Ανδρέας Εμπειρίκος, «Έαρ σαν πάντα»

Μαρκ Σαγκάλ, Εραστές στον κόκκινο ουρανό, 1950

Καλύπτουσα τα κύματα του δορυάλωτου χωριού με το κόκκινό της φόρεμα

Πρώτα μικρή κι έπειτα μεγάλη

Ανεβαίνει στην κορφή του πύργου

Και πιάνει τα σύννεφα και τα συνθλίβει επί του στήθους της

Ίσως ποτέ να μην υπήρξε μεγαλύτερος καημός από το δικό της

Ίσως ποτέ να μην έπεσαν ψίθυροι πιο πεπυρακτωμένοι στην επιφάνεια ενός προσώπου

Ίσως ποτέ δεν εξετέθη στην κατανόηση ανθρώπου έκθεσις πιο εκτεταμένη

Έκθεσις πιο ποικίλη πιο περιεκτική από την ιστορία που λεν τα νέφη αυτής της εξομολογήσεως

Εδώ κι εκεί τα κόβουν λαιμητόμοι

Θερμές σταγόνες πέφτουνε στη γη

Ο γήλοφος που σχηματίσθηκε στο κυριώτερο σημείο της πτώσεως

Φουσκώνει και ανεβαίνει ακόμη

Κανείς δασμός δεν είναι βαρύτερος από μια τέτοια σταγόνα

Κανένα διαμάντι πιο βαρύ

Κανείς μνηστήρ πιο πλήρης πάθους

Στιλπνά τα κράσπεδα του λόφου και γυαλίζουνε στον ήλιο

Στην κορυφή του περιμένει μια λεκάνη

Είναι γιομάτη ως επάνω

Κι απ' τα νερά της αναδύεται μια πολύ μικρή παιδίσκη ωραιοτάτη.

Ελπίδα μας αυριανή.

Μπαλτίς, Γυμνό προφίλ, 1975 

Από τη συλλογή «Ενδοχώρα» (1945)

Γιατί τα φλαμίνγκο στέκονται και κοιμούνται στο ένα πόδι. Why flamingos stand on one leg

Περιέργως, τα φοινικόπτερα διατηρούν πιο εύκολα την ισορροπία τους στο ένα πόδι. Οι ασκήσεις ισορροπίας που κάνουν τα εντυπωσιακά πτηνά βασίζονται σε έναν ολόκληρο μηχανισμό. Why they stand on one leg is a mystery, let alone how. Credit: Dustin and Jennifer Stacey, CC BY

Για τα φοινικόπτερα, περισσότερο γνωστά ως φλαμίνγκο, το να στέκεσαι στο ένα πόδι δεν είναι καθόλου τιμωρία: τα τελευταία πειράματα επιβεβαιώνουν ότι τα μεγαλόπρεπα πτηνά δαπανούν λιγότερο ενέργεια όταν στέκονται σε αυτήν την παράξενη στάση. Και ο μηχανισμός είναι τόσο αποτελεσματικός ώστε λειτουργεί ακόμα και όταν τα φλαμίνγκο είναι νεκρά.

Αμερικανοί ορνιθολόγοι αναφέρουν στη βρετανική επιθεώρηση Biology Letters ότι κατάφεραν να κρατήσουν όρθια δύο νεκρά φλαμίνγκο απλά τεντώνοντας και σταθεροποιώντας στο έδαφος μόνο το ένα πόδι, ακριβώς κάτω από το κέντρο βάρους του σώματος. Η σταθεροποίηση των νεκρών πειραματόζωων και στα δύο πόδια αποδείχθηκε αδύνατη.

How do they do while sleeping what we can barely do at all? Credit: Carlos Bustamante Restrepo, CC BY-NC-ND

Το συμπέρασμα ότι τα ροζ φλαμίνγκο (Phoenicopterus roseus) μπορούν να στέκονται, ακόμα και να κοιμούνται, στο ένα πόδι χωρίς να δαπανούν σημαντικές ποσότητες ενέργεια για μυϊκή δραστηριότητα.

Αυτό αποδείχθηκε και με ένα δεύτερο πείραμα, στο οποίο ζωντανά φοινικόπτερα κλήθηκαν να σταθούν πάνω σε μια πλατφόρμα που επέτρεπε τη μέτρηση των ασκούμενων δυνάμεων. Όπως διαπιστώθηκε, τα πουλιά δεν κινούν σχεδόν καθόλου τους μύες όταν στέκονται στο ένα πόδι. Σε αυτή τη στάση, μάλιστα, δείχνουν να διατηρούν πιο εύκολα την ισορροπία τους.

Μαγικό γόνατο που «κλειδώνει»

The bulk of a flamingo’s mass sits half a meter above the ground, on a single, slender leg. Credit: Chang and Ting, Biology Letters

Οι ανατομικές λεπτομέρειες του μηχανισμού παραμένουν ασαφείς, λένε οι ερευνητές, φαίνεται όμως ότι στα φλαμίνγκο η άρθρωση του γονάτου «κλειδώνει» για να σταθεροποιεί τη στάση του σώματος.

Even in flamingo cadavers, the leg joints were very stable when tilted forward and backward. Credit: Chang and Ting, Biology Letters

Η έρευνα υποδεικνύει ότι τα φλαμίνγκο, και πιθανώς και άλλα πουλιά, στέκονται στο ένα πόδι για να εξοικονομήσουν ενέργεια. Δεν πρόκειται όμως για απόδειξη, δεδομένου ότι η μελέτη δεν μέτρησε απευθείας τη μυϊκή δραστηριότητα.

Επιφυλακτικός με τα συμπεράσματα της δημοσίευσης εμφανίστηκε ο δρ Μάθιου Άντερσον του Πανεπιστημίου «Σεντ Τζόσεφ» της Φιλαδέλφειας. Όπως επισήμανε στο BBC, η νέα μελέτη δείχνει το πώς μπορούν τα φλαμίνγκο να στέκονται στο ένα πόδι, δεν εξηγεί όμως το γιατί.

Ο ίδιος έχει προτείνει τη θεωρία ότι η ασυνήθιστη στάση εξοικονομεί ενέργεια σε ψυχρά περιβάλλοντα, αφού το ένα πόδι μένει κοντά στο σώμα και χάνει έτσι λιγότερη θερμότητα. Η ομάδα του Άντερσον έχει δείξει μεταξύ άλλων ότι ο αριθμός των πτηνών που στέκονται στο ένα πόδι μειώνεται όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει.

Μια άλλη θεωρία που έχει προταθεί είναι ότι τα φλαμίνγκο στηρίζονται στο ένα πόδι απλά για να ξεκουράσουν το άλλο.

Πηγές: Young-Hui Chang et al. Mechanical evidence that flamingos can support their body on one leg with little active muscular force, Biology Letters (2017). DOI: 10.1098/rsbl.2016.0948 - http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=881679

Γενετικά τροποποιημένα βακτήρια ζωγραφίζουν ό,τι βλέπουν. E. Coli meets Picasso

Αναπαράγουν χρώματα και σχήματα επιδεικνύοντας τις δυνατότητες της συνθετικής βιολογίας. Microbes have been genetically engineered to sense red, green and blue light, and to produce pictures of what they 'see'. This colour 'photo' was made by Escherichia coli bacteria engineered to express pigments in response to red, green or blue light. Credit: J. Fernandez-Rodriguez et al./Nature Chem. Biol.

Χρησιμοποιώντας ξένα γονίδια για την αντίληψη των χρωμάτων και την παραγωγή αντίστοιχων χρωστικών, αμερικανοί ερευνητές δημιούργησαν γενετικά τροποποιημένα βακτήρια που αναπαράγουν έγχρωμες εικόνες.

Τα τροποποιημένα κολοβακτηρίδια Escherichia coli αντιλαμβάνονται το κόκκινο, πράσινο και μπλε χρώμα και αντιδρούν παράγοντας τις αντίστοιχες χρωστικές ουσίες, αναφέρουν ερευνητές του MIT στην επιθεώρηση Nature Chemical Biology.

Στα βακτήρια είχαν εισαχθεί συνολικά 18 γονίδια από άλλους οργανισμούς -ορισμένα υπεύθυνα για την παραγωγή φωτοευαίσθητων ουσιών που αντιλαμβάνονται συγκεκριμένα χρώματα, άλλα υπεύθυνα για την σύνθεση των πολύχρωμων χρωστικών.

Μεταλλαγμένοι Πικάσο

Τα βακτήρια χρειάστηκαν μερικές ώρες για να αντιγράψουν μια έγχρωμη εικόνα που προβαλλόταν πάνω τους. The inset image was projected onto a plate of pigment-producing Escherichia coli, causing the bacteria to make the image on the right. Credit: J. Fernandez-Rodriguez et al./Nat. Chem. Biol.

Όταν οι ερευνητές χρησιμοποίησαν έναν βιντεοπροβολέα για να εκθέσουν καλλιέργειες των βακτηρίων σε έγχρωμες εικόνες, τα μικρόβια χρειάστηκαν περίπου 18 ώρες για να αντιγράψουν τα σχήματα και τα χρώματα πάνω στο τρυβλίο Πετρί όπου αναπτύσσονταν.

Τα βακτήρια που ζωγραφίζουν δημιουργήθηκαν ως επίδειξη των δυνατοτήτων της συνθετικής βιολογίας, λέει ο Κρίστοφερ Βόιγκτ, επικεφαλής της ομάδας.

Ο ίδιος πιστεύει πάντως ότι η μέθοδος θα μπορούσε να έχει και πρακτικές εφαρμογές -τα μικρόβια που έχουν τροποποιηθεί γενετικά ώστε να παράγουν φάρμακα ή άλλες χρήσιμες ουσίες θα μπορούσαν να ελέγχονται με φωτεινές, χρωματιστές εντολές, λέει.

Πηγές:  Nature Chemical Biology - http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=881407

Θεϊκοί Διάλογοι: Cy Twombly και Eλληνική Aρχαιότητα. Divine Dialogues: Cy Twombly and Greek antiquity

Cy Twombly, Αφροδίτη, 1975. Λάδι, στικ λαδιού, μαύρο μολύβι και κολάζ σε χαρτί © Cy Twombly Foundation. Eυγενική παραχώρηση Cy Twombly Foundation. & Μαρμάρινο άγαλμα Αφροδίτης Ύστερη Ελληνιστική Περίοδος (1ος αι. π.Χ.) Κύπρος, Αρχαιολογικό Μουσείου Πάφου, PM 1250. The Museum of Cycladic Art in Athens (MCA) announces the exhibition “Divine Dialogues: Cy Twombly and Greek Antiquity”, from 25 May to 3 September. The exhibition showcases ancient artefacts side by side with works by contemporary American artist Cy Twombly and is made possible thanks to the kind support of the Cy Twombly foundation.

Έκθεση με τίτλο «Θεϊκοί Διάλογοι: Cy Twombly και Eλληνική Aρχαιότητα» που θα συνδυάσει έργα της αρχαιότητας με έργα του σύγχρονου Αμερικανού καλλιτέχνη Cy Twombly, θα παρουσιάσει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης από τις 25 Μαΐου έως τις 3 Σεπτεμβρίου. Η έκθεση πραγματοποιείται με την ευγενική υποστήριξη του Cy Twombly Foundation.

«Παν», 1975. Κολάζ, νερομπογιά και γραφίτης σε χαρτί. 148x100,2 εκ. Cy Twombly Foundation. Φωτ.: © Ευγενική παραχώρηση Cy Twombly Foundation

Για πρώτη φορά, 30 έργα του Cy Twombly εμπνευσμένα από την ελληνική μυθολογία και την επαφή του με την Ελλάδα θα παρουσιαστούν δίπλα σε 12 έργα της αρχαιότητας, ανοίγοντας ένα μοναδικό και πρωτότυπο διάλογο μεταξύ της αρχαίας ελληνικής και της σύγχρονης τέχνης. Η έκθεση περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά σχέδια και γλυπτά του σύγχρονου καλλιτέχνη όπως: Αφροδίτη (1975), Παν (1975), Νίκη (1981), Απόλλων (1975),  Διόνυσος (1975), Ορφεύς (1979), O θρήνος του Αρισταίου για το χαμό των μελισσών του (1973), Αφροδίτη Αναδυομένη (1979), τα οποία  θα «συνομιλήσουν» με  μια σειρά έργων της αρχαιότητας όπως o Κορμός Αναδυομένης Αφροδίτης από το Αρχαιολογικό Μουσείο Πάφου, το Ανάγλυφο με παράσταση Ορφέως, Ευρυδίκης και Ερμή από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης, το Άγαλμα Διονύσου από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας, το Αγαλμάτιο Απόλλωνος και το Ειδώλιο πτερωτής Νίκης από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Fifty Days at Iliam. Ilians in Battle, 1978 

Η γοητεία που άσκησε η Ελλάδα στον Cy Twombly είναι γνωστή. Αν και επισκέφθηκε τη χώρα μας για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1960, η ελληνική μυθολογία καταλαμβάνει σημαντική θέση στο έργο του ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Μόλις τη δεκαετία του 1970 ωστόσο εξερεύνησε σε βάθος την ελληνική ιστορία και μυθολογία, με αποκορύφωμα το αριστούργημά του, τον κύκλο Fifty Days at Iliam (Πενήντα Ημέρες στην Τροία), στο Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφεια. Το έργο αυτό το δημιούργησε τα καλοκαίρια του 1977 και 1978 στο ατελιέ του στο Bassano της Teverina, βόρεια της Ρώμης.

Cy Twombly, Απόλλων, 1975 Λάδι, στικ λαδιού και μαύρο μολύβι σε χαρτί © Cy Twombly Foundation Eυγενική παραχώρηση Cy Twombly Foundation

Ο τρόπος που επέλεξε ο Twombly να ανταποκριθεί στην καλλιτεχνική κίνηση αυτής της δεκαετίας που δεν θεωρούσε τη ζωγραφική σημαντική ήταν να μεταμορφώσει τη ζωγραφική του σε γραφή. Αυτό είναι εμφανές στα μεγάλης κλίμακας διάσημα ζωγραφικά έργα του Αφροδίτη και Απόλλων (1975), ή στα μεταγενέστερα, μνημειώδη έργα  του, Ορφεύς (1979). Στα έργα του μνημόνευε συχνά τους θεούς του Ολύμπου, από τις μείζονες μορφές της Αφροδίτης, του Απόλλωνα και του Διονύσου μέχρι τη Νίκη, τον Πάνα ή τον Αρισταίο.

Κρατήρας του Κλειτία, 570 π.Χ., μελανόμορφος κρατήρας, 66 εκ., Αρχαιολογικό Μουσείο της Φλωρεντίας.

Ξεχωριστή θέση στο κέντρο της έκθεσης έχει ένας απρόσμενος επισκέπτης: το περίφημο Αγγείο François, γνωστό και ως Κρατήρας του Εργότιμου και του Κλειτία, ένα ορόσημο στην ανάπτυξη της αρχαίας ελληνικής κεραμικής και αγγειογραφίας που για πρώτη φορά ταξιδεύει εκτός Ιταλίας, από το αρχαιολογικό μουσείο της Φλωρεντίας. 

A special place at the very core of the exhibition holds an unexpected visitor: the famous François Vase, also known as the Kleitias and Ergotimos Krater, a milestone in the development of ancient Greek pottery and vase painting, which travels for the first time outside Italy, from the Archaeological Museum of Florence. It has been said that the François Vase is so unique that, even if all other ancient Greek vases were lost, it alone could illustrate Greek mythology and the code of Archaic Greek art. The François Vase, also known as the Kleitias Krater, is a large Attic volute krater decorated in the black-figure style, which stands at 66 cm in height and is dated at circa 570/565 BC. It was created and painted at around 570 BC in Attica by the vase maker Ergotimos and the vase painter Kleitias, as the artists’ signatures indicate (from right to left): "Ergotimos mepoiesen" and "Kleitias megraphsen", meaning “Ergotimos made me" and "Kleitias painted me".

Για το Αγγείο François έχει λεχθεί ότι η μοναδικότητά του είναι τέτοια ώστε ακόμη και αν χάνονταν όλα τα άλλα αγγεία και διατηρείτο μόνο αυτό, θα ήταν ικανό να μιλήσει για την ελληνική μυθολογία και για τον κώδικα της αρχαϊκής ελληνικής τέχνης.

Την έκθεση επιμελούνται ο Καθηγητής Νικόλαος Σταμπολίδης, Διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, και ο Jonas Storsve, Επιμελητής στο Centre Georges Pompidou στο Παρίσι και Επιμελητής της μεγάλης αναδρομικής έκθεσης Cy Twombly στο Centre Georges Pompidou.

Μαρμάρινο άγαλμα Αφροδίτης. Ύστερη Ελληνιστική περίοδος (1ος αι. π.Χ.). Κύπρος, Αρχαιολογικό Μουσείου Πάφου, PM 1250. © Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου.

Όπως αναφέρει η Πρόεδρος του Μουσείου, κα Σάντρα Μαρινοπούλου: «Θεϊκοί διάλογοι: μία έκθεση όπου οι αρχαίοι θεοί θα συνομιλήσουν με τη σύγχρονη τέχνη. Ο Cy Τwombly, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους καλλιτέχνες που εμπνεύστηκε από την ελληνική μυθολογία, έρχεται στο Κυκλαδικό να εκτεθεί ανάμεσα στους αρχαίους θεούς. Εδώ και πολλά χρόνια είχα την επιθυμία να εκθέσουμε τον Cy στο Κυκλαδικό, γνωρίζοντας το πάθος και την αγάπη του για την Ελλάδα και την ιστορία της. Πέρσι το καλοκαίρι είχα την ευκαιρία να γνωρίσω τον Nicola Del Roscio, Πρόεδρο του Cy Twombly Foundation, και μαζί με τον Jonas Storsve, Επιμελητή της μεγάλης αναδρομικής έκθεσης Cy Twombly που φιλοξενήθηκε πρόσφατα στο Centre Georges Pompidou, αποφασίσαμε να υλοποιήσουμε αυτή την έκθεση. Σε συνεργασία με τον Νίκο Σταμπολίδη, για άλλη μια φορά  στο μουσείο μας, οι αρχαιότητες θα παρουσιαστούν δίπλα στη σύγχρονη τέχνη».

Αφροδίτη Αναδυομένη, 1979. Λάδι, κηρομπογιά και γραφίτης σε χαρτί    100,3 x 70,4 εκ. Cy Twombly Foundation φωτ. © Ευγενική παραχώρηση Cy Twombly Foundation

«Ο συνδυασμός και ο διάλογος ανάμεσα στην Αρχαιότητα και τη μοντέρνα και σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο για το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης» επισημαίνει ο Διευθυντής του Μουσείου, Καθηγητής Ν. Σταμπολίδης. «Αρκεί να θυμίσω εδώ την έκθεση του 2006 “Η μορφή της αρχής”. Ωστόσο, τώρα ξεκινά μια συστηματικότερη οργάνωση αυτού του διαλόγου. Από τη μια μεριά η παραστατική αρχαία ελληνική τέχνη σε συνδυασμό με την ελληνική μυθολογία και ποίηση, όπως αυτή εκφράζεται με τα αγάλματα, τα πήλινα ειδώλια και τη διήγηση των αγγεογραφιών. Από την άλλη, ένας σύγχρονος καλλιτέχνης που με εννοιολογικό (conceptual) και μινιμαλιστικό καλλιτεχνικό κώδικα, μετουσιώνει την αρχαιότητα στο τέλος του 20ού αιώνα. Άλλωστε, ο ίδιος ο Cy Twombly είχε πει: “Έχω απέραντη επιθυμία να δω και να αισθανθώ αυτά τα αρχαία θαύματα. Η δουλειά μου διψά για επαφή μαζί τους”».

Διόνυσος, 1975. Λάδι, κηρομπογιά, γραφίτης και κολλάζ σε χαρτί 100 x 71 εκ. Cy Twombly Foundation φωτ. © Ευγενική παραχώρηση Cy Twombly Foundation

«Ο ελληνικός κόσμος έπαιξε τεράστιο ρόλο για τον Cy Twombly» δηλώνει ο Jonas Storsve, με αφορμή την έκθεση. «Aνάμεσα στους ήρωές του βρίσκουμε αρχαίους θεούς, τον Μέγα Αλέξανδρο αλλά και τον Αχιλλέα. Για έναν επιμελητή, η δυνατότητα να παρουσιάσει το έργο του Cy Twombly στην Αθήνα δίπλα σε έργα αρχαίας ελληνικής τέχνης είναι μια συναρπαστική πρόκληση!».

Άτιτλο, 1985. Ζωγραφισμένη συνθετική ρητίνη, έκδοση από 6 76 x 34 x 26,5 εκ. Cy Twombly Foundation φωτ. © Ευγενική παραχώρηση Αρχείο Fondazione Nicola Del Roscio

Η έκθεση θα συνοδεύεται από δίγλωσσο κατάλογο. Στο πλαίσιο της έκθεσης, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης θα διοργανώσει όλο το καλοκαίρι πενθήμερα Summer Camp για τα παιδιά με τίτλο «Οι θεοί μίλησαν!».

Ποιος ήταν ο Cy Twombly

Ο Cy Twombly. © Fondazione Nicola Del Roscio. Courtesy Archives Fondazione Nicola Del Roscio

Ο Cy Twombly (1928-2011) γεννήθηκε στο Lexington της Virginia. Ξεκίνησε να σπουδάζει ζωγραφική στο The Boston Museum School και στο Washington and Lee University στο Lexington. Το 1950 φοίτησε στο The Art Students League of New York, όπου έγινε φίλος με τον Robert Rauschenberg. Το 1951-52, φοίτησε επί σειρά εξαμήνων στο Black Mountain College της North Carolina, όπου παρακολούθησε μαθήματα που παρέδιδαν οι Robert Motherwell και Ben Shahn και γνώρισε τον John Cage.

Χάρη σε μια ταξιδιωτική υποτροφία από το Virginia Museum of Fine Arts του Richmond, ταξίδεψε στην Ευρώπη και τη Βόρειο Αφρική το 1952-53, επισκεπτόμενος τη Γαλλία, την Ισπανία, την Ιταλία και το Μαρόκο, συνοδευόμενος, στο τελευταίο, από τον Rauschenberg. Πίσω στις ΗΠΑ, οι δυο τους μοιράστηκαν ένα στούντιο στη Fulton Street της Νέας Υόρκης και συμμετείχαν σε μια έκθεση στη Stable Gallery το φθινόπωρο του 1953.

Το 1959 παντρεύτηκε τη Βαρόνη Tatiana Franchetti και ο γιος τους, Cyrus Alessandro, γεννήθηκε την ίδια χρονιά.

Untitled (Gaeta), 2008. Color dry-print 10 1/4 x 9 7/8 inches 26 x 25.1 cm (unframed) 4/6 © Nicola Del Roscio Foundation Courtesy Gagosian

Στη διάρκεια των επόμενων χρόνων περνούσε τους θερινούς μήνες ταξιδεύοντας στις χώρες της Μεσογείου –στην Ελλάδα, την Τουρκία, την Αίγυπτο, την Τυνησία– ενώ συχνά περνούσε τον χειμώνα στη Νέα Υόρκη ή στο Lexington, όπου είχε νοικιάσει ένα στούντιο, ή άλλοτε πάλι στο Captiva Island της Florida μαζί με τον Rauschenberg. Από το 1983 μέχρι το θάνατό του, έζησε και εργάστηκε στην Gaeta, ένα παραθαλάσσιο λιμάνι ανάμεσα στη Ρώμη και τη Νάπολη.

Άτιτλο, 1998. Μπρούντζος, έκδοση από 2 186 x 160 x 35 εκ. Cy Twombly Foundation φωτ. © Ευγενική παραχώρηση Αρχείο Fondazione Nicola Del Roscio

Για πολλά χρόνια το έργο του Twombly ήταν ευρύτερα γνωστό στην Ευρώπη παρά στις ΗΠΑ. Στην αρχή οι εκθέσεις του φιλοξενούνταν σε ιδιωτικές γκαλερί, μεταξύ άλλων στη Νέα Υόρκη (από το 1960 και έπειτα στη Leo Castelli), συχνότερα πάντως στη Ρώμη και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Η πρώτη του μουσειακή έκθεση στις ΗΠΑ φιλοξενήθηκε στο Milwaukee Art Center το 1968. Μια δεύτερη έκθεση ακολούθησε επτά χρόνια αργότερα, το 1975, στο Institute of Contemporary Art της Philadelphia. Ο Cy Twombly «ανακαλύφθηκε» τελικά και αναγνωρίστηκε στις ΗΠΑ τις παραμονές μιας μεγάλης κλίμακας ρετροσπεκτίβας του που επιμελήθηκε ο Kirk Varnedoe στα 1994-95 στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Νέας Υόρκης. Στο διάστημα που επακολούθησε ο Twombly έλαβε μεγάλο αριθμό επάθλων και διεθνών βραβείων –συμπεριλαμβανομένου του Praemium Imperiale το 1996– και τιμήθηκε με εκθέσεις και ρετροσπεκτίβες στα σπουδαιότερα μουσεία του κόσμου. Τα έργα του εκτέθηκαν πολυάριθμες φορές στην Biennale της Βενετίας: τα σχέδιά του το 1980 και ο κύκλος “green paintings”, που αποτελείται από εννέα κομμάτια, το 1989. Τέλος, ο απαρτιζόμενος από δώδεκα κομμάτια κύκλος Lepanto το 2001 (τώρα φυλάσσεται στο Μουσείο Brandhorst του Μονάχου).

Η Cy Twombly Gallery, ένα μουσείο αφιερωμένο αποκλειστικά στο έργο του, σχεδιάστηκε από τον Renzo Piano σε στενή συνεργασία με τον Twombly και άνοιξε τις πόρτες του το 1995 στο campus του Menil Collection στο Houston, Texas. Ο Cy Twombly πέθανε σε ηλικία 83 ετών, στις 5 Ιουλίου 2011 στη Ρώμη.

Πηγή: https://www.cycladic.gr/page/theiki-dialogi?slide=1

Graecopithecus: Ο πρόγονος του ανθρώπου ήταν Ευρωπαίος. Europe was the birthplace of mankind, not Africa, scientists find

Ο «Έλληνας» Γκρεκοπίθηκος και όχι ο «Αφρικανός» Σαχελάνθρωπος είναι ο πρώτος προάνθρωπος. An artist's reconstruction of Graecopithecus freybergi, left, with the jawbone and tooth found in Bulgaria and Greece. CREDIT: UNIVERSITY OF TORONTO

Τα νερά της επιστημονικής κοινότητας έρχεται να ταράξει μια νέα θεωρία, σύμφωνα με την οποία ο χωρισμός των ανθρώπων από τους χιμπατζήδες, μπορεί να έγινε στην περιοχή της σημερινής Βαλκανικής και όχι στην Αφρική, άρα ο αρχαιότερος προάνθρωπος (hominin) πιθανώς εμφανίσθηκε στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.

Η ελληνική κάτω γνάθος του Γκρεκοπίθηκου. The lower jaw of the 7.175 million year old Graecopithecus freybergi (El Graeco) from Pyrgos Vassilissis, Greece (today in metropolitan Athens). Credit: Wolfgang Gerber, University of Tübingen

Η νέα αυτή «αιρετική» επιστημονική υπόθεση -που δεν αμφισβητεί ότι ο πρώτος σύγχρονος άνθρωπος (Homo sapiens) εμφανίσθηκε στην Αφρική, αλλά υποστηρίζει ότι ο πρώτος προάνθρωπος εμφανίσθηκε εκτός Αφρικής - βασίζεται σε δύο σπάνια απολιθώματα του Γκρεκοπίθηκου (Graecopithecus freybergi), μία κάτω γνάθο και έναν άνω προγόμφιο, που είχαν ανακαλυφθεί στην Ελλάδα και στη Βουλγαρία το 1944 και 2009 αντίστοιχα και τα οποία, όπως ανακοινώθηκε τώρα, έχουν σχεδόν την ίδια ηλικία, περίπου 7,2 εκατομμυρίων ετών.

Τη χρονολόγηση αυτή (στα 7,17 - 7,24 εκατ. έτη) έκαναν Γερμανοί, Βούλγαροι, Έλληνες, Καναδοί και άλλοι επιστήμονες, με επικεφαλής την καθηγήτρια Μάντλεν Μπέμε του Κέντρου Σένκενμπεργκ για την Ανθρώπινη Εξέλιξη & και το Παλαιοπεριβάλλον του Πανεπιστημίου του Τίμπιγκεν και τον καθηγητή Νικολάι Σπασόφ της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών και του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στη Σόφια, οι οποίοι έκαναν δύο σχετικές επιστημονικές δημοσιεύσεις στο περιοδικό PLoS One. Από ελληνικής πλευράς συμμετείχαν ο καθηγητής Παλαιοντολογίας-Στρωματογραφίας Γεώργιος Θεοδώρου και ο επίκουρος καθηγητής Σωκράτης Ρουσιάκης του Τμήματος Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για απολιθώματα προανθρώπων, ενώ υποστηρίζουν μάλιστα πως δεν αποκλείεται να πρόκειται για το αρχαιότερο γνωστό είδος των Ανθρωπίνων (Hominini) που έζησε στην Ευρώπη. Αυτό, όπως λένε, σημαίνει ότι ο διαχωρισμός μεταξύ των ανθρώπων και των χιμπατζήδων έγινε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια νωρίτερα από ό,τι θεωρείτο μέχρι σήμερα.

Το πότε ζούσε ο τελευταίος κοινός πρόγονος ανθρώπων-χιμπατζήδων (των πιο στενών γενετικών συγγενών του ανθρώπου) αποτελεί «καυτό» θέμα διαμάχης στην παλαιοανθρωπολογία. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, ο πρόγονος αυτός ζούσε προ πέντε έως επτά εκατομμυρίων ετών και ο διαχωρισμός των ανθρώπων από τους χιμπατζήδες έγινε στην Αφρική, όπου και έζησαν οι πρώτοι προ-άνθρωποι.

Οι ερευνητές, όμως, προβάλλουν τον ισχυρισμό ότι, με βάση τα νέα ευρήματα, ο διαχωρισμός ανθρώπων και χιμπατζήδων δεν έγινε στην Αφρική όπως συνήθως πιστεύεται, αλλά στη νοτιοανατολική Μεσόγειο.

A 7.24 million year old upper premolar of Graecopithecus from Azmaka, Bulgaria. Credit: Wolfgang Gerber, University of Tübingen

Οι ερευνητές ανέλυσαν τα δύο δείγματα Γκρεκοπίθηκου, την ελληνική κάτω γνάθο (που έχει το υποκοριστικό «Ελ Γκρέκο») και το βουλγαρικό δόντι (άνω προγόμφιο), χρησιμοποιώντας εξελιγμένες μεθόδους υπολογιστικής τομογραφίας. Κατάφεραν έτσι να κάνουν την οπτική απεικόνιση της εσωτερικής δομής των απολιθωμάτων, ιδίως των δοντιών, αποκαλύπτοντας ανατομικά χαρακτηριστικά περισσότερο ανθρώπινα και προανθρώπινα (όπως του Αυστραλοπίθηκου και του Αρδιπίθηκου), παρά χαρακτηριστικά μεγάλων πιθήκων.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι ο Γκρεκοπίθηκος, ως είδος, πρέπει να ενταχθεί στην προ-ανθρώπινη εξελικτική γραμμή. «Εκπλαγήκαμε από τα ευρήματά μας, επειδή οι προ-άνθρωποι προηγουμένως ήσαν γνωστοί μόνο από την υποσαχάρια Αφρική» δήλωσε ο ερευνητής Γιόχεν Φους.

Παλαιότερος του αφρικανικού Σαχελάνθρωπου

An artist's impression of Graecopithecus. CREDIT: NATIONAL MUSEUM OF NATURAL HISTORY - SOFIA, ASSEN IGNATOV

Πολλοί επιστήμονες θεωρούν ως αρχαιότερο γνωστό είδος προανθρώπου τον Σαχελάνθρωπο του Τσαντ (Sahelanthropus tchadensis), που ζούσε πριν από έξι έως επτά εκατομμύρια χρόνια στην Αφρική. Ο Γκρεκοπίθηκος, όμως, είναι εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια παλαιότερος του Σαχελάνθρωπου.

«Η χρονολόγηση του Γκρεκοπίθηκου μας επιτρέπει να μετακινήσουμε τον διαχωρισμό ανθρώπου-χιμπατζή στην περιοχή της Μεσογείου» δήλωσε ο καθηγητής Ντέηβιντ Μπέγκαν του Τμήματος Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Τορόντο.

An electron microscope image of a dust particle rounded by eolian transport. It originated in the Sahara desert and was found in 7.2 million year old sediments in Greece. Credit: Ulf Linnemann, Senckenberg Center for Human Evolution and Palaeoenvironment, University of Tübingen

Σύμφωνα με τις αναλύσεις των επιστημόνων, ο Γκρεκοπίθηκος ζούσε σε ένα περιβάλλον στη νοτιοανατολική Ευρώπη, που εκείνη την εποχή είχε χαρακτηριστικά σαβάνας και φιλοξενούσε επίσης ρινόκερους, καμηλοπαραδάλεις, αντιλόπες και γαζέλες. Μάλιστα, στις τοποθεσίες όπου βρέθηκαν τα απολιθώματα του Γκεροκοπίθηκου στην Ελλάδα και στη Βουλγαρία, ανακάλυψαν ίχνη από πανάρχαια σκόνη της βορειοαφρικανικής Σαχάρας, που είχε ταξιδέψει προς τα βόρεια από τον άνεμο.

Σύμφωνα με τη Μπέμε, «ο σχηματισμός μιας ερήμου πριν από περισσότερα από επτά εκατομμύρια χρόνια στη βόρεια Αφρική και η εξάπλωση της σαβάνας στη Νότια Ευρώπη μπορεί να έπαιξε κεντρικό ρόλο για το διαχωρισμό του κλάδου των ανθρώπου από τον κλάδο του χιμπατζή».

Πηγή: http://journals.plos.org

Ο όχι ιδιαίτερα γνωστός Γκρεκοπίθηκος (Graecopithecus freybergi) θεωρείται κατοπινό είδος από τον Ουρανοπίθηκο τον μακεδονικό (Ouranopithecus macedoniensis). Το απολίθωμα του πρώτου ανακαλύφθηκε στον Πύργο Βασιλίσσης στην Αττική το 1944 και βρίσκεται σήμερα στην Γερμανία. Ενώ αρκετά απολιθώματα του Ουρανοπίθηκου βρέθηκαν στην κεντρική Μακεδονία (στην κοιλάδα του Αξιού-περιοχή Ν.Μεσήμβριας το 1973, στο Ξηροχώρι το 1989 και στη Νικήτη Χαλκιδικής το 1990).

Ο Ουρανοπίθηκος, που είχε βάρος περίπου 70 κιλών, χρονολογείται από την Ανώτερη (Ύστερη) Μειόκαινο πιθανώς προ περίπου 9,5 εκατ. ετών και μοιάζει πολύ με τους σύγχρονους μεγάλους αφρικανικούς πιθήκους, ιδίως τους θηλυκούς γορίλες. Είναι το αρχαιότερο γνωστό ανθρωποειδές (όχι προ-άνθρωπος) που έζησε στον ελλαδικό χώρο και φαίνεται ότι αντιπροσωπεύει τον κοινό πρόγονο των μεγάλων πιθήκων της Αφρικής (γορίλας, χιμπατζής) και του κλάδου του Ανθρωπίνων (Hominini).

Δηλώσεις Ελλήνων παλαιοντολόγων

The species could be the first hominid ever to exist. CREDIT: UNIVERSITY OF TORONTO

Άλλοι ξένοι παλαιοντολόγοι εμφανίσθηκαν επιφυλακτικοί και ανέφεραν στο "New Scientist" ότι πρέπει να υπάρξουν περισσότερα απολιθώματα για να στηριχθεί η νέα θεωρία. Από την πλευρά τους, οι Έλληνες παλαιοντολόγοι θεωρούν σημαντικές τις νέες μελέτες, που βάζουν πιο δυναμικά την Ελλάδα στον «χάρτη» της διεθνούς παλαιοντολογίας. Αλλά κι αυτοί τονίζουν ότι θα χρειασθεί να βρεθούν περισσότερα απολιθώματα του Γκρεκοπίθηκου, μέσω ανασκαφών.

Ο καθηγητής Παλαιοντολογίας-Στρωματογραφίας Γεώργιος Θεοδώρου του ΕΚΠΑ, που συμμετείχε στη νέα βιοστρωματογραφική και παλαιοπεριβαλλοντική μελέτη, δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι στις νέες μελέτες «δίδεται μια εντελώς νέα διάσταση στην διαδοχή στον χώρο και στο χρόνο των προανθρώπων, καθώς για πρώτη φορά διεθνώς δίδεται η Αττική, με το είδος Graecopihecus freibergi προερχόμενο από τις Άνω Μειοκαινικές αποθέσεις της Δυτικής Αττικής (Πύργος Βασιλίσσης) και των Βαλκανίων, ως ο τόπος διαχωρισμού του κλάδου των προανθρώπων από τον κλάδο των χιμπατζήδων. Το πολύ σημαντικό είναι ότι από την μελέτη που αφορά το περιβάλλον και τη στρωματογραφία των Μειοκαινικών αποθέσεων Πικερμίου και Αγίων Αναργύρων, προκύπτει ότι ο διαχωρισμός των δύο εξελικτικών κλάδων πραγματοποιήθηκε λίγο πριν από την εμφάνιση του μέχρι σήμερα θεωρούμενου παλαιότερου προανθρώπου, του Sahelanthropus tchadensis».

«Eίναι βέβαιο ότι θα χρειαστούμε πολλή δουλειά και πολλά ακόμη δείγματα για να γίνει οριστικά και διεθνώς αποδεκτή αυτή η άποψη. Είναι απόλυτα βέβαιο ότι χρειαζόμαστε πολλά νέα καλά δείγματα του Graecopihecus. Ο δρόμος είναι σίγουρα πολύ μακρύς, αλλά το πρώτο βήμα έγινε» τόνισε ο κ.Θεοδώρου, ο οποίος πραγματοποιεί ήδη ανασκαφές στην περιοχή Πικερμίου, μαζί με τον κ.Ρουσιάκη και ομάδα μεταπτυχιακών και προπτυχιακών φοιτητών του ΕΚΠΑ.

Όπως είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η ανασκαφική ομάδα παράλληλα αναζητεί από το 2015-2016 νέα ανασκαφική θέση στην πυκνοκατοικημένη περιοχή των Αγίων Αναργύρων. Η έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών χρηματοδοτείται και στηρίζεται έμπρακτα από τους Δήμους Ραφήνας Πικερμίου και Αγίων Αναργύρων Καματερού.

«Οι πρόσφατες μελέτες και τα αποτελέσματα των χρονολογήσεων δημιουργούν βάσιμες ελπίδες για τον εντοπισμό του πολύ σημαντικού Graecopithecus freybergi και στα νεότερα στρώματα του Πικερμίου Aττικής και όχι μόνον των Αγίων Αναργύρων» τόνισε ο κ. Θεοδώρου.

Ο καθηγητής Παλαιοντολογίας και Στρωματογραφίας του Τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Γιώργος Κουφός δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Η χρονολόγηση των ευρημάτων του Γκρεκοπίθηκου είναι πολύ σημαντική, γιατί μας δίνει την γεωλογική ηλικία του για πρώτη φορά και επιβεβαιώνει παλαιότερες απόψεις σχετικά με τη διαφορετικότητα του Γκρεκοπίθηκου από τον Ουρανοπίθηκο. Όσον αφορά στην άποψη ότι ο διαχωρισμός ανθρώπων και χιμπατζήδων δεν έγινε στην Αφρική όπως συνήθως πιστεύεται, αλλά στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, νομίζω ότι υπάρχει κάποια ένδειξη, αλλά χρειάζονται περισσότερα ευρήματα με σαφή χαρακτηριστικά και από σαφώς γνωστές θέσεις για να αποδειχθεί πλήρως. Τίποτα όμως δεν αποκλείει να έχει συμβεί στον Ευρωπαϊκό χώρο».

Πηγές: Messinian age and savannah environment of the possible hominin Graecopithecus from Europe, PLOS ONE (2017). journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0177347 - CNN.gr