Οι αρχαίοι Έλληνες φοβόντουσαν τα ζόμπι. Ancient Greeks believed the dead could rise from their graves

This drawing of tomb 653 from the ancient Greek Passo Marinaro cemetery in Kamarina, Sicily, shows how one body was weighed down with large pieces of amphora, which had been placed on its head and feet. It is thought this may have been because people at the time feared the individual might rise from the dead. Credit: Drawing by D. Weiss from G. Di Stefano's excavation journals

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν στην ύπαρξη ζόμπι. Τουλάχιστον αυτό αποδεικνύει πρόσφατη αρχαιολογική μελέτη στους σκελετούς που βρέθηκαν στη νεκρόπολη αρχαιοελληνικής αποικίας στην Σικελία.

Remains found at the ancient Greek cemetary in Kamarina, south east Sicily, were found buried in fetal positions like the one shown above. Two of the bodies were pinned into their tombs with rocks and pottery. A burial, at Passo Marinaro, of a person laid on his or her side with bent knees. Credit: Photo by C.L. Sulosky Weaver, courtesy of the Regional Museum of Kamarina in Sicily

Γνωστό ως Passo Marinaro, το νεκροταφείο κοντά στην παράκτια πόλη της Καμαρίνα στη νοτιοανατολική Σικελία, χρονολογείται από τον 5ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ. Η νεκρόπολη έχει περίπου 2.905 τάφους και περισσότεροι από τους μισούς περιείχαν κτερίσματα, κυρίως πήλινα αγγεία, αλλά και ειδώλια και μεταλλικά νομίσματα. Ωστόσο δύο από τους τάφους είχαν κάτι το μοναδικό.

Ένα σώμα, που βρέθηκε στον τάφο υπ' αριθμόν 653, περιείχε ένα άτομο αγνώστου φύλου, το οποίο βίωσε περίοδο σοβαρού υποσιτισμού ή ασθένειας στη ζωή του. Ωστόσο αυτό που είναι ασυνήθιστο στον συγκεκριμένο τάφο είναι ότι το κεφάλι και τα πόδια του ατόμου καλύπτονταν πλήρως από μεγάλα θραύσματα αμφορέων, όπως αναφέρει στο Discovery Channel η Κάρι Σουλόσκι Γουίβερ, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ.

«Τα βαριά θραύσματα αμφορέων που βρέθηκαν στον τάφο 653 ήταν προφανώς για να καθηλώσουν το σώμα στον τάφο και να μην ξανασηκωθεί» επισημαίνει η Γουίβερ.

A child aged between eight and 13 years old, shown in the sketch above, was also found in the Passo Marinaro cemetery with five rocks that had been placed on top of the body to trap it in the grave. Photo Credit: Drawing by D. Weiss from G. Di Stefano's excavation journals

Ο άλλος παράξενος τάφος, υπ' αριθμόν 693 περιείχε τα λείψανα ενός παιδιού αγνώστου φύλου και ηλικίας περίπου 8 με 13 ετών. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι πέθανε από κάποια ασθένεια ή υποσιτισμό, όπως στην προηγούμενη περίπτωση, παρ' όλα αυτά το παιδί θάφτηκε με πέντε μεγάλες πέτρες τοποθετημένες πάνω από το σώμα του. «Φαίνεται ότι αυτές οι πέτρες χρησιμοποιήθηκαν για να παγιδεύσουν το σώμα στον τάφο του» εξηγεί η Γουίβερ.

Όπως παρατηρεί η ίδια «είναι άγνωστο γιατί οι συγκεκριμένοι νεκροί «καρφώθηκαν» στους τάφους τους, αλλά η ειδική αυτή μεταχείριση δείχνει ότι οι νεκροφοβικές πεποιθήσεις και πρακτικές υπήρχαν στη Σικελία».

An example of a lead curse tablet found in Jerusalem. Photo credit: Courtesy Robert Walter Daniel/Live Science

Η Νεκροφοβία ή ο φόβος των νεκρών, είναι μια έννοια που έχει παρουσία στον ελληνικό πολιτισμό από τη Νεολιθική περίοδο μέχρι σήμερα. Κατάδεσμοι, πλακίδια χαραγμένα με μαγικά ξόρκια, βρέθηκαν επίσης στο νεκροταφείο, υποδηλώνοντας ότι ορισμένοι κάτοικοι της Καμαρίνα χρησιμοποιούσαν κατάρες και ξόρκια για να σηκώσουν τους νεκρούς από τους τάφους τους.

This drawing of a katadesmos, or magic curse, was found in the cemetery at Kamarina and may have been used in necromancy to encourage the dead to rise to reek revenge on the living. Photo Credit: Drawing by D. Weiss

«Τα πλακίδια περιείχαν αναφορές που απευθύνονταν σε θεότητες του Κάτω Κόσμου που θα ξυπνούσαν τα πνεύματα των νεκρών» εξηγεί η Γουίβερ μιλώντας στο Discovery News.

Σημείωσε ότι όλες αυτές οι πρακτικές καταδεικνύουν την επιθυμία τόσο να καταστείλουν, όσο και να επικαλεστούν ορισμένους νεκρούς.

Large stones were also used to create the tombs at Passo Marinaro, shown in this reconstruction at the Regional Museum of Kamarina, which may also have served to keep the dead from rising to bother the living. Credit: C. J. Sulosky Weaver

«Παρά το γεγονός ότι οι πράξεις αυτές φαίνεται να είναι αντιφατικές, παρέχουν μια ισχυρή μαρτυρία για τους τρόπους με τους οποίους οι αρχαίοι Έλληνες αντιλαμβάνονταν τους νεκρούς» τονιζει η Γουίβερ.

Η έρευνά της θα συμπεριληφθεί στο βιβλίο «Η βιοαρχαιολογία της κλασικής Καμαρίνα: Η ζωή και ο θάνατος στην ελληνική Σικελία» το οποίο θα δημοσιευθεί από το Πανεπιστήμιο της Φλόριντα το Σεπτέμβριο.

Αλγόριθμος στην υπηρεσία της αυθεντικότητας έργων τέχνης. Belgrade researchers view art as self-organization process

«Η γεύση των δακρύων», έργα του Ρενέ Μαγκρίτ. Ποιο είναι το αυθεντικό και ποιο το αντίγραφο; Two paintings ”The Flavour of tears” by René Magritte. Which one is an original and which one is a copy?

Ένας καλλιτέχνης που αντιγράφει έναν πίνακα, ακόμα κι αν το έργο είναι δικό του, θα επεξεργαστεί τα χρώματα διαφορετικά σε σχέση με το πρωτότυπο, ισχυρίζονται Σέρβοι επιστήμονες πληροφορικής. 

Οι επιστήμονες ανέπτυξαν έναν αλγόριθμο ο οποίος είναι σε θέση να διακρίνει τον αυθεντικό πίνακα από το αντίγραφο. Όπως υποστηρίζουν ο Μίλαν Ράκγιοβιτς και ο Μίλος Μιλοβάνοβιτς, οι τεχνολογίες και οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την ανάλυση μίας εικόνας είναι πλέον τόσο αναπτυγμένες που είναι σχετικά εύκολο, με τα σωστά εργαλεία, κάποιος να διακρίνει το πρωτότυπο έργο, ακόμα κι αν το αντίγραφο έχει δημιουργηθεί από τον ίδιο καλλιτέχνη.

Προκειμένου να αποδείξουν ότι ο αλγόριθμος που ανέπτυξαν είναι σε θέση να κάνει όσα ισχυρίζονται, προσέλαβαν έναν Ολλανδό καλλιτέχνη να φιλοτεχνήσει 7 διαφορετικά έργα τέχνης και λίγες ημέρες αργότερα να δημιουργήσει τα αντίγραφά τους.

Στη συνέχεια, οι επιστήμονες πήραν τους συνολικά 14 πίνακες και εξέτασαν τις αποχρώσεις του κόκκινου, του μπλε και του πράσινου χρησιμοποιώντας την τεχνική «ανάλυσης κυματιδίων» – μία διαδικασία κατά την οποία ο υπολογιστής εξετάζει σταδιακά τα πιο θολά τμήματα της εικόνας.

A pair of Serbian computer scientists figured out a way to detect cognitive processes involved in human creativity. Milan Rajkovic and Milos Milovanovic decided to use emerging ideas about machine vision to see whether the underlying organization of a copy is different than that of an original. A still-life painting by Charlotte Caspers commisioned by Ingrid Daubechies and the Art Investigation group at Princeton University. The canvas is a crude, absorbing jute-type. Soft brushes were used. Credit: arXiv:1506.04356

Βάσει των αποτελεσμάτων της ανάλυσης, οι ερευνητές ήταν σε θέση να πουν με ακρίβεια ποιοι πίνακες ήταν οι αυθεντικοί και ποια τα αντίγραφα. «Για όλα τα αντίγραφα και όλους τους πίνακες, η μέση παγκόσμια πολυπλοκότητα ενός αυθεντικού έργου είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη αξία ενός αντιγράφου», δήλωσαν.

René Magritte portraied by Lothar Wolleh.

Στη συνέχεια, οι δύο επιστήμονες χρησιμοποίησαν την τεχνική αυτή για την ανάλυση δύο σχεδόν πανομοιότυπων έργων ζωγραφικής, τα οποία οι ειδικοί πιστεύουν ότι δημιουργήθηκαν τον 20ό αιώνα από τον σουρρεαλιστή καλλιτέχνη Ρενέ Μαγκρίτ και έχουν προβληματίσει τους ιστορικούς τέχνης εδώ και δεκαετίες. Οι δύο επιστήμονες ισχυρίζονται ότι κατάφεραν να εντοπίσουν τον αυθεντικό πίνακα από το αντίγραφο, ωστόσο μέχρι στιγμής δεν έχουν δημοσιοποιήσει τα ευρήματά τους.

Πηγή: arxiv.org/abs/1506.04356: “The Artists Who Forged Themselves: Detecting Creativity in Art”.

Ξύπνησε γειτονική μαύρη τρύπα! Monster black hole wakes up after 26 years!

Οι επιστήμονες έχουν στρέψει την προσοχή τους στο φαινόμενο. Astronomers using a fleet of orbiting telescopes, including ESA’s Integral satellite, NASA’s Swift satellite and the Japanese MAXI telescope, have observed a strong outburst of gamma rays and X-rays produced by a low-mass black hole in a binary system called V404 Cygni. Artist’s impression of a black hole feasting on matter from its companion star in a binary system. Image credit: ESA / ATG medialab.

Μια μελανή οπή που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από το ηλιακό μας σύστημα «ξύπνησε» μετά από 26 έτη σιωπής και άρχισε να... λειτουργεί εκ νέου απορροφώντας την ύλη γειτονικού της άστρου. Οι επιστήμονες έχουν στρέψει επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια στη μελανή οπή για να παρατηρήσουν το φαινόμενο και να μάθουν νέα άγνωστα δεδομένα για τις μαύρες τρύπες και τους μηχανισμούς τους.

Το σύστημα

These images show the patch of the sky where the black-hole binary system V404 Cygni is located, as observed with the IBIS instrument on ESA's Integral gamma-ray observatory. This system, comprising a black hole and a star orbiting one another, is located in our Milky Way galaxy, almost 8000 light-years away in the constellation Cygnus, the Swan. On 15 June 2015, V404 Cygni started showing signs of extraordinary activity, something that had not happened since 1989. The renewed activity is likely caused by material slowly piling up in the disc, until eventually reaching a tipping point that dramatically changes the black hole's feeding routine for a short period. The image on the left was taken on 19 May 2015, before the outburst: V404 Cygni is not present, and its position is marked with a cross. The image on the right, taken on 18 June 2015, shows V404 Cygni as the brightest source in the field. The two sources Cygnus X-1 and Cygnus X-3, present in both images, are some of the brightest objects in the X-ray sky. Other transient sources are also present in both images, highlighting the great variability of the high-energy sky. Image credit: ESA/Integral/IBIS/ISDC

Το 1938 οι αστρονόμοι της εποχής εντόπισαν μια ξαφνική έντονη έκλαμψη στον ουράνιο θόλο. Διαπίστωσαν ότι η έκλαμψη προερχόταν από ένα δυαδικό κοσμικό σύστημα σε απόσταση 8 χιλιάδων ετών φωτός από εμάς. Το σύστημα ονομάστηκε V404 Cygni και αποτελείται από ένα μεγάλο άστρο και μια σχετικά μικρού μεγέθους μελανή οπή που έχει μάζα ίση με εκείνη 12 άστρων σαν τον Ήλιο. Η μελανή οπή όταν βρίσκεται σε φάση δραστηριοποίησης «τρέφεται» με την ύλη του γειτονικού της άστρου. Όμως όπως έχει αποδειχτεί πρόκειται για μια μάλλον… τεμπέλα μαύρη τρύπα αφού ενεργοποιείται κάθε φορά για μικρό χρονικό διάστημα και στη συνέχεια ξεκουράζεται. Μετά το 1938 οι επιστήμονες εντόπισαν δραστηριότητα σε αυτό μια φορά το 1956 και άλλη μια το 1989.

Πείνασε!

Δείτε ένα βίντεο για το σύστημα V404 Cygni και το τι συμβαίνει εκεί. On June 15, NASA's Swift caught the onset of a rare X-ray outburst from a stellar-mass black hole in the binary system V404 Cygni. Astronomers around the world are watching the event. In this system, a stream of gas from a star much like the sun flows toward a 10 solar mass black hole. Instead of spiraling toward the black hole, the gas accumulates in an accretion disk around it. Every couple of decades, the disk switches into a state that sends the gas rushing inward, starting a new outburst.

Για 26 χρόνια η μελανή οπή είχε «σιγήσει» και ξαφνικά πριν από λίγες μέρες άρχισε και πάλι να κάνει αισθητή την ύπαρξη της. Το «ξύπνημα» της μαύρης τρύπας εντόπισε το διαστημικό παρατηρητήριο Swift. Έτσι οι επιστήμονες έχουν στρέψει τώρα πολλά επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια στο V404 Cygni για να παρατηρήσουν το φαινόμενο. Με δεδομένο ότι τις προηγούμενες φορές που η μαύρη τρύπα ενεργοποιήθηκε τα τεχνικά μέσα που είχε στη διάθεση της η επιστημονική κοινότητα  δεν ήταν ούτε τόσο πολλά όσο σήμερα ούτε τόσο προηγμένα θεωρείται δεδομένο ότι θα μάθουμε πολλά άγνωστα δεδομένα για τις μυστηριώδεις μελανές οπές.

Αυξομειώνεται η ταχύτητα διαστολής του σύμπαντος; Is the universe ringing like a crystal glass?

The standard view of the expanding universe. Figure 1 is a NASA diagram representing the events of the Big Bang from the beginning of time to the present day as described by the current, accepted model known as “λCDM” or Lambda Cold Dark Matter, where the Greek Lambda stands for Einstein’s “cosmological constant”. This cosmological constant is responsible for the acceleration of the universe. The outline of the “bell-shaped” universe represents its expanding size. The transition time is the point in time at which the bell shape shifts from going inward to outward from left to right.

Μια διαφορετική «ιστορία» είχε το σύμπαν στα 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια της ζωής του, από αυτήν που περιγράφει η επικρατούσα θεωρία, υποστηρίζουν οι φυσικοί Λόρενς Μιντ και Χάρι Ρίνγκερμαχερ από το πανεπιστήμιο του Νότιου Μισισίπι.

Σύμφωνα με το μοντέλο που αποδέχονται οι περισσότεροι επιστήμονες, το σύμπαν από την ηλικία των 9,8 δισ. ετών και μέχρι σήμερα διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό. Οι δύο Αμερικανοί, ωστόσο, εκτιμούν πως υπήρξαν επτά κύκλοι συμπαντικής επιτάχυνσης και επιβράδυνσης.

Η επικρατούσα θεωρία οφείλεται σε ανακάλυψη του 1998, η οποία «χρεώνει» την επιτάχυνση της διαστολής στη σκοτεινή ενέργεια, δηλαδή μια μορφή απωστικής δύναμης που κατακλύζει το σύμπαν και η οποία «εγκαινίασε» μια νέα φάση στην ιστορία του όταν επικράτησε των ελκτικών βαρυτικών δυνάμεων ανάμεσα στις κοσμικές δομές από ορατή και σκοτεινή ύλη.

Οι δύο φυσικοί αναφέρουν πως η έναρξη του επιταχυνόμενου ρυθμού της διαστολής έχει επιβεβαιωθεί έκτοτε με εντυπωσιακή ακρίβεια, από έναν μεγάλο όγκο παρατηρησιακών δεδομένων. Ωστόσο, προσθέτουν, αυτή η φάση μετάβασης δεν συνέβη μόνο μία φορά, αφού η ταχύτητά της γνώρισε επτά κύκλους αυξομείωσης.

The universe ringing while expanding. Figure 2 shows the new finding superposed on the λCDM model of Figure 1.  The oscillation amplitude is highly exaggerated, but the frequency is roughly correct. Ringermacher and Mead have determined that this oscillation is not a wave moving through the universe, such as a gravitational wave, but rather it is a “wave of the universe”.

Η δημοσίευση της μελέτης των επιστημόνων έγινε στο περιοδικό Astronomical Journal,όπου αναφέρουν επίσης πως, σε κάθε κύκλο, η μεταβολή της ταχύτητας διαστολής ήταν ολοένα και μικρότερη. Σύμφωνα με τον Ρίνγκερμαχερ, η ανακάλυψη έγινε τυχαία, προσπαθώντας να αναπτύξουν μοντέλα για την περιγραφή της συμπεριφοράς της σκοτεινής ενέργειας στους γαλαξίες.

Τότε, βρήκαν ένα νέο τρόπο για να δημιουργήσουν το κλασικό γράφημα που περιγράφει την εξέλιξη του σύμπαντος συναρτήσει της ηλικίας του, το οποίο δεν εξαρτιόταν από την επιλογή κάποιου συγκεκριμένου μοντέλου για το σύμπαν – όπως συνέβαινε μέχρι τότε.

«Το κλασικό γράφημα, που είναι γνωστό ως διάγραμμα Χαμπλ, δημιουργείται από τους αστρονόμους με την παρατήρηση των αποστάσεων των σουπερνόβα Τύπου ΙΑ, οι οποίοι αξιοποιούνται για τη μέτρηση της διαστολής του σύμπαντος», λέει ο Ρίνγκερμαχερ στο σάιτ του πανεπιστημίου του Νότιου Μισισίπι.

«Αναλύοντας αυτό το νέο γράφημα για να προσδιορίσουμε αυτή τη φάση μετάβασης του σύμπαντος, βρήκαμε πως τέτοιες φάσεις υπήρξαν παραπάνω από μία φορά – στην πραγματικότητα, έχουν συμβεί με συχνότητα 7 κύκλων στη ζωή του σύμπαντος. Σε κάθε κύκλο, την επιτάχυνση της διαστολής διαδεχόταν η επιβράδυνσή της», προσθέτει.

Οι δύο επιστήμονες επισημαίνουν πως η ανακάλυψή τους θα πρέπει να επαληθευτεί από ανεξάρτητα δεδομένα, τα οποία κατά πάσα πιθανότητα θα προέλθουν από νέες παρατηρήσεις υπερκαινοφανών αστέρων. Στο μεταξύ, θα συνεχίσουν να εξελίσσουν τη θεωρία.

Πηγή: "Observation of Discrete Oscillations in a Model-Independent Plot of Cosmological Scale Factor versus Lookback Time and Scalar Field Model," H. I. Ringermacher & L. R. Mead, 2015 April, Astronomical Journal, Vol. 149, No. 4, 137 dx.doi.org/10.1088/00046256/149/4/137, Arxiv: arxiv.org/abs/1502.06140.

Η Γη ανήκει σε πανάρχαια οικογένεια πλανητών. Even stars older than 11 billion years have Earth-like planets

Καλλιτεχνική απεικόνιση του Kepler-186f, του πρώτου εξωπλανήτη με μέγεθος και χαρακτηριστικά παρόμοια με αυτά της Γης. 33 Kepler stars have been selected for their solar like oscillations and a set of basic parameters have been determined with high precision showing that stars even older than 11 billion years have Earth-like planets. The artist's concept depicts Kepler-186f , the first validated Earth-size planet to orbit a distant star in the habitable zone. Credit: NASA Ames/SETI Institute/JPL-Caltech

Μια νέα μελέτη υποδεικνύει την ύπαρξη πλανητών με χαρακτηριστικά και συνθήκες παρόμοια με εκείνα της Γης στο νεαρό Σύμπαν. Αυτό σημαίνει ότι και η ζωή είναι πιθανό να είναι πολύ αρχαιότερη από όσο πιστεύουμε.

Το πρόγραμμα και η μελέτη

Πλανήτες σαν τον δικό μας υπάρχουν από το πρώιμο Σύμπαν. A multinational team of astronomers has determined precise ages and other fundamental properties of 33 Kepler stars with the so-called ‘solar-like oscillations.’ All of these stars host Earth-like planets, giving scientists a clear indication that such planets have formed in the Milky Way long before the Earth and are still being formed out there. This is an artistic impression of the Kepler-444 planetary system. Kepler-444 is a metal-poor Sun-like star located in the constellation Lyra, 116.4 light-years away. Dr Silva Aguirre and co-authors have determined that the star is 11.54 billion years old. Image credit: Tiago Campante / Peter Devine.

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler εντόπισε και μελέτησε 145 χιλιάδες άστρα στον γαλαξία μας επί ένα διάστημα δύο ετών υποδεικνύοντας εκείνα τα οποία πιθανώς διαθέτουν πλανητικά συστήματα. Οι επιστήμονες έχουν ήδη καταφέρει να πιστοποιήσουν την ύπαρξη πλανητικών συστημάτων σε περίπου δύο χιλιάδες από αυτά τα άστρα με την έρευνα να συνεχίζεται.

Διεθνής ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον Βίκτορ Σίλβα Αγκουάιρ του Κέντρου Αστρικής Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Ώρχους στη Δανία επέλεξαν 33 άστρα για περαιτέρω μελέτη μέσα από έναν κατάλογο 1.200 άστρων που διαθέτουν πλανήτες του προγράμματος Kepler. Πιο συγκεκριμένα επέλεξαν άστρα με ιδιότητες (ταλάντωση κ.α) παρόμοιες με εκείνες του Ήλιου.

Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πανάρχαια άστρα ηλικίας άνω των 11 δισ. ετών διαθέτουν πλανήτες σαν τη Γη, δηλαδή πλανήτες που βρίσκονται στη λεγόμενη κατοικήσιμη ζώνη όπου οι συνθήκες είναι ευνοϊκές για την παρουσία ζωής. Με δεδομένο ότι το Σύμπαν έχει ηλικία περίπου 14 δισ. ετών η μελέτη είναι σημαντική. Γιατί αν πράγματι υπάρχουν πλανήτες με συνθήκες σαν της Γης από όταν το Σύμπαν ήταν ακόμη σε νεαρή ηλικία, αυτό σημαίνει ότι και η ζωή πιθανώς να έκανε εξίσου νωρίς την εμφάνιση της - με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Monthly Notices of the Royal Astronomical Society».

Πηγή: V. Silva Aguirre, G.R. Davies, S. Basu, J. Christensen-Dalsgaard, O. Creevey, T.S. Metcalfe, T.R. Bedding, L. Casagrande, R. Handberg, M.N. Lund, P.E. Nissen, W.J. Chaplin, D. Huber, A.M. Serenelli, D. Stello, V. Van Eylen, T.L. Campante, Y. Elsworth, R.L. Gilliland, S. Hekker, C. Karoff, S.D. Kawaler, H. Kjeldsen, M.S. Lundkvist. Ages and fundamental properties of Kepler exoplanet host stars from asteroseismology. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 2015 [link]

Κ.Π. Καβάφης, «Εις Iταλικήν παραλίαν». Constantine P. Cavafy, “On an Italian Shore”

Illustration: ©Steve Bell, 2015.

Ο Κήμος Μενεδώρου,                Ιταλιώτης νέος,

τον βίον του περνά        μέσα στες διασκεδάσεις·

ως συνειθίζουν τούτο                οι απ’ την Μεγάλη Ελλάδα

μες στα πολλά τα πλούτη                αναθρεμένοι νέοι.

Μα σήμερα είναι λίαν,                παρά το φυσικό του,

σύννους και κατηφής.                Κοντά στην παραλίαν,

με άκραν μελαγχολίαν                βλέπει που εκφορτώνουν

τα πλοία με την λείαν                εκ της Πελοποννήσου.

Λάφυρα ελληνικά·                        η λεία της Κορίνθου.

A σήμερα βεβαίως        δεν είναι θεμιτόν,

δεν είναι δυνατόν        ο Ιταλιώτης νέος

νάχει για διασκεδάσεις                καμιάν επιθυμίαν.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Constantine P. Cavafy, On an Italian Shore

Mosaic from Caulonia, Calabria. Mosaico proveniente da Kaulon custodito al Museo Nazionale della Magna Grecia di Reggio Calabria.

The son of Menedoros,    Kimos, a Greek-Italian,

fritters his life away    in the pursuit of pleasure,

according to the common    practice in Magna Graecia

among the rich, unruly    young men of today.

Today, however, wholly    counter to his nature,

he’s lost in thought, dejected.    There on the shores he sees

with bitter melancholy    ship upon ship that slowly

disgorges crates of booty    from the Peloponnese.

Greek booty. Spoils of Corinth.

Today don’t be surprised    if it’s unsuitable,

indeed impossible,    for the Italicized

young man to dream of giving    himself to pleasure fully.

Translated by James Merrill.

Δημήτρης Δημητριάδης, «Εμείς και οι ΄Ελληνες». Dimitris Dimitriadis, "We and the Greeks"

Πέτρος Ζουμπουλάκης, «Αναμονή», 1977.

Παραλλάσσοντάς τον, δανείζομαι τον τίτλο από το κείμενο του Ph. Lacoue-Labarthe «Ο Χέλντερλιν και οι Έλληνες», ένα κείμενο που, με τη συγγενική του θεματογραφία, διατρέχει υπόγεια το δικό μου, όπως το διατρέχει και το κείμενο του Dominique Grandmont «Η Ελλάδα του Καβάφη», το οποίο υπήρξε καθοριστικής σημασίας για την οργάνωση και διατύπωση των παρακάτω σκέψεών μου. Από το κείμενο του Lacoue-Labarthe κρατώ επίσης την προμετωπίδα του Heiner Muller στην οποία θα επανέλθω αργότερα.  

Ο κληρονόμος αναλογίζεται την κληρονομιά του από τη στιγμή που απειλείται με την απώλειά της. Ο κίνδυνος να τη χάσει ή να αποδειχθεί ότι δεν του ανήκει κινητοποιεί τον μηχανισμό της ιδιοποίησης μέσα του.

Ό,τι θεωρείται δεδομένο και εξασφαλισμένο αποκλείει τη στοχαστική αναφορά σε αυτό.

Ξεκινώντας από αυτή την παρακινδυνευμένη διαπίστωση, δίνεται η ευκαιρία να προσφύγουμε από την περιφέρεια στο κέντρο, από την περίμετρο στην καρδιά του προβλήματος, από τον εφησυχασμό στην ανησυχία. Να τολμήσουμε, όχι χωρίς συνέπειες, την ακρότητα.

Την θανάσιμη έξοδο. 

Γιώργος Ζογγολόπουλος, «Ζάλογγο», 1950.

Έτσι λοιπόν, η παραπάνω διαπίστωση μας εισάγει κατευθείαν στη ζώνη του κινδύνου. Περνούμε, σχεδόν συνειρμικά, στην ετερότητα.  

Η ετερότητα είναι, στην προκειμένη περίπτωση, η Ελλάδα.

Η Ελλάδα αποκλείει την ταύτιση μαζί της.

Αποκλείει την ταυτότητα.

Και όλα τα παράγωγά της. Την οικειότητα, τη συγγένεια, την κατοχή, την ασφάλεια.

Εμείς, κάτοικοι αυτής της γεωγραφικής περιοχής, μόνον ως ξένοι δικαιούμαστε να αντιμετωπίζουμε τους Έλληνες.  

Να τους αντιμετωπίζουμε ως ξένους. 

Νίκος Εγγονόπουλος, «Ο Προπάππος Σμιτ», 1966.

Εμείς ως μη Έλληνες.

Ως μη Έλληνες εμείς τι είμαστε; 

Κάτοικοι μιας γεωγραφικής περιοχής που κατοικήθηκε από ανθρώπους που προσπάθησαν να γίνουν κάτι. Η προσπάθεια αυτή και οι καρποί της τους έκαναν Έλληνες.  

Εμείς δεν καταβάλλουμε καμία παρόμοια προσπάθεια. Επειδή πιστεύουμε ότι είμαστε Έλληνες.   

Δεν είμαστε Έλληνες.

Το δεδομένο και το εξασφαλισμένο αποκλείουν την προσπάθεια.

Ο αποκλεισμός της προσπάθειας μας αποκλείει από το να γίνουμε Έλληνες. 

  Πέτρος Ζουμπουλάκης, «Οπτασία».

Όσοι δεν προσπαθούμε να γίνουμε Έλληνες, ούτε είμαστε ούτε θα γίνουμε ποτέ Έλληνες.

Να ένας πολύ σοβαρός λόγος για να μην επιστραφούν ποτέ τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Η μη επιστροφή τους θα πρέπει να συνιστά εθνικό στόχο διότι έτσι επιτυγχάνεται η ευεργετική ρήξη στη συνέχεια, η θραύση του κεκτημένου. Ο κληρονόμος διαπιστώνει ότι οφείλει να αγωνιστεί προκειμένου να του αναγνωριστεί το δικαίωμα κυριότητας πάνω στη θεωρούμενη ως δεδομένη και εξασφαλισμένη κληρονομιά του. Διαπίστωση τραγικού μεγέθους.

Η Ελλάδα δεν ανήκει στους Έλληνες.  

Αυτό είναι το τραγικό μέγεθος.  

Οι Έλληνες είναι Έλληνες επειδή και όταν η Ελλάδα δεν τους ανήκει.

Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης, «Οι συνδαιτυμόνες», 1935.

Το ανάποδο σλόγκαν, δημαγωγικό και παραπλανητικό, στην πραγματικότητα αντιλαϊκό και στην ουσία ανθελληνικό, ληξιαρχική πράξη γεννήσεως του σημερινού μηδενός, κολάκευε το ατταβιστικό αίσθημα κυριότητας επιστεγάζοντας, με την αγοραία μαυλιστικότητά του, τη βολεμένη και ανέξοδη βεβαιότητα του αυτοβαυκαλιζόμενου κατέχοντος.

 Διότι, πίσω από την ύπουλη φτήνια αυτού του σλόγκαν, κρυβόταν ο απεριχώρητος τρόμος της απώλειας.  

Μιας απώλειας συντελεσμένης.  

Οι Έλληνες δεν ανήκουν στην Ελλάδα.

Οι Έλληνες δεν είναι Έλληνες.  

Τι είναι, λοιπόν;  

 Σπύρος Παπαλουκάς, «Εσωτερικό κελλιού στο Άγιον Όρος», 1924.

Το τίποτε.

Ιδού το χαρμόσυνο άγγελμα.   

Το τίποτε.  

Με αυτό παρέχεται η κοσμογονική δυνατότητα να αρχίσει επιτέλους κάτι.

Ελλοχεύει όμως και ο κίνδυνος να παραμείνουν όλα εκεί που είναι.  

Στον ανέξοδο βαυκαλισμό του κατέχοντος.  

Τα πάντα γύρω μας κραυγάζουν πως θα συμβεί το δεύτερο.

Η καθησυχασμένη βεβαιότητα ότι η κληρονομιά μας ανήκει αδιαφιλονίκητα, καθιερώνει την εθνική στειρότητα ως κυρίαρχη συμπεριφορά, την αγκίστρωση στα κεκτημένα ως άρχουσα νοοτροπία, τον μηρυκασμό των στερεοτύπων ως ασφάλεια συνέχειας.  

Προτάθηκαν όλα τα σχήματα ερμηνείας αυτής της συνέχειας, ιδεολογικά και γεωφυσικά.

 Νίκος Εγγονόπουλος, «Ο Ρήγας Φεραίος στα μέρη της Εύβοιας», 1950.

Ολοκληρώθηκαν και απέτυχαν όλα. Κατέληξαν σε αδιέξοδα. Παρήγαγαν ψευδαισθήσεις. Διένειμαν ανυπόστατους ρόλους. Απέδωσαν ψευδείς τίτλους. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, εξαπάτησαν καλλιεργώντας την αυτοτέλεια του προσωπείου πάνω στην ανυπαρξία προσώπου.   

Δεν παράγεται πολιτισμός με την αναπαραγωγή του δεδομένου.

Δεν παράγεται πολιτισμός με τον μηρυκασμό του εξασφαλισμένου.

Θεμελιώδης εκπρόσωπος της γενιάς που πρότεινε κι αυτή μια δική της Ελλάδα, ως εκδοχή ιδιοποίησης της Ελλάδας, αναρωτήθηκε:  

«Μήπως όλα αυτά που σκεφτήκαμε για την Ελλάδα ήσαν ψέματα, κατασκευάσματα του μυαλού μας;».

Ιδού η καρδιά του προβλήματος.

Παραμένει ακόμη ανέγγιχτη.  

Επειδή το άγγιγμά της είναι αφόρητο.  

Δεν είμαστε τίποτε.

Μόνον αυτή η βεβαιότητα παράγει ενέργεια, μόνον αυτή κινητοποιεί, ωθεί στην προσπάθεια να προσπελαστεί ο στόχος.  

Ποιος είναι αυτός;

     Γυναικείο νεκρικό προσωπείο με ανοιχτά μάτια. Σίνδος, 510 π.Χ.

Να γίνουμε Έλληνες.

Με τι τρόπο;  

Αναγνωρίζοντας σε εκείνους τον ξένο.  

Αν μας ενδιαφέρει.  

Όντας ίδιοι, δηλαδή ταυτόσημοι με εκείνους, δεν είμαστε κανείς. Κανείς δεν είναι, δεν μπορεί να είναι, ίδιος με τους Έλληνες. Κανείς δεν είναι Έλληνας.  

Γίνεται ή προσπαθεί να γίνει.  

Παραμένοντας ανελλιπώς ξένος.  

Με την ιδιότητα του ξένου, συγκαταλεγόμαστε, αν το θέλουμε, στη χορεία εκείνων που θέλουν να τείνουν προς την Ελλάδα. 

  Γιάννης Τσαρούχης, «Μεθυσμένος Διόνυσος», 1972.

Το ότι ζούμε στα ίδια χώματα δεν σημαίνει τίποτε. Στην πραγματικότητα φιλοξενούμαστε. Εκείνοι, οι Έλληνες, μας φιλοξενούν.

Το ότι στα θεμέλια του σπιτιού μας υπάρχουν θαμμένα τα σπίτια αρχαίων τραγικών δεν σημαίνει τίποτε. Δεν αρκεί αυτό για να μας κάνει τραγικούς, ή συγγενείς και συνεχιστές των τραγικών. Η τραγικότητα είναι υπόθεση άλλων θεμελίων που δεν τα υποψιάζονται όσοι έχουν τάξει τη ζωή τους και το έργο τους στη θλιβερή κολακεία ενός δήθεν λαϊκού αισθήματος το οποίο οι ίδιοι καρπώνονται με ανεξάντλητη απληστία και εγωπαθή μονομανία.

 Μιχαήλ Αξελός, «Παλιά Αθήνα», 1927.

Το ότι βλέπουμε από το μπαλκόνι μας την Ακρόπολη δεν σημαίνει τίποτε. Η θέα δεν συνιστά εγγύηση ταυτότητας. Το τοπίο δεν αποτελεί τεκμήριο συνέχειας. Δεν μας εισάγει στο πνεύμα που γέννησε τη μυθοποίηση του τοπίου. Τη μεταποίηση της γεωγραφίας από φύση σε ποίηση.

Το ότι μιλούμε την ίδια γλώσσα επίσης δεν σημαίνει τίποτε. Τη γλώσσα πρέπει να την σκέφτεται κανείς για να την μιλήσει. Πρώτα σκέφτομαι τη γλώσσα και μετά την μιλώ. Ποιος σκέφτεται τη γλώσσα εδώ; Ποιος κάτοικος αυτής της γεωγραφικής περιοχής μιλά τη γλώσσα επειδή πρώτα την σκέφτεται;

Με την κατάρρευση των επικαλυμμάτων αποκαλύπτεται το σταθερό ζητούμενο, η δημιουργία τρόπων μεταποίησης του μη υπάρχοντος σε υπάρχον.  

Διάπλαση μορφών.  

Προσέγγιση απροσέγγιστου στόχου.  

Ξανά από την αρχή.  

Πάλι και πάλι.  

Ως εκ του μηδενός.  

Σύλληψη του ανέφικτου. 

  Κωνσταντίνος Παρθένης, «Παναγία με βιβλίο».

Παραβίαση του ορίου που διαχωρίζει αυτό που νομίζουμε ότι είμαστε από εκείνο που στην πραγματικότητα δεν είμαστε. 

Είναι μία απόπειρα ελληνική.

Για να είναι ένας λαός δημιουργικός, οφείλει να ζήσει την έλλειψη εκείνου που τον έκαναν να πιστεύει πως είναι. Και να δημιουργήσει τους τρόπους με τους οποίους θα καλύψει την έλλειψη. Έτσι δημιουργούνται πολιτισμοί. Με την κάλυψη του κενού. Ανέφικτη κάλυψη.

Όμως αυτό το ανέφικτο συνιστά την αληθινή προσπάθεια. Η ανέφικτη κάλυψη της έλλειψης και του κενού.

Τα πάντα γύρω μας κραυγάζουν ότι η έλλειψη και το κενό όχι μόνον δεν θα καλυφθούν, αλλά ότι θα εξακολουθούν να μη βιώνονται ως έλλειψη και ως κενό.

Άρα δεν χρειάζεται να γίνει καμία προσπάθεια.  

Τα πάντα γύρω μας κραυγάζουν πως αυτό που έχουμε το έχουμε αναμφισβήτητα, πως αυτό που είμαστε το είμαστε αναμφισβήτητα.  

Ο ορισμός της γραφικότητας και της μικρόνοιας.

Σοφία Λασκαρίδου, «Κόκκινη Πόρτα», 1907.

Τίποτε δεν έχουμε και τίποτε δεν είμαστε. 

Στο τίποτε αυτό προσφέρεται η πιο χαρμόσυνη αγγελία, ο μόνος αληθινός ευαγγελισμός.  

Τι λέει;

Λέει: Αυτή είναι η πραγματική αφετηρία, ξεκινήστε, μπορείτε τα πάντα, αποπαγιδευτείτε, σπάστε τις εμπλοκές, τολμήστε την απεμπλοκή από τα ψεύδη και τα προσωπεία, μη φοβάστε, υπάρχουν κι άλλα πρόσωπα και άλλες αφηγήσεις, περάστε από τα στερεότυπα στην άπλαστη λάσπη, από το παγωμένο βλέμμα στο κοίταγμα της αβύσσου. Πλάστε τη φωτιά.

Τρομερό το αίτημα.  

Ζητά δημιουργικότητα.  

Διακινδύνευση. Τόλμη.  

Ζητά ζωή.

Ζητά παραδοχή μιας προσπάθειας κατά την οποία θα πρέπει να ιδιοποιηθούμε το ελληνικό ως έτερο. Το έτερο ως ελληνικό.

Αττική μελανόμορφη λήκυθος με παράσταση Γιγαντομαχίας. Κασσάνδρα Χαλκιδικής, αρχές 5ου αι. π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Γιγαντομαχία.

Διότι το ελληνικό δεν είναι έμφυτο ούτε εμφυτεύσιμο· δεν είναι φυσικό· δεν κληρονομείται, δεν μεταβιβάζεται, δεν κατοχυρώνεται, δεν διασφαλίζεται, δεν καταχωρείται.

Το ελληνικό δεν είναι ευρήματα ανασκαφών και διεκδικήσεις αρχαιοτήτων· δεν είναι κομπορρημοσύνη μεταπρατών και διαπραγματεύσεις κυβερνητικών παραγόντων· δεν είναι εξαγγελίες υπουργείων και τουριστικοί πομφόλυγες.  

Το ελληνικό είναι επίκτητο.  

Κατακτάται, εάν ευοδωθεί η προσπάθεια της κατάκτησής του.

Μπορούμε να γίνουμε ελληνικοί;  

Γίνεται κανείς ελληνικός όταν αρχίσει να στέκεται αντίκρυ στους Έλληνες.  

Στέκομαι αντίκρυ, σημαίνει, ανάμεσα σ’ εμένα και στο άλλο υπάρχει απόσταση.  

Κάτι περισσότερο: ρήξη, χάσμα.  

Έξεργη προτομή της Αθηνάς. Η θεά φορά αντί για κράνος το εξανθρωπισμένο προσωπείο της Μέδουσας. Χάλκινο εξάρτημα ξύλινου άρματος από την πλατεία Ηρώων της Θεσσαλονίκης.

Ρήξη μας χωρίζει από τους Έλληνες.  

Χάσμα χάσκει ανάμεσα σ’ εμάς και την Ελλάδα.

Ρήξη και χάσμα, όμως, είναι προϋποθέσεις στοχασμού.  

Γιατί δεν υφίσταται στοχασμός σ’ αυτήν την γεωγραφική περιοχή;  

Η ένωση, η ταύτιση, η ταυτότητα, αποκλείουν τον στοχασμό.  

Το ίδιο, το ταυτόσημο, είναι άστοχα.  

Ο στοχασμός προϋποθέτει στόχο.  

Η ένωση, η ταύτιση, η ταυτότητα, αποκλείουν τον στοχασμό εφόσον θεωρούν τον στόχο δεδομένον και εξασφαλισμένον, κατακτημένον μια για πάντα.  

Ο στοχασμός όμως εκκινεί από την απώλεια, την απουσία, την έλλειψη.  

Ο στοχασμός εκκινεί από τη συνείδηση του τίποτε.  

Είναι ομογάλακτος του μηδενός.  

Είναι το ίδιον της ετερότητας. 

Άνδρας φορά προσωπείο ταύρου. Αμαθούς – Κύπρος, Κυπρο-αρχαϊκή περίοδος ΙΙ.

Μόνον ως ξένοι δικαιούμαστε να κατοικούμε σ’ αυτά εδώ τα μέρη.

Θάλασσες, νησιά και βουνά, εξαντλήθηκαν στις γιγαντοαφίσες.  

Μόνον ως ξένοι δικαιούμαστε να μιλούμε αυτήν τη γλώσσα.  

Ακούστε το αφασικό παραμιλητό των τηλεπολιτικών.  

Μόνον ως ξένοι δικαιούμαστε να αναφερόμαστε στους Έλληνες.  

Κοιτάξτε γύρω σας τον πληθυσμιακό πολτό, με εγχάρακτη στα πρόσωπά τους την ολική αποτυχία.  

Το πεδίον ωστόσο ανοίγεται μπροστά μας, απέραντο αλλά δύσβατο. Μόνον γυμνούς και ατιτλοφόρητους μπορεί να μας δεχτεί.  

Ενδεδυμένους μόνον την περιβολή του τίποτε.

Ειδάλλως δεν πρόκειται να υπάρξει άλλη φορά πολιτισμός εδώ. Αν μας ενδιαφέρει αυτό.

Μπορούμε να συλλάβουμε το μήνυμα;  

Μπορούμε να συλλάβουμε τον αναγεννησιακό του χαρακτήρα;  

Τη λυτρωτική του διάσταση; Τη ζωτική του ώθηση;  

Επιτάφιος βωμός άνδρα με στολή στρατιωτική σε στάση χαιρετισμού και θεατρικό προσωπείο επάνω αριστερά, δεύτερο μισό του 2ου αι. μ.Χ.

Μπορούμε να καταλάβουμε ότι μόνον αυτό μπορεί να μας βγάλει από τους τάφους; Να διακόψει την αέναη μετακίνησή μας από φέρετρο σε φέρετρο;  

Τα πάντα γύρω μας κραυγάζουν πως όχι, δεν μπορούμε.  

Τι μένει, λοιπόν;  

Άνθρωποι. 

  Πάμπλο Πικάσο, «Επιστήμη και φιλανθρωπία», 1897.

Άνθρωποι που γεννιούνται, αρρωσταίνουν, γηράσκουν και πεθαίνουν, μέσα στην τριβή της καθημερινής τύρβης, αλληλοαγαπώμενοι και αλληλοσπαρασσόμενοι. Μαιευτήρια, κρεβατοκάμαρες, νοσοκομεία και νεκροταφεία.  

Ο αμετάφραστος πόνος.

Το άλλο όμως είναι άλλο.  

Από τη μια η τρέχουσα ανθρωπινότητα, και από την άλλη το άλλο.  

Η προμετωπίδα του Heiner Muller:  

«Για να συμβεί κάτι, χρειάζεται να ξεκινήσει κάτι· το πρώτο σχήμα της ελπίδας είναι ο φόβος, η πρώτη εμφάνιση του καινούργιου ο τρόμος».  

Όπως βλέπετε, τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα.  

Γι’ αυτό και δεν προσφέρονται.  

Για να προσφερθούν, πρέπει να τους προσφερθούμε εμείς προηγουμένως. Τίποτε δεν μας ανήκει.  

Δικό μας είναι μόνον το τίποτε.  

Δηλαδή η απόσταση.  

Άθροισμα αποστάσεων θεωρούσε τη ζωή ο Πεντζίκης.  

Η απόσταση. 

Αυτή που γέννησε την ποίηση του Καβάφη. 

   Πέτρος Ζουμπουλάκης, «Κωνσταντίνος Καβάφης».

Ο Καβάφης ήταν ελληνικός επειδή ήταν μακριά, αλλού.  

Δεν ήταν εδώ, δεν ήταν μαζί, δεν ήταν δικός τους, δεν τους θεωρούσε δικούς του.  

Ήξερε ότι δεν κατείχε.  

Ελληνικός. Ιδιότητα τιμιότερη απ’ αυτήν δεν θεωρούσε άλλην.  

Αυτό θα πει ελληνικός.  

Να προσπαθείς να καλύψεις την απόσταση και να μην μπορείς.

Πήλινο προσωπείο από το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος, Σπάρτη, 6ος αι. π.Χ.

«Η Ελλάδα ­ καταλήγει ο Lacoue-Labarthe ­ θα πρέπει να ήταν τούτος ο ίλιγγος και τούτη η απειλή: ένας λαός, ένας πολιτισμός που υποδηλώνονται, που δεν παύουν να υποδηλώνονται ως απρόσιτοι στον ίδιον τον εαυτό τους. Το κατ’ εξοχήν τραγικό, αν αληθεύει ότι το τραγικό αρχίζει με την κατάρρευση του μιμητού και την εξαφάνιση των προτύπων».  

Μπορούμε να αποδεχθούμε και να αναλάβουμε αυτήν την κατάρρευση και αυτήν την εξαφάνιση; 

Μπορούμε να αποδεχθούμε και να αναλάβουμε αυτήν την κατάρρευση και αυτήν την εξαφάνιση;  

Αν μας ενδιαφέρει. 

Ειδάλλως, ας πάψουμε να σφετεριζόμαστε εκείνα που ανήκουν σε άλλους.   

  Μυκηναϊκό δαχτυλίδι από την Τίρυνθα με ζωόμορφα όντα.

Στους Έλληνες.

Τελειώνω επανερχόμενος στον τίτλο.  

«Εμείς και οι Έλληνες».  

Το «και», όπως φαντάζομαι ότι κατανοήθηκε, δεν είναι συζευκτικό· δεν συνδέει· αποσυνδέει· διαζευγνύει.  

Στο θέμα που μας απασχολεί, για να συμβεί ένωση πρέπει να την ποδηγετεί ο χωρισμός· για να λάβει χώρα γάμος, πρέπει να ισχύει διαζύγιο. Με άλλα λόγια, ο μηχανισμός της τραγωδίας.  

Όχι η καπηλευτική αναπαράστασή της στην πιο χυδαία και πληθωριστική εκδοχή της που είναι ό,τι πιο καθησυχαστικό υπάρχει, αλλά η αιματηρή παράσταση της ανέκδοτης εκδοχής της σε ό,τι πιο ανησυχητικό υπάρχει.  

Το ελληνικό ως τρομακτικό. 

Σπύρος Παπαλουκάς, «Το χωριό Καμμένο» (αχρονολόγητο). Λάδι σε μουσαμά, 59 εκ. x 52 εκ. Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου.

Είναι καιρός, οι κάτοικοι αυτής της γεωγραφικής περιοχής επιτέλους να τρομάξουν γι’ αυτό που είναι, γι’ αυτό που δεν είναι, και γι’ αυτό που δεν θα καταφέρουν ποτέ να είναι.

Ένα σπουδαίο κείμενο του συγγραφέα Δημήτρη Δημητριάδη για την τραγωδία του να είσαι Έλληνας.