσεις των βράνων (π.χ. για την περίπτωση των μεμβρανών, βράνες  διάστασης 2, θυμηθείτε τους ήχους που παράγονται από την παλλόμενη επιφάνεια ενός τυμπάνου κοκ). M-theory unifies in a single mathematical structure all five consistent versions of string theory (as well as a particle description called supergravity). It looks like each of those theories in different physical regimes. Olena Shmahalo/Quanta Magazine

Το 1995, ο φυσικός Edward Witten παρουσίασε και υποστήριξε την θεωρία του δείχνοντας ότι όλες αυτές οι διαφορετικές εκδοχές της θεωρίας των υπερχορδών μπορούν να ενωθούν σε μια ενιαία θεωρία, γνωστή ως θεωρία-Μ (όπου το M μπορεί να σημαίνει μητέρα, μαγεία, μυστήριο ή μεμβράνη...). Η θεωρία-Μ αυτή λοιπόν προτείνει ένα Σύμπαν 11 διαστάσεων! Εκτός της εκπληκτικής πρότασης ότι το Σύμπαν μας αποτελείται ουσιαστικά από 11 διαστάσεις, μας περιγράφει επίσης με κομψοτεχνικά μαθηματικά την θεωρητική εκδοχή ύπαρξης ενός τεραστίου αριθμού παράλληλων συμπάντων. Για την ακρίβεια, δέκα εις την πεντακοσιοστή σύμπαντα (ο αριθμός 10 με εκθέτη τον αριθμό 500!), το καθένα σύμπαν με τους δικούς του φυσικούς νόμους!

Στις μέρες μας ο όρος που ακούγεται ως Θεωρία Χορδών αναφέρεται ουσιαστικά στην Θεωρία Υπερχορδών και την Θεωρία-Μ η οποία υπερισχύει ως μαθηματική μοντελοποίηση ενός ενοποιητικού πλαισίου μέσω του οποίου οι διάφορες θεωρίες υπερχορδών που έχουν διατυπωθεί από ανεξάρτητους ερευνητές, να μπορούν να κατανοηθούν απλά ως διαφορετικά ασυμπτωτικά όρια ενός μοναδικού χώρου διαφόρων παραμέτρων.

Συμπεράσματα

Ο κορυφαίος φυσικός του πανεπιστημίου Columbia Μπράιαν Γκρίν, εξηγεί τη Θεωρία των Υπερχορδών, την ιδέα πως απειροελάχιστες ίνες ενέργειας δονούνται σε 11 διαστάσεις δημιουργώντας όλα τα σωματίδια και τις δυνάμεις στο σύμπαν.

Η ομορφιά της Θεωρίας Χορδών έγκειται στην ιδέα ότι τα πάντα στο Σύμπαν μας (συμπεριλαμβανομένης της βαρύτητας) μπορούν να εντοπιστούν σε μια θεμελιώδη ταυτότητα γνωστή ως χορδή.

Παρόλο που δεν υπάρχουν πειραματικά στοιχεία ακόμα για τη Θεωρία Χορδών, εξακολουθεί να μας δίνει την ελπίδα ότι μπορούμε να ενώσουμε τις δυνάμεις της φυσικής σε μια θεωρία των πάντων. Επικριτές της θεωρίας αυτής πάντως υποστηρίζουν ότι η θεωρία αυτή δεν είναι δυνατό ούτε να επαληθευτεί ούτε να απορριφθεί! 

Πριν κλείσω να αναφέρω ότι το αντίπαλον δέος της Θεωρίας Χορδών είναι η   Θεωρία Κβαντικής Βαρύτητας Βρόχων (Loop Quantum Gravity Theory, συντ.,LQG) που προσπαθεί να ενοποιήσει τη βαρύτητα με την κβαντική φυσική λαμβάνοντας υπόψη τη γεωμετρική διατύπωση του τετραδιάστατου χώρου του Αϊνστάιν. Η LQG προτείνει ότι ο χώρος και ο χρόνος κβαντοποιούνται (όπως τα φωτόνια στην κβαντική θεωρία του ηλεκτρομαγνητισμού). Τόσο όμως η Θεωρία Χορδών όσο και η θεωρία LQG έχουν τα δικά τους πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Μόνο ο χρόνος και τα πειραματικά δεδομένα θα δείξουν ποια από τις δύο θεωρίες θα επιβιώσει!

Θα ήθελα να συνοψίσω αυτό το άρθρο σχετικά με τη Θεωρία Χορδών με ένα απόφθεγμα του μεγάλου εφευρέτη Νίκολα Τέσλα: ”Αν θέλετε να βρείτε τα μυστικά του σύμπαντος, σκεφτείτε με όρους ενέργειας, συχνότητας και δόνησης.’’

Πηγές: E. Witten, ”String theory dynamics in various dimensions″, Nucl. Phys. B 443 (1995) 85, https://arxiv.org/abs/hep-th/9503124 - https://www.space.com/17594-string-theory.html - https://en.wikipedia.org/wiki/String_theory -  https://el.wikipedia.org/Θεωρία_χορδών - https://www.huffingtonpost.gr/entry/sto-choro-ton-11-diastaseon-e-theoria-chordon_gr_601d147fc5b618b319876e4c

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Σμήνος» από μικρές μαύρες τρύπες εντόπισε το Hubble. Hubble uncovers concentration of small black holes

Στην «καρδιά» του NGC 6397 οι αστρονόμοι βρήκαν μια συγκέντρωση μικρότερων μαύρων τρυπών αντί για μια μεγάλη μαύρη τρύπα- κάτι που προκάλεσε έκπληξη. Astronomers using the NASA/ESA Hubble Space Telescope have found evidence for dozens of stellar-mass black holes lurking in the core-collapsed, globular cluster NGC 6397, one of the closest globular clusters to Earth. An artist’s impression of a group of stellar-mass black holes in the center of NGC 6397. Image credit: NASA / ESA / Hubble / N. Bartmann.

H ιδέα ότι οι μαύρες τρύπες έρχονται σε διαφορετικά μεγέθη μπορεί να φαντάζει περίεργη στους περισσότερους, δεδομένου και ότι η μαύρη τρύπα εξ ορισμού είναι ένα αντικείμενο που έχει καταρρεύσει υπό την πίεση της βαρύτητας, αποκτώντας σχεδόν άπειρη πυκνότητα. Ωστόσο η ποσότητα της μάζας που μπορεί να συγκεντρώνει μια μαύρη τρύπα ποικίλλει- από μάζα υποδιπλάσια αυτής του ήλιου μας μέχρι δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη. Κάπου ενδιάμεσα υπάρχουν οι IMBH (intermediate-mass black holes- μαύρες τρύπες μεσαίας μάζας), με μάζες από εκατοντάδες μέχρι δεκάδες χιλιάδες φορές μεγαλύτερες αυτής του ήλιου. Οπότε, οι μαύρες τρύπες έρχονται σε μικρά, μεσαία και μεγάλα μεγέθη.

This is an artist's impression created to visualize the concentration of black holes at the center of NGC 6397. In reality, the small black holes here are far too small for the direct observing capacities of any existing or planned future telescope, including Hubble. It is predicted that this core-collapsed globular cluster could be host to more than 20 black holes. Credit: ESA/Hubble, N. Bartmann

Ωστόσο οι IMBH είναι «δύσκολες»: Θεωρείται πως κρύβονται στα κέντρα σφαιροειδών αστρικών συμπλεγμάτων- σμήνη μέχρι και ενός εκατομμυρίου άστρων. Ερευνητές του Hubble αναζήτησαν μια IMBH στο κοντινό σύμπλεγμα NGC 6397 και βρέθηκαν προ εκπλήξεως: Δεδομένου ότι μια μαύρη τρύπα δεν μπορεί να «θεαθεί», μελέτησαν προσεκτικά την κίνηση των άστρων εντός του συμπλέγματος, που θα επηρεαζόταν βαρυτικά από τη βαρυτική έλξη της μαύρης τρύπας. Τα εύρη και τα σχήματα των τροχιών των άστρων οδήγησαν στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει μόνο μία μαύρη τρύπα, μα ένα σμήνος μικρότερων- ένα μίνι σύμπλεγμα στον πυρήνα.

Όσον αφορά στον λόγο που οι μαύρες τρύπες τείνουν να «συναθροίζονται»: Ένα βαρυτικό «φλίπερ» λαμβάνει χώρα μέσα σε σφαιροειδή συμπλέγματα, όπου περισσότερα γιγαντιαία αντικείμενα βυθίζονται στο κέντρο ανταλλάσσοντας ορμές με μικρότερα άστρα, τα οποία μεταναστεύουν μετά στην περιφέρεια του συμπλέγματος. Οι κεντρικές μαύρες τρύπες μπορεί επίσης να συγχωνεύονται, στέλνοντας αναταράξεις στο διάστημα, υπό τη μορφή βαρυτικών κυμάτων.

This image shows the nearby globular cluster NGC 6397, located at a distance of 7,800 light-years in the southern constellation Ara. Image credit: NASA / ESA / T. Brown & S. Casertano, STScI / J. Anderson, STScI.

Στην «καρδιά» του NGC 6397 οι αστρονόμοι βρήκαν μια συγκέντρωση μικρότερων μαύρων τρυπών αντί για μια μεγάλη μαύρη τρύπα- κάτι που προκάλεσε έκπληξη.

Τα σφαιροειδή συμπλέγματα είναι εξαιρετικά πυκνά αστρικά συστήματα, που φιλοξενούν άστρα τα οποία βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους. Τα συστήματα αυτά κατά κανόνα είναι πολύ γηραιά- το σύμπλεγμα στο επίκεντρο αυτής της μελέτης, NGC 6397, είναι το ίδιο παλιό με το ίδιο το σύμπαν. Το σύμπλεγμα αυτό βρίσκεται σε απόσταση 7.800 ετών φωτός, κάτι που το καθιστά ένα από τα σφαιροειδή συμπλέγματα που βρίσκονται πιο κοντά στη Γη. Ο πυρήνας του είναι εξαιρετικά πυκνός.

Scientists were expecting to find an intermediate-mass black hole at the heart of the globular cluster NGC 6397, but instead they found evidence of a concentration of smaller black holes lurking there. New data from the NASA/ESA Hubble Space Telescope have led to the first measurement of the extent of a collection of black holes in a core-collapsed globular cluster. The animation featured in this video is an artist’s impression created to visualize the concentration of black holes at the center of NGC 6397. In reality, the small black holes here are far too small for the direct observing capacities of any existing or planned future telescope, including Hubble. It is predicted that this core-collapsed globular cluster could be host to more than 20 black holes. Credit: ESA/Hubble, N. Bartmann

Στην αρχή οι αστρονόμοι θεωρούσαν ότι το σύμπλεγμα φιλοξενούσε μια ΙΜΒΗ. «Βρήκαμε πολύ ισχυρά στοιχεία για μια αθέατη μάζα στον πυκνό πυρήνα του συμπλέγματος, μα μας εξέπληξε το ότι αυτή η μάζα δεν ήταν “τύπου σημείου” (κάτι που θα περίμενε κανείς για μια μεμονωμένη μαύρη τρύπα) μα επεκτεινόταν σε ένα μικρό ποσοστό του μεγέθους του συμπλέγματος» είπε ο Εντουάρντο Βιτράλ, του IAP (Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Παρισιού). Για τον εντοπισμό της κρυμμένης αυτής μάζας, οι Βιτράλ και ο Γκάρι Μαμόν, επίσης του ΙΑΡ, χρησιμοποίησαν τις ταχύτητες των άστρων στο σύμπλεγμα για να βρουν την κατανομή της συνολικής μάζας, η οποία είναι η μάζα των ορατών άστρων, καθώς και σε αχνά άστρα και μαύρες τρύπες. Όσο περισσότερη μάζα υπάρχει σε κάποια περιοχή, τόσο πιο γρήγορα κινούνται τα άστρα γύρω της. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν προηγούμενες εκτιμήσεις των κινήσεων των άστρων, αξιοποιώντας δεδομένα του Hubble. «Η ανάλυσή μας έδειξε πως οι τροχιές των άστρων είναι σχεδόν τυχαίες σε όλο το σφαιροειδές σύμπλεγμα, αντί για συστηματικά κυκλικές ή επιμήκεις» είπε ο Μαμόν. Αυτά τα σχήματα περιορίζουν αυτό που πρέπει να είναι η εσώτερη μάζα. Το συμπέρασμα των ερευνητών είναι πως το αθέατο μέρος μπορεί να αποτελείται μόνο από τα απομεινάρια γιγαντιαίων άστρων (λευκών νάνων, αστέρων νετρονίων και μαύρων τρυπών), δεδομένης της μάζας, έκτασης και θέσης του. Αυτά τα αστρικά «πτώματα» προοδευτικά βυθίστηκαν στο κέντρο του συμπλέγματος μετά από βαρυτικές αλληλεπιδράσεις με κοντινά, μικρότερης μάζας άστρα.

«Χρησιμοποιήσαμε τη θεωρία της αστρικής εξέλιξης για να συμπεράνουμε πως το μεγαλύτερο μέρος της επιπλέον μάζας που βρήκαμε ήταν υπό τη μορφή μαύρων τρυπών» είπε ο Μαμόν. Άλλες δύο πρόσφατες μελέτες επίσης υποδεικνύουν πως αστρικά απομεινάρια, ειδικά μαύρες τρύπες αστρικής μάζας, θα μπορούσαν να «κατοικούν» στις εσώτερες περιοχές των σφαιροειδών συμπλεγμάτων. «Η δική μας είναι η πρώτη μελέτη που παρέχει τόσο τη μάζα όσο και την έκταση αυτού που φαίνεται να είναι μια συλλογή κυρίως μαύρων τρυπών στο κέντρο ενός σφαιροειδούς συμπλέγματος με πυρήνα που έχει καταρρεύσει» είπε ο Βιτράλ.

Πηγές:  Eduardo Vitral et al, Does NGC 6397 contain an intermediate-mass black hole or a more diffuse inner subcluster?, Astronomy & Astrophysics (2020). DOI: 10.1051/0004-6361/202039650 - https://phys.org/news/2021-02-hubble-uncovers-small-black-holes.html - https://www.naftemporiki.gr/story/1691908/sminos-apo-mikres-maures-trupes-entopise-tohubble