Στη
φάση της διαίρεσης, τα βλαστικά κύτταρα μπορεί να εμφανίσουν τυχαίες
μεταλλάξεις. Pancreatic cancer cells dividing. Random mutations in
DNA are behind two thirds of adult cancers, a study says. Photograph: Visuals
Unlimited, Inc./Dr. Stan/Getty Images/Visuals Unlimited
Ο
καρκίνος του πνεύμονα σίγουρα δεν είναι μόνο θέμα κακοτυχίας, αφού όλοι γνωρίζουν
ότι το κάπνισμα αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για
όλους τους καρκινους. Νέα μελέτη στο Science δείχνει ότι τα τρία τέταρτα των διαφορετικών μορφών της νόσου
δεν οφείλονται στην κληρονομικότητα και στον τρόπο ζωής, αλλά είναι αποτέλεσμα
«βιολογικής κακοτυχίας».
Λάθη
στην πληροφορία του DNA
Researchers found
random DNA mutations accumulating in the body were to blame for most cancers. iStockphoto/Eraxion
Το
στατιστικό μοντέλο που παρουσιάζουν μαθηματικοί και ογκολόγοι του Πανεπιστημίου
Τζονς Χόπκινς στις ΗΠΑ δείχνει ότι οι 22 από τις 31 μορφές καρκίνου που
εξετάστηκαν οφείλονται κυρίως σε τυχαίες μεταλλάξεις (λάθη στην πληροφορία του DNA), οι οποίες εμφανίζονται κατά τον
πολλαπλασιασμό των κυττάρων.
Οι
υπόλοιπες εννέα, όπως οι καρκίνοι του πνεύμονα και του δέρματος, οφείλονται σε
έναν συνδυασμό κακοτυχίας και κληρονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως
το κάπνισμα και η υπεριώδης ακτινοβολία αντίστοιχα.
Η
μελέτη δείχνει ότι η πιθανότητα εκδήλωσης καρκίνου σε έναν συγκεκριμένο ιστό
του σώματος εξαρτάται από τη συμπεριφορά των βλαστοκυττάρων, από την οποία
προκύπτουν τα διαφοροποιημένα κύτταρα κάθε ιστού.
«Κλειδί»
οι διαιρέσεις των βλαστοκυττάρων
'Most cancers
happen or don’t according to their own laws and there is nothing that medicine
or good resolutions can do to affect them.' Above, breast cancer cell. Photograph: Rex Features
Όσο
περισσότερες είναι οι διαιρέσεις των βλαστοκυττάρων σε έναν ιστό, τόσο
μεγαλύτερος ο κίνδυνος καρκίνου. Και αυτό σημαίνει ότι οι ιστοί που
ανανεώνονται γρήγορα, όπως τα κύτταρα του στομάχου και του εντέρου, είναι πιο
ευπαθείς στον καρκίνο από ό,τι ιστοί που ανανεώνονται αργά, όπως ο εγκέφαλος.
«Όταν
κάποιος παθαίνει καρκίνο, αμέσως οι άνθρωποι ρωτούν το γιατί» λέει ο καθηγητής
Ογκολογίας Μπερτ Βόγκελσταϊν, επικεφαλής της μελέτης.
«Έχουν
την τάση να πιστεύουν ότι υπήρχε κάποιος λόγος. Ο πραγματικός λόγος σε πολλές
περιπτώσεις δεν είναι ο ανθυγιεινός τρόπος ζωής ή οι κακές περιβαλλοντικές
επιδράσεις. Είναι απλώς ότι ο ασθενής ήταν άτυχος. Σαν να έχασε στη λοταρία»
εξηγεί ο καθηγητής.
Ο
Βόγκελσταϊν είχε περάσει μεγάλο μέρος της καριέρας του προσπαθώντας να
απαντήσει στο ερώτημα γιατί κάποιοι άνθρωποι εκδηλώνουν καρκίνο και άλλοι όχι.
Είναι βέβαια γνωστό ότι το ρίσκο εξαρτάται από κληρονομικούς και
περιβαλλοντικούς παράγοντες, σίγουρα όμως παίζει ρόλο και η τύχη.
31
διαφορετικοί τύποι καρκίνου
Diagram showing the
location of cancers due to bad luck, and environmental and inherited factors. Johns
Hopkins University: Elizabeth Cook, C. Tomasetti, B. Vogelstein
Για
να απαντήσουν στο μεγάλο ερώτημα, ο Βόγκελσταϊν και ο μαθηματικός Κρίστιαν
Τομασέτι άντλησαν από τη βιβλιογραφία δεδομένα για τον συνολικό αριθμό
διαιρέσεων των βλαστικών κυττάρων, σε όλη τη διάρκεια ζωής του μέσου ανθρώπου,
σε 31 διαφορετικούς τύπους ιστών. Στη συνέχεια, συνέκριναν τον αριθμό αυτόν με
τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου σε κάθε επιμέρους ιστό.
Η
ανάλυση αποκάλυψε ότι στα δύο τρίτα των καρκίνων (21 στους 31) το ρίσκο
εμφάνισης καρκίνου συνδέεται στενά με τον συνολικό αριθμό βλαστοκυτταρικών
διαιρέσεων. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των διαιρέσεων εξηγεί το 65% της
ποικιλότητας του κινδύνου εκδήλωσης καρκίνου συνολικά.
Υπήρχαν
όμως και 9 μορφές καρκίνου των οποίων η συχνότητα στο γενικό πληθυσμό ήταν
μεγαλύτερη από ό,τι θα υπολόγιζε κανείς μόνο με βάση τις κυτταρικές διαιρέσεις.
Πρόκειται
προφανώς για καρκίνους που οφείλονται σε έναν συνδυασμό κακοτυχίας,
ελαττωματικών γονιδίων και περιβαλλοντικών παραγόντων. Εκτός από τον καρκίνο
του πνεύμονα και του δέρματος, άλλοι τέτοιοι καρκίνοι είναι ο καρκίνος των
όρχεων και του λεπτού εντέρου καθώς και το γλοιοβλάστωμα, μια μορφή καρκίνου
του εγκεφάλου.
Άνθρωποι
και ποντίκια
Σημαντική
ένδειξη υπέρ του μαθηματικού μοντέλου της έρευνας είναι μια ενδιαφέρουσα
διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και τα ποντίκια. Στον άνθρωπο, οι κυτταρικές
διαιρέσεις στο παχύ έντερο είναι τετραπλάσιες σε σχέση με το λεπτό έντερο, και
ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι πολύ συχνότερος από τον καρκίνο του λεπτού
εντέρου. Στο ποντίκι, αντίθετα, το λεπτό έντερο ανανεώνεται πιο γρήγορα από το
παχύ και ο κίνδυνος καρκίνου είναι μεγαλύτερος στο λεπτό έντερο.
Οι
ερευνητές διευκρινίζουν ωστόσο ότι ο καρκίνος μπορεί να εμφανιστεί και εξαιτίας
μεταλλάξεων που δεν αφορούν βλαστικά κύτταρα αλλά ώριμα. Θεωρούν όμως ότι αυτό
δεν επηρεάζει το μοντέλο τους, καθώς τα βλαστικά κύτταρα ζουν περισσότερο και
έχουν πολύ μεγαλύτερο ρόλο στον καρκίνο.
Τονίζουν
επίσης ότι ορισμένοι καρκίνοι, όπως του μαστού και του προστάτη, δεν
συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη λόγω έλλειψης στοιχείων για τον συνολικό αριθμό
κυτταρικών διαιρέσεων.
Μια
άλλη επισήμανση, τέλος, είναι ότι η τύχη παίζει κρίσιμο ρόλο όχι μόνο στην
εμφάνιση του καρκίνου αλλά και στη μη εμφάνισή του. Όπως λέει ο δρ Τομασέτι, ο
κύριος κύριος λόγος που ορισμένοι καπνιστές δεν εκδηλώνουν καρκίνο του πνεύμονα
φαίνεται πως δεν είναι τα καλά γονίδια αλλά απλά η καλή τύχη.