Μυκηναϊκές τοιχογραφίες στην Θήβα. Mycenaean frescoes found in Boeotian Thebes

Ένα μικρό τμήμα τοιχογραφίας όπου απεικονίζεται κυνήγι ελαφιών μέσα σε τοπίο αποτελεί την πρώτη ένδειξη ότι η ανασκαφική ομάδα του καθηγητή Βασίλη Αραβαντινού εντόπισε κατάλοιπα του κεντρικού ανακτορικού συγκροτήματος (Καδμεία) της αρχαίας Θήβας.

Το εύρημα ήρθε στο φως σε βάθος 5,5 μέτρων, Mosaic from Thebes dating to the 4th century AD [Credit: Boiotiki Ora]

Η ανασκαφή πραγματοποιήθηκε σε απαλλοτριωμένο οικόπεδο της οδού Αντιγόνης και το εύρημα ήρθε στο φως σε βάθος 5,5 μέτρων όπου η αρχαιολογική σκαπάνη συνάντησε στρώμα καταστροφής των μυκηναϊκών χρόνων. Μαζί άλλωστε, όπως λέει ο δρ. Βασίλης Αραβαντινός με αρχαιολογική θητεία 30 χρόνων στη Θήβα ως έφορος Αρχαιοτήτων και ειδικός στη μελέτη των πινακίδων Γραμμικής Β γραφής ήρθαν στο φως και πολλά κεραμικά, σκεύη κλπ. πάντα της Μυκηναϊκής εποχής.

Ερείπια Καδμείου ανακτόρου (Δωμάτια των πίθων) στη συμβολή των οδών Πινδάρου & Αντιγόνης.

Τον επόμενο χρόνο έτσι η ανασκαφή θα προχωρήσει ακόμη βαθύτερα, καθώς οι επιχώσεις στην περιοχή αυτή είναι τεράστιες. Ο στόχος είναι να εντοπισθεί το Αρχείο του ανακτόρου, που είναι πιθανόν να κρύβεται εκεί. Πλησίον άλλωστε βρίσκεται το περίφημο «Δωμάτιο του Θησαυρού» και ακριβώς απέναντι το λεγόμενο «Δωμάτιο των Πίθων», όπου το 2005 είχε αποκαλυφθεί μεγάλη πινακίδα με συγκεντρωτικές καταγραφές δερμάτων.

Τοιχογραφία Θήβας, 14ου - 13ου αι. π.Χ, Women Procession Fresco from Thebes.

Επιπλέον, παρά τις 300 πινακίδες και τα 60 ενεπίγραφα σφραγίσματα, που έχουν βρεθεί ως σήμερα σε διάφορα σημεία της ακρόπολης, το κεντρικό αρχείο του ανακτόρου δεν έχει ακόμη εντοπισθεί. Ανασκαφικές τομές έγιναν επίσης στην λεγόμενη Οπλοθήκη του ανακτόρου, όπου παλαιότερα είχαν αποκαλυφθεί μεγάλες πινακίδες και αντικείμενα από ελεφαντόδοντο. Εφέτος όμως στην πρώτη έρευνα εντοπίσθηκαν μόνον τοίχοι της Μυκηναϊκής εποχής και πολύ μικρά κομμάτια ελεφαντόδοντου.

The destruction layer of the Mycenaean palace [Credit: Boiotiki Ora]

Πολύ πριν από τα μυκηναϊκά ευρήματα ωστόσο και σε βάθος μόλις 1,5 μέτρου ήρθε στο φως ένα ψηφιδωτό της παλαιοχριστιανικής εποχής. Κεφαλόποδα, ψάρια, κοχύλια απεικονίζονται στο ψηφιδωτό που έχει κόγχες στις δύο στενές άκρες του. Μία μικρή δεξαμενή ή πιθανότατα μία κρήνη, καθώς η κατασκευή δεχόταν νερό θα μπορούσε να είναι το σύνολο, που χρονολογικά ανάγεται στον 4ο ή 5ο μ. Χ. αιώνα, όπως επισημαίνει ο ανασκαφέας. Άλλωστε σε μικρή απόσταση από την οδό Αντιγόνης όπου γίνεται η έρευνα, συγκεκριμένα στην οδό Πινδάρου και στο οικόπεδο Σταμάτη έχουν εντοπισθεί παλαιότερα παρόμοια ψηφιδωτά.

Έξι εβδομάδες διήρκεσαν οι ανασκαφές υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας και σε συνεργασία με τη Θ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων ενώ το ιδιαίτερο ενδιαφέρον φέτος ήταν η συμμετοχή εθελοντών αρχαιολόγων από δέκα χώρες ανεβάζοντας έτσι τον αριθμό των μελών της ερευνητικής ομάδας στα 30 άτομα.

«Η ανακτορική Θήβα ήταν ένα πολυδύναμο εργαστήριο όπου όλοι οι τομείς των καινοτόμων τεχνολογιών και ιδεολογιών αναπτύσσονταν αδιαλείπτως επί 200 χρόνια!» λέει εξάλλου ο κ. Αραβαντινός πιστεύοντας, ότι μένει πολλά ακόμη να αποκαλυφθούν.

 

Άστρα που χορεύουν χούλα χουπ! Spitzer Discovers Young Stars With a 'Hula Hoop'

Καλλιτεχνική απεικόνιση του αστρικού συστήματος που μοιάζει να χορεύει μέσα στον κοσμικό δίσκο στον οποίο βρίσκεται. In this artist's impression, a disk of dusty material leftover from star formation girds two young stars like a hula hoop. As the two stars whirl around each other, they periodically peek out from the disk, making the system appear to "blink" every 93 days. Credit: NASA/JPL-Caltech

Ένα σπάνιο φαινόμενο εντόπισε ομάδα αστρονόμων χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο VLT στη Χιλή. 

Ophiuchus constellation map

Στον αστερισμό του Οφιούχου, σε απόσταση περίπου 500 ετών φωτός από εμάς, οι ερευνητές εντόπισαν ένα νεαρό αστρικό σύστημα που αποτελείται από τρία άστρα τα οποία βρίσκονται ακόμη σε φάση ανάπτυξης. Το σύστημα ονομάστηκε YLW 16A και το πιο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του είναι ότι τα άστρα κινούνται εντός ενός κοσμικού δίσκου που δημιουργήθηκε από τα υπολείμματα της ύλης από την οποία σχηματίστηκε η αστρική τριπλέτα.

Τα άστρα κατά την κίνησή τους μέσα στον δίσκο μοιάζουν σαν να... χορεύουν χούλα χουπ και κάθε 93 ημέρες βγαίνουν για λίγο από το «διαστημικό στεφάνι» και εισέρχονται ξανά σε αυτό. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι από τον κοσμικό δίσκο θα προκύψουν πλανήτες και άλλα σώματα και θα δημιουργηθεί ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον ηλιακό σύστημα. Η ανακάλυψη θα δημοσιευθεί στην επιθεώρηση «Astronomy & Astrophysics». 

Αύγουστος στη Λογοτεχνία. August in Literature

Κολάζ του Οδυσσέα Ελύτη, Ο Κούρος (1978).

Αυτός ο αγέρωχος μήνας Αύγουστος…

Φρικώδης του μεγάλου θέρους αναφώνηση

ο τέττιγας* που γίνεται ελέφαντας κοινοτοπίας

προβοσκίδα η υπνώττουσα σκιά μες στο χορτάρι

τις νύχτες τρέχουν οι κομήτες που δεν είδαμε

διάττοντες πότε – πότε χαλαλίζουν το φως από πλήξη

κανένα σχίσμα δεν υπήρξε τρομερότερο -:

ειν’ ο άνθρωπος και η φύση.

Ας αυτοσχεδιάζουμε ας πίνουμε καφέδες κάνοντας: Α!…

*τέττιγας= τζιτζίκι

Νίκος Καρούζος, «Φωνασκία του αίματος», Τα ποιήματα, τ. Β’, Ίκαρος

 Henri Matisse, Les Persiennes, Détail, The Shutters, Detail, 1919.

Πίσω απ’ τις γρίλιες είναι το μεγάλο μεσημέρι.

Τα σκόρπια σπίτια κάτασπρα, κ’ ένα κόκκινο

κάτω απ’ το λόφο. Λίγο πιο πάνω, ξέρουμε,

είναι η μεγάλη ασβεστωμένη μάντρα. Από κει

κατεβαίνει η δροσιά προς τους ευκάλυπτους, κ’ ένα άρωμα

από σάπια ροδάκινα σωριασμένα στο δρόμο.

Άξαφνα τα τζιτζίκια σώπασαν. Δυο ηλιοκαμένα σώματα

στ’ άσπρα σεντόνια. Βγάλε και το δαχτυλίδι σου –

μου πιάνει ένα δικό μου χώρο στο μικρό σου δάχτυλο.

Γιάννης Ρίτσος, «Μεσημέρι Αυγούστου», Ποιήματα, τ. 4^ος, Κέδρος

Vincent Van Gogh, Soleil du Midi, Sun of the South, 1888.

Ὁ ἡλιοφόρος Ἰούλιος λίγος,

ὁ εὔγευστος Αὔγουστος ἐλάχιστος

καὶ πότε κιόλα ὁ σιγαλὸς Σεπτέμβριος.

Πρὸς τὸ κενὸ καλπάζοντας

νὰ κρατηθεῖς, ἀπὸ ποῦ

νὰ φύγεις,

κλειδί—κλαδί δὲν ἔχει ὁ χρόνος λεῖος, ἀπότομος

κάθε στιγμὴ του γκρεμὸς — πῶς νὰ σώσεις

τὴν ἀστραπὴ τὴ ζωή σου

—μ' ἕνα ποίημα, μ' ἕνα παιδί,

μ' ἕνα ἄγαλμα στὸ μουσεῖο;

Μία, δύο καὶ τρεῖς φορὲς κι ἑκατοντάδες

κι ἂν ἔρθει ὁ Ἰούλιος

κι ὁ Αὔγουστος ἂν ἔρθει πάλι

στὸ θάνατό σου θὰ σ' ἐγκαταλείψουν

ποὺ λίγο-λίγο, καθημερινὸς σ’ ἔχει κερδίσει, ὅσα

φιλιὰ κι ὅσα φτερὰ

μέσα τους κι ἂν ἐπρόφτασες νὰ θησαυρίσεις.

Λένα Παππά, Ιούλιος-Αύγουστος

Κολάζ του Οδυσσέα Ελύτη, TO MHNYMA (1968). Το κολάζ υπομνηματίζει ο ίδιος ο Ελύτης στο προλογικό του σημείωμα για το βιβλίο Το δωμάτιο με τις εικόνες (σ. 8): "H κόρη – άγγελος· ένας άγγελος θηλυκός σε όλη του τη δόξα· με φτερούγες από κάτι άλλο, που η ζωή δε μας το είχε προσφέρει ως τότε: φτερούγες από θαλασσινά όστρακα. Ναι, αυτό ήταν. Να σημάνει ο συναγερμός των φυσικών στοιχείων· ο μετεωρισμός τους στον αιθέρα της φαντασίας· και το κατακάθισμά τους σε μια διαφορετική, απρόβλεπτη, μη ωφελιμιστική (επιμένω σ’ αυτό) επανασύνθεση. "

«Και σε θραύσμα Βρισηίδας βρίσκεται και σε κοχύλι Ευρίπου

εκείνο που εννοώ. Θέλει να ‘χει άγριες πείνες άπνοιας

ο Αύγουστος για να ζητάει μελτέμι

ώστε στο φρύδι ν’ αφήνει λίγο αλάτι και

στον ουρανό ένα μπλε που τ’ όνομά του μέσα στα πολλά τ’ ακούς ευώνυμο

στο βάθος όμως είναι μπλε Ιουλίτας…»

Οδυσσέας Ελύτης, Δυτικά της λύπης

Γιάννης Τσαρούχης, Αύγουστος, 1972.

«Οι δυνάμεις που απαιτούνται για να ολοκληρωθεί ένα καρπούζι τον

Αύγουστο είναι κατά πολύ ανώτερες απ’ τις άλλες που συντρέχουν

για να συντελεστεί ένα κακούργημα σε οποιαδήποτε στιγμή του χρόνου»

Οδυσσέας Ελύτης, Εκ του πλησίον

Κολάζ του Οδυσσέα Ελύτη, ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΟΣΠΗΛΙΑ (1978). Αυτό το κολάζ, όπου ο Άγγελος “εποπτεύει” μια γυμνή κόρη που στρώνει την θαλασσοϋφαντη πετσέτα της σε μια θαλασσοσπηλιά, επιβεβαιώνει την Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα στην εκτίμησή της για τις συνεικόνες του ποιητή: “Για τον Ελύτη το κολάζ είναι μια εναλλακτική γλώσσα της αποκάλυψης. Στα συντακτικά στοιχεία του, είτε προέρχονται από φωτογραφίες είτε από έργα τέχνης, σταχυολογούμε το ευρετήριο του φανταστικού μουσείου του ποιητή. Ένα φανταστικό μουσείο όπου συνοικούν χρώματα, πίνακες ζωγραφικής, ερατεινά και μελλέφηβα σώματα κοριτσιών και αγγέλων, πτυχές κυμάτων και χιτώνων…”

«…Αχ ομορφιά συ θα με παραδώσεις καθώς ο Ιούδας

θα ‘ναι νύχτα κι Αύγουστος.

Πελώριες άρπες πού και πού

θ’ ακούγονται και

με το λίγο της ψυχής μου κυανό η Όξω Πέτρα μεσ’ απ’ τη μαυρίλα

θ’ αρχίσει να αναδύεται…»

Οδυσσέας Ελύτης, Τα ελεγεία της Οξώπετρας

Λουκία Νικολαίδου, Γυμνό, 1933-37.

«…Κι η μέρα χώριζε από το κορμί σου, ανέβαινε, άνοιγε,

μεγάλη ευχή πάνω στα ηλιοτρόπια

Τι ξέρει τώρα ο τζίτζικας από την ιστορία που άφησες, τι ξέρει ο γρύλος

η καμπάνα του χωριού που ανοίγεται στον άνεμο

η κάμπια, ο κρόκος, ο αχινός, το αλφάκι του νερού

μυριάδες στόματα φωνάζουνε και σε καλούν

έλα λοιπόν από την αρχή να ζήσουμε τα χρώματα

ν’ ανακαλύψουμε τα δώρα του γυμνού νησιού

ρόδινοι και γαλάζιοι τρούλοι θ’ αναστήσουν το αίσθημα

γενναίο σαν στήθος το αίσθημα έτοιμο να ξαναπετάξει

έλα λοιπόν να στρώσουμε το φως

να κοιμηθούμε το γαλάζιο φως στα πέτρινα σκαλιά του Αυγούστου…»

Οδυσσέας Ελύτης, Προσανατολισμοί

Paul Delvaux, Chrysis, 1967.

 «…Σαν να μόνο τα ονειρεύεται η Σελήνη

μα πραγματικά τα βλέπει εκείνη.

Και την ώρα που κλαίμε ή τα μάτια κλείνουμε να φανταστούμε τι

γραμμένο ακόμη απομένει κατακέφαλά μας να βρει

αναστεναγμός ακούγεται άλλος

κι από κει που πηγάζουνε οι ροδώνες

μια δροσιά μυριστική με συνοδεία κιθάρας χύνεται.

Ποταμός του Αυγούστου μες στις πεδιάδες.

Πού και πού επιπλέον σπίτια και συστάδες ανθρώπων που μισούνται

κι ερωτεύονται κάτω από τις φιστικιές ανάβουν

τα πάλαι ποτέ φιλιά

ξανά και ξανά στις μύτες των ποδιών ο ίδιος όρκος

και τα ίδια εναντίον της μοίρας λόγια πικρά…»

Οδυσσέας Ελύτης, Το φωτόδεντρο και η 14η ομορφιά

Κολάζ του Οδυσσέα Ελύτη.

«… Έλα λοιπόν από την αρχή να ζήσουμε τα χρώματα/ ν’ ανακαλύψουμε τα δώρα του γυμνού νησιού/ ρόδινοι και γαλάζιοι τρούλοι θ’ αναστήσουν το αίσθημα/ γενναίο σαν στήθος το αίσθημα έτοιμο να ξαναπετάξει/ έλα λοιπόν να στρώσουμε το φως/ να κοιμηθούμε το γαλάζιο φως στα πέτρινα σκαλιά του Αυγούστου…»

Οδυσσέας Ελύτης, Προσανατολισμοί

Γιάννης Τσαρούχης, Έρως με φολιδωτά φτερά, 1938.

Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά

Κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά

Αύγουστε μήνα και Θεέ σε σέναν ορκιζόμαστε

Πάλι του χρόνου να μας βρεις στο βράχο να φιλιόμαστε

Απ΄την Παρθένο στον Σκορπιό χρυσή κλωστή να ράψουμε

Κι έναν θαλασσινό σταυρό στη χάρη σου ν΄ανάψουμε

Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά

Κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά.

Οδυσσέας Ελύτης, Ο Αύγουστος, Τα Ρω του Έρωτα, εκδ. Ίκαρος. 

Η αρχαία πόλη στο Χόρτο Μαγνησίας, The ancient town in Horto

Τα αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν έρθει στο φως στην περιοχή του Χόρτου θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό, μέσω των φωτογραφικών στιγμιότυπων που θα εκτεθούν με πρωτοβουλία της ΙΓ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Γ. Αγγελίνη - Πίας Χατζηνίκου» και του Αναπτυξιακού Συλλόγου Χόρτου.

Συνοπτική αποτύπωση των ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα στην περιοχή του Χόρτου, αποκαλύπτοντας μια σημαντική αρχαία πόλη, που κατά ορισμένους ταυτίζεται με τα Σπάλαυθρα, αποτελεί η παραπάνω πρωτοβουλία, που έχει ως στόχο να αναδείξει το μακραίωνο παρελθόν της συγκεκριμένης περιοχής.

Οι πρώτες αρχαιολογικές έρευνες πραγματοποιήθηκαν ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα και συνεχίστηκαν σποραδικά μέχρι σήμερα. Τη δεκαετία του 1980 ανασκάφτηκαν τέσσερις τάφοι στο χώρο που σήμερα βρίσκεται το υπαίθριο θέατρο του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Γ. Αγγελίνης - Πία Χατζηνίκου».

Την τελευταία πενταετία με αφορμή την οικοδομική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στην περιοχή, ανασκάφηκε τμήμα της αρχαίας πόλης και εντοπίστηκαν κυρίως κατοικίες της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου (2ος αι. π.Χ. – 2ος αι. μ.Χ.). Γενικότερα πρόκειται για μια αρχαία πόλη που κατοικήθηκε από την Αρχαϊκή Εποχή (7ος αι. π.Χ.) μέχρι και την ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο (4ος αι. μ.Χ.) ενώ υπάρχουν ενδείξεις για κατοίκηση και κατά την βυζαντινή περίοδο.

Στο λόφο «Πύργος» είχαν εντοπιστεί ήδη κατά το παρελθόν ερείπια αρχαίας πόλης με κατοίκηση πιθανόν από τους αρχαϊκούς χρόνους έως και τη ρωμαϊκή εποχή. Αναθηματικές και επιτύμβιες στήλες είναι γνωστές από την περιοχή ήδη από τις αρχές του 20ου αι.

Τη δεκαετία του ’60 είχε εντοπισθεί μικρός ναΐσκος μεταβυζαντινής περιόδου, ενώ τη δεκαετία του ’70 είχαν ανασκαφεί τάφοι της ελληνιστικής εποχής. Στα ιδιαίτερα ευρήματα της περιοχής συγκαταλέγεται ένας κυλινδρικός σφραγιδόλιθος από Ορεία Κρύσταλλο που χρονολογείται στην Αρχαϊκή περίοδο. Πρόσφατα με αφορμή την οικοδομική δραστηριότητα στην περιοχή, ανασκάφηκαν τμήματα του ελληνιστικού και ρωμαϊκού οικισμού.

«Παρότι το αρχαιολογικό υλικό από τις ανασκαφές δεν έχει βοηθήσει μέχρι σήμερα στην ταύτιση της αρχαίας πόλης, έχει ήδη συμβάλει σημαντικά στην κατανόηση της κατοίκησης στην περιοχή και στη χερσόνησο του Πηλίου γενικότερα», υπογραμμίζει ο αρχαιολόγος της ΙΓ΄ Εφορείας, Κώστας Βουζαξάκης.

Τα ευρήματα και η πορεία των αρχαιολογικών ερευνών αποτυπώνονται στην έκθεση που εγκαινιάζεται την Παρασκευή 2 Αυγούστου στις 19:00, στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Γ. Αγγελίνης - Πία Χατζηνίκου» στο Χόρτο.

Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 18 Αυγούστου και θα είναι επισκέψιμη καθημερινά από τις 18:00 έως τις 20:00.

H κοσμική... μεζούρα, ‘Starquakes’ Used To Size Up Exoplanet

Καλλιτεχνική απεικόνιση του HD 52265 και του γίγαντα αερίου που βρίσκεται σε τροχιά γύρω του. Οι αναλύσεις των ταλαντώσεων του άστρου επέτρεψαν στους επιστήμονες να κάνουν διάφορες μετρήσεις για τα δύο σώματα. A team of researchers has devised a way to measure the internal properties of stars -- a method that offers more accurate assessments of their orbiting planets. The researchers examined HD 52265 and a single planet in the star's orbit. This is an artistic rendering of HD 52265 and its orbiting Jupiter-like planet. Credit: MPI for Solar System Research/Mark A. Garlick

Το φαινόμενο των αστρικών ταλαντώσεων ανακαλύφθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και αποτέλεσε τη βάση για τον κλάδο της ηλιακής σεισμολογίας, τη μελέτη της κίνησης και της μεταφοράς θερμότητας μέσα και γύρω από τα άστρα. Ερευνητές στη Γερμανία κατάφεραν αναλύοντας αστρικές ταλαντώσεις να ανακαλύψουν στοιχεία και για ένα πλανήτη εξέλιξη που αναμένεται να ανοίξει νέους δρόμους στην διαστημική εξερεύνηση.

H ανακάλυψη

Researchers examined HD 52265 and a single planet in the star’s orbit using the COROT space telescope, above, part of a space mission led by the French Space Agency in conjunction with the European Space Agency. (Credit: CNES/D. Ducros)

Οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα που έχει καταγράψει το διαστημικό παρατηρητήριο COROT από ένα πλανήτη και το μητρικό του άστρο. Πρόκειται για το άστρο HD 52265 που βρίσκεται σε απόσταση 90 ετών φωτός από εμάς στον αστερισμό του Μονόκερου. Το HD 52265 ανήκει στο ίδιο είδος άστρων με τον Ήλιο, έχει παρόμοιο μέγεθος με αυτόν αλλά είναι πολύ νεότερο αφού υπολογίζεται ότι έχει ηλικία 2,1-2,7 δισ. ετών. Μέχρι στιγμής έχει εντοπιστεί να κινείται γύρω από το HD 52265 ένας πλανήτης. Αναλύοντας τις αστρικές ταλαντώσεις οι ερευνητές υπολόγισαν την ταχύτητα περιστροφής του άστρου.

Η ταχύτητα περιστροφής είναι παράγοντας που παίζει καθοριστικό στα φαινόμενα που παράγονται σε ένα άστρο. Κατάφεραν επίσης να υπολογίσουν το μέγεθος του πλανήτη. Πρόκειται για ένα γίγαντα αερίου με μάζα 1,85 φορές μεγαλύτερη από αυτή του Δία. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «PNAS».