Ιωάννης Συκουτρής: Ο ηρωϊκός φιλόλογος, Ioannis Sykoutris: The heroic philologist

Johannes Sykutris (1901 - 1937) war ein griechischer klassischer Philologe. Sykutris wurde in Smyrna geboren, als die Stadt noch mehrheitlich griechisch bevölkert war. Er besuchte die dortige Evangelische Schule und konnte dank seiner überdurchschnittlichen Leistungen mit der Unterstützung des Erzepiskopats von Smyrna 1919 ein Studium an der Universität Athen aufnehmen. Nach der Eroberung Smyrnas im Griechisch-Türkischen Krieg unterbrach Sykutris sein Studium und ging als Hilfslehrer nach Zypern. Nach Kriegsende schloss er von 1924 bis 1925 seine Studien in Athen ab und begab sich auf eine mehrjährige Reise nach Deutschland, wo er seine Studien vertiefte: Zunächst ein Jahr in Leipzig, dann drei Jahre in Berlin, das letzte Jahr unterstützt durch ein Stipendium der Alexander-von-Humboldt-Stiftung. In Berlin kam er Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff, Wilhelm Schubart und Paul Maas nahe. Nach seiner Rückkehr nach Griechenland unterrichtete Sykutris ein Jahr lang am Arsakeion in Athen und arbeitete als Bibliothekar der Akademie von Athen, ehe ihn die Universität zum Dozenten ernannte. Einem Ruf der Deutschen Universität Prag (1933) konnte er nicht folgen. In den darauffolgenden Jahren erfuhr er viel Kritik wegen seiner Veröffentlichungen über das platonische Symposion und die antike griechische Päderastie. Im Jahr 1937 nahm er sich vor Semesterbeginn in Korinth das Leben. In Griechenland ist Sykutris besonders als Übersetzer der Poetik des Aristoteles und des Symposion von Platon bekannt. In Deutschland begründet sich seine Bedeutung auf seinen zahlreichen Veröffentlichungen der späten 20er und frühen 30er Jahre. Er befasste sich mit der Deutung und Emendation antiker Briefliteratur; besonders seine Forschungen über das Alter und die Autorenschaft der Sokratikerbriefe waren bahnbrechend. Die Akademie von Athen hat die Ioannis-Sykoutris-Bibliothek nach ihm benannt.

Στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1937 έκανε μια εθελούσια πτήση από τον βράχο του Ακροκόρινθου ο Ιωάννης Συκουτρής, ένας νεότατος και ιδιοφυής κλασικός φιλόλογος, θύμα του φθόνου, της μιζέριας και της υποκριτικής κοινωνίας της Ελλάδας, την εποχή που ο σπιθαμιαίος δικτάτορας παιάνιζε τον τρίτο ελληνικό πολιτισμό, τρομάρα του. Θα μου πείτε πώς το θυμήθηκα αυτό το αποτρόπαιο για την πνευματική ζωή του τόπου γεγονός, σήμερα. Αλίμονο, σήμερα πιο επίκαιρο ηχεί αυτό που ο καθηγητής και ακαδημαϊκός τότε Σωκράτης Κουγέας είχε εκφράσει αλληλέγγυος εν ζωή με τον Συκουτρή, στον επικήδειο λόγο του. «Μικρό κανόνι εκρέπαρε και ξαρματώθη κάστρο», στίχο από ένα μανιάτικο μοιρολόγι, ένα από κείνα που ο Κουγέας είχε συλλέξει σε μια σπουδαία του συλλογή. Πράγματι οι μικρόψυχοι της εποχής, συνάδελφοι εν πανεπιστημίω, δημοσιογράφοι και άλλοι επιστρατευμένοι συκοφάντες από όλα τα κοινωνικά στρώματα ήταν ένα άθλιο κανονάκι της φωτιάς, που όμως σώριασε έναν γίγαντα της επιστήμης.

Γεννήθηκε στη Σμύρνη από γονείς με χιώτικη καταγωγή, βιοπαλαιστές, κι αν μπόρεσε να μορφωθεί και να σπουδάσει, ήταν γιατί εξαρχής, κιόλας στο Δημοτικό, οι επιδόσεις του ήταν τόσο εξαιρετικές, ώστε να μην μπορεί κανείς να τις παραβλέψει. Τον ....στήριξαν ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος και η Ευαγγελική Σχολή, που τον δέχτηκε υπότροφο για όλα τα μαθητικά του χρόνια. Αποφοίτησε το 1918, αλλά το «άριστα» του πτυχίου του δεν καλύπτει ούτε τις ατέλειωτες ώρες που πέρασε ξεκοκαλίζοντας την πλούσια βιβλιοθήκη της Σχολής, ούτε τη ρητορική του δεινότητα, ούτε την ικανότητά του να συγγράφει στα αρχαία ελληνικά, ούτε τη συνεργασία του στο περιοδικό Αμάλθεια, όπου μαθητής ακόμα δημοσίευε φιλολογικές μελέτες με το ψευδώνυμο Αντιφών.

Τελειόφοιτος ίδρυσε το φιλολογικό σύλλογο Επιστημονική Σμυρναίων Σύμβασις και ένα χρόνο αργότερα (1918/19), υπηρετώντας δάσκαλος στο τουρκόφωνο χωριό Γκιαούρκιοϊ της Μαγνησίας, οργάνωσε τον Εθνικόν Όμιλον, που τα μέλη του ορκίστηκαν να μη μιλούν παρά μόνο Ελληνικά.

Antiphon of Rhamnus. A third century AD papyrus attributed to the first book of On Truth (P.Oxy. XI 1364 fr. 1, cols. v-vii).

Η τάση του να ιδρύει άτυπους «συνδέσμους» επαληθεύτηκε και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου φοίτησε από το 1919 ως το 1922. Γρήγορα συγκέντρωσε γύρω του μια ομάδα από Σμυρνιούς, αλλά όχι μόνο Σμυρνιούς, φιλολόγους, αλλά όχι μόνο φιλολόγους συμφοιτητές, και τους έπεισε να πάρουν καθένας τους ένα αρχαιοελληνικό όνομα: Πύθων ήταν ο Κ.Θ. Δημαράς, Ευφορίων ο Β. Τατάκης, Ιοφών ο Α. Καλογεράς, Μάγνης ο Ι. Τσικνόπουλος κ.λπ. Αυτή η ομάδα, που αυτονομάστηκε Αθάνατη παρέα, συνήθιζε να κάνει μακρινές πεζοπορικές εξορμήσεις στους αρχαιολογικούς τόπους, που τότε ήταν οι περισσότεροι άγνωστοι και δεν τους επισκέπτονταν παρά «εγγλέζοι» περιηγητές. Στην τοπογραφική, αρχαιολογική και γενικότερα αρχαιογνωστική ενημέρωση ο Συκουτρής πρωταγωνιστούσε, όπως αναμφισβήτητα πρωταγωνιστούσε και στις πολλές σοβαρές συζητήσεις της παρέας. Δεν ήταν μόνο οι απέραντες γνώσεις του, αλλά και η ευστροφία και η επιχειρηματολογική του δεινότητα που τον καθιστούσαν ακαταμάχητο, διαλεκτικά αντάξιο του σοφιστή Αντιφώντα του Ραμνούσιου, που ο Συκουτρής συνέχιζε να χρησιμοποιεί το όνομά του ­ και βέβαια η «παρέα» δεν παράλειψε στις εξορμήσεις της να επισκεφτεί (με τα πόδια!) τον Ραμνούντα.

Κυπριακά Χρονικά (1923-1937). Αρχικά εκδιδόταν από ομάδα και για πολλά χρόνια κατόπιν από τον γιατρό Νεοκλή Γ. Κυριαζή. Ήταν το πρώτο και ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικά περιοδικά της Κύπρου.

Μεσολαβεί η Καταστροφή, κι ο Συκουτρής, όσο κι αν ήθελε να συνεχίσει ανώτερες σπουδές, έπρεπε μετά το θάνατο του πατέρα του να συντηρήσει την οικογένειά του. Διορίστηκε στην Κύπρο, στο Παγκύπριο Ιεροδιδασκαλείο της Λάρνακας, όπου υπηρέτησε ως το 1924. Απίστευτο το τι κατόρθωσε μέσα σε είκοσι μήνες. Παράλληλα με τη διδασκαλία, που τον απασχολούσε τριάντα μία ώρες την εβδομάδα και που η επιτυχία της του χάρισε την εκτίμηση και τη φιλία του Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημου, ο νεοδιόριστος φιλόλογος ιδρύει (τι άλλο;) ένα Όμιλο νέων στη Λάρνακα, δίνει διαλέξεις, συμμετέχει ενεργά στην ιδρυτική κίνηση του Συνδέσμου Λειτουργών Μέσης Εκπαιδεύσεως, εκδίδει την Επιστημονική Επετηρίδα των καθηγητών κι ένα περιοδικό δικό του, τα Κυπριακά Χρονικά, όπου δημοσιεύει πλήθος λαογραφικές, αρχαιολογικές, παλαιογραφικές, ιστορικές κ.λπ. μελέτες σε κυπριακά θέματα. Το υλικό τους το συγκεντρώνει πεζοπορώντας εβδομάδες ολόκληρες στα χωριά και τις πολιτείες του νησιού.

Ο στόχος του, όσο ήταν στην Κύπρο, έχει διατυπωθεί από τον ίδιο: σκέπτομαι, ή μάλλον ελπίζω να μη μείνω και άλλον χρόνον, αλλ' ακριβώς δι' αυτό θέλω ν' αφήσω καλήν ανάμνησιν και προσέτι, το σπουδαιότερον, ακριβώς δι' αυτό δεν θέλω να φειδωλευθώ τας δυνάμεις μου εις το να δώσω μίαν ώθησιν εις την Σχολήν και τον τόπο. (...) Πρέπει να δώσω από τα Κυπριακά Χρονικά κατεύθυνσιν εις τους εδώ λογίους, να εξακολουθήσουν ό,τι προσεπάθησα να αρχίσω (...). Η εργασία μου εδώ και η προσπάθειά μου είναι μάλλον να δημιουργήσω επιστημονικήν ζωήν παρά να εργασθώ επιστημονικώς, και πιστεύω πως κάτι κατόρθωσα. Αν θα εξακολουθήσει, άλλος λόγος. Είναι μια αρχή, και είναι η πρώτη απόπειρα.

Το 1924 επιστρέφει στην Αθήνα, όπου διορίζεται Βοηθός στο Φιλοσοφικό Σπουδαστήριο. Το 1925 παντρεύεται τη Χαρά Πετυχάκη (που δικαίωνε και τα δυο της ονόματα) και ξεκινά, με πανεπιστημιακή υποτροφία, να συνεχίσει τις σπουδές του στη Γερμανία. Αρχικά φοίτησε στη Λειψία, αργότερα στο Βερολίνο, όπου μαθήτεψε στους δυο μεγαλύτερους γερμανούς φιλολόγους του αιώνα, τον U. v. Wilamowitz-Μoellendorff και τον W. Jaeger. Η μαθητεία του εξελίσσεται γρήγορα σε επιστημονικό θρίαμβο. Οι εργασίες του για το Δημοσθένη, το Σπεύσιππο, τους Σωκρατικούς, την αρχαία ελληνική και βυζαντινή Επιστολογραφία κ.λπ. εντυπωσιάζουν με την πρωτοτυπία και την ευστοχία τους. Οι σοφοί της Δύσης συναγωνίζονται σε επαίνους για τον νεαρό έλληνα φιλόλογο, που τους βάζει τα γυαλιά, και τα πιο έγκριτα περιοδικά προσφέρουν τις σελίδες τους για να δημοσιευτούν άρθρα και κριτικές του. Ξεχωριστή τιμή: ο διάσημος εκδοτικός οίκος Τeubner του εμπιστεύεται να συνεχίσει την έκδοση του Δημοσθένη, που είχε διακοπεί με το θάνατο του Fuhr. Όταν το 1930, μετά την επιστροφή του, η Φιλοσοφική Σχολή τον ψηφίζει ομόφωνα Υφηγητή, ο μόλις τριαντάχρονος Συκουτρής έχει ήδη να επιδείξει μιαν επιστημονική προσφορά, που άλλοι θα ήταν περήφανοι να την παρουσιάσουν ως έργο ζωής και συνεχίζει.

Συμμετέχει ολόψυχα στην ακαδημαϊκή και πνευματική ζωή της Αθήνας. Οι πανεπιστημιακές αίθουσες πλημμυρίζουν όταν διδάσκει από φοιτητές, που στο πρόσωπό του βρήκαν τον αληθινό δάσκαλο. Με τα λόγια του Π. Κανελλόπουλου, «ο Συκουτρής αγάπησε αληθινά και με μια βαθιά ιστορική ευθύνη τη γενιά που τάχθηκε να διαπαιδαγωγήσει, δηλαδή τους νέους της εποχής του, αλλά και τη νεότητα ως μορφή ζωής πέρ' από κάθε παροδικό σταθμό του χρόνου, αγάπησε βαθιά το έργο του, αγάπησε τη μοίρα της γης του και την πορεία του έθνους του». Αμέσως σχηματίζεται γύρω του ένας Κύκλος από αφοσιωμένους μαθητές. Στις διαλέξεις του, αληθινές μυσταγωγίες, δεν περιορίζεται στην Αρχαιότητα, αλλά προχωρεί να ερμηνέψει, πάντα με τη διεισδυτικότητα, την ευαισθησία και την εκφραστική άνεση που τον διακρίνουν, αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και νεοέλληνες ποιητές. Η δράση του συνταιριάζει απόλυτα με τον προβληματισμό και τα πορίσματα της εναρκτήριας ομιλίας του, που είχε τον τίτλο Φιλολογία και ζωή (1931). Πόσον είναι εύμορφον να την ζη κανείς και να μελετά ταυτοχρόνως την ζωήν είχε γράψει ήδη το 1924.

Την ίδια εποχή, σε ιδιωτικό του γράμμα, είχε ξεκαθαρίσει και τις απόψεις του στο γλωσσικό. Με αφορμή μιαν έμμεση επαφή του με τον Εκπαιδευτικό όμιλο, γράφει:... τώρα, αν είναι οπισθοδρομικότης το να είναι κανείς καθαρευουσιάνος ή όχι, άλλο ζήτημα, που δεν ημπορώ να σου αποδείξω. Άλλωστε την καθαρεύουσαν δεν χρησιμοποιώ παρά μόνον εις την επιστήμην, και δεν θέλω να έχω την ψευδή παράστασιν ότι είμαι νεωτεριστής, κόπτων τα -ν και τα αρχικά φωνήεντα «για να με καταλαβαίνει ο λαός». Καθαρευουσιάνος ή όχι, ο Συκουτρής ήταν βαθύτατα προοδευτικός, φανατικός βενιζελικός, και είχε κιόλας το 1923 στην Κύπρο φροντίσει να ενημερωθεί για το σοσιαλιστικό κίνημα, που αναπτυσσόταν. Παραγγέλλει να του στείλουν από την Αθήνα πλήθος φιλολογικά βιβλία, αλλά και το Κεφάλαιο του Μαρξ, το Σοσιαλισμός του Richard, το Η γυνή και ο κοινωνισμός του Bebel και άλλα ανάλογα:... εμπρός να σε ιδώ να μου στείλεις ολόκληρον βιβλιοθήκην σοσιαλιστού.

Παράλληλα με τη διδακτική και κοινωνική του δράση, ακούραστος ο Υφηγητής Συκουτρής οργανώνει την Ελληνική Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών, όπου με υποδειγματικό τρόπο εκδίδει το πλατωνικό Συμπόσιο (1934) και προετοιμάζει την έκδοση της αριστοτελικής Ποιητικής, που τελικά δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του (1937). Τον ίδιο χρόνο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τeubner μια σειρά από έργα του Δημοσθένη, όσα είχε προλάβει να επεξεργαστεί. 

Ο Συκουτρής, φιλόλογος ολκής, που σε ηλικία που άλλοι σπάνε μόλις το αυγό και ξεμυτίζουν στον επιστημονικό χώρο, είχε διαπρέψει στη Γερμανία. Είχε εκλεγεί καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πράγας, θέση που δεν δέχτηκε γιατί ήθελε να προσφέρει τις γνώσεις του και τα παιδαγωγικά του οράματα στην πατρίδα, διορίστηκε υφηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών αλλά δεν ψηφίστηκε ως καθηγητής γιατί έπεσαν οι ψύλλοι να τον φάνε. Σήμερα που το πανεπιστήμιο, όπως όλοι οι θεμελιώδεις θεσμοί της κοινωνίας μας, περνάει κρίση και τα οργανωμένα συντεχνιακά συμφέροντα πετροβολούν, όπως οι γνωστοί άγνωστοι κουκουλοφόροι, κάθε προσπάθεια για προσαρμογή του τουλάχιστον στα προ πεντηκονταετίας ισχύοντα στα πανεπιστήμια της Ευρώπης, της Αμερικής, της Ασίας και της Αφρικής, είναι πρόσφορο και αναγκαίο απαιτητικά να ανατρέξουμε στον διωγμό που υπέστη ο Συκουτρής, συμβολικό παράδειγμα, όσων άλλων δασκάλων, συγγραφέων, καλλιτεχνών που τράβηξαν του λιναριού τα πάθη, υπερασπιζόμενοι αξίες, ιδέες, πρωτοπόρες γνώσεις.

 Εμμανουήλ Ροΐδης. Emmanuel Rhoides, 1866.

Να θυμηθούμε τον Ροΐδη και τους διωγμούς για την «Πάπισσα Ιωάννα», τον αφορισμό του Λασκαράτου, τους προπηλακισμούς του Ψυχάρη, τον απηνή διωγμό και την αυτοκτονία του Καρυωτάκη, τους χυδαίους υπαινιγμούς εναντίον του Καβάφη, τις δίκες και τους διωγμούς του Δελμούζου, του Δ. Γληνού, του Παπανούτσου, τον αφορισμό και την πολεμική λυσσαλέα του Καζαντζάκη, τις απολύσεις από δημόσιες θέσεις του Βάρναλη, του Βάρβογλη, του Παρθένη, τις εξορίες του Κατράκη, του Ρίτσου, του Δεσποτόπουλου, τις καταδίκες σε θάνατο του Αναγνωστάκη, την υποχρεωτική προσφυγιά της Αξιώτη, του Δ. Χατζή, του Μακρή, του Σεβαστίκογλου, του σκηνοθέτη Γιαννίδη, του Λουντέμη. Και να ήταν μόνο το κράτος της Δεξιάς, δικτατορικό ή αστικό, που γινόταν αστυφύλακας ιδεών και βασανιστής ιδεολόγων. Η δογματική Αριστερά και τα σταλινικά πρότυπα και μιμήματα κυνήγησαν και απομόνωσαν, συχνά εξόντωσαν, αριστερούς διανοουμένους. Ο Κατσαρός, ο Πατρίκιος, ο Αναγνωστάκης, ο Αλεξάνδρου, ο Τσίρκας αντιμετώπισαν άτυπα κομματικά δικαστήρια. Ακόμη και τον Ρίτσο μετά τη Μεταπολίτευση, νεολαίοι μιας ζντανοφικής νοοτροπίας εξαιτίας της δημοσίευσης του εξομολογητικού αυτοβιογραφικού έργου του, τον χαρακτήριζαν σε κομματικά περιοδικά «παρακμιακά μικροαστό»! 

Symposium scene: banqueters playing the kottabos game while a girl plays the aulos. A wreath hanging on the wall. Laurel wreaths on the heads. Attic red-figure bell-krater. Nikias Painter, circa 420 BC.

Ο Συκουτρής τόλμησε να ταράξει τα νερά της πανεπιστημιακής ραστώνης. Και την εποχή που στη Ρωσία του Στάλιν και στη Γερμανία του Χίτλερ γίνονταν τα πογκρόμ και τα ολοκαυτώματα εναντίον των αντιφρονούντων, των Εβραίων, των Τσιγγάνων και των ομοφυλοφίλων, ο Συκουτρής με νηφαλιότητα, επιστημονική τεκμηρίωση, ποιητική ερμηνευτική φαντασία, αναλύει ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας φιλοσοφίας αλλά και λογοτεχνίας. Αφού αναλύει τον αρχαίο έρωτα, τολμά, στο τελευταίο κεφάλαιο της εισαγωγής του να τιτλοφορεί το περιεχόμενο: «Πλατωνικός έρως και χριστιανική αγάπη».

Banquet scene, sculpted architrave from the temple of Athena in Assos. Trachyte, third quarter of the 6th century BC. Scène de banquet, architrave sculptée du temple d'Athéna à Assos. Trachyte, troisième quart du VIe siècle av. J.-C. Μίλησε για τις γενετήσιες σχέσεις στην αρχαία Ελλάδα και αναφέρθηκε ειδικότερα στον παιδικό και ομοφυλοφιλικό έρωτα στην αρχαία Ελλάδα, το 1934. Το 1936 με την άνοδο του μεταξικού καθεστώτος στην Ελλάδα, άρχισε να δέχεται επιθέσεις για αυτό του εγχείρημα. Ο φιλόλογος ακαδημαϊκός καθηγητής, κατηγορήθηκε ως άθεος το 1937. Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου ο Ιωάννης Συκουτρής αυτοκτόνησε. «Το θέμα είναι βέβαια πολύ λεπτό», έγραφε στην εισαγωγή της μετάφρασής του στο Συμπόσιο του Πλάτωνα. «Αναφέρεται σε κάτι απολύτως ξένο προς τις συνήθειες και τις ηθικές αντιλήψεις της σημερινής κοινωνίας. Αλλά αυτό δεν μας απαλλάσσει από την υποχρέωση να το αντικρίσουμε με ψυχραιμία και αγνότητα, την καθιστά ακόμα μεγαλύτερη.»

Επιστρατεύτηκαν τα γνωστά γραΐδια, τα λάβαρα και τα εξαπτέρυγα της υποκρισίας, η φαλλοκρατική πατριδοκαπηλική μαφία αλλά και τα χαμαντράκια της εκπαίδευσης και της πανεπιστημιακής κόζα νόστρα. Πώς ν’ αντέξει ένας ευαίσθητος δάσκαλος όταν ο κίτρινος Τύπος δημοσίευε καθημερινά τα τηλεγραφήματα των εκδορέων Πατρών, του συλλόγου γονέων, της εφορίας και της εκπαιδευτικής περιφέρειας τάδε και δείνα που καταδίκαζαν τον αναίσχυντο, τον υπερασπιστή των κιναίδων, τον διαφθορέα της νεολαίας, τον άθεο Συκουτρή. Η Ελλάδα έχασε στα 36 χρόνια του μια μεγάλη φερέλπιδα διεθνή επιστημονική προσωπικότητα.  Οι ίδιοι άνθρωποι που καταδίωξαν στο Αθήνησι τον Συκουτρή, αργότερα με τη «Δίκη των τόνων» κυνήγησαν τον Ιωάννη Κακριδή και φρόντισαν στα χρόνια που σπούδασα να εξωθήσουν στην επιστημονική εξορία τον σπουδαίο φιλόλογο και λατινιστή Κολακλίδη. Ευτυχώς εκείνος φτάνοντας στις ΗΠΑ γνώρισε στον μεγάλο Γιάκομπσον τον Καβάφη και έκτοτε ο Αλεξανδρινός έγινε ποιητής του 20ού αιώνα».

Η θέα από τον Ακροκόρινθο σήμερα.

Στις 18 Σεπτεμβρίου 1937 ο Συκουτρής ταξίδεψε με τρένο για την Κόρινθο, όπου και έμεινε σε ξενοδοχείο και συναντήθηκε επανειλημμένα με τον φίλο του φιλόλογο Ιωάννη Γιαμπουράνη. Την Τρίτη 21 Σεπτεμβρίου ο Συκουτρής αποφάσισε να ανέβει στον Ακροκόρινθο για να θαυμάσει -για τελευταία φορά όπως αποδείχθηκε - τη Ελληνική φύση. Ζήτησε από κάποιο ημιονηγό να τον βοηθήσει να ανέβει και στη άρνηση του απάντησε: "θα κάνω μόνος μου και αυτό τον τελευταίο δρόμο". Εκεί στον Ακροκόρινθο ο Συκουτρής θα γράψει ένα δυσανάγνωστο βιαστικό σημείωμα προς τον καθηγητή του πολυτεχνείου Άγγελο Καλαμαρά στο οποίο κληροδοτούσε τα βιβλία του στην Ακαδημία, άφηνε ένα χρηματικό πόσο στην γυναίκα του και ζητούσε να δημοσιευτεί το τμήμα της εισαγωγής στην "ποιητική" του Αριστοτέλη που είχε ολοκληρώσει χωρίς κανείς να προσπαθήσει να το συμπληρώσει. Το βράδυ της ίδια ημέρας ο Συκουτρής επέστρεψε στο ξενοδοχείο κατάκοπος. Την επόμενη ημέρα βρέθηκε στο δωμάτιο του νεκρός από συγκοπή της καρδιάς. Οι εφημερίδες της εποχής έγραψαν την συγκοπή ως αιτία του θανάτου, αλλά λίγους μήνες μετά μαθεύτηκε πως ο Συκουτρής είχε αυτοκτονήσει με ισχυρή δόση veronal. Ο θάνατος του έκανε μεγάλη εντύπωση στον πνευματικό κόσμο της εποχής του, ο οποίος παρέστη στην κηδεία του στις 24 Σεπτεμβρίου 1937 στο Α΄ νεκροταφείο. Για πολλά χρόνια υπήρχε η αμφιβολία αν αυτοκτόνησε ή πέθανε λόγω προβλήματος που είχε στην καρδιά, σήμερα όμως δεν υπάρχει πλέον καμία αμφιβολία.

Παραθέτουμε τους στίχους του Άγγελου Σικελιανού, που δίνουν φωνή σ' εκείνους που ορφάνεψαν με τον θάνατό του, που ένιωσαν το μέγεθος της απώλειας, και τον θρήνησαν.

«Στο μυστικόν ανήφορο, τον ύστερο που επήρες,

ψηλά στον Ακροκόρινθο, να ξάστραψαν μπροστά Σου,

ως την κορφή της Άσκησης, σα νάταν μια, οι τρεις

Μοίρες;

Α, πώς εχτύπαε δυνατά, την ώρ' αυτή, η καρδιά Σου!

Κάτου στον κάμπο, ταπεινές φωνές, πικρές και στείρες,

στη χλαλοή τους έσμιγαν, ανόσια, τ' όνομά Σου.

Απάνω εκεί, σα ν' άνοιγαν οι αιώνιες του Πηγάσου

φτερούγες, του άνεμου γλυκά πώς έπαιζαν οι λύρες!

Κι α, πώς θα νάταν δυνατό, σα γύριζες και πάλι

στον όχλο, για την άνιση που Σε καρτέραε πάλη,

όλο Σου το αίμα μονομιά ξοπίσω να μη φύγει,

με την ιερή που σ' τόθρεψε πλατωνική μανία,

βαθιά, προς την απόκρυφη του Ηράκλειτου Αρμονία

που, απάνω κι απ' το θάνατο, την αφουκρώνται οι Λίγοι;»

Πηγές: 

• Βικιπαίδεια
• Άρθρο στα Νέα του Κώστα Γεωργουσόπουλου (17-18/9/2011). 
• Ιωάννης Συκουτρής, γράμματα από την Κύπρο (επιμελητής Φάνης Κακριδής), εκδόσεις ΜΙΕΤ
• Ιωάννης Συκουτρής (1901-1937): Ο αδικοχαμένος φιλόλογος. Άρθρο του Φάνη Ι. Κακριδή.
• Θέματα Ελληνικής Ιστορίας

Ο πληρέστερος χάρτης εγκεφαλικών συνάψεων θηλαστικού. Most comprehensive wiring diagram of the mammalian brain to date

Ο τρισδιάστατος χάρτης των συνάψεων του εγκεφάλου ποντικού αναμένεται να δείξει πολλά και για τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Researchers have published the first comprehensive, large-scale data set on how the brain of a mammal is wired, providing a groundbreaking data resource and fresh insights into how the nervous system processes information. Their landmark paper describes the publicly available Allen Mouse Brain Connectivity Atlas and demonstrates the exciting knowledge that can be gleaned from this valuable resource. The Allen Mouse Brain Connectivity Atlas is available to everyone online at www.brain-map.org. Credit: Image courtesy of Allen Institute for Brain Science

Αμερικανοί επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι δημιούργησαν τον πληρέστερο μέχρι σήμερα τρισδιάστατο χάρτη των νευρωνικών συνάψεων στο εσωτερικό του εγκεφάλου ενός θηλαστικού, συγκεκριμένα ενός ποντικού, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύθηκαν στην επιθεώρηση Nature.

«Κλειδί» για την κατανόηση των νευροεκφυλιστικών νόσων του ανθρώπου

This movie displays 21 mapping experiments from the Allen Mouse Brain Connectivity Atlas: a tool to investigate how different regions of the brain are connected. The density of axons at each voxel (dot) are displayed as overlapping circles color-coded by the area of the brain from which the axons are projecting. This animation shows how projections from different regions of the cortex divide the thalamus and striatum into distinct domains.

Πρόκειται για ένα σημαντικό βήμα προόδου στην προσπάθεια κατανόησης του τρόπου λειτουργίας του εγκεφάλου του ανθρώπου και των νευροεκφυλιστικών νόσων του. Πάντως, οι ερευνητές παρά το επίτευγμά τους, επισημαίνουν ότι για να δημιουργηθεί ανάλογος χάρτης του ανθρώπινου εγκεφάλου θα χρειαστούν ακόμη αρκετά χρόνια επιστημονικής έρευνας.

Οι επιστήμονες, με επικεφαλής τον Χονγκούι Ζενγκ του Ινστιτούτου Άλεν για την Επιστήμη του Εγκεφάλου στο Σιάτλ, χαρακτήρισαν «ορόσημο» το επίτευγμα δημιουργίας του Allen Mouse Brain Connectivity Atlas με όλες τις συνάψεις, που σχηματίζουν τα διάφορα λειτουργικά κυκλώματα του εγκεφάλου.

Σύμφωνα με τον δρα Ντέιβιντ βαν Έσεν του Πανεπιστημίου Ουάσινγκτον στο Σεντ Λιούις, «πρόκειται για την πιο λεπτομερή ανάλυση της εγκεφαλικής 'συνδεσμολογίας' που διαθέτουμε σήμερα για οποιονδήποτε εγκέφαλο θηλαστικού».

Η αναλυτικότερη αποτύπωση της «συνδεσμολογίας» του εγκεφάλου

This video shows a composite of 80 injection sites of a viral tracer in the cortex (round spheres) and their major projections into the thalamus. We can clearly see that the spatial pattern of the injections is conserved in the thalamus. This kind of information was only previously available in piecemeal form, but with the comprehensive, standardized data in the Allen Mouse Brain Connectivity Atlas, we can reproducibly measure and visualize this topography.  Interestingly, projections pass through fiber tracts in the striatum, narrowing through the globus pallidus before fanning out throughout the thalamus, maintaining a high degree of spatial preservation from its cortical location.

Ο χάρτης δείχνει με ποιόν τρόπο τα εκατομμύρια νευρώνες συνδέονται και επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω των προεκτάσεών τους, των νευραξόνων, για να παράγουν τις μνήμες, τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα. Τα ανατομικά και λειτουργικά προβλήματα αυτών των κυκλωμάτων προκαλούν τις εγκεφαλικές παθήσεις.

Πριν από αυτόν τον χάρτη εγκεφάλου του ποντικού, οι επιστήμονες είχαν στη διάθεσή τους μόνο την πλήρη -αλλά πολύ πιο απλή- νευρωνική συνδεσμολογία του σκουληκιού C.elegans, το οποίο έχει μόλις 302 νευρώνες. Συγκριτικά, ο εγκέφαλος του ποντικού περιέχει 75 εκατομμύρια νευρώνες και ο ανθρώπινος εγκέφαλος διαθέτει γύρω στα 85 δισεκατομμύρια νευρώνες, καθένας από τους οποίους δημιουργεί έως 10.000 συνάψεις με άλλους νευρώνες.

Με τη βοήθεια ιών

Η χαρτογράφηση του εγκεφάλου του ποντικού επιτεύχθηκε με τη βοήθεια ιών, μέσω των οποίων εισήχθη μια φθορίζουσα πρωτεΐνη στον εγκέφαλο του πειραματόζωου, φωτίζοντας με πράσινο χρώμα τα νευρωνικά κυκλώματα. Στην συνέχεια τεμαχίστηκε σε 500.000 τμήματα - κύβους, που ο καθένας είχε πλευρά 100 μικρομέτρων.

Μεταξύ άλλων, διαπιστώθηκε ότι οι νευρωνικές συνδέσεις που περιορίζονται μόνο στο ένα ημισφαίριο του εγκεφάλου, είναι πάντα ισχυρότερες από εκείνες που απλώνονται και στα δύο ημισφαίρια.

Ο χάρτης έχει μεγάλα περιθώρια βελτίωσης από πλευράς ανάλυσης, καθώς «ιχνηλατεί» τις διασυνδέσεις μεταξύ μικροσκοπικών περιοχών εγκεφαλικού ιστού (που η κάθε μία περιέχει 100 έως 500 νευρώνες), αλλά δεν περιλαμβάνει τις ακριβείς συνάψεις όλων των επιμέρους νευρώνων μεταξύ τους.

Τελικός στόχος των επιστημόνων είναι η δημιουργία ενός αντίστοιχου εξονυχιστικού χάρτη και του ανθρώπινου εγκεφάλου. Θεωρείται πάντως δεδομένο ότι, πέρα από τις πολλές ομοιότητες, ένας τέτοιος χάρτης θα είναι μοναδικός για κάθε ξεχωριστό άνθρωπο, με τον ίδιο τρόπο που ο καθένας μας αποτελεί μια μοναδική προσωπικότητα.

Ο γονιδιακός άτλαντας του ανθρώπινου εμβρυικού εγκεφάλου

Co-expression of genes in the brain’s prefrontal cortex when a human fetus is 10 to 19 weeks old in the womb, with high-confidence autism genes (“seed genes”) shown as black circles, probable autism genes as gray circles, and other highly co-expressed genes as white circles. Red lines show positive co-expression correla-tions; blue lines show negative correlations. Credit Jeremy Willsey/UCSF.

Εξάλλου, σε μια δεύτερη μελέτη, επιστήμονες επίσης από το Ινστιτούτο Άλεν έδωσαν στη δημοσιότητα τις πρώτες λεπτομερείς τρισδιάστατες εικόνες των σταδιακών φάσεων ανάπτυξης του εγκεφάλου του εμβρύου μέσα στη μήτρα.

Η έρευνα, που εντάσσεται στο πρόγραμμα BrainSpan Atlas, αναμένεται να βοηθήσει στην κατανόηση των διαταραχών που πυροδοτούνται πριν από τη γέννηση, όπως η σχιζιφρένεια και ο αυτισμός.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον δρα Εντ Λάιν, ανέλυσαν τους εγκεφάλους τεσσάρων ανθρώπινων εμβρύων, που βρίσκονταν μεταξύ 15ης και 21ης εβδομάδας κύησης, δημιουργώντας έτσι τον πρώτο άτλαντα των διαδοχικών γονιδιακών αλλαγών στον υπό ανάπτυξη εγκέφαλο - ο άτλας αυτός δείχνει δηλαδή ποιά γονίδια ενεργοποιούνται και απενεργοποιούνται διαδοχικά όσο αναπτύσσεται ο εγκέφαλος.

«Αυτό ήταν απλώς η αρχή. Θέλουμε να καταλάβουμε το σχέδιο με βάση το οποίο 'χτίζουμε' έναν εγκέφαλο και αυτό ήταν το πρώτο βήμα προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση, καθώς αρχίσαμε να δημιουργούμε έναν χάρτη του τρόπου που τα γονίδια καθοδηγούν την όλη διαδικασία», εξηγεί ο δρ Λάιν. «Το να γνωρίζουμε πού και πότε ένα γονίδιο εκφράζεται στον εγκέφαλο, μπορεί να μας παρέχει σημαντικές ενδείξεις για τον ρόλο του», συμπληρώνει.

Οι επιστήμονες ελπίζουν ότι στο μέλλον θα μπορέσουν να συγκρίνουν τον εγκέφαλο του ανθρώπου με άλλων θηλαστικών, όπως των πιθήκων και των ποντικών, για να καταλάβουν πού έγκειται η ανθρώπινη ιδιαιτερότητα. Απώτερος στόχος είναι η ανακάλυψη της νευροβιολογικής βάσης του μεγαλύτερου από όλα τα μυστήρια: της ανθρώπινης συνείδησης.

Οι Ευρωπαίοι «πιο Νεάντερταλ από τους Ασιάτες και τους Αφρικανούς». Europeans have three times more Neanderthal genes for lipid catabolism than Asians or Africans

Τα γονίδια που δανειστήκαμε από τα ξαδέλφια μας δεν αποκλείεται να επηρεάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και την κατανομή του λίπους στο σώμα. Contemporary Europeans have as many as three times more Neanderthal variants in genes involved in lipid catabolism than Asians and Africans. Although Neanderthals are extinct, fragments of their genomes persist in modern humans. These shared regions are unevenly distributed across the genome and some regions are particularly enriched with Neanderthal variants. Artist's impression by S. Plailly/E. Daynes/SPL

Ο σύγχρονος άνθρωπος θεωρείται πλέον βέβαιο ότι διασταυρώθηκε με τους Νεάντερταλ στο μακρινό παρελθόν, φαίνεται όμως ότι αυτή η επιμειξία δεν είχε ομοιόμορφα αποτελέσματα. Νέα γενετική μελέτη δείχνει ότι οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι φέρουν περισσότερα γονίδια Νεάντερταλ από τους Ασιάτες, ενώ οι Αφρικανοί δεν κληρονόμησαν κανένα. Και τα γονίδια που δανειστήκαμε από τα ξαδέλφια μας δεν αποκλείεται να επηρεάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και την κατανομή του λίπους στο σώμα.

Τα γονίδια

Contemporary Europeans have as many as three times more Neanderthal variants in genes involved in lipid catabolism than Asians and Africans. Credit: Skeleton of a neanderthal (left) and a modern human (right). © Ian Tattersall

Ερευνητές στη Γερμανία και την Κίνα αναζήτησαν γονίδια των Νεάντερταλ (το γονιδίωμα του Homo neanderthalensis είναι πια γνωστό) στο γονιδίωμα 11 σύγχρονων πληθυσμών ασιατικής, ευρωπαϊκής ή αφρικανικής καταγωγής.

Όπως ήταν αναμενόμενο, κανένα γονίδιο Νεάντερταλ δεν εντοπίστηκε στους Αφρικανούς. Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι ο Homo Sapiens διασταυρώθηκε με τον Homo neanderthalensis τουλάχιστον μία φορά τα τελευταία 60.000 χρόνια, πιθανότατα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Η τελευταία μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature Communications», αποκαλύπτει ότι, σε σχέση με τους Ασιάτες, οι Ευρωπαίοι κληρονόμησαν τρεις φορές περισσότερα γονίδια Νεάντερταλ που εμπλέκονται στο μεταβολισμό των λιπών.

Ο μεταβολισμός

Αν και παραμένει ασαφές σε τι εξυπηρετούν αυτά τα γονίδια και γιατί ευνοήθηκαν από τη φυσική επιλογή τα τελευταίες δεκάδες χιλιάδες χρόνια, οι ερευνητές υποψιάζονται ότι πρόκειται για ποικιλομορφίες που επιταχύνουν το μεταβολισμό των λιπών και βοήθησαν στους Νεάντερταλ να ζουν στην παγωμένη Ευρώπη στη διάρκεια της τελευταίας Εποχής των Παγετώνων.

Είναι επομένως πιθανό ότι ο σύγχρονος άνθρωπος «έκοψε δρόμο» από εξελικτική άποψη και κληρονόμησε από τους Νεάντερταλ τα γονίδια που χρειαζόταν για να επιβιώσει πέρα από το ζεστό λίκνο της Αφρικής.

Αυτό θα μπορούσε να επιβεβαιωθεί μόνο με περαιτέρω μελέτες. Οι συγγραφείς της τελευταίας μελέτης προχώρησαν πάντως στην εξέταση διατηρημένων εγκεφάλων από Ασιάτες, Αφρικανούς και Ευρωπαίους καθώς και από χιμπατζήδες -ο εγκέφαλος αποτελείται κατά τα τρίτα τέταρτα από λίπος και θα ήταν επομένως να επηρεάστηκε από τα γονίδια των Νεάντερταλ.

Πράγματι, στους εγκεφάλους των Ευρωπαίων ανιχνεύθηκαν λιπαρά οξέα που απουσίασαν από τους Ασιάτες και τους χιμπατζήδες, ένδειξη ότι εμφανίστηκαν πρόσφατα στην εξέλιξη και μπορεί να προέρχονται από τους Νεάντερταλ. Η επίδρασή τους στη λειτουργία του εγκεφάλου παραμένει εντελώς άγνωστη, εκτιμάται όμως ότι πρέπει να είναι σημαντική.

Η εφηβική «τρέλα» ξεκινά από τον εγκέφαλο. What makes teens terrible: Scientists find brain 'disconnect' causes emotional outbursts and bad behavior

Norman Rockwell, Baignade interdite, No Swimming, 1921, Huile sur Toile, 64x57 cm. Οι πολλές φορές παράλογες συμπεριφορές των παιδιών στην εφηβεία έχουν τη ρίζα τους στη διαφορετική «σύνδεση» μεταξύ περιοχών του εγκεφάλου τους, στη συγκεκριμένη φάση της ζωής τους, σύμφωνα με νέα μελέτη. Making snap decisions usually means following your initial reaction -- going with your gut. But some adolescents are more likely to heed outside influences, leaving them vulnerable to risky behaviors. A new study is part of a larger investigation of how teens make decisions based on body sensations and could help design prevention and treatment that hones in on risky decision-making.

Όπως θα σας έλεγε ο κάθε γονιός που μεγαλώνει εφήβους, σε αυτή την περίοδο τα παιδιά είναι άκρως συναισθηματικά, έχουν πολλές φορές παράλογες συμπεριφορές και κάνουν συχνά λανθασμένες επιλογές.

Διαφορετική λειτουργία του εγκεφάλου των εφήβων

Among the shortlisted portraits is An Uncertain Time by John Devane. He took three years to paint this shortlisted portrait of his children as they emerge into adulthood. "We know adolescence is a time of profound social change. It's also a profound time for risk-taking -- a time period when peer influence is more important," said Kevin LaBar, a professor in the Duke Center for Cognitive Neuroscience. "This is when we start establishing independent relationships with adults, and some of those relationships are going to be influenced by how trustworthy those people are. It's important in these relationships to evaluate who you can and can't trust."

Τώρα, επιστήμονες πιστεύουν ότι βρήκαν την απάντηση στο γιατί στην εφηβεία τα παιδιά μετατρέπονται σε… μικρά τέρατα. Όπως λένε, ο εγκέφαλος των εφήβων λειτουργεί πράγματι διαφορετικά από εκείνον των ενηλίκων.

Οι ειδικοί του Κέντρου Γνωσιακών Νευροεπιστημών του Πανεπιστημίου Ντιουκ με επικεφαλής τον καθηγητή Κέβιν ΛαΜπαρ παρακολούθησαν 43 έφηβα κορίτσια. Έδειξαν στο καθένα από αυτά 34 εικόνες προσώπων ενηλίκων οι οποίες πέρναγαν από μπροστά τους με τρομερή ταχύτητα (μπορούσαν να τις κοιτάξουν από 50 χιλιοστά του δευτερολέπτου ως 100 χιλιοστά του δευτερολέπτου τη φορά). Καθ’όλη αυτή τη διάρκεια οι ερευνητές κατέγραφαν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου των κοριτσιών σε πραγματικό χρόνο με χρήση λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI).

Μετά από τη θέαση κάθε εικόνας οι συμμετέχουσες κλήθηκαν να αξιολογήσουν τα πρόσωπα σε μια κλίμακα… αξιοπιστίας (δήλωσαν αν τους φάνηκαν πολύ αναξιόπιστα, αναξιόπιστα, αξιόπιστα ή πολύ αξιόπιστα). Οι τομογραφίες την ίδια στιγμή αποκάλυπταν σε ποιες περιοχές του εγκεφάλου αυξανόταν η ροή του αίματος και το οξυγόνο.

Οι περιοχές αυξημένης δραστηριότητας του εγκεφάλου βοήθησαν τους επιστήμονες να απομονώσουν όσες ήταν υπεύθυνες για την επεξεργασία των κοινωνικών και συναισθηματικών πληροφοριών που συνδέονταν με τα πρόσωπα.

Ο ρόλος του μεταιχμιακού συστήματος

Researchers found the limbic system responsible for emotion connects and communicates with the rest of the brain differently in teens than it does during adulthood.

Η ερευνητική ομάδα τονίζει ότι όταν λαμβάνουμε μια απόφαση… στο φτερό, ουσιαστικώς ακολουθούμε το ένστικτό μας. Αυτή η αρχική, αυθόρμητη αντίδραση πηγάζει από το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου που είναι εξελικτικώς το πιο… ηλικιωμένο και πιο απλό τμήμα του, το οποίο εμπλέκεται στα συναισθήματα, στη συμπεριφορά και στα κίνητρα.

Ωστόσο κατά την εφηβεία το μεταιχμιακό σύστημα συνδέεται και επικοινωνεί με τον υπόλοιπο εγκέφαλο με διαφορετικό τρόπο σε σύγκριση με την ενήλικη ζωή. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλοί έφηβοι είναι πιο ευάλωτοι σε επικίνδυνες συμπεριφορές.

«Γνωρίζουμε ότι η εφηβεία είναι μια περίοδος βαθιάς κοινωνικής αλλαγής. Πρόκειται επίσης για μια περίοδο λήψης ρίσκων στην οποία η επίδραση των συνομηλίκων είναι πιο μεγάλη από εκείνη των ενηλίκων» ανέφερε ο καθηγητής ΛαΜπαρ και προσέθεσε: «Στη συγκεκριμένη φάση αρχίζουν να χτίζονται ανεξάρτητες σχέσεις με τους ενηλίκους και ορισμένες από αυτές τις σχέσεις επηρεάζονται από το πόσο αξιόπιστα είναι τα άτομα που έχουν οι έφηβοι απέναντί τους. Είναι σημαντικό για τον έφηβο να αξιολογήσει ποια άτομα μπορεί να εμπιστεύεται και ποια όχι».

Ο δρ ΛαΜπαρ εξήγησε ότι η μελέτη του που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Μαρτίου 2014 του επιστημονικού εντύπου «Social Cognitive and Affective Neuroscience» περιέλαβε μόνο κορίτσια (ηλικίας 10-20 ετών) και όχι αγόρια, καθώς τα αγόρια ωριμάζουν με πιο αργό ρυθμό.

Πρόβλημα επικοινωνίας των περιοχών του εγκεφάλου

Participants experienced enhanced limbic system (emotional and behavioral) responses and a greater disconnection from brain regions that could help regulate responses, the team said.

Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι έφηβες παρουσίασαν έντονη απόκριση του μεταιχμιακού συστήματος και μεγαλύτερη «αποσύνδεσή» του από περιοχές του εγκεφάλου οι οποίες βοηθούν στη λογική ρύθμιση των αποκρίσεων. «Αυτή η αποσύνδεση μπορεί να οδηγήσει τους εφήβους στο να επεξεργάζονται την αξιοπιστία και την αναξιοπιστία με διαφορετικό τρόπο» σημείωσε ο καθηγητής. Συμπλήρωσε ότι οι έφηβοι δεν αξιολογούν την αξιοπιστία και την αναξιοπιστία με τον ίδιο τρόπο όπως οι ενήλικοι. «Λαμβάνουν σαφώς χώρα αλλαγές στον εγκέφαλο των εφήβων σε ό,τι αφορά την επικοινωνία των διάφορων περιοχών του, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει και σε αλλαγές στη συμπεριφορά τους».

Συγκεκριμένα οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι έφηβοι ήταν ιδιαιτέρως ευαίσθητοι στα χαρακτηριστικά εκείνα του προσώπου που συνδέονται με την αναξιοπιστία, τα οποία, σύμφωνα με προηγούμενες μελέτες, είναι στόματα με κλίση των χειλιών προς τα κάτω καθώς και «σουφρωμένα» φρύδια.

Υψηλή δραστηριότητα στην αμυγδαλή και τον νησιωτικό φλοιό

Based on the fMRI results, the components of the limbic system known as the amygdala and insula were the most active for the faces participants rated as untrustworthy. Among all ages, the right amygdala showed high levels of activity when presented with an untrustworthy face. This is a diagram of the limbic system. The image is not connected to the research and is used for illustrative purposes only. Credit BruceBlaus.

Σε όλους τους εφήβους η δεξιά περιοχή της αμυγδαλής του εγκεφάλου εμφάνιζε υψηλά επίπεδα δραστηριότητας όταν τα κορίτσια έβλεπαν ένα πρόσωπο που δεν τους ενέπνεε εμπιστοσύνη. Και άλλα σημεία της αμυγδαλής αλλά και του νησιωτικού φλοιού του εγκεφάλου παρουσίαζαν επίσης αυξημένη δραστηριότητα απέναντι σε ένα αναξιόπιστο πρόσωπο, και κυρίως στις έφηβες ηλικίας 13 ως 15 ετών.

«Αυτές οι έντονες αποκρίσεις μαρτυρούν πως σε αυτή τη φάση, τα έφηβα κορίτσια είναι ιδιαιτέρως ευαίσθητα απέναντι στα χαρακτηριστικά εκείνα του προσώπου που δεν τους εμπνέουν εμπιστοσύνη» είπε ο καθηγητής. Τόνισε ότι οι ειδικοί δεν γνωρίζουν για ποιον λόγο συμβαίνει αυτό. «Ίσως είναι οι ορμονικές αλλαγές της εφηβείας που προκαλούν αυτή την έντονη απόκριση, ή ίσως οι έφηβες είναι πιο ευαισθητοποιημένες στο να προσέχουν τις κοινωνικές απειλές σε αυτή την περίοδο της ζωής τους».

Τα καινούργια ευρήματα εκτιμάται ότι θα βοηθήσουν στον σχεδιασμό προληπτικών αλλά και θεραπευτικών στρατηγικών για τους εφήβους που παρουσιάζουν επικίνδυνες συμπεριφορές.

Απρίλιος. April

Henri-Edmond Cross, Cypress, April, 1904.

To “April” είναι το τελευταίο κομμάτι από τον δίσκο Deep Purple III που κυκλοφόρησε το 1969. Έχει διάρκεια 12 λεπτών και θα μπορούσε να πει κανείς πως χωρίζεται θεματικά σε τρία διακριτά μέρη.

Τα δυο πρώτα έχουν ύφος κλασικής μουσικής, ενώ στο τρίτο μέρος το συγκρότημα επιστρέφει στην θεμελιώδη ροκ κατάστασή του, όπου ακούγονται οι στίχοι του Jon Lord:

April is a cruel time(*)

Even though the sun may shine

And world looks in the shade as it slowly comes away

Still falls the April rain

And the valley’s filled with pain

And you can’t tell me quite why

As i look up to the grey sky

Where it should be blue

Grey sky where I should see you

Ask why, why it should be so

I’ll cry, say that I don’t know

Maybe once in a while I’ll forget and I’ll smile

But then the feeling comes again of an April without end

Of an April lonely as they come

In the dark of my mind I can see all too fine

But there is nothing to be done when I just can’t feel the sun

And the springtime’s the season of the night

Grey sky where it should be blue

Grey sky where I should see you

Ask why, why it should be so

I’ll cry, say that I don’t know

I don’t know

Pieter Bruegel the Elder, The Triumph of Death, c. 1562, oil on panel, 117 cm × 162 cm (46 in × 63.8 in), Museo del Prado, Madrid.

(*) Ο στίχος αυτός είναι σχεδόν πανομοιότυπος με τον πρώτο στίχο της Έρημης Χώρας (The Waste Land) που έγραψε ο Τ. S. Eliot το 1922:

“April is the cruelest month, breeding

Lilacs out of the dead land, mixing

Memory and desire, stirring

Dull roots with spring rain.

Winter kept us warm, covering

Earth in forgetful snow, feeding

A little life with dried tubers…”

Ο Γιώργος Σεφέρης που μετέφρασε στα ελληνικά την Έρημη Χώρα απέδωσε τους παραπάνω στίχους ως εξής:

“Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός, γεννώντας

Μες απ’ την πεθαμένη γη τις πασχαλιές, σμίγοντας

Θύμηση κι επιθυμία, ταράζοντας

Με τη βροχή της άνοιξης ρίζες οκνές.

Ο χειμώνας μας ζέσταινε, σκεπάζοντας

Τη γη με το χιόνι της λησμονιάς, θρέφοντας

Λίγη ζωή μ’ απόξερους βολβούς…”

Περιορισμός θερμίδων «συνταγή» μακροζωίας. Monkey caloric restriction study shows big benefit; contradicts earlier study

Diego Vélasquez, Repas de paysans, 1620, Huile sur Toile, 0,96x1,12 m, Budapest, Szepmüvészeti Museum. Φάνηκε για πρώτη φορά ότι η «δίαιτα των φτωχών» έχει οφέλη και για τα πρωτεύοντα. The latest results from a 25-year study of diet and aging in monkeys shows a significant reduction in mortality and in age-associated diseases among those with calorie-restricted diets. The study, begun in 1989, is one of two ongoing, long-term U.S. efforts to examine the effects of a reduced-calorie diet on nonhuman primates.

Ο συνειδητός περιορισμός των θερμίδων μπορεί να συντελέσει στη βελτίωση της υγείας και στην επίτευξη της μακροζωίας, σύμφωνα με αμερικανική μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Nature Communications.

Διαμάχη για τη «δίαιτα των φτωχών»

Ο περιορισμός των θερμίδων φάνηκε να σώζει από την εμφάνιση ασθενειών αλλά και να καθυστερεί τη γήρανση σε πιθήκους μακάκους. Rhesus monkeys 27-year-old Canto, on a restricted diet (left), and 29-year-old Owen, a control subject on an unrestricted diet (right), were photographed at the Wisconsin National Primate Research Center at the University of Wisconsin-Madison on May 28, 2009. Canto and Owen were among the subjects in a pioneering long-term study of the links between diet and aging in rhesus macaque monkeys. Credit: Jeff Miller, University Communications, UW-Madison

Η μελέτη των ερευνητών του Πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν, στο Μάντισον, έρχεται να αναζωπυρώσει τη διαμάχη κατά πόσον η λεγόμενη «δίαιτα των φτωχών» είναι δυνατό να παρατείνει το προσδόκιμο ζωής, χαρίζοντας περισσότερα χρόνια ζωής και μάλιστα πιο υγιή.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τη βιοχημικό και επίκουρη καθηγήτρια Γηριατρικής, Ροζαλίν Άντερσον, μελέτησαν 76 μακάκους επί 25 χρόνια. Τα μισά πειραματόζωα ακολουθούσαν διατροφή χωρίς περιορισμούς, ενώ τα άλλα μισά, μετά την ηλικία των επτά και ως τα 14 έτη τους, ακολουθούσαν συστηματικά διατροφή με ως 30% λιγότερες θερμίδες.

Ενώ η μέση διάρκεια ζωής αυτών των ζώων σε αιχμαλωσία είναι περίπου 26 χρόνια, πάνω από τους μισούς μακάκους που έτρωγαν λιτά, έζησαν τουλάχιστον 30 χρόνια. Επιπλέον, τα υπόλοιπα πειραματόζωα που έτρωγαν χωρίς θερμιδικούς περιορισμούς, εμφάνιζαν σχεδόν τριπλάσιο κίνδυνο διαφόρων ασθενειών σχετικών με τη γήρανση. Οι «παμφάγες» μαϊμούδες, σε οποιαδήποτε ηλικία, είχαν διπλάσια πιθανότητα να πεθάνουν, σε σχέση με όσες κατανάλωναν θερμίδες με μέτρο.

Διατροφική στρατηγική για όλα τα πρωτεύοντα

The regulation of longevity by caloric restriction.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι ο θερμιδικός περιορισμός είναι όντως μια διατροφική στρατηγική, η οποία μπορεί να βελτιώσει την υγεία και το προσδόκιμο ζωής όλων των πρωτευόντων ειδών, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων. «Ελέγξαμε την υπόθεση, κατά πόσον ο περιορισμός των θερμίδων καθυστερεί τη γήρανση και νομίζω ότι το αποδείξαμε. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι τα ευρήματά μας θα επηρεάσουν καθοριστικά τη θεραπεία των ανθρώπων στις γηριατρικές κλινικές σε δέκα χρόνια από σήμερα» σημειώνει η δρ Άντερσον.

Το μυστικό στον θερμιδικό περιορισμό φαίνεται πως βρίσκεται στην καλύτερη διαχείριση της ενέργειας από τον οργανισμό. Σύμφωνα με την ερευνήτρια, «ο περιορισμός των θερμίδων επηρεάζει την επεξεργασία των τροφών από τον οργανισμό και προκαλεί επαναπρογραμματισμό του μεταβολισμού, μεταβάλλοντας έτσι την ικανότητα των κυττάρων να ανταποκρίνονται στις αλλαγές τού περιβάλλοντος, καθώς γερνάνε».

Απαλλαγμένα από διαβήτη

Δεν είναι τυχαίο, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ότι τα πειραματόζωα υπό θερμιδικό περιορισμό δεν εμφάνισαν καθόλου διαβήτη (μία κατ' εξοχήν μεταβολική διαταραχή), αντίθετα με τα περισσότερα ζώα που κατανάλωναν άφθονες θερμίδες, τα οποία είχαν διαβήτη, προδιαβήτη ή μεταβολικό σύνδρομο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, οι ερευνητές είχαν πραγματοποιήσει και πειράματα σε λιγότερο εξελιγμένους οργανισμούς (μύγες, σκουλήκια, ζυμομύκητες, ποντίκια κ.α.), που έδειχναν τα πολλαπλά οφέλη του περιορισμού των θερμίδων κατά τη διατροφή, παρατείνοντας ως 40% τη διάρκεια της ζωής αυτών των ειδών.

Επιβεβαίωση των ευρημάτων στα θηλαστικά

«Η νέα μελέτη είναι σημαντική, επειδή δείχνει πως οι ωφέλιμες επιδράσεις που έχουμε κατ' επανάληψη δει σε λιγότερο εξελιγμένους οργανισμούς, ισχύουν επίσης για τα πρωτεύοντα θηλαστικά. Συνεπώς, ενισχύουν την πεποίθηση πως ο θερμιδικός περιορισμός θα έχει ωφέλιμη επίδραση και στους ανθρώπους» σχολιάζει ο δρ Ρίκι Κόλμαν του Εθνικού Κέντρου Ερευνών στα Πρωτεύοντα, στο Ουισκόνσιν.

Επιφυλάξεις

Diego Vélasquez, Trois hommes à Table, 1620, Huile sur Toile, 1,07x1,01 m, Paris, musée du Louvre. Caloric restriction became something of a fad two decades ago, when a few individuals set out to cut their calories by 30 percent to slow the diseases of aging, but the Wisconsin and NIA studies have a much broader focus. "We are not studying it so people can go out and do it, but to delve into the underlying causes of age-related disease susceptibility," says Anderson. "It's a research tool, not a lifestyle recommendation, but some people get caught up: 'What if I did caloric restriction?'" Many of the benefits of caloric restriction are linked to regulation of energy, Anderson says. "It affects how fuel is utilized. Caloric restriction essentially causes a reprogramming of the metabolism. In all species where it has been shown to delay aging and the diseases of aging, it affects the regulation of energy and the ability of cells and the organism to respond to changes in the environment as they age."

Ωστόσο, άλλοι επιστήμονες εμφανίζονται επιφυλακτικοί κατά πόσο μπορεί να εξαχθεί ένα τέτοιο συμπέρασμα και για τους ανθρώπους. Έρευνα του Εθνικού Ινστιτούτου Γήρανσης των ΗΠΑ στη Βαλτιμόρη, σε 120 μαϊμούδες, το 2012, κατά την οποία τα ζώα είχαν επίσης υποβληθεί σε διατροφή περιορισμένων θερμίδων, δεν είχε βρει κάποια διαφορά στην υγεία και στο προσδόκιμο ζωής των πειραματόζωων.

Έτσι, παραμένει ασαφές γιατί οι δύο μελέτες κατέληξαν σε διαφορετικές διαπιστώσεις, αν και πιθανώς να οφείλεται στα διαφορετικά διατροφικά πρωτόκολλα που χρησιμοποιήθηκαν.

Οι ερευνητές του Εθνικού Ινστιτούτου Γήρανσης, με επικεφαλής τον δρα Ραφαέλ ντε Κάμπο, θεωρούν ότι το όφελος από τον θερμιδικό περιορισμό εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως γενετικούς, περιβαλλοντικούς, διατροφικούς κ.α.

Εξέταση των αντικρουόμενων αποτελεσμάτων

Ήδη οι δύο επιστημονικές ομάδες άρχισαν να εξετάζουν από κοινού τα διαφορετικά ευρήματά τους, με την ελπίδα ότι θα βρουν τελικά κοινό έδαφος, ενώ, προς το παρόν, επισημαίνουν ότι είναι πρόωρο να γίνει οποιαδήποτε σχετική διατροφική σύσταση στους ανθρώπους.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, με δεδομένο ότι λίγοι άνθρωποι μπορούν να ανεχτούν μείωση κατά 30% στην ημερήσια πρόσληψη θερμίδων, έχει ήδη εκδηλωθεί μεγάλο ενδιαφέρον από εταιρείες για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων, που θα μιμούνται τους μηχανισμούς θερμιδικού περιορισμού, καθυστερώντας έτσι τη γήρανση, τις παθήσεις που σχετίζονται με αυτήν και τον θάνατο.