Ζακ Λακαριέρ, «Το ελληνικό καλοκαίρι». Jacques Lacarrière, “L’ été Grec”

Μανώλης Καλλιγιάννης, Η ηλιόλουστη Λέσβος, 1956. «... Δεν ξέρω πια πολύ καλά που βρίσκομαι. Δεν έχει και καμιά σημασία εξάλλου. Έχω όλο μου το χρόνο για να φτάσω στη Στυμφαλία που δεν πρέπει να απέχει πάνω από δεκαπέντε ή είκοσι χιλιόμετρα. Γι' αυτές τις στιγμές βαδίζω στην Ελλάδα εδώ και τόσα χρόνια: για να χάνομαι έτσι σε ένα άγνωστο τοπίο, μέσα στην παράφορη ζέστη, διαλέγοντας κάποιο πευκόφυτο άλσος για μία απροσδιόριστη στάση ή για να ξαπλώσω στον ήλιο όταν έχει λίγο αέρα για να στεγνώσει ο ιδρώτας. Αλλά και γι' αυτές τις ώρες της αυγής ή της δύσης που τα χρώματα πάλλονται, που οι μυρωδιές ξυπνούν ή μαζεύονται, τότε που αισθανόμαστε ξαφνικά μέσα μας, γύρω μας, το ακίνητο θρόισμα του χρόνου, την πυράκτωση του παγωμένου αέρα, αυτή τη μεγάλη σιωπή, που, όπως λένε, σκέπασε όλη την Ελλάδα μέχρι που μία αόρατη φωνή φώναξε: ο μεγάλος Πάνας πέθανε !...» (Jacques Lacarrière, «Το ελληνικό καλοκαίρι»). 

«Έκανα το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα στα 1947 και το τελευταίο το φθινόπωρο του 1966. Η τελευταία εικόνα μου: ένα νησί του Αιγαίου, άδεντρο, μ” ένα μοναδικό χωριό• τοπίο απογυμνωμένο με τη μιζέρια και την ομορφιά συναρμοσμένες σαν δυό πλαγιές του ίδιου λόφου. Μιζέρια και ομορφιά. Σύζευξη των αντιθέτων, όπως η φράση του Ηράκλειτου που τα κυκλαδίτικα τοπία δεν παύουν να τη συλλαβίζουν μέσα στο φως τους: «Αρμονίη κόσμου παλίντροπος». Αν η εικόνα αυτού του χαμένου νησιού παραμένει μέσα μου τόσο έντονη, είναι ίσως επειδή στάθηκε η τελευταία. Ωστόσο, κοιτώντας απ” την απόσταση του χρόνου, συνειδητοποιώ μέχρι ποιου σημείου μπλέκονται μέσα στη μνήμη μου οι αναμνήσεις σαν σε παιχνίδι αινιγματικό. Γιατί τάχα ορισμένες τους, τόσο ανώνυμες φαινομενικά, παραμένουν επίμονες λες κι ήθελαν να υπογραμμίσουν ένα μήνυμα που το νόημά του δεν καταφέρνω ακόμα να συλλάβω;

Φωτογραφίες του Jacques Lacarrière από την έκθεση «Η Ελλάδα μέσα από τον φακό του Ζακ Λακαριέρ» που έγινε το 2008 στο Μουσείο Μπενάκη. Ένα σύνολο 100 φωτογραφιών παρουσιάστηκε σε δύο ενότητες: «Δρόμοι του ελληνικού καλοκαιριού» και «Μοναχοί και ερημίτες του Άθω». 

Σε αντίθεση προς τους μύθους, η ελληνική ιστορία, λογοτεχνία και φιλοσοφία δε μου πρόσφεραν παρά μια σειρά από απατηλές εικόνες, συμβατικές αλλά απίστευτα έμμονες αφού, για πολλούς, εξακολουθούν να σημαίνουν Ελλάδα. Ήσαν εικόνες μιας χώρας από ερείπια, κολώνες, σωριασμένες προσόψεις και τάφους ξεκοιλιασμένους πάνω στη χλόη των δασών. Ανθρώπινα όντα κοσμούσαν συχνά αυτά τα ερείπια, αλλά είχαν την ακινησία του μαρμάρου• ντυμένα με άσπρους χιτώνες, κοίταζαν τη θάλασσα ή τον ουρανό, σε στάσεις ιερατικές, λες κι ο χρόνος, η ιστορία, η διάρκεια στην Ελλάδα να υπήρξαν απλώς μια μακρόχρονη ακινητοποιημένη ενατένιση.

Ο Ζακ Λακαριέρ στους Δελφούς, στις στήλες του Ολυμπίου Διός... Η μικρή φωτογραφία κάτω αριστερά ίσως να είναι από την πεζοπορία των 1000 χμ. που έκανε διασχίζοντας τη Γαλλία.

Ακριβώς, λοιπόν, η ουσία των όσων έμαθα στο πρώτο μου ταξίδι είναι πως η Ελλάδα εξακολουθούσε να υπάρχει. Υπήρχαν πράγματι εδώ κι εκεί ερείπια (δύσκολο και συχνά αδύνατο να τα προσεγγίσεις) αλλά κυρίως υπήρχε και ένα τόπος που λεγόταν ακόμη Ελλάδα και κατοικούνταν από Έλληνες. Κι αυτοί μάλιστα οι Έλληνες, το 1947, ήσαν παγιδευμένοι μέσα στον πολιτικό στρόβιλο, στην καρδιά του εμφυλίου πολέμου. Στην Αθήνα δεν πολυμύριζε πόλεμο -είχε πια επιβληθεί μια ειρήνη- αλλά έφτανε να φύγεις απ” την πόλη, κυρίως προς τις βόρειες περιοχές, για να δεις παντού την παρουσία του». (από την εισαγωγή του Ζακ Λακαριέρ «Το Ελληνικό Καλοκαίρι»).

Χ. Τα κυπαρίσσια της Αντιγόνης (αποσπάσματα)

Μανώλης Καλλιγιάννης, Κυπαρίσσι, 1971.

Άραγε, να έχουμε ποτέ σκεφθεί σοβαρά αυτό το απλό, το άμεσο θα ’λεγα, το σχεδόν  βίαιο γεγονός, ότι η σύγχρονη ελληνική γλώσσα που μιλιέται σήμερα καθημερινά στην Ελλάδα, είναι πάνω από τριών χιλιάδων χρονών;

Μία από τις φωτογραφίες του Ζακ Λακαριέρ. Η συγκεκριμένη ανήκει στην ενότητα «Δρόμοι του ελληνικού καλοκαιριού».

Οι Γάλλοι, που πάντοτε φανταζόμαστε τους εαυτούς μας σαν τους χαρισματικούς θεματοφύλακες της κουλτούρας, δεν έχομε για τις άλλες γλώσσες – και κυρίως για τις ανατολικές γλώσσες – παρά πολύ αποσπασματικές, και συχνά τελείως ανύπαρκτες γνώσεις. Τα ελληνικά δεν ξεφεύγουν από αυτή τη διαπίστωση. Η απορία τόσων φίλων Γάλλων μπροστά σ’ αυτή τη διατήρηση των ελληνικών της Αρχαιότητας ως τις μέρες μας, ίσως οφείλεται στο ότι, υποσυνείδητα, παίρνουν σαν μέτρο αναφοράς τη δική μας τη γλώσσα, νεώτερη σε σχέση με τα ελληνικά, και μπάσταρδη επιπλέον αφού βγαίνει απ’ το συναπάντημα πολλών γλωσσολογικών πηγών: τα γαλατικά και τα λατινικά καταρχήν, τα φράγκικα και τα ρωμανικά κατόπιν. Τίποτε τέτοιο δεν έγινε με τα ελληνικά, ποτέ. Ο Σταύρος, εκείνος ο αμπελουργός από τη Νεμέα με τον οποίο κουβεντιάσαμε μία αυγή του Σεπτέμβρη, μιλούσε μία γλώσσα πιο παλιά, κι από μια άποψη καλύτερα διατηρημένη από τον ερειπωμένο ναό του Δία που έβλεπες απ’ την κληματαριά του. 

Πήλινη πινακίδα που βρέθηκε στην Ελλάδα φέρει το παλαιότερο αναγνώσιμο κείμενο στην Ευρώπη. Θεωρούμενη ως «μαγική ή μυστηριώδης» στην εποχή της, η γραφή στην πινακίδα αυτή επιβίωσε μόνο και μόνο επειδή πήρε φωτιά ένας σωρός σκουπίδια περίπου 3.500 χρόνια πριν, σύμφωνα με τους ερευνητές. Η πινακίδα, η οποία ανακαλύφθηκε σε έναν ελαιώνα στην περιοχή που τώρα βρίσκεται το χωριό Ίκλαινα, δημιουργήθηκε από μυκηναίο γραφέα που μιλούσε την ελληνική γλώσσα, μεταξύ του 1450 και 1350 π.Χ., σύμφωνα με τους αρχαιολόγους. Οι Μυκηναίοι, οι οποίοι έγιναν θρύλος εν μέρει από την Ιλιάδα του Ομήρου, κυριάρχησαν μεγάλο μέρος της Ελλάδας από το 1600 έως το 1100 π.Χ. Ancient Tablet Found: Oldest Readable Writing in Europe. Names and numbers fill the back (pictured) of the tablet fragment, found in Greece. PHOTOGRAPH COURTESY CHRISTIAN MUNDIGLER

Στην ουσία μιλούσε τα ίδια ελληνικά που μιλούσαν στα μυκηναϊκά χρόνια, όπως το δείξανε οι επιγραφές που βρέθηκαν στην Πύλο. Λέγοντας τα ίδια ελληνικά εννοώ ότι μιλούσε μια γλώσσα που ήταν ήδη ελληνικά δεκαπέντε αιώνες πριν από τον Ιησού Χριστό (που δεν είναι η περίπτωση με τα γαλλικά) και που απλούστατα, και πολύ φυσικά, εξελίχθηκε, σαν όλες τις γλώσσες, για να καταλήξει στα ελληνικά που μιλιούνται σήμερα.

«Ποτέ δεν ένιωσα τη φωτογραφία ως μια παράλληλη δραστηριότητα,είτε δευτερεύουσα είτε εφαπτόμενη της συγγραφής, αλλά ως μια λειτουργία απολύτως αυτόνομη.Αυτόνομη και ενήλικη. Δεν σκέφτηκα συνεπώς ποτέ ότι η φωτογραφία θα μπορούσε, παραδείγματος χάριν, να χρησιμοποιηθεί για να εικονογραφήσει τα κείμενά μου. Αντιθέτως, η φωτογραφία μπορεί ίσως να αναζητήσει ένα κείμενοόχι για να τη συμπληρώσει,αλλά για να τη συνοδεύσει» έγραφε ο Ζακ Λακαριέρ (1925-2005) περιγράφοντας την ερωτική σχέση που είχε με την τέχνη των «κλικ».

… Για την επίμονη διατήρηση αυτής της γλώσσας, θα δώσω ένα παράδειγμα. Βρισκόμουνα στο Πόρτο Γερμενό, κοντά στα Αιγόσθενα, στους πρόποδες του Κιθαιρώνα, σ’ ένα μικρό ακρογιάλι ενός παραμερισμένου χωριού. Κοντά μου, δύο παιδιά ψαράδων, οχτώ με δέκα χρονών το πολύ, έπαιζαν με το καβουράκι που είχαν πιάσει. Θα πρέπει, χωρίς άλλο, να το είχανε μαρτυρήσει, όπως κάνουν όλα τα παιδιά σ’ αυτή την ηλικία, γιατί το κοιτούσαν τώρα να χτυπιέται μέσα σε μία λακκούβα νερό, σε μια γούβα του βράχου.

 Σπύρος Βασιλείου Σπύρος, Ο Διγενής και ο Χάροντας, 1965.

Πέρασε ένα λεπτό μέσα στη σιωπή, μετά το ένα από τα δύο παιδιά προχώρησε να βουτήξει. «Τι κάνει;» ρώτησε το άλλο. Κι εκείνο απάντησε: χαροπαλεύει, που στην κυριολεξία θέλει να πει παλεύει με το Χάρο.

«Ο νιός κι ο Χάρος». Βυζαντινό κεραμικό από την Κόρινθο, 11-12ος αιώνας. Ένας νεαρός ιππέας με απλωμένα χέρια περιστοιχίζεται από δυο πουλιά και έναν λαγό, στο περιθώριο υπάρχουν σχηματοποιημένα φυτά, ενώ από τον ουρανό προβάλλει ένας άγγελος.

Θαύμα τούτης της λέξης, της δυνατής, της πλούσιας, που φέρει μια ολόκληρη λησμονημένη ιστορία και που προφέρεται έτσι ανέμελα, φυσικά, από δύο παιδιά που παίζουν. Ο όρος δεν υπάρχει στ’ αρχαία, τον αποτελούν δύο λέξεις που αυτές υπάρχουν από την Αρχαιότητα: Χάρων, όνομα του πορθμέα, ο οποίος στις όχθες του Αχέροντος παραλάμβανε τους νεκρούς και τους περνούσε στον Άδη και παλεύω από το παλαιό παλαίω. Καθαυτός ό όρος θα πρέπει ν’ ανήκει στην ακριτική γλώσσα και ιδιαίτερα σε κείνο τον κύκλο των τραγουδιών του Διγενή που ανατρέχουν ως τον 9ο αιώνα.

Ο νεαρός ήρωας φορά φολιδωτό θώρακα, και "μανικόψελλα" στους καρπούς. Δεν ξέρουμε αν απεικονίζονται τα μαλλιά του ή αλυσσιδωτό κάλυμμα κεφαλής. Το πουλί αριστερά του δεν είναι κυνηγετικό γεράκι, αλλά πέρδικα. Ο άγγελος. Είναι πάνοπλος. Φορά αλυσιδωτό χιτώνιο και μικρό θώρακα στο στήθος. Κρατά κοντάρι στραμμένο προς τα κάτω, με σταυρό στο άλλο άκρο του. Τα φτερά του είναι ιδιαίτερα μικρά.

Ο Χάρων / Χάρος (που στην τελευταία του αυτή μορφή σημαίνει περισσότερο την προσωποποίηση του ίδιου του Θανάτου παρά τον νεκρικό λεμβούχο) και ο Διγενής επάλεψαν, ένα από τα περιφημότερα και δημοφιλέστερα επεισόδια αυτής της μεσαιωνικής εποποιίας. Έτσι, όπως και να’ ναι, ο όρος έχει μια ζωή δώδεκα δεκατριών αιώνων. Προφέροντας τον τα δύο εκείνα παιδιά δεν είχανε φυσικά καμία συνείδηση της μακριάς Ιστορίας της λέξης ούτε της έννοιας των συνθετικών της.

Μία από τις φωτογραφίες του Ζακ Λακαριέρ. Η συγκεκριμένη ανήκει στην ενότητα «Δρόμοι του ελληνικού καλοκαιριού».

 … Έτυχε ωστόσο –από αθωότητα ή από άγνοια μου– να συλλάβω ξαφνικά εκείνο το πρωί σε κείνο το ακρογιάλι, αυτό που είναι πραγματικά μία γλώσσα σαν φορέας μιας ιστορίας, μιας κουλτούρας και μιας παράδοσης. Είναι η ασυνείδητη δύναμη των λέξεων – αυτός ο αποχωρισμός ανάμεσα στην προέλευση και στη χρήση που μας επιτρέπει να τις μεταχειριζόμαστε χωρίς ν’ αναγκαζόμαστε να γνωρίζομε τα συνθετικά τους – που τους εξασφαλίζει αυτήν την αξιοπαρατήρητη μακροζωία. Αυτά τα παιδιά κάνουν τα ελληνικά να ζούνε, ενώ οι λόγιοι, που θέλουν να ενσταλάξουν μέσα στη γλώσσα τη σύγχρονη συνείδηση έννοιας και Ιστορίας –με τη γλώσσα που λένε καθαρεύουσα και για την οποία θα ξαναμιλήσω– σφυρηλατώντας σοφές λέξεις, δεν κάνουν παρά να την εξασθενούν ή να την κάνουν απαράδεκτη. Περίεργη η μνήμη εκείνων των χειλιών που μπορούν να προφέρουν, να απαγγέλλουν, να μεταδίδουν αυτόματα αυτές τις συλλαβές και αυτήν την αποκαλυπτική ιστορία!

Τα αρχαία σχέδια στα βράχια Αλτάι. The ancient drawings on rocks Altai. The so-called Pazyryk culture. Stone Age. 1000 BC. © Dr.Borodovsky

Φαινόμενο ανάλογο με κείνο που χαρακτήρισα σαν μνήμη χεριών σ’ ένα έργο που έγραψα πριν από έξι χρόνια, στη συνέχεια ενός ταξιδιού στη Ρωσία και στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης του Ζαγκόρσκ. Μνήμη των χεριών: διαιώνιση των επαναλαμβανόμενων κινήσεων, των παραδοσιακών, που με την ύφανση και το κέντημα διατηρούν σχέδια της εποχής των Σκυθών: αντικρυστά όρνια, γυναίκα ή θεά ανάμεσα σε δύο ιππείς, μυθικό πουλί, λουλούδια που μοιάζουν με αυτά που βρέθηκαν στα επιτύμβια του Αλτάι. Ήμουν βέβαιος ότι δεν βρισκόμασταν μπροστά σε μία σχολαστική μεταβίβαση, εντυπωμένη από δασκάλους, αλλά σε μια επανάληψη των κινήσεων του χεριού, που έκανε δυνατή ο απλός και επαναληπτικός χαρακτήρας της τεχνικής που χρησιμοποιείται (που άλλωστε επιτρέπει στις γυναίκες να υφαίνουν και να κεντάνε χωρίς να παύουν να μιλούν, χωρίς καμιά ιδιαίτερη προσοχή στη δουλειά) και αυτή η ανάγκη για πρότυπο, η ανάγκη να στραφείς προς μοτίβα και θέματα χιλιοκεντημένα, αυτή η αυθόρμητη και ασύνειδη άρνηση της αλλαγής που χαρακτηρίζει την παραδοσιακή λαϊκή τέχνη. Σήμερα, όπου αυτή η τέχνη βαδίζει προς το χαμό ή έχει ήδη χαθεί, ψάχνουν να ξαναβρούν αυτά τα μοτίβα και αυτές τις εμπνεύσεις μ’ ένα συνειδητό και σοφό τρόπο. Αλλά ποτέ, στην ιστορία της γλώσσας, δεν μπορείς να ελπίσεις ότι θα κάνεις το ίδιο για τις λέξεις.

Ο Ζακ Λακαριέρ έζησε τρία χρόνια στην Πάτμο, από το 1963 έως το 1966 σε ένα μικρό ερημητήριο που είχε πάρει το όνομα ενός βυζαντινού Αγίου, του Αγίου Απόλλωνα. «Σ' αυτό το μαγικό μέρος που βρισκόταν σε μία προεξοχή του βουνού, ο ασκητής είχε κάτω από τα μάτια του, καθώς ξυπνούσε το πρωί, την άκρη του Παραδείσου. Ο ασκητής ή ο ποιητής». Kαρτ ποστάλ Delcampe.

Και η Ελλάδα είναι ένα χτυπητό παράδειγμα όταν σκεφτούμε τις ανώφελες προσπάθειες των λογίων και των γραμματικών να δημιουργήσουν την επομένη της Ανεξαρτησίας, μια εθνική ελληνική γλώσσα. Ποτέ εκείνη η γλώσσα, η ονομαζόμενη καθαρεύουσα, δεν μπόρεσε να περάσει στη χρήση τη λαϊκή, σαν να υπήρχε κάτι το ασυμβίβαστο ανάμεσα στις προτεινόμενες λέξεις, τη γραμματική που είχε εφευρεθεί από την αρχή και το στόμα, τα χείλια εκείνων που από αιώνες ήδη μιλούσαν μια άλλη γλώσσα, ζωντανή, εκείνην εκεί, τη δημοτική. Σ’ αυτό το στάδιο της ιστορίας ή της επιβίωσης μίας γλώσσας, μόνον η μνήμη των χειλιών εξασφαλίζει τη μεταβίβαση των λέξεων, όχι τα λεξικά, ούτε τα συντακτικά που κατασκευάζουν οπερεττικοί γλωσσολόγοι. 

Ο Ζακ Λακαριέρ μιλάει -στα ελληνικά- για τη σχέση του με την Ελλάδα στην εκπομπή Μονόγραμμα (ΕΡΤ) του Γιώργου και της Ηρούς Σγουράκη. Διαβάζει Ελύτη στο Λουμπαρδιάρη και Ρίτσο κάτω από την Ακρόπολη.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν στάθηκε και δεν θα σταθεί στην Ελλάδα άλλη γλώσσα από τη λαϊκή γλώσσα, αυτήν που λένε δημοτική, και που μπόρεσε μόνη να μεταφέρει, χωρίς γλωσσολόγο ή γραμματική ή, έστω, οποιοδήποτε είδος σχολείου, μία λέξη όπως το χαροπαλεύει μέσα από περισσότερους από δώδεκα αιώνες. Σε πείσμα όλων των επιτηδευμένων και στομφωδών ακαδημαϊκών από τους οποίους βρίθει η Ελλάδα, τους καθηγητές τους ποτισμένους από τα αρχαία ελληνικά – αλλά τα νεκρά αρχαία ελληνικά τη στιγμή που υπάρχουν στη χρήση ζωντανά αρχαία ελληνικά – σε πείσμα των οπαδών των καθαρών γλωσσών, δηλαδή των κατασκευασμένων από νεκρές συμφωνίες, εκείνα τα δυο ελληνόπουλα, που έπαιζαν μ’ ένα καβούρι, προκάλεσαν χωρίς να το ξέρουν, τον χρόνο, την εσωτερική δύναμη μίας κουλτούρας που, όπως η ροή του Ηράκλειτου, μένει ίδια μέσα από τις αλλαγές.

***

Το φρούριο των Αιγοσθένων είναι στο Πόρτο Γερμενό της Αττικής, 450 μέτρα από τη θάλασσα. Είναι αρχαίο φρούριο που χρησιμοποιήθηκε και κατά τους Βυζαντινούς χρόνους. Θεωρείται το καλύτερα διατηρημένο φρούριο της αρχαιότητας. Την κλασική περίοδο, εποχή που κτίζεται το φρούριο, τα Αιγόσθενα αποτελούσαν κώμη των Μεγάρων. Η ακριβής χρονολόγηση κατασκευής του φρουρίου κυμαίνεται ανάμεσα στον πρώιμο 4ο έως τον πρώιμο 3ο αι. π.Χ. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα φαίνεται πολύ πιθανό να κτίστηκε το 343 π.Χ., με την βοήθεια των Αθηναίων έπειτα από τη συμμαχία τους με τους Μεγαρείς για την αντιμετώπιση του Θηβαϊκού κινδύνου. Στο φρούριο εγκαταστάθηκε για τον σκοπό αυτό, αθηναϊκή φρουρά. Η θέση πάντως πρέπει να είχε οχυρωθεί και από παλαιότερα, καθώς η πόλη των Αιγοσθένων γνώρισε μεγάλη ακμή γύρω στο 1500 π.Χ. ως το 700 π.Χ. Λόγω της παραμεθόριας θέσης της η πόλη ανήκε κατά καιρούς στους Μεγαρείς και τους Αθηναίους. Υπήρξε μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας και για σύντομη χρονική περίοδο του Κοινού των Βοιωτών.

… Πάνω ακριβώς από το Πόρτο Γερμενό, μπορούμε ακόμα να δούμε τα ερείπια του κάστρου των Αιγόσθενων. Γκρεμισμένοι τοίχοι, τείχη και πυργέλλες μισορημαγμένες, φωλιές συριστικών εντόμων, σκορπιών και φιδιών. Εκεί που περιδιάβαζα μέσα στην κάψα του μεσημεριού, μέσα σε κείνα τα ερείπια που είχαν κυριέψει τα χόρτα, πάνω σ’ αυτήν την αρχαία ακρόπολη που οι Τούρκοι μεταμόρφωσαν στη συνέχεια σε ντάπιες, σε υπόγεια φρούρια κι αυτά ρημαγμένα (μόνο ένα δωμάτιο είναι ανέπαφο και σ’ αυτό έχει εγκατασταθεί για το φθινόπωρο, για τις ελιές, μια ελληνική οικογένεια), είπα με το μυαλό μου πως δεν θα μπορούσες να φανταστείς αντίθεση ούτε πιο μεγάλη ούτε πιο αποκαλυπτική από των χιλιόχρονων λέξεων μίας γλώσσας –από αυτό το ρήμα που μόλις είχα ακούσει– και αυτών των ρημαγμένων τειχών, των πολύ πιο πρόσφατων, αλλά που αυτά δε μεταδίδουνε τίποτα πια. … Ενώ μία λέξη, μια μοναχή λέξη, μπορεί και μεταφέρει ακόμα μέσα στις συλλαβές της το περιεχόμενο ενός πολιτισμού, το θετικό ή τ’ αρνητικό (αν η έννοια τους έχει αλλάξει) μιας συγκεκριμένης ευαισθησίας κι ενός συγκεκριμένου βλέμματος, όπως αυτά τα κύτταρα – βλαστικά ή όχι – του σώματος μας που είναι το καθένα η μικρογραφία του.

Δε διαβάζω πια τίποτα πάνω σ’ αυτές τις πέτρες – άλλο από το ότι είναι τα δυσανάγνωστα λείψανα μιας φράσης τοίχου, πύργου, ακρωτηριασμένου οχυρού που έγινε σκόνη σε σημείο να μην έχει μείνει τίποτα πια – τις προδομένες και εγκαταλελειμμένες από μια έννοια και μια λειτουργία που εξαφανίστηκαν. Ενώ αρκεί να εμφανιστεί μία και μοναδική λέξη πάνω σε μια απ’ αυτές, μία επιγραφή, ένα όνομα, ακόμα και κάποιο σκοτεινό σημείο, για να ξαναβρεί αυτή η έννοια λιμάνι και στήριγμα σαν μία σημαντική δύναμη –θα ’πρεπε να πούμε μαγνητική;– να συγκρατούσε αυτού την ιστορία, την κουλτούρα, την αλλοτινή ζωή, κλεισμένες μέσα σε θεμέλια, σε κουφώματα, σε γωνίες.

Ποια μήτρα –αλλά και ποια φυλακή– της έννοιας η μνήμη των χειλιών και η μνήμη της πέτρας! Στήριγμα του προφορικού, του γραπτού, στήριγμα του προφερμένου, του εγγεγραμμένου, αυτό το θαύμα, που σήμερα αντιλαμβάνομαι για πρώτη φορά, μιας λέξης πάνω σε χείλια και πέτρες αδειασμένες από την έννοια τους, καύκαλα τζούφια σαν κι αυτά των άφωνων τζιτζικιών που μένουν πάνω στις φλούδες των δέντρων. 

Δελφοί, καρτ ποστάλ Delcampe.

Τίποτα δεν υπάρχει ν’ αναζητήσεις εδώ, σ’ αυτά τα ωστόσο κολοσσιαία και παρόντα αντικείμενα, σ’ αυτές τις πέτρες και σ’ αυτούς τους κορμούς των κιόνων των σκορπισμένων μέσα στις ελιές, τ’ αρμυρίκια, σαν κύβοι ενός παλαιού –και ακατάληπτου– παιγνιδιού συναρμολόγησης. Αλλά ίσως μπορούσαν όλα να βρεθούν πάνω στα χείλια εκείνων που, πιο χαμηλά στην αμμουδιά, στους καφενέδες, στα σπίτια του Πόρτο Γερμενό –κι όλων των «Πόρτο Γερμενών» της Ελλάδας– είναι οι αγγελιοφόροι, οι ασύνειδοι φορείς του ζωντανού. Αντιλαμβάνομαι πόσο είναι μάταιη, σε πείσμα της οποιασδήποτε ιστορικής ή επιστημολογικής στήριξης, η αναζήτηση όλων αυτών που επισκέπτονται τα ερείπια, που θέλουν ν’ ακούσουν το μήνυμά τους, που έρχονται να βρουν στην Ελλάδα μια εικόνα που μόνες οι πέτρες δεν μπορούν ποτέ να απεικονίσουν. Η Ελλάδα του άλλοτε, νεκρή μέσα σ’ αυτούς τους ναούς σε τούτες τις πέτρες, ζει πάντα στα χείλια των παιδιών της Ελλάδας. Αλλά ποιος θα πάει να την αναζητήσει εκεί;

 ******************************* 

Το βιβλίο του Jacques Lacarrière, «Το ελληνικό καλοκαίρι», κυκλοφόρησε στα γαλλικά το 1975 από τις εκδόσεις Plon με τίτλο «L’ été Grec». Να σημειωθεί ότι ο Γάλλος ελληνιστής και πολυδιαβασμένος συγγραφέας, που ερχόταν ανελλιπώς στην Ελλάδα από το 1947 έως το φθινόπωρο του 1966 κι έμενε για μεγάλα διαστήματα σε αυτόν τον τόπο «ο οποίος του άλλαξε τη ζωή», δεν επέστρεψε παρά μόνο μετά το τέλος της επτάχρονης Δικτατορίας (1967-1974). Στο ελληνικό καλοκαίρι συγκέντρωσε την εμπειρία της πρώτης εικοσαετίας του σε εκείνη την Ελλάδα την μεταπολεμική –αλλά ακόμα στην δύνη του Εμφυλίου και της μετεμφυλιακής - ψυχροπολεμικής περιόδου – στην Ελλάδα που ζούσε ακόμα «στα χείλια των παιδιών» και των ψαράδων, των βοσκών και των φυλάκων αρχαιοτήτων που φιλοξένησαν στο τσαρδάκι τους τον ξένο, ο οποίος κάτεχε τη γλώσσα τους και τη χαιρόταν όσο κανείς άλλος.

Κάτι σαλεύει στο υπέδαφος του Πλούτωνα. The Icy Mountains of Pluto

Βάσει των τελευταίων εικόνων κρατήρες και επιφάνειες του Πλούτωνα και του Χάροντα εμφανίζουν πρόσφατη ανανέωση. H καλύτερη μέχρι στιγμής εικόνα του Πλούτωνα ελήφθη 1,5 ώρα πριν το σκάφος φτάσει στην ελάχιστη απόσταση. New close-up images of a region near Pluto’s equator reveal a giant surprise -- a range of youthful mountains rising as high as 11,000 feet (3,500 meters) above the surface of the icy body. Credits: NASA/JHU APL/SwRI

Υπάρχει κάτι πολύ παράξενο με τις τελευταίες εικόνες που μετάδωσε το New Horizons από τον Πλούτωνα και τον δορυφόρο του Χάροντα: οι κρατήρες είναι λίγοι και οι επιφάνειες των δύο σωμάτων δείχνουν να έχουν ανανεωθεί σχετικά πρόσφατα. Και αυτό δείχνει ότι κάτι πρέπει να κινείται κάτω από τον πάγο.

Ένας γιγάντιος σχηματισμός σε σχήμα καρδιάς, με πλάτος 1.600 χιλιόμετρα, κυριαρχεί στο ένα ημισφαίριο του Πλούτωνα. Η οροσειρά βρίσκεται κάτω δεξιά στα όρια της «καρδιάς». Pluto nearly fills the frame in this image from the Long Range Reconnaissance Imager (LORRI) aboard NASA’s New Horizons spacecraft, taken on July 13, 2015 when the spacecraft was 476,000 miles (768,000 kilometers) from the surface. This is the last and most detailed image sent to Earth before the spacecraft’s closest approach to Pluto on July 14. The color image has been combined with lower-resolution color information from the Ralph instrument that was acquired earlier on July 13. This view is dominated by the large, bright feature informally named the “heart,” which measures approximately 1,000 miles (1,600 kilometers) across. The heart borders darker equatorial terrains, and the mottled terrain to its east (right) are complex. However, even at this resolution, much of the heart’s interior appears remarkably featureless—possibly a sign of ongoing geologic processes. Image Credit: NASA/APL/SwRI

Η καλύτερη μέχρι στιγμής εικόνα του Πλούτωνα εστιάζεται σε μια περιοχή στη ζώνη του ισημερινού, στο κάτω τμήμα ενός γιγάντιου σχηματισμού σε σχήμα καρδιάς. Η μεγάλη έκπληξη είναι μια οροσειρά ύψους 3,5 χιλιομέτρων, η οποία δεσπόζει σε μια επιφάνεια από πάγο αζώτου και μεθανίου.

Το εντυπωσιακό με αυτή την περιοχή είναι η απουσία κρατήρων. Αν η επιφάνεια ήταν αρχαία, θα έπρεπε να είναι γεμάτη σημάδια από προσκρούσεις αστεροειδών. Η απουσία της υποδηλώνει ότι κάποια διαδικασία κάνει συνεχές «λίφτινγκ» στην επιφάνεια και σβήνει τους κρατήρες.

Το συμπέρασμα είναι είναι ότι τα βουνά πρέπει να σχηματίστηκαν τα τελευταία 100 εκατομμύρια χρόνια, μόλις πριν μια στιγμή στην κλίμακα του γεωλογικού χρόνου, ανέφερε ο Τζεφ Μουρ του Ερευνητικού Κέντρου Ames της NASA στην Καλιφόρνια.

Αυτό, επισημαίνει, υποδηλώνει ότι η περιοχή αυτή, η οποία καταλαμβάνει γύρω στο 1% της επιφάνειας του Πλούτωνα, ήταν γεωλογικά ενεργή στο πρόσφατο παρελθόν και δεν αποκλείεται να συνεχίζει να αλλάζει. «Μπορεί να είναι ενεργή ακόμα και σήμερα» λέει ο ερευνητής.

Animation που συνδυάζει τις καλύτερες παρατηρήσεις του Πλούτωνα τις τελευταίες δεκαετίες. Ο πλανήτης νάνος επιτέλους αποκαλύπτεται. This animation combines various observations of Pluto over the course of several decades. The first frame is a digital zoom-in on Pluto as it appeared upon its discovery by Clyde Tombaugh in 1930 (image courtesy Lowell Observatory Archives). The other images show various views of Pluto as seen by NASA's Hubble Space Telescope beginning in the 1990s and NASA's New Horizons spacecraft in 2015. The final sequence zooms in to a close-up frame of Pluto released on July 15, 2015.

Η γεωλογική δραστηριότητα απαιτεί κάποια πηγή ενέργειας για να αναδιαμορφώνει τον πλανήτη νάνο. Ποια όμως μπορεί να είναι αυτή;

Το πιθανότερο είναι ότι το κέντρο του Πλούτωνα παραμένει σήμερα θερμό, λένε οι ερευνητές: ουράνιο και άλλα ραδιενεργά υλικά που βυθίστηκαν στο κέντρο του πλανήτη νάνου μετά το σχηματισμό του δεν αποκλείεται να απελευθερώνουν μέχρι και σήμερα θερμότητα με τη διάσπασή τους. Το ίδιο συμβαίνει εξάλλου με τον πυρήνα της Γης, ο οποίος παράγει αρκετή θερμότητα για να τροφοδοτεί τη γεωλογία του πλανήτη.

Πριν από το κοντινό πέρασμα του New Horizons, εξάλλου, οι πλανητολόγοι υποψιάζονταν ότι κάτω από την παγωμένη επιφάνεια του Πλούτωνα μπορεί να κρύβεται ένας υπόγειος, υγρός ωκεανός -ένα ερώτημα που μένει ακόμα ανοιχτό.

Τα πλουτώνια «όρη»

This movie zooms into the base of the heart-shaped feature on Pluto to highlight a new image captured by NASA's New Horizons. The new image, seen in black and white against a previously released color image of Pluto, shows a mountain range with peaks jutting as high as 11,000 feet (3,500 meters) above the surface of the icy body. Image credit: NASA/JHUAPL/SwRI

Ένα άλλο ερώτημα είναι η σύσταση των πλουτώνιων βουνών. Το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας του Πλούτωνα καλύπτονται από πάγους αζώτου, μεθανίου και μονοξειδίου του άνθρακα, όμως τα υλικά αυτά δεν είναι αρκετά σκληρά για να σχηματίζουν οροσειρές.

Το πιθανότερο είναι ότι τα βουνά αποτελούνται από πάγο νερού, ο οποίος συμπεριφέρεται περισσότερο σαν πέτρωμα σε αυτές τις θερμοκρασίες, γύρω στους -230 βαθμούς, αναφέρει ο Μπιλ ΜακΚίνον του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον, επίσης μέλος της αποστολής.

Όπως φαίνεται, ο πάγος αζώτου και μεθανίου καλύπτει τον πλανήτη νάνο μόνο σε μια λεπτή κρούστα, κάτω από την οποία υπάρχει ένα υπόστρωμα παχύ υπόστρωμα πάγου.

Η επιφάνεια του Χάροντα δείχνει νεανική. Στο κέντρο της εικόνας, ένας μακρόστενος σχηματισμός από χαντάκια. Remarkable new details of Pluto’s largest moon Charon are revealed in this image from New Horizons’ Long Range Reconnaissance Imager (LORRI), taken late on July 13, 2015 from a distance of 289,000 miles  (466,000 kilometers). A swath of cliffs and troughs stretches about 600 miles (1,000 kilometers) from left to right, suggesting widespread fracturing of Charon’s crust, likely a result of internal processes. At upper right, along the moon’s curving edge, is a canyon estimated to be 4 to 6 miles (7 to 9 kilometers) deep. Mission scientists are surprised by the apparent lack of craters on Charon. South of the moon’s equator, at the bottom of this image, terrain is lit by the slanting rays of the sun, creating shadows that make it easier to distinguish topography. Even here, however, relatively few craters are visible, indicating a relatively young surface that has been reshaped by geologic activity. Image Credit: NASA-JHUAPL-SwRI

Ενδείξεις γεωλογικής δραστηριότητα παρουσιάζει εξάλλου ο Χάροντας, το μεγαλύτερο από τα πέντε φεγγάρια του Πλούτωνα.

Η γκρίζα επιφάνεια είναι σχεδόν καθαρή από κρατήρες και επομένως πρέπει να είναι νέα. Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι ένας μακρόστενος σχηματισμός από χαράδρες και σχισμές που εκτείνονται σε μήκος 1.000 χιλιομέτρων.

Και αυτές οι δομές σχηματίστηκαν πιθανότατα από εσωτερικές διεργασίες, ένδειξη ότι ο Χάροντας διατηρεί ζεστή την καρδιά του και είναι ακόμα γεωλογικά ζωντανός.

Πιο σαφή συμπεράσματα αναμένονται από τα δεδομένα του κοντινού περάσματος, των οποίων η μετάδοση θα διαρκέσει 16 μήνες.

Μια λύρα από την αρχαία Αμβρακία. A music lyre from Ambracia

Αναπαράσταση της λύρας. A music lyre was chosen by the Ephorate of Antiquities of Arta and the Archaeological Museum of Arta as the exhibit of this month. The lyre was found in 1957 at the Eastern cemetery of Ambracia. It dates back to the Hellenistic period. The lyre belongs to the string musical instruments group. The sound hole of the lyre was made of turtle shell and its strings were made of animal intestines. It was played by plucking its strings with a plectrum, like a guitar or zither. Representation of the lyre in a case at the Archaeological Museum of Arta.

Στη μουσική είναι αφιερωμένο το «Έκθεμα του Μήνα» για τον Ιούλιο, το οποίο επέλεξαν να παρουσιάσουν στο ευρύ κοινό η Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας και το Αρχαιολογικό Μουσείο Άρτας. Πρόκειται για ένα καβούκι χελώνας – ηχείο λύρας που βρέθηκε το 1957 στο Ανατολικό νεκροταφείο της Αμβρακίας και χρονολογείται στην Ελληνιστική περίοδο.

Αποκατεστημένη λύρα, 5ος ή 4ος αι. π.Χ. Συλλογή Έλγιν, Βρετανικό Μουσείο. Restored lyre, 5th or 4th c. BC. Elgin Collection, British Museum.

Η λύρα συγκαταλέγεται στα έγχορδα μουσικά όργανα. Το ηχείο της στην αρχαιότητα ήταν κατασκευασμένο από καβούκι χελώνας και οι χορδές της από εντόσθια ζώων. Παιζόταν με τα χέρια, με τη χρήση πένας (πλήκτρο), σαν κιθάρα ή σαντούρι.

Ο θεός Απόλλωνας. Λευκή κύλικα, 480-470 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών. According to Greek mythology it was invented by Hermes. When Apollo discovered that Hermes had stolen his oxes he prosecuted him. While Hermes was running to hide he stepped on a turtle shell. He noticed that the shell amplifies sound, so he created the first ever lyre and he gave it to Apollo as a gift, thus releasing his anger. The God Apollo. White kylix, 480-470 BC. Archaeological Museum of Delphi.

Σύμφωνα με τη μυθολογία την επινόησε ο Ερμής: Όταν ο Απόλλωνας ανακάλυψε ότι ο Ερμής του έκλεψε τα βόδια, τον καταδίωξε. Αυτός, τρέχοντας για να κρυφτεί, πάτησε κατά λάθος σε ένα κέλυφος χελώνας. Παρατηρώντας ότι το κέλυφος ενισχύει τον ήχο κατασκεύασε την πρώτη λύρα και τη δώρισε στον Απόλλωνα, εξευμενίζοντας έτσι το θυμό του.

Η Αμβρακία είχε ιδιαίτερα σημαντική μουσική παράδοση. Στις αρχαίες πηγές αναφέρονται ο κιθαρωδός Ξενοκράτης και ο αυλητής χορού Νικόκλας.

Το καβούκι της χελώνας πριν τη συντήρησή του. The turtle shell before its conservation in the laboratory of the museum.

Εξέχουσα μορφή υπήρξε ο Επίγονος, ο οποίος γεννήθηκε στην Αμβρακία και έζησε στη Σικυώνα. Είναι ο εφευρέτης του επιγόνειου, είδους κιθάρας με 40 χορδές που παίζεται στο γόνατο και αποτελεί τον «πρόγονο» για την κιθάρα και το κανονάκι.

Το καβούκι της χελώνας μετά από τη συντήρησή του. The turtle shell after its conservation in the laboratory of the museum.

Το καβούκι της χελώνας (ηχείο λύρας) συντηρήθηκε στο εργαστήριο συντήρησης του Αρχαιολογικού Μουσείου Άρτας.

Μπορείτε να το δείτε σε σχετικό βίντεο που φιλοξενείται στο YouTube.

Αναπαράσταση της λύρας σε προθήκη του Αρχαιολογικού Μουσείου Άρτας.

Γενική επιμέλεια: Βαρβάρα Παπαδοπούλου (αρχαιολόγος, Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Άρτας). Επιμέλεια: Σωτήρης Ραπτόπουλος (αρχαιολόγος). Δημιουργία βίντεο: Χρήστος Βέργης (συντηρητής αρχαιοτήτων).

Η εκσπερμάτιση των 50 εκατομμυρίων ετών. 50 million year old sperm cells found in fossilized cocoon

Tα διατηρημένα σπερματοζωάρια έχουν μήκος μερικά μικρόμετρα ή εκατομμυριοστά του μέτρου. 50-million-year-old spermatozoan entrapped on the inner surface of a cocoon wall from Antarctica (Photo: Department of Palaeobiology, Swedish Museum of Natural History).

Δείγματα από τα παγωμένα εδάφη της Ανταρκτικής έκρυβαν τα αρχαιότερα απολιθωμένα σπερματοζωάρια που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα, ηλικίας 50 εκατομμυρίων ετών. Προέρχονται από κάποιο προϊστορικό σκουλήκι που μάλλον σχετίζεται με τους γεωσκώληκες και τις βδέλλες, λένε οι ερευνητές.

Scanning electron micrographs of the Antarctic annelid-cocoon fossils showing cocoon structure and included spermatozoan fragments and bacteria (a–j), with images of extant branchiobdellid spermatozoa for comparison (k–n). Image and caption: B. Bomfleur et al., 2015.

Τα σπερματοζωάρια, ορατά μόνο στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, βρέθηκαν μέσα σε μικρά απολιθωμένα κουκούλια, όμοια με τα κουκούλια που παράγουν ορισμένοι δακτυλιοσκώληκες, αναφέρει η ερευνητική ομάδα του Σουηδικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στη Στοκχόλμη.

Diagram illustrating the inferred mode of fossilization of microorganisms in clitellate cocoons, exemplified by a common medicinal leech (reproductive stages modified from Sims). (a) Two leeches mate; (b) a cocoon is secreted from the clitellum; (c) eggs and sperm are released into the cocoon before the animal retracts and eventually deposits the sealed cocoon on a suitable substrate (d). Insets depict enlargements of the inner cocoon-wall surface showing how spermatozoa and microbes become encased in the solidifying inner cocoon wall. Credit: Biology Letters, DOI: 10.1098/rsbl.2015.0431

Πολλοί δακτυλιοσκώληκες, όπως οι γεωσκώληκες και οι βδέλλες, αποθηκεύουν τα ωάρια και τα σπερματοζωάριά τους μέσα σε μια δομή σαν κουκούλι που ονομάζεται δακτυλιοειδής ωοφόρος σάκος. Όταν αυτός ο σάκος ξεραθεί και σκληρύνει δημιουργεί ένα ασφαλές περιβάλλον για την επώαση των εμβρύων.

The granular texture of the fossilised sperm resembles the 'drill-bit' type spermatozoa of the leech-like 'crayfish worm' in the class Branchiobdellida (sperm pictured for comparison). This similarity helps the researchers identify which animal the cocoon belonged to and reveals clues about its evolutionary history.

Το πρόβλημα, επισημαίνουν, είναι ότι τα απολιθωμένα σπερματοζωάρια μοιάζουν ίδια με αυτά που παράγουν κάποιοι δακτυλιοσκώληκες του βορείου ημισφαιρίου, οι οποίοι παρασιτούν αποκλειστικά σε καρκινοειδή του γλυκού νερού.

Στην Ανταρκτική βρέθηκαν τα αρχαιότερα απολιθωμένα σπερματοζωάρια που ανήκαν σε κάποιο προϊστορικό σκουλήκι. The fossil Clitellata cocoons were collected from deposits of the La Meseta Formation, on the Marambio Island in the Antarctic Peninsula (marked). Citellata is a class of annelid worms that includes earthworms and leeches. The age of this deposit is approximately 50 million years and dates back to the Early Eocene.

Πώς λοιπόν μπορεί να βρέθηκαν από το βόρειο ημισφαίριο στην Ανταρκτική; Απάντηση ακόμα δεν υπάρχει, θα μπορούσε όμως να προκύψει από τη μελέτη των απολιθωμάτων με όργανα υψηλής ανάλυσης.

Τα αποτελέσματα θα έριχναν φως στην εξέλιξη μιας εξαιρετικά μεγάλης ομάδας σκουληκιών με περίπου 17.000 σύγχρονα είδη. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Biology Letters.

Δραπέτες στο Σπίτι της Λογοτεχνίας και της Μετάφρασης

Μέσα στην τρέλα των ημερών κάναμε κι εμείς τη δική μας τρέλα. Εγκαταλείψαμε την πόλη μας και καταφύγαμε στον φιλόξενο «ξενώνα Καραγιαννοπούλου» στη Βυζίτσα του Πηλίου, που για κάποιους μήνες μετατρέπεται σε Σπίτι Λογοτεχνίας και Μετάφρασης χάρη σε πρωτοβουλία της μεταφράστριας Ιωάννας Αβραμίδου και με αρωγό τη Μάχη Καραγιαννοπούλου. 

Προστατευμένοι μέσα στο αρχοντικό, που διέθετε ζεματίστρα για ανεπιθύμητους επιτιθέμενους, με τη φροντίδα της Μάχης και με τις ειδήσεις να φτάνουν στα αυτιά και τη συνείδησή μας με λιγότερους κραδασμούς, καθώς φιλτράρονταν από τα φύλλα των δέντρων, αφεθήκαμε σε μνήμες ποιητικές, σε αναγνώσεις αποκαλυπτικές ψυχών, σε συγκινήσεις και προβληματισμούς για την ανθρωπινότητα του ανθρώπου, δηλαδή τη δυνατότητα ανά πάσα στιγμή και ανάλογα με τις συνθήκες να δείχνει φωτεινές πλευρές του εαυτού του υπηρετώντας τον ανθρωπισμό ή να βυθίζεται σε μια σκοτεινιά που καταδυναστεύει τον ίδιο και τους άλλους. 

Η Ιωάννα και η Μάχη με την πρωτοβουλία τους βοήθησαν στο ξεδίπλωμα εσωτερικών νημάτων που μας συνέδεσαν, τον Αλέξανδρο και τη Ρηνιώ, την Καλλιόπη και τον Δαμιανό, τη Δήμητρα και την Ιωάννα, με τη Μάχη σιωπηλό μάρτυρα και τον Κώστα διακριτικό καταγραφέα των στιγμών.

Υ.Γ. Μάλλον ως μαρτύριο θα εκλάμβαναν διάφοροι πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες, οικείοι και ξένοι, το ξεγύμνωμα ψυχής και σκέψης που προκαλεί η ποίηση, η τέχνη γενικότερα. Αλήθεια, τι θα γινόταν αν διαρρηγνυόταν το σκληρό οικονομικό περίβλημα της σκέψης τους; Πολύ με προκαλεί αυτή η σκέψη (σαδιστικά)... Λέω να προτείνω στην Ιωάννα και τη Μάχη να τους απευθύνουν πρόσκληση για το Σπίτι της Λογοτεχνίας και της Μετάφρασης, να μαζέψουν τη ζεματίστρα, να τους καλοδεχτούν και το βράδυ, μετά το μπάνιο στα νερά του Αιγαίου ή του Παγασητικού, ή μετά από περιπάτους, να συμμετέχουν, τουλάχιστον να παρίστανται, σε βραδιές ποιητικής μυσταγωγίας. Τι μαρτύριο θα τους είναι αυτό το... Poetagroup!

Κείμενο: Δήμητρα Μήττα

Φωτογραφίες: © Κωνσταντίνος Βακουφτσής