Τελετές ανθρωποθυσίας στα Μινωικά Χανιά. Possible evidence of human sacrifice at Minoan Chania

Η θυσία της Πολυξένης. (Αττικός μελανόμορφος αμφορέας, περί το 550 π.Χ., Βρετανικό Μουσείο. The sacrifice of Polyxena by the triumphant Greeks (Attic black-figure Tyrrhenian amphora, ca. 570-550 BC).

Η σύγχρονη πόλη των Χανίων, η αρχαία Κυδωνία των προϊστορικών και ιστορικών χρόνων, κρύβει πολλά στα αρχαία της χώματα. Ενίοτε και στοιχεία για τελετουργίες που έγιναν χιλιάδες χρόνια πριν και οι οποίες περιλάμβαναν θυσίες όχι μόνον ζώων, αλλά και ανθρώπων.

Η σύγχρονη πόλη των Χανίων θεωρείται ότι είναι ιδρυμένη πάνω στη μινωική Κυδωνία ή ku-do-ni-ja των πινακίδων της Γραμμικής Β΄ γραφής. Η παράδοση αναφέρει ότι ήταν μία από τις τρεις πόλεις που ίδρυσε ο Μίνως στην Κρήτη (Διόδωρος V, 78.2). Οι ανασκαφές των τελευταίων τριάντα χρόνων έχουν φέρει στο φως αρκετά λείψανα του μινωικού οικισμού στον παραλιακό λόφο "Καστέλλι" και στην γειτονική συνοικία "Σπλάντζια", σε δύο σημεία στην καρδιά της Παλιάς Πόλης. Excavations at the Minoan palatial centre of Kydonia in the in Kastelli-quarter in Chania, Crete. The soil beneath the modern city of Chania, Crete, the ancient city of Kydonia, hides many secrets, including human sacrifices it seems. This is, at least, what is indicated by the skull of a young girl dating from around 1280 BC, which was found in pieces, alongside skulls of animals, during an excavation at the Kastelli Hill, in the Old City of Chania. Primary finds from the dig on the site were brought to light back in 2007, while news on the subject first appeared in press in 2010. However, a general ‘image’ of the site begins to emerge only now. Credit: Moonik.WikiCommons

Αυτό τουλάχιστον μαρτυρά το κρανίο ενός νεαρού κοριτσιού, που χρονολογείται γύρω στα 1280 π.Χ. και το οποίο βρέθηκε διαμελισμένο, μαζί με άλλα κρανία ζώων, στον λόφο του Καστελιού στην Παλιά Πόλη των Χανίων. Τα πρώτα ευρήματα είδαν το φως το 2007, ενώ η είδηση πρωτοεμφανίστηκε δειλά το 2010. Ωστόσο η εικόνα μόλις τώρα αρχίζει να ξεκαθαρίζει.

Κατά την κηδεία του Πάτροκλου ο Αχιλλέας έσφαξε πάνω στον τάφο του δώδεκα Τρώες αιχμαλώτους. (Όμηρος, Ιλιάδα, Ψ΄175-176).  Η εικόνα της θυσίας προέρχεται από ετρουσκική τοιχογραφία. Human Sacrifice Offered by Achilles to the Shade of Patroklos. From an Etruscan wall-painting.

«Θεωρούμε ότι πρόκειται για μια τελετή με θυσίες ζώων και μιας γυναίκας, τα οστά των οποίων βρέθηκαν διαμελισμένα κάτω από πέτρες. Ακόμα δεν έχουμε καταλήξει στα τελικά συμπεράσματα γιατί χρειάζεται πολύ προσεκτική μελέτη των οστών, καθώς τα τελευταία ευρήματα, όπως το κρανίο της κοπέλας που ανασυνθέτουμε τώρα, προέκυψαν πολύ πρόσφατα. Μελετάμε τα συμπεράσματα για να είναι έτοιμα τον Οκτώβριο, οπότε θα συμμετάσχουμε στο συνέδριο που θα γίνει στο Μιλάνο και θα έχει ως θέμα τις ανθρωποθυσίες. Εκεί το εύρημα των Χανίων θα αποτελεί την κύρια ομιλία», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Μαρία Ανδρεαδάκη - Βλαζάκη, διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, ανασκαφέας του εντυπωσιακού ευρήματος στον λόφο Καστέλι των Χανίων, θέση που μαζί με τη γειτονική συνοικία Σπλάντζια αντιπροσωπεύουν όλες τις χρονολογικές φάσεις του μινωικού πολιτισμού. Εκεί ανακαλύπτεται και το σημαντικότερο μινωικό ανακτορικό κέντρο της δυτικής Κρήτης.

«Τα Χανιά είναι μια σύγχρονη πόλη, χτισμένη πάνω σε μινωικό ανακτορικό κέντρο, εφάμιλλο της Κνωσού, της Φαιστού, των Μαλίων, της Ζάκρου. Το κέντρο όμως αυτό δεν μπορεί να αναδειχτεί, όπως συμβαίνει με τα υπόλοιπα ανάκτορα που βρίσκονται σε ελεύθερους χώρους. Ωστόσο, έχει κι αυτό τη γοητεία του», συμπληρώνει για τα Χανιά, μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης, ο αστικός ιστός της οποίας ξεκινάει ήδη από την 4η χιλιετία π. Χ. «Οι αρχαιότητες των Χανίων είναι γνωστές σε εμάς τους Κρητικούς, όχι όμως και στον πολύ τον κόσμο. Ξεκίνησαν να βλέπουν το φως κυρίως μετά τα μέσα του 20ού αιώνα και ειδικά προς τις τελευταίες δεκαετίες, με τη στενή παρακολούθηση όλων των εκσκαφών και των δημοτικών έργων από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Μάλιστα, σε ένα από αυτά τα έργα βρέθηκαν πινακίδες Γραμμικής Β γραφής με αναφορές στον Δία και στον Διόνυσο, που πιστοποίησαν για πρώτη φορά τη λατρεία του Διονύσου στη μινωική Ελλάδα», εξηγεί.

Από τη μινωική εγκατάσταση στην πόλη των Χανίων (αρχαία Κυδωνία). Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο ΚΕ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (φωτ. ΑΠΕ-ΜΠΕ).

Στοιχεία για τα παραπάνω, καθώς και όλα τα άλλα θαυμαστά που κρύβει η γη των Χανίων, έδωσε η ίδια πρόσφατα με τη διάλεξή της «Τα Χανιά στα Μινωικά Χρόνια», που πραγματοποιήθηκε στον Σύλλογο των Ελλήνων Αρχαιολόγων. Όπως αναφέρθηκε, η εύρεση των οστών, ανθρωπίνων και μη, σε τμήμα εξωτερικής αυλής, που από ό,τι φαίνεται γειτνίαζε με ανακτορικό συγκρότημα της Κυδωνίας στη μορφή που είχε στη μυκηναϊκή περίοδο (1375-1200 π.Χ.), ήταν από τις πιο εντυπωσιακές στιγμές της συστηματικής ανασκαφής, η οποία συνεχίζεται από το 2005 από την ΚΕ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, σε συνεργασία με το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και το Ινστιτούτο της Δανίας.

Τα σημαντικότερα ευρήματα ήλθαν στο φως μόλις στην ανασκαφή του 2012, όταν οι έρευνες προχώρησαν και σε ανεξερεύνητες περιοχές. «Σιγά-σιγά άρχισαν να αποκαλύπτονται οι πρώτοι λίθοι σε δύο μεγάλες συστάδες που υποδήλωναν την ύπαρξη οστών από κάτω. Με την αφαίρεσή τους, εμφανίστηκαν τα πρώτα οστά σε πυκνή συγκέντρωση, γεγονός που σήμαινε ότι βρισκόμαστε στην καρδιά της απόθεσης. Αρχικά στο δυτικό τμήμα ήρθαν στο φως πολλά οστά από αίγαγρους, νεαρούς χοίρους, αιγοπρόβατα και αγελάδα. Στο ανατολικό τμήμα, κάτω από τους τοποθετημένους λίθους, αποκαλύφθηκε αυτό που αναμέναμε, χωρίς να το πιστεύουμε ότι πράγματι θα το βρούμε: το κρανίο της νεαρής κοπέλας, ανάμεσα σε κρανία ζώων, όχι όμως ακέραιο. Ήταν διαμελισμένο όπως όλα τα υπόλοιπα οστά: ανοιγμένο ακριβώς από τις ραφές, με ισχυρό χτύπημα στο μέτωπο και διασκορπισμένο», σημείωσε η κ. Βλαζάκη.

Charles Le Brun, The Sacrifice of Polyxena, 1647

Η ίδια θεωρεί ότι το εύρημα δεν πρέπει να μας παραξενεύει. «Η ελληνική μυθολογία διαθέτει πολλά παραδείγματα εξαγνιστικών θυσιών παρθένων, σε μια προσπάθεια της κοινωνίας να αντιμετωπίσει μεγάλη συμφορά, σε περιόδους λοιμών και λιμών ή πριν από μία πολεμική σύρραξη», επισημαίνει. Σύμφωνα μάλιστα με τον τοπικό μύθο, το ίδιο συνέβη και στην κόρη του ιδρυτή της πόλης Κύδωνα, την Ευλιμένη, η οποία θυσιάστηκε ως παρθένα στους ήρωες της χώρας.

Όσο για την πρώτη «ανάγνωση» του ευρήματος, η ανασκαφέας επιχειρεί μια ερμηνεία, γνωρίζοντας καλά, όπως λέει, ότι μπορεί να διαψευστεί, όπως συμβαίνει συχνά στην αρχαιολογική επιστήμη. «Η εκτεταμένη καταστροφή που παρατηρείται σε κρητικές θέσεις την ίδια ακριβώς εποχή, συνδέεται συχνά με ισχυρό σεισμό.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα εμφανή ίχνη ενός μεγάλου σεισμού, που κατέστρεψε και έκαψε το ανακτορικό συγκρότημα αλλά και που ταυτόχρονα διέσωσε μέχρι σήμερα τις αρχαιότητες, φαίνεται να συνδέονται με τελετουργίες προς τους χθόνιους θεούς σε μια προσπάθεια να τους εξευμενίσουν και να προλάβουν το κακό για το οποίο είχαν προμηνύματα, αλλά που δεν το απέφυγαν τελικά», καταλήγει.

Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ

Το αρχαιότερο «κάμπινγκ». 300,000-Year-Old Hearth Found In Qesem Cave; Ancient ‘Campfire’ Sheds Light On Human Culture

H εστία φωτιάς που εντοπίστηκε στο σπήλαιο Qesem και γύρω από την οποία μαζεύονταν οι άνθρωποι πριν από 300 χιλιάδες έτη. An arrow points to the Qesem Cave hearth, where hominins may have tended to fires as early as 300,000 years ago. Credit: Weizmann Institute

Το αρχαιότερο εύρημα κοινωνικής συνάθροισης γύρω από μια φωτιά ανακάλυψαν αρχαιολόγοι σε μια σπηλιά στο Ισραήλ. Η εστία φωτιάς γύρω από την οποία κάθονταν οι μακρινοί μας πρόγονοι έχει ηλικία 300 χιλιάδων ετών και δημιουργεί νέα δεδομένα για την ανάπτυξη των κοινωνικών δεσμών του ανθρώπου.

Η ανακάλυψη

Excavators took a chunk of sediment from the Qesem Cave's 300,000-year-old hearth and cut it into thin slices to examine under a microscope. This scan shows burnt bone and rock fragments within the gray ash residue. Credit: Weizmann Institute

Οι αρχαιολόγοι εντόπισαν την εστία διαμέτρου δύο μέτρων στο σπήλαιο Qesem που βρίσκεται περίπου 20 χλμ ανατολικά του Τελ Αβίβ. Τα ευρήματα που εντοπίστηκαν κοντά στην εστία (εργαλεία) αλλά και τα διαφορετικά στρώματα στάχτης υποδεικνύουν ότι η σπηλιά χρησιμοποιούνταν ως καταφύγιο κυνηγών ή περιστασιακής διαμονής ανθρώπων οι οποίοι περνούσαν χρόνο γύρω από τη φωτιά.

«Τα ευρήματα μας ταξιδεύουν στην εποχή που ο άνθρωπος άρχισε να χρησιμοποιεί τη φωτιά τόσο για να μαγειρέψει όσο και ως σημείο κοινωνικής συνάθροισης. Τα ευρήματα δείχνουν επίσης ότι πριν από 300 χιλιάδες χρόνια η γνωσιακή και κοινωνική ανάπτυξη του ανθρώπου βρισκόταν σε εντυπωσιακά υψηλά επίπεδα» αναφέρει η Ρουθ Σαχάκ-Γκρος, του Ινστιτούτου Επιστημών Weizman, επικεφαλής των ερευνητών. Σύμφωνα με τους ερευνητές η κατασκευή αυτής της εστίας απαιτούσε υψηλό επίπεδο νοημοσύνης.

Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Journal of Archaeological Science» και ανάμεσα στα άλλα εγείρει ζήτημα για την παρουσία του Homo sapiens από τον οποίο καταγόμαστε. Σύμφωνα με τη κρατούσα θεωρία αυτός έκανε την εμφάνιση του στην Αφρική πριν από 200 χιλιάδες έτη. Όμως η παρουσία ανθρώπων με υψηλή νοημοσύνη και κοινωνικότητα 100 χιλιάδες χρόνια νωρίτερα και μάλιστα σε άλλη περιοχή δημιουργεί νέα δεδομένα που χρήζουν απαντήσεων από την επιστημονική κοινότητα.

Οι δίδυμοι μαθουσάλες του Σύμπαντος, Hubble Views Double Quasar QSO 0957+561

Στο κέντρο της εικόνας βρίσκονται τα δύο πανάρχαια κβάζαρ που γεννήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα με το Σύμπαν. In this new Hubble image two objects are clearly visible, shining brightly. When they were first discovered in 1979, they were thought to be separate objects — however, astronomers soon realised that these twins are a little too identical! They are close together, lie at the same distance from us, and have surprisingly similar properties. The reason they are so similar is not some bizarre coincidence; they are in fact the same object. These cosmic doppelgangers make up a double quasar known as QSO 0957+561, also known as the "Twin Quasar", which lies just under 14 billion light-years from Earth. Quasars are the intensely powerful centres of distant galaxies. So, why are we seeing this quasar twice? Some 4 billion light-years from Earth — and directly in our line of sight — is the huge galaxy YGKOW G1. This galaxy was the first ever observed gravitational lens, an object with a mass so great that it can bend the light from objects lying behind it. This phenomenon not only allows us to see objects that would otherwise be too remote, in cases like this it also allows us to see them twice over. Along with the cluster of galaxies in which it resides, YGKOW G1 exerts an enormous gravitational force. This doesn't just affect the galaxy's shape, the stars that it forms, and the objects around it — it affects the very space it sits in, warping and bending the environment and producing bizarre effects, such as this quasar double image. This observation of gravitational lensing, the first of its kind, meant more than just the discovery of an impressive optical illusion allowing telescopes like Hubble to effectively see behind an intervening galaxy. It was evidence for Einstein's theory of general relativity. This theory had identified gravitational lensing as one of its only observable effects, but until this observation no such lensing had been observed since the idea was first mooted in 1936. Image: ESA/Hubble & NASA

Η NASA έδωσε στη δημοσιότητα μια νέα εικόνα που τράβηξε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble από δύο κβάζαρ που βρίσκονται κυριολεκτικά στην… αρχή του Κόσμου. Σύμφωνα με τους αστρονόμους τα δύο λαμπρά αντικείμενα γεννήθηκαν αμέσως μετά τη γέννηση του Σύμπαντος.

Αρχαία και φωτεινά

Artistic impression of a quasi stellar object. Image credits: Aurore Simonnet

Τα κβάζαρ είναι μακρινά και λαμπρά αντικείμενα του Σύμπαντος, που το καθένα εκπέμπει ενέργεια εκατοντάδες φορές μεγαλύτερη από έναν γιγάντιο γαλαξία. Πρωτοανακαλύφθηκαν το 1960, όταν οι αστρονόμοι έψαχναν για πολύ ισχυρές ραδιοπηγές. Για αυτόν το λόγο ονομάστηκαν QUAsi-stellAR (ημιαστρικές ραδιοπηγές) ή ημιαστέρες.

Σήμερα ξέρουμε πως δεν έχουν καμιά ομοιότητα με τους αστέρες αν και στις φωτογραφίες μοιάζουν. Η μελέτη τους είναι ιδιαίτερα σημαντική λόγω της εικόνας που σχηματίζουμε για τα αρχαιότερα αντικείμενα του Σύμπαντος.

Δημιουργήθηκαν στο αρχέγονο Σύμπαν και η ηλικία τους συγκρίνεται με αυτή του ίδιου του Σύμπαντος. Αν και υπήρχαν πολλές θεωρίες για την προέλευσή τους η κυρίαρχη επιστημονική άποψη είναι πως τα κβάζαρ είναι πυρήνες γαλαξιών που περιέχουν στο κέντρο τους μια μεγάλη μαύρη τρύπα.

Πανάρχαιο δίδυμο

Τα δύο κβάζαρ που βρίσκονται πολύ κοντά το ένα στο άλλο εντοπίστηκαν το 1979. Λόγω του ότι οι ιδιότητές τους είναι όμοιες με εκπληκτικό και ανεξήγητο τρόπο, οι αστρονόμοι καταλήγουν να μιλούν για ένα και μόνο κοσμικό αντικείμενο.

Το δίδυμο των κβάζαρ έχει λάβει την κωδική ονομασία QSO 0957+561 αλλά είναι περισσότερο γνωστό ως «Δίδυμα Κβάζαρ». Οι υπολογισμοί δείχνουν ότι το δίδυμο βρίσκεται σε απόσταση που προσεγγίζει τα 14 δισ. έτη φωτός γεγονός που σημαίνει ότι είναι εκ των πρώτων αντικειμένων που δημιουργήθηκαν στο Σύμπαν. Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι η Μεγάλη Έκρηξη από την οποία προέκυψε το Σύμπαν συνέβη πριν από 13.8 δισ. έτη.

Τάσος Λειβαδίτης, Πρόσωπα στον Καθρέφτη

Pablo Picasso, Girl Before a Mirror, 1932

Εκείνο το πρωί ξύπνησα με την αίσθηση ότι μες στον ύπνο μου είχα ανακαλύψει επιτέλους τί σημαίνει ευτυχία – μόνο που δε θυμόμουν τί ακριβώς  

Jules Marie Auguste Leroux, The mirror, 1910

τ’ άλλα θα τα μάθαινα αργότερα μέσ’ από σκοτεινούς υπαινιγμούς ή αδιάφορα λόγια και συχνά αναρωτιόμουν: είμαστε τάχα αθώοι αυτού του εγκλήματος;

Félicien Rops, The Sacrifice, 1883

Όμως η νύχτα με δρόμους μοναχικούς και τύψεις φτιάχνει έναν κόσμο ξένο, φανάρια υγρά μέσα στις γάζες των αποστάσεων, άνθρωποι που υπάρχουν και δεν υπάρχουν όπως όλοι μας, πόσα βιβλία αδιάβαστα ακόμα, πόσα κλειδιά ριγμένα στο ποτάμι κι οι νεκροί δεν πέθαναν αλλά τώρα ξέρουν την ώρα και δεν παρουσιάζονται όποτε νά ’ναι.

Leon Gordon, Elegant Man in Mirror, c. 1930

Ο Ιάκωβος έκανε να με κρατήσει, «χάθηκαν όλα» του λέω, «μα αυτό είναι το συναρπαστικό» μου λέει – φίλοι παλιοί απ’ τον καιρό που είχαμε ακόμα την δύναμη να κλαίμε.

Jan van Eyck, The Arnolfini Portrait, 1434

Detail of the convex mirror

Ύστερα μείναμε σιωπηλοί κοιτάζοντας τον καθρέφτη – υπήρχε εκεί κι ένα τρίτο πρόσωπο για το οποίο δεν θα μιλήσουμε ποτέ.

M.C. Escher, Hand with Reflecting Sphere, 1935

Τώρα αν θυμάμαι κάτι απ’ τη ζωή μου είναι δυό τρία ήρεμα βράδια και λίγη μουσική απ’ το ανεκπλήρωτο – κι αυτά τα γλυκά λόγια που λέμε στον εαυτό μας όταν μας έχουν όλοι απαρνηθεί…

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ

Το ποτάμι του υδρογόνου, River of hydrogen flowing through space observed

Στην εικόνα που έδωσαν στη δημοσιότητα οι ερευνητές το ποτάμι του υδρογόνου έχει φτάσει και περικυκλώσει τον γαλαξία NGC 6946 ενώ ένα μέρος του κινείται στους γειτονικούς γαλαξίες. This composite image contains three distinct features: the bright star-filled central region of galaxy NGC 6946 in optical light (blue), the dense hydrogen tracing out the galaxy’s sweeping spiral arms and galactic halo (orange), and the extremely diffuse and extended field of hydrogen engulfing NGC 6946 and its companions (red). The new GBT data show the faintly glowing hydrogen bridging the gulf between the larger galaxy and its smaller companions. This faint structure is precisely what astronomers expect to appear as hydrogen flows from the intergalactic medium into galaxies or from a past encounter between galaxies. Credit: D.J. Pisano (WVU); B. Saxton (NRAO/AUI/NSF); Palomar Observatory – Space Telescope Science Institute 2nd Digital Sky Survey (Caltech); Westerbork Synthesis Radio Telescope

Μάζες υδρογόνου κινούνται στο διαστημικό κενό και τροφοδοτούν τους γαλαξίες με τα απαραίτητα για τη δημιουργία άστρων «καύσιμα». Αυτές οι κοσμικές δομές ονομάζονται «ψυχρές ροές» αλλά είναι πιο γνωστές ως «ποτάμια υδρογόνου». Μέχρι σήμερα δεν είχε επιτευχθεί η οπτική καταγραφή αυτών των πολύ θαμπών και πολύ λεπτών «λωρίδων» αερίου. Αμερικανοί επιστήμονες κατάφεραν για πρώτη φορά να καταγράψουν οπτικά ένα ποτάμι υδρογόνου χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο GBT.

From our vantage point in the Milky Way Galaxy, we see NGC 6946 face-on. The big, beautiful spiral galaxy is located just 10 million light-years away, behind a veil of foreground dust and stars in the high and far-off constellation of Cepheus. From the core outward, the galaxy's colors change from the yellowish light of old stars in the center to young blue star clusters and reddish star forming regions along the loose, fragmented spiral arms. NGC 6946 is also bright in infrared light and rich in gas and dust, exhibiting a high star birth and death rate. In fact, since the early 20th century at least nine supernovae, the death explosions of massive stars, were discovered in NGC 6946. Nearly 40,000 light-years across, NGC 6946 is also known as the Fireworks Galaxy. This remarkable portrait of NGC 6946 is a composite that includes image data from the 8.2 meter Subaru Telescope on Mauna Kea. Composite Image Data - Subaru Telescope (NAOJ) and Robert Gendler; Processing - Robert Gendler

Οι ερευνητές εντόπισαν το ποτάμι στον γαλαξία NGC 6946 που βρίσκεται σε απόσταση 22 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη. Η ανακάλυψη αναμένεται να φωτίσει τη διαδικασία παραγωγής άστρων σε σπειροειδείς γαλαξίες σαν τον δικό μας. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astronomical Journal».

Μαύρη τρύπα «παρενοχλεί» ολόκληρους γαλαξίες, Black Hole Steals Gas From Trillions Of Stars

Στο κέντρο της εικόνας λάμπει το μεγάλο γαλαξιακό σμήνος ενώ με μοβ χρώμα απεικονίζεται το γιγάντιο νέφος που το περιβάλλει. Με το βέλος σημειώνεται η θέση της μελανής οπής ενώ οι δύο κύκλοι είναι οι δύο τρύπες που έχουν δημιουργηθεί στο νέφος. The black hole (white) sits at the center of the galaxy RX J1532. X-ray image (yellow) courtesy NASA/CXC/Stanford/J. Hlavacek-Larrondo et al. Optical image (purple) courtesy NASA/ESA/STScI/M. Postman & CLASH team

Μια πραγματικά εκπληκτική από κάθε άποψη ανακάλυψη έκανε διεθνής ομάδα ερευνητών με επικεφαλής αστρονόμους της NASA. Χρησιμοποιώντας επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια εντόπισε ένα μοναδικό κοσμικό φαινόμενο στα βάθη του Σύμπαντος. Πρόκειται για μια τερατώδη σε μέγεθος και ισχύ μελανή οπή η οποία «παρενοχλεί» ολόκληρους γαλαξίες εμποδίζοντας τη γέννηση τρισεκατομμυρίων άστρων!

Μαύρο… εμπόδιο

Astronomers have used NASA's Chandra X-ray Observatory and a suite of other telescopes to reveal one of the most powerful black holes known. The black hole has created enormous structures in the hot gas surrounding it and prevented trillions of stars from forming. The black hole is in a galaxy cluster named RX J1532.9+3021 (RX J1532 for short), located about 3.9 billion light years from Earth. The image here is a composite of X-ray data from Chandra revealing hot gas in the cluster in purple and optical data from the Hubble Space Telescope showing galaxies in yellow. The cluster is very bright in X-rays implying that it is extremely massive, with a mass about a quadrillion - a thousand trillion - times that of the sun. At the center of the cluster is a large elliptical galaxy containing the supermassive black hole. The large amount of hot gas near the center of the cluster presents a puzzle. Hot gas glowing with X-rays should cool, and the dense gas in the center of the cluster should cool the fastest. The pressure in this cool central gas is then expected to drop, causing gas further out to sink in towards the galaxy, forming trillions of stars along the way. However, astronomers have found no such evidence for this burst of stars forming at the center of this cluster. Image credit: X-ray: NASA/CXC/Stanford/J.Hlavacek-Larrondo et al, Optical: NASA/ESA/STScI/M.Postman & CLASH team

Το φαινόμενο εξελίσσεται στο γαλαξιακό σμήνος RXJ1532 που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 4 δισ. ετών φωτός από τη Γη. Οι αστρονόμοι εντόπισαν εκεί ένα σπάνιο, αν και όχι μοναδικό μέχρι σήμερα φαινόμενο. Το σμήνος έχει μάζα ένα τετράκις εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου ή χίλιες φορές μεγαλύτερη από εκείνη του γαλαξία μας. Το «τυλίγει» ένα κολοσσιαίο νέφος καυτών αερίων που υπό κανονικές συνθήκες θα συμμετείχε στη δημιουργία νέων άστρων στους γαλαξίες του σμήνους. Όμως κάπου… ανάμεσα στο σμήνος και το νέφος φαίνεται ότι υπάρχει μια τερατώδης από κάθε άποψη μελανή οπή που... ταράζει την όλη κοσμική διεργασία.

Οι ερευνητές «είδαν» κάποιους από τους γαλαξίες να περιστρέφονται γύρω από τη μαύρη τρύπα ενώ κάποιοι άλλοι να «λυγίζουν» προς εκείνη εξαιτίας των τρομερών βαρυτικών της δυνάμεων. Εντόπισαν επίσης δύο γιγάντιες τρύπες στο νέφος οι οποίες, όπως πιστεύουν,  είναι προϊόν της επίδρασης της μελανής οπής. Η κάθε τρύπα έχει εύρος όσο περίπου το εύρος του γαλαξία μας.

 Black hole with disc and jets visualization courtesy of ESA.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η παρουσία της μελανής οπής διατηρεί υψηλή τη θερμοκρασία του νέφους αερίων με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η γέννηση νέων άστρων στους γαλαξίες του σμήνους. Υπολογίζεται ότι αν δεν υπήρχε εκεί η μαύρη τρύπα θα είχαν δημιουργηθεί τρισεκατομμύρια άστρα! Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «The Astrophysical Journal».

Το «έξυπνο» φυτό που μαθαίνει και θυμάται, Mimosa Plants Have Long Term Memory, Can Learn, Biologists Say

H Μimosa pudica μαθαίνει και θυμάται, όπως και τα ζώα. Και όλα αυτά χωρίς να διαθέτει εγκέφαλο. Mimosa pudica at the Botanical Garden KIT, Karlsruhe, Germany. Image credit: H. Zell / CC BY-SA 3.0.

Είναι δυνατόν ένα φυτό να μαθαίνει και να θυμάται αφού δεν διαθέτει εγκέφαλο; Και όμως είναι, όπως υποστηρίζουν ερευνητές του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας και του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας στην Ιταλία. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ένα φυτό που ανήκει στην οικογένεια των μπιζελιών και αποκρίνεται στο άγγιγμα έχει μάθει ότι οι σταγόνες του νερού δεν είναι επιβλαβείς για την επιβίωσή του και μάλιστα διατηρεί αυτή τη γνώση επί εβδομάδες.

Η νέα μελέτη μαρτυρεί ότι τα φυτά μαθαίνουν σημαντικές για την επιβίωσή τους λεπτομέρειες και την ίδια στιγμή... διδάσκει στους ειδικούς - και όχι μόνο - να δουν τη χλωρίδα με άλλο μάτι.

Το φυτό-«καλός μαθητής»

Το φυτό-«καλός μαθητής» ονομάζεται Mimosa pudica και είναι επίσης γνωστό ως ευαίσθητο φυτό ή μιμόζα-μη μου άπτου. Κατάγεται από τη Βραζιλία, την Ινδία και το Εκουαδόρ και τα άνθη του σχηματίζουν μικρές χνουδωτές μπάλες με χρώμα συνήθως ροζ ή μοβ. Όσο για την ευαισθησία του, αυτή έγκειται στο ότι τα φύλλα του διπλώνονται σε κάθε άγγιγμα και αν μάλιστα κάποιος τα αγγίξει με λίγο περισσότερη δύναμη, οι μίσχοι λυγίζουν και αυτά πέφτουν. Οι κινήσεις αυτές ονομάζονται σεισμογενείς μετακινήσεις (αφορούν αντίδραση στον φυσικό κραδασμό). Παράλληλα τα φύλλα του Mimosa pudica κλείνουν τη νύχτα και ξανανοίγουν με το φως του ήλιου, υποτασσόμενα σε κινήσεις γνωστές ως νυκτογενείς μετακινήσεις.

Αυτές οι κινήσεις προκαλούνται όταν συγκεκριμένες περιοχές των φυτικών κυττάρων χάνουν την ωσμωτική πίεση - πρόκειται για τη δύναμη που ασκείται στα κυτταρικά τοιχώματα από το νερό εντός των κυττάρων. Όταν το φυτό... ενοχλείται, περιοχές του μίσχου του εκλύουν χημικά όπως ιόντα καλίου, τα οποία και ωθούν το νερό έξω από τα κύτταρα. Έτσι προκαλείται απώλεια της πίεσης και τελικώς κατάρρευση των φυτικών κυττάρων.

Όχι απλές ανακλαστικές κινήσεις

Η μιμόζα-μη μου άπτου μαθαίνει ότι οι σταγόνες του νερού δεν απειλούν την επιβίωσή της και διατηρεί αυτή τη γνώση επί εβδομάδες, χωρίς να διαθέτει εγκέφαλο. Scientists claim fern-like plants Mimosa pundica (pictured) that respond to touch, learned that water droplets are not harmful in an experiment and remember the lesson for weeks afterwards.

Οι ειδικοί από το Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας σε συνεργασία με τον καθηγητή Στέφανο Μανκούζο του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας ανακάλυψαν ότι αυτές οι κινήσεις του φυτού δεν είναι απλώς ανακλαστικές.

Οι ερευνητές εξέτασαν τη βραχυπρόθεσμη και τη μακροπρόθεσμη «μνήμη» του Mimosa pudica σε περιβάλλοντα με πολύ καθώς και με λίγο φως ρίχνοντας επανειλημμένως νερό σε φυτά του συγκεκριμένου είδους μέσω μιας ειδικής συσκευής προκειμένου να διερευνήσουν την απόκρισή τους.

Όπως είδαν, τα φυτά σταμάτησαν να μαζεύουν τα φύλλα τους μόλις έμαθαν ότι το νερό δεν αποτελούσε απειλή για την επιβίωσή τους. Μάλιστα, σύμφωνα με δημοσίευση στο επιστημονικό έντυπο «Oecologia», τα Mimosa pudica αποκτούσαν αυτή την επίκτητη συμπεριφορά μέσα σε δευτερόλεπτα και, όπως συμβαίνει και με τα ζώα, η μάθηση ήταν ταχύτερη σε συνθήκες λίγου φωτός.

Μνήμη επί εβδομάδες

The study shows that Mimosa pudica plants can learn and remember just as well as it would be expected of animals, but of course, they do it all without a brain. The findings may make some think of J.R.R. Tolkien's 'Ents' in Lord of the Rings (pictured) that are trees that can think and talk.

«Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι τα συγκεκριμένα φυτά μπορούσαν να θυμηθούν αυτό που είχαν μάθει επί αρκετές εβδομάδες, ακόμη και όταν οι περιβαλλοντικές συνθήκες είχαν αλλάξει» γράφουν οι ερευνητές.

Σύμφωνα με τα νέα ευρήματα, τα «ευαίσθητα φυτά» είναι σε θέση να μάθουν και να θυμηθούν όπως και τα ζώα, χωρίς όμως να διαθέτουν εγκέφαλο.

Παρ' ότι οι επιστήμονες δεν είναι σίγουροι ποιος μηχανισμός κάνει το Mimosa pudica να μαθαίνει και να θυμάται, εκτιμούν ότι αφορά ένα δίκτυο σηματοδότησης που βασίζεται στο ασβέστιο εντός των κυττάρων του φυτού - πρόκειται για ένα δίκτυο του οποίου η λειτουργία προσομοιάζει με εκείνη που εμπλέκεται στη διαδικασία μνήμης των ζώων.

Η νέα μελέτη αλλάζει ριζικά τον τρόπο με τον οποίον οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τα φυτά καθώς και τα όρια μεταξύ φυτών και ζώων. Και αυτό διότι μέχρι σήμερα εκτιμούσαμε ότι η μάθηση αποτελεί «προνόμιο» μόνο των οργανισμών που διαθέτουν νευρικό σύστημα. Τελικώς η φύση αποδεικνύει ότι έχει πολλά ακόμη να διδάξει στα... εγκεφαλικά όντα που συχνά την κακοποιούν.

Τα φυτά «μιλούν» μεταξύ τους

Chatterboxes: It is claimed sagebrush plants (pictured) send chemical messages through the air.

Προηγούμενη μελέτη του καθηγητή Ρίτσαρντ Κάρμπαν από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας έδειξε ότι τα φυτά επικοινωνούν μεταξύ τους προκειμένου να προστατευθούν από τους εχθρούς.

«Τα φυτά έχουν πολύ πιο εξελιγμένη και εκλεπτυσμένη συμπεριφορά από ό,τι φανταζόμαστε» σημείωσε ο καθηγητής Κάρμπαν, η μελέτη του οποίου δημοσιεύθηκε το 2009 στο επιστημονικό έντυπο «Εcology Letters».

Σύμφωνα με εκείνη τη μελέτη την οποία ο ίδιος ο «πατέρας» της χαρακτήρισε «αμφιλεγόμενη», τα φυτά... κουβεντιάζουν στέλνοντας χημικά σήματα μέσω του αέρα και προειδοποιώντας τους γείτονές τους σχετικά με την ύπαρξη πεινασμένων θηρευτών. Όταν ο γείτονας «ακούσει» το μήνυμα αυξάνει τις άμυνές του ενάντια σε εχθρούς όπως οι ακρίδες και οι κάμπιες.

Προκειμένου να καταλήξει στα συμπεράσματά του ο ειδικός μελέτησε ένα είδος θάμνου που ενδημεί στις δυτικές ΗΠΑ (sagerbrush bush). Χρησιμοποίησε ψαλίδι ώστε να κόψει φύλλα και μίσχους από τέτοιους θάμνους προκαλώντας τους καταστροφές αντίστοιχες με εκείνες που τους προκαλούν οι ακρίδες.

Στη συνέχεια φύτεψε κάποια φυτά που είχαν υποστεί βλάβες μαζί με κάποια που δεν είχαν υποστεί καμία βλάβη σε ένα χωράφι και μέτρησε τα επίπεδα θήρευσης στους γείτονές τους. Όπως προέκυψε, τα φύλλα των φυτών που κοντά τους είχαν «ψαλιδισμένους» γείτονες παρουσίαζαν και τις μικρότερες καταστροφές εξαιτίας επίθεσης ακρίδων, γεγονός που σημαίνει ότι είχαν λάβει σήμα από τα «πληγωμένα» φυτά και είχαν προετοιμαστεί κατάλληλα ώστε να αντιμετωπίσουν τον εχθρό.

Η δρ Μόνικα Γκαλιάνο, ερευνήτρια στο Κέντρο Εξελικτικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας, που ήταν και πρώτη συγγραφέας της νέας μελέτης, δημοσίευσε πρόσφατα μια άλλη μελέτη που δείχνει ότι τα φυτά μπορούν να «συνομιλήσουν» με χρήση ήχων.