Η θαυμαστή διδασκαλία της φιλοσοφίας στα λύκεια της Γαλλίας. Why does France insist school pupils master philosophy?

Η «Σχολή των Αθηνών», η περίφημη τοιχογραφία του Ραφαήλ στο Βατικανό (1511) που απεικονίζει αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους. Στο κέντρο δεσπόζουν ο Πλάτωνας (αριστερά) και ο Αριστοτέλης (δεξιά).

Για ποιο λόγο το εκπαιδευτικό σύστημα της Γαλλίας επιμένει τόσο πολύ στο να διδάσκονται οι μαθητές λυκείου τις βασικές αρχές της φιλοσοφίας; Αυτό το ερώτημα διατυπώνει ο Βρετανός ανταποκριτής του BBC στο Παρίσι, Χιού Σκόφιλντ.

Όπως σημειώνει ο δημοσιογράφος, η 17χρονη κόρη του, στα πλαίσια της μελέτης για το Baccalaureat (το δικό μας αντίστοιχο απολυτήριο Λυκείου), έχει επιλέξει το Bac Litteraire, δηλαδή την «φιλολογική» κατεύθυνση που δίνει έμφαση σε μαθήματα όπως η Φιλολογία και η Φιλοσοφία.

"I am awe-inspired by the change that has come over my daughter".

«Την έβλεπα με θαυμασμό να κάνει μία τελευταία διανοητική πρόβα καθώς μελετούσε για ένα δύσκολο τεστ φιλοσοφίας». Η πρώτη μου σκέψη ήταν: «Δόξα τω Θεώ που εγώ δεν έζησα αυτό το μαρτύριο». Μπορείτε να φανταστείτε ότι θα περάσετε ένα πρωινό του Ιουνίου, τέσσερις ολόκληρες ώρες, αναπτύσσοντας μία εξαντλητική επιχειρηματολογία για το θέμα: «Είναι η αλήθεια προτιμότερη από την ειρήνη;». 'Η «Υπάρχει εξουσία χωρίς βία;». Ή «Μπορεί κάποιος να έχει δίκιο και όταν τα γεγονότα τον διαψεύδουν;» γράφει ο Σκόφιλντ.

Και τονίζει: «Ίσως να προτιμούσατε την δεύτερη επιλογή. Δηλαδή μία άσκηση που ζητάει να σχολιάσετε γραπτώς ένα κείμενο. Σ' αυτή την περίπτωση, έχετε να διαλέξετε ανάμεσα σ' ένα απόσπασμα από το έργο «Tractatus Theologiko-Politico» που έγραψε το Σπινόζα το 1670, και σε μία άποψη του Σενέκα για τον αλτρουισμό».  

Baruch Spinoza (left) and Plato (right, with Aristotle) are among the philosophers the students study.     

Στη φιλολογική κατεύθυνση μαθητές και μαθήτριες διδάσκονται, επί οκτώ σχολικές ώρες την εβδομάδα, πάρα πολλά στοιχεία για το έργο κορυφαίων στοχαστών όπως ο Πλάτωνας, ο Καντ, ο Σοπενχάουερ, ο Χάιντεγκερ και ο Σαρτρ. Μερικά από τα θέματα που διαπραγματεύονται στην τάξη, στη μελέτη και στις εξετάσεις είναι: η συνείδηση, ο άλλος, η τέχνη, η ύπαρξη και ο χρόνος, η ύλη και το πνεύμα, η κοινωνία, ο νόμος, το καθήκον, η ευτυχία. 

«Υπάρχουν κι άλλες γενικές κατευθύνσεις που μπορεί να επιλέξει ένας μαθητής Λυκείου στη Γαλλία, όπως η επιστημονική. Αλλά ακόμη κι εκεί υπάρχει η φιλοσοφία ως διδασκόμενο μάθημα, αναπόσπαστο τμήμα της διδακτέας ύλης» διαπιστώνει ο Βρετανός ανταποκριτής που ζει οικογενειακώς στο Παρίσι.

“There’s nothing good or bad but thinking makes it so”. Shakespeare, Hamlet. The Thinker, by Auguste Rodin, at the California Palace of the Legion of Honor.

Προς τί λοιπόν τόση προσκόλληση στη φιλοσοφία; Ο ίδιος δίνει μία απάντηση. Θεωρεί ότι στόχος του γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος είναι οι μαθητές όχι απλώς «να καταλάβουν» τις πιο σημαντικές φιλοσοφικές ιδέες, αλλά κυρίως «να μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν στην ενήλικη ζωή τους, στην περίπτωση μιας συνομιλίας».

Κι αυτό, κατά την άποψή του, συμβαίνει μόνο στη Γαλλία, όπου οι ρίζες της διδασκαλίας της φιλοσοφίας στη μέση εκπαίδευση είναι παμπάλαιες. Το μπακαλορεά της Γαλλίας εισήχθη το 1809 από τον ίδιο τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα Βοναπάρτη με τη φιλοσοφία να αποτελεί ένα από τα κύρια μαθήματα. 

 Luca Giordano, A Cynical Philosopher, c. 1660.

«Η χρησιμότητα της διδασκαλίας της φιλοσοφίας ήταν και παραμένει η εξής: να ολοκληρωθεί η μάθηση ενός παιδιού με στόχο αυτό με τη σειρά του να μάθει να σκέφτεται», καταλήγει ο Σκόφιλντ.

Πηγή: Why does France insist school pupils master philosophy?

Διαβάστε για τη διδασκαλία της φιλοσοφίας στο Ηνωμένο Βασίλειο: Teaching philosophy to children? It's a great idea.

Η διδασκαλία της Φιλοσοφίας στο Ελληνικό Λύκειο

Η θέση της ομάδας φιλοσοφίας της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων για το μάθημα της φιλοσοφίας και την Τράπεζα Θεμάτων:

Η διδασκαλία της Φιλοσοφίας στο Λύκειο, έτσι όπως διαμορφώνεται σήμερα με το βιβλίο της Β΄ τάξης  και τον καθορισμό της διδακτέας-εξεταστέας ύλης από το ΥΠΕΠΘ, διαλύει και καταστρέφει κάθε ίχνος δημιουργικής ανησυχίας και αναζήτησης του μαθητή μπροστά στα φιλοσοφικά προβλήματα.

Το βιβλίο Φιλοσοφίας δεν ορίζει ιστορικά, γενετικά, εξελικτικά, πώς συγκροτούνται τα ερωτήματα για την αρχή, την ουσία και τη δομή του κόσμου, τη γένεση του ανθρώπου, της νόησης και της συνείδησης, των θεμελιωδών εννοιών προσέγγισης του κόσμου, τη σχέση με τη φύση και τις τεχνικές και επιστημονικές ανακαλύψεις. Δεν παρουσιάζει τις απαντήσεις που δόθηκαν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα  (βλ. σχετικά, πρόταση της Ομάδας Φιλοσοφίας της Π.Ε.Φ., περ. Φιλολογική, τεύχ. 102 και 107).

Το βιβλίο Φιλοσοφίας περιορίζεται σε μια επιλεκτική προβληματική, που βασίζεται   στα ερωτήματα της Αναλυτικής Φιλοσοφίας για την αμφιβολία της ύπαρξης και γνώσης του εξωτερικού κόσμου, μονόπλευρα, υποθέσεις ‘προχωρημένες’ για τους μαθητές. Τα ερωτήματα είναι αυθαίρετα επιλεγμένα, αποσπασματικά, χωρίς συστηματική προσέγγιση. Ταιριάζουν  περισσότερο σε μια  «θεματική» φιλοσοφία.  Οι επιλογές αυτές οδηγούν σε αναπαραγωγή και απομνημόνευση του περιεχομένου.

Μεγαλύτερο πρόβλημα προκύπτει με την εφαρμογή της τράπεζας θεμάτων, η οποία, στην πραγματικότητα είναι ένα όργανο το οποίο καθορίζει τη μεθοδολογία και ερμηνευτική του περιεχομένου και της εξέτασης ενός μαθήματος. Η παιδαγωγική και διδακτική ελευθερία περιορίζεται αφάνταστα. Υπάρχει ο κίνδυνος να διαμορφώνονται οι ερωτήσεις  στις εξετάσεις τυπικά κατά 50% από την τράπεζα θεμάτων, αλλά 100% στο ίδιο πνεύμα και την ίδια μέθοδο.

Rembrandt, Deux philosophes en conversation, Two philosophers in conversation, 1628, 72,5x59,5 cm. Melbourne National Gallery of Victoria.

Κατά την άποψή μας, οι ερωτήσεις πρέπει να διαμορφώνονται από τους διδάσκοντες ως αποτέλεσμα της δημιουργικής διαδικασίας μέσα στην τάξη, όπου έχουν λάβει μέρος και οι μαθητές.

Αυτή η Ιστορία της Αρχαίας Φιλοσοφίας δεν είναι μια ακόμη ιστορία της αρχαίας φιλοσοφίας, λιγότερο ή περισσότερο συνοπτική ή αναλυτική, φιλικά ή εχθρικά διακείμενη προς το τάδε ή το δείνα φιλοσοφικό ρεύμα κλπ. Σκοπός της είναι να αναδείξει τους στενούς δεσμούς των κύριων χαρακτηριστικών (θέματα, επεξεργασίες, απαντήσεις) των φιλοσοφιών που εμφανίστηκαν κατά τις διάφορες φάσεις της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής κοινωνικής ιστορίας με τα βασικά γνωρίσματα (πολιτική πραγματικότητα, εκπαιδευτικοί θεσμοί, ιδεολογικά ζητούμενα) αυτών των φάσεων και να δείξει με τρόπο ανάγλυφο το ρίζωμα της αρχαίας φιλοσοφίας και επιστήμης στην κοινωνικο-πολιτική ιστορία της εποχής της. Οι φιλοσοφίες παρουσιάζονται, όπως θα έλεγε ο Χέγκελ, ως "παιδιά της εποχής τους", αλλά με ταυτόχρονη ανάδειξη των θεμελιωδών οντολογικών, κοσμολογικών, ανθρωπολογικών, γνωσιολογικών και ηθικών γραμμών τους, καθώς και με έμφαση στην καθαρά θεωρητική συμβολή τους στην ανάδυση και στην αντιμετώπιση των μεγάλων φιλοσοφικών και πολιτικών προβλημάτων κάθε περιόδου. Η απολύτως κατανοητή, και στον αμύητο αναγνώστη, ανάδειξη των τρόπων που η φιλοσοφία διαπλέκεται με τη ζωή αποτελεί το μεγάλο προτέρημα αυτού του κειμένου και αυτό που πάρα πολύ συχνά λείπει από τη σχετική βιβλιογραφία. Αυτό και μόνο θα αρκούσε για να καταστήσει το βιβλίο του Mario Vegetti κείμενο με ειδικό βάρος. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

Ειδικά στο συγκεκριμένο μάθημα πρέπει να διδάσκεται Ιστορία της Φιλοσοφίας, η οποία περιλαμβάνει τη γέννηση και την εξέλιξη των φιλοσοφικών ρευμάτων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, στο πλαίσιο της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και επιστημονικοτεχνικής διαδικασίας. Η ερμηνευτική αυτή προσέγγιση βοηθάει το μαθητή να αντιληφθεί ποια ερωτήματα απαντήθηκαν στη διαδρομή της ιστορίας και ποια μένουν ανοιχτά  μέχρι σήμερα.  

ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΕΝΩΣΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ: Βατούγιου  Στέλλα, Δουλκέρης  Μιχάλης, Κύρκος  Χρήστος, Μανοπούλου  Εύη, Σπυράλατος  Γιάννης,Τουλιάτος Σπύρος.

Πηγή: Alfa Vita