Ιστορίες ευζωίας θαμμένες στη στάχτη. Stories of welfare buried in ashes

Τμήμα της περίφημης τοιχογραφίας με τις κροκοσυλλέκτριες από το Ακρωτήρι.

Ζούσαν σε μεζονέτες 200 τ.μ. διακοσμημένες με εντυπωσιακές τοιχογραφίες και περίτεχνα έπιπλα.

Fresco of saffron gatherers from the bronze age excavations in Akrotiri on the greek island of Santorini

Διέθεταν οργανωμένες κουζίνες με μόνιμες εστίες, φορητούς φούρνους και ψησταριές για σουβλάκια. Στα ντουλάπια τους ήταν αποθηκευμένα έως και 2.000 ποτήρια.

Τοιχογραφία των αντιλοπών. Ακρωτήρι Θήρας (δυτικό κτήριο του Τομέα Β). 16ος αιώνας π.Χ.

Οι τουαλέτες τους συνδέονταν με κεντρική αποχέτευση. Και ήταν καλά οργανωμένοι για τις δύσκολες ώρες. Διέθεταν σωστικά συνεργεία και ήταν προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν τις επιθέσεις του Εγκέλαδου.

Fresco of blue monkeys from the bronze age excavations of Akrotiri on the Greek island of Santorini

Το μόνο που δεν ήταν έτοιμοι να αντιμετωπίσουν οι αρχαίοι κάτοικοι της Σαντορίνης ήταν η ισχυρότερη έκρηξη ηφαιστείου των τελευταίων 10.000 χρόνων. Με αποτέλεσμα την άνοιξη του 1613 π.Χ. ένα από τα σημαντικότερα αστικά κέντρα του Αιγαίου, το Ακρωτήρι, με το οργανωμένο σχέδιο, τους λιθόστρωτους δρόμους και τους καλοζωισμένους κατοίκους να εξαφανιστεί από τον χάρτη.

Μια από τις παράκτιες πόλεις που προσεγγίζει ο στόλος της Σαντορίνης. Στο φόντο υπάρχει ένα τοπίο με ένα ποτάμι και ένα αιλουροειδές να κυνηγάει γαζέλες.

«Επρόκειτο για ένα κοσμοπολίτικο λιμάνι της εποχής», λέει ο επικεφαλής της ανασκαφής στο Ακρωτήρι της Θήρας, καθηγητής Χρίστος Ντούμας, που πήρε τη σκυτάλη των ερευνών το 1974 από τον πρώτο ανασκαφέα, Σπυρίδωνα Μαρινάτο. «Ήταν μια εύρωστη οικονομικά κοινωνία που εξελίχθηκε σε αστικό κέντρο περίπου την περίοδο 2000-1650 π.Χ.».

Μια πόλη με πολυώροφα κτήρια και πίσω τους ένας γκρεμός που μοιάζει να έχει ηφαιστειακά πετρώματα (με πολύχρωμες λάβες;). Ενδεχομένως να είναι η πόλη του Ακρωτηριού.

Τα ευρήματα άλλωστε μιλούν μόνα τους: ένα εντυπωσιακό τριώροφο κτίριο υποδεχόταν τους επισκέπτες του οικισμού. Ίσως υποδέχονταν εκπροσώπους ξένων πρεσβειών με δώρα, όπως αποκαλύπτει η τοιχογραφία του κλιμακοστασίου, το ανάπτυγμα της οποίας ξεπερνά τα 50 μ.

Νότιος και δυτικός τοίχος (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

Κάθε σπίτι ήταν περί τα 200 τ.μ. και διέθετε δύο ή τρεις ορόφους. Σε ένα από αυτά βρέθηκαν περίπου 2.000 πήλινα ποτήρια, πιθανόν προορίζονταν για κάποια γιορτή, ενώ σε ένα κατάστημα βρέθηκαν 700 αγγεία, τοποθετημένα κατά μέγεθος και ποιότητα.

Οι Πυγμάχοι. Fresque des enfants boxeurs. La fresque dépeint deux enfants nus portant une ceinture et des gants de boxe. Leur tête est rasée sauf pour deux longues mèches derrière, et deux plus courtes sur le front. Leur peau foncée indique leur sexe. Le garçon de gauche est le plus réservé des deux et porte des bijoux (bracelets, collier) qui indiquent un statut social plus élevé. Œuvre du même artiste que la fresque des Antilopes. Pièce B1, édifice B à Akrotiri.

Σε ένα μόνο κτίριο από τα τέσσερα που έχουν ανασκαφεί πλήρως από το 1967 όταν άρχισαν οι έρευνες στους 37 χώρους του Ακρωτηρίου, έχουν βρεθεί περισσότερες τοιχογραφίες από όσες έχουν αποκαλυφθεί έως σήμερα στο υπόλοιπο Αιγαίο.

Ο αριθμός των ψευδόστομων αμφορέων για μεταφορά λαδιού και κρασιού από το Ακρωτήρι αντιπροσωπεύει το 50% του συνόλου στον αιγιακό χώρο. Και τα 2/3 των δισκοειδών σταθμών ολόκληρου του Αιγαίου προέρχονται από τον σημαντικό προϊστορικό οικισμό της Θήρας, που φαίνεται πως βασίστηκε όχι μόνο στη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία και τη μεταποίηση αλλά και κυρίως στο εμπόριο και τη ναυτιλία, εκμεταλλευόμενο τη στρατηγική θέση του.

Η τοιχογραφία της Άνοιξης του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης (1600π.χ. περίπου).

Και αν τα πληγωμένα από την έκρηξη του ηφαιστείου κτίρια του Ακρωτηρίου έχουν πολλά ακόμη να πουν («όλα όσα ξέρουμε είναι το πρώτο πιάτο», λέει ο κ. Ντούμας), οι ίδιοι οι κάτοικοι δεν άφησαν πίσω τους ίχνη. «Εκτιμούμε πως λόγω του σεισμού που είχε προηγηθεί λίγες εβδομάδες νωρίτερα, είχαν μεταφερθεί σε κάποιο καταυλισμό που δεν έχουμε εντοπίσει. Επέστρεψαν, πήραν τους νεκρούς και τους τραυματίες κι άρχισαν να οργανώνουν τις επισκευές όταν τους βρήκε η έκρηξη. Όσοι εργάζονταν εκεί πρόλαβαν να φύγουν από το Ακρωτήρι γι’ αυτό και δεν βρήκαμε κανέναν νεκρό. Δεν πρόλαβαν όμως να φύγουν από το νησί».

Η μεγάλη έκρηξη

Το πιο ενεργό ηφαίστειο της Ελλάδας και ένα από τα πιο βίαια στον κόσμο, εκείνο της Σαντορίνης, έχει κάνει 12 τεράστιες εκρήξεις τα τελευταία 400.000 χρόνια της δράσης του. Λίγες εβδομάδες πριν από την έκρηξη του 1613 π.Χ. προηγήθηκε επιφανειακός σεισμός 7 Ρίχτερ που κατέστρεψε μέρος του Ακρωτηρίου.

Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης

Οι αρχικές εκρήξεις, αν και επάλληλες, επέτρεψαν στους κατοίκους να απομακρυνθούν από το Ακρωτήρι. Όταν όμως έφτασε η στιγμή της κύριας έκρηξης έβρεχε ελαφρόπετρα επί 4 έως 6 ώρες και το υλικό εκτοξευόταν σε ύψος 36 χλμ., ενώ μέσα σε λίγα λεπτά πέθαναν όλοι από ασφυξία, εξηγεί ο ηφαιστειολόγος δρ Γιώργης Βουγιουκαλάκης. Από την έκρηξη παρήχθησαν 150 δισ. τόνοι πετρωμάτων, ενώ όχι μόνο η Σαντορίνη αλλά και τα νησιά σε ακτίνα 60 χλμ. καταστράφηκαν ολοσχερώς και χρειάστηκαν τουλάχιστον 50 χρόνια για να ξανακατοικηθούν.