Σαμοθράκη: Τα μυστήρια των Μεγάλων Θεών. Samothrace: The Mysteries of the Great Gods

Φάτνωμα με ανάγλυφο ανδρικό κεφάλι από την οροφή του προστώου του Κτηρίου του Τελετουργικού Χορού. 340-330 π.Χ. Coffer panel decorated in relief with a male head. From the ceiling of the porch of the Hall of Choral Dancers. 340-330 BC. Credit: Acropolis Museum

Το Μουσείο Ακρόπολης ξεκινά από φέτος μια σειρά εκθέσεων με σημαντικά έργα του αρχαίου κόσμου από σπουδαίους τόπους της ελληνικής περιφέρειας. Στόχος του είναι να παρουσιάσει ασυνήθιστα θέματα που θα ενδιέφεραν τον σύγχρονο επισκέπτη και παράλληλα να διεγείρει το ενδιαφέρον του να επισκεφθεί τους τόπους προέλευσης των εκθεμάτων.

«Στη χώρα μας ευτυχώς υπάρχει το πλεονέκτημα οι περισσότερες μουσειακές εκθέσεις να μπορούν να συνδέονται με αρχαιολογικούς χώρους και ανασκαφές. Εξάλλου η ιστορία της ανακάλυψης των αρχαίων και της συντήρησής τους εμπλουτίζουν τις γνώσεις  και επιτρέπουν καλύτερη ερμηνεία των εκθεμάτων» επεσήμανε χαρακτηριστικά ο πρόεδρος του Μουσείου Ακρόπολης, Δημήτριος Παντερμαλής, στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε για την παρουσίαση της πρώτης έκθεσης, και συνέχισε: «Το Μουσείο Ακρόπολης, ένα κεντρικό μουσείο με μεγάλη επισκεψιμότητα, θα παρέχει τη δυνατότητα σε περιφερειακά μουσεία να προβληθούν και παράλληλα θα προσφέρει σε αυτά τη μακρόχρονη εμπειρία του και τον τεχνολογικό του εξοπλισμό για την προηγμένη συντήρηση και το σύγχρονο στήσιμο των εκθεμάτων που θα φιλοξενεί».

Γενική κάτοψη του ιερού τόπου των Μεγάλων Θεών.

Η πρώτη θεματική έκθεση της σειράς έχει θέμα τα περίφημα μυστήρια των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης, που τίμησαν με δωρεές λαμπρών οικοδομημάτων οι ηγεμόνες των ελληνιστικών βασιλείων. Συνολικά 252 εκθέματα (αρχιτεκτονικά μέλη, γλυπτά, αγγεία, ειδώλια, επιγραφές, μικροτεχνία), συγκροτήθηκαν σε ομάδες με κριτήριο τη σχέση τους με τα κτίσματα του ιερού. Η έκθεση διοργανώθηκε από το Μουσείο Ακρόπολης σε συνεργασία με τις εφορείες αρχαιοτήτων Ροδόπης και Έβρου και θα διαρκέσει έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2015. Στην πραγματοποίησή της συνέβαλε ουσιαστικά η μακρόχρονη εμπειρία του Δημήτρη Μάτσα, ο οποίος αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της αρχαιολογικής του σταδιοδρομίας στη Σαμοθράκη.

Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν το Σάββατο 20 Ιουνίου 2015, ημέρα εορτασμού των έκτων γενεθλίων του Μουσείου Ακρόπολης, και η έκθεση θα ανοίξει για το κοινό την ίδια μέρα, από τις 9 το βράδυ έως τα μεσάνυχτα.

Τα μυστήρια των Μεγάλων Θεών

O ναός των μεγάλων Θεών! The relationship between the ancient Greeks and their gods was well known and existed publicly in daily life. However, from very early times, mystery cults began to emerge that were accessible only to those who had been accepted into the rites following certain trials. The most famous ‘Mysteries’ in antiquity were those of Eleusis and Samothrace. The strict prohibition against insiders ever divulging the contents of the sacraments has not allowed much information to be gleaned about the ancient mysteries. Archaeological excavations in the Sanctuary at Samothrace, however, have brought to light buildings and paraphernalia belonging to the cult that allow us to form an impression of events.

Πολύ νωρίς άρχισαν να γεννιούνται δίπλα στις λατρείες των Ολύμπιων θεών μυστηριακές λατρείες προσιτές μόνο σε εκείνους που είχαν γίνει αποδεκτοί στις τελετουργίες μετά από συγκεκριμένες δοκιμασίες. Τα διασημότερα μυστήρια στην αρχαιότητα ήταν της Ελευσίνας και της Σαμοθράκης. Η αυστηρή επιταγή προς τους μυημένους να τηρήσουν απόλυτη μυστικότητα για το περιεχόμενο των μυστηρίων δεν άφησε περιθώριο για αποκάλυψη πολλών πληροφοριών για τα αρχαία μυστήρια. Οι ανασκαφές όμως στο ιερό της Σαμοθράκης έφεραν στο φως τελετουργικά κτήρια και σκεύη που μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε μια εικόνα.

Αναπαράσταση του αετώματος του Ιερού Σαμοθράκης! Insiders believed that by invoking the Great Gods they would be saved from any serious dangers at sea and, as members of the Mysteries, they would become more just and pious people. The rituals were held at night, the Sanctuary illuminated with torches, during which initiates had to participate in a purification ceremony, to confess their greatest sins, to attend the sacred narrative speech that included mythological stories, to wear the wide, purple sash around their waists and to witness the unveiling of sacred symbols.

Οι μυημένοι πίστευαν ότι, με επίκληση των Μεγάλων Θεών, θα σωθούν από σοβαρούς κινδύνους στη θάλασσα και ότι ως μύστες θα γίνουν ευσεβέστεροι και δικαιότεροι άνθρωποι. Η τελετουργία γινόταν βράδυ, το ιερό φωτιζόταν με πυρσούς, ο υποψήφιος έπρεπε να πάρει μέρος σε τελετή κάθαρσης, να εξομολογηθεί το πιο βαρύ από τα αμαρτήματά του, να παρακολουθήσει αφήγηση του ιερού λόγου με μυθολογικές ιστορίες, να φορέσει την πορφυρή φαρδιά ζώνη στη μέση του και να γίνει μάρτυρας της αποκάλυψης των ιερών συμβόλων.

Ως εισαγωγή στα μυστήρια της Σαμοθράκης επιλέχτηκε ένα σύνολο ευρημάτων από τη θέση Μικρό Βουνί, λίγα χιλιόμετρα ΝΔ του ιερού, όπου οι ανασκαφές αποκάλυψαν οικισμό με οργανωμένη κοινωνική δομή της 3ης χιλιετίας π.Χ. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι μινωικές σφραγίδες και τα σφραγίσματα με παράσταση διπλού πέλεκυ και ψαριού που έχουν τα αντίστοιχά τους στην Κνωσό. Ίσως η αρχαία παράδοση που θέλει τα μυστήρια να γεννήθηκαν στην Κρήτη και από εκεί να διαδόθηκαν σε άλλους τόπους να έχει ιστορική βάση.

Η σκηνοθεσία της έκθεσης

Χρυσό έλασμα σε μορφή λιονταριού, αρχικά ραμμένο σε ύφασμα. Πιθανώς ήλθε ως λάφυρο από την Περσία και αφιερώθηκε στους Μεγάλους Θεούς από κάποιον στρατιώτη του Μεγάλου Αλεξάνδρου μετά την επιστροφή του από την εκστρατεία. 4ος αι. π.Χ. The arrangement of the exhibition within the gallery is inspired by two circular constructions in the sanctuary. The first is the Theatral Circle with tiers for standing spectators, an altar in the center and pedestals around the periphery for statues from which survive many examples of bronze eyelashes. In this place was also discovered the golden lion of Persian origin, which once adorned a garment or object. Gold sheet in the shape of a lion, initially sewn onto a textile. Probably a spoil from Persia dedicated to the Great Gods by a soldier of Alexander the Great after his return from the expedition. 4th cent. BC. Credit: Acropolis Museum

Η έκθεση οργανώθηκε στην αίθουσα με βάση δύο κυκλικές κατασκευές του ιερού. Η πρώτη είναι ο θεατρικός κύκλος με αναβαθμούς για όρθιους θεατές, βωμό στο κέντρο και βάθρα αγαλμάτων στην περιφέρεια από τα οποία σώθηκαν πολλές χάλκινες βλεφαρίδες. Εκεί βρέθηκε το χρυσό λιονταράκι περσικής προέλευσης που κοσμούσε κάποιο ρούχο ή αντικείμενο.

H Θόλος της Αρσινόης – βασίλισσα της Αιγύπτου που κυνηγημένη απ’ τον αδελφό της Πτολεμαίο τον Κεραυνό κατέφυγε στην Σαμοθράκη ζητώντας προστασία! The second circular building that plays an inspirational role in the design of the exhibition is the Rotunda of Arsinoe II who dedicated it to the Great Gods between 288 and 270 BC. This construction has display cases that accommodate most of the exhibits. Shown in a drawing is the architectural detail of the curving wall of the tholos, featuring altars decorated with libation bowls and bull’s heads between Corinthian-style columns. Objects exhibited from Arsinoe’s building include a large horseshoe-shaped tile belonging to the conical roof, a sima with a lion’s head and a palmette antefix. From the building’s fill drinking vessels, food dishes and lamps are also presented. The Arsinoeion was used for official gatherings of the initiates to the Sanctuary of the Great Gods. A circular building resembling the Tholos of Arsinoe II, whose entrance is flanked by enormous torches, is depicted in two relief sculptures of the 1st century BC.

Το δεύτερο κυκλικό κτήριο που παίζει καταλυτικό ρόλο στη σκηνοθεσία της έκθεσης είναι η Θόλος της βασίλισσας Αρσινόης Β’ που την αφιέρωσε στους Μεγάλους Θεούς μεταξύ του 288 και 270 π.Χ. Η κατασκευή έχει προθήκες που υποδέχονται το μεγαλύτερο αριθμό των εκθεμάτων. Σε σχέδιο έχει αποδοθεί η αρχιτεκτονική άρθρωση του κυκλικού τοίχου της θόλου με βωμούς διακοσμημένους με φιάλες και βουκράνια ανάμεσα στους κορινθιακούς κίονες. Από το κτήριο του Αρσινοείου εκτίθενται ένα μεγάλο πεταλόσχημο κεραμίδι της κωνικής στέγης, σίμη με λεοντοκεφαλή και ανθεμωτή ακροκέραμος. Από την επίχωση του κτηρίου παρουσιάζονται αγγεία πότου, πιάτα φαγητού και λυχνάρια. Το Αρσινόειο χρησίμευε για επίσημες συγκεντρώσεις μυστών και θεωρών του καλοκαιρινού πανηγυριού στο ιερό των Μεγάλων Θεών.

Σε δύο ανάγλυφα του 1ου αι. π.Χ. απεικονίζεται ένα κυκλικό κτήριο με τεράστιους πυρσούς δεξιά και αριστερά από την είσοδο που μοιάζει με τη θόλο της Αρσινόης Β’.

Το Κτήριο του Τελετουργικού Χορού

Κάνθαρος από την Τρωάδα. Αγγείo πόσης από λατρευτικό χώρο θυσιών και συνεστιάσεων που βρέθηκε κάτω από το δάπεδο του Κτηρίου του Τελετουργικού Χορού. Α΄ μισό 7ου αι. π.Χ. Kantharos from the Troad. Drinking cup from a cult sacrificial area and ceremonial commensality discovered below floor level in the Hall of Choral Dancers. 1st half of the 7th cent. BC. Credit: Acropolis Museum

Μια δεύτερη ενότητα εκθεμάτων προέρχεται από το Κτήριο του Τελετουργικού Χορού.  Κάτω από το δάπεδο σε έναν λάκκο βρέθηκαν αγγεία πότου του 7ου αι. π.Χ. Πρόκειται για τα παλιότερα λατρευτικά σκεύη του ιερού.

Υδρορρόη με λεοντοκεφαλή από τη Στοά, μεγάλο ημιυπαίθριο στεγασμένο χώρο για την εξυπηρέτηση των μυστών. 300-250 π.Χ.

Από το κτήριο του τελετουργικού χορού εκτίθενται ανάγλυφα καλύμματα φατνωμάτων σε σκοπαδικό στυλ, ανθεμωτό υποτραχήλιο, υδρορρόη λεοντοκεφαλή, στήριγμα μαρμάρινου θρανίου και τέσσερα τμήματα ανάγλυφης ζωφόρου με αρχαϊστικές χορεύτριες.

Το κτήριο θεωρείται χώρος τελετουργίας και σχετίστηκε με δωρεά του Φιλίππου Β’ που στα μυστήρια της Σαμοθράκης γνωρίστηκε με την Ολυμπιάδα.

Το Ιερό των Μεγάλων Θεών

The third group of exhibits relates to the building known as the Hieron, in which the final phase of the secret rites is believed to have been held: a test accompanied by the revealing of sacred symbols. Today, this building is said to have been the main temple of the Sanctuary of the Great Gods. It had benches lining its interior walls. From the akroteria that once decorated the temple’s pediments, the central palmette is presented here as well as the statue of Nike from one corner.

Η τρίτη ομάδα εκθεμάτων σχετίζεται με το κτήριο που ονομάστηκε από τους  ανασκαφείς Ιερόν και θεωρήθηκε ότι εκεί τελούνταν η τελευταία φάση της μυστικής λατρείας, η εποπτεία με την αποκάλυψη των ιερών συμβόλων.

Σήμερα υποστηρίζεται ότι είναι ο ναός του ιερού των Μεγάλων Θεών. Το κτήριο είχε θρανία κατά μήκος των τοίχων. Από τα ακρωτήρια των αετωμάτων του εκτίθενται το ανθεμωτό κεντρικό και το άγαλμα Νίκης από τη γωνία.

Η βάση του χάλκινου αγάλματος του Φιλίππου Ε΄ της Μακεδονίας. Η επιγραφή αναφέρει «Οι Μακεδόνες αφιερώνουν το άγαλμα του βασιλιά Φιλίππου, γιου του βασιλιά Δημητρίου, στους Μεγάλους Θεούς». Γύρω στο 200 π.Χ. Base bearing the bronze statue of Philip V of Macedon. The inscription states “The Macedonians dedicate the statue of King Philip, son of King Demetrius, to the Great Gods. Around 200 BC. Credit: Acropolis Museum

Το ιερό των Μεγάλων Θεών έκλεινε στα δυτικά μια στοά 104 μέτρων, στους τοίχους της οποίας ήταν χαραγμένα ονόματα μυστών, ενώ στα ανατολικά της υψωνόταν πάνω σε δωρικό κίονα το χάλκινο άγαλμα του Φιλίππου Ε’. Στο βάθρο του που παρουσιάζεται στην έκθεση είναι χαραγμένη η επιγραφή: «Βασιλέα Φίλιππον/Βασιλέως Δημητρίου/ Μακεδόνες/Θεοίς Μεγάλοις».

Στη στοά ήταν πιθανώς στημένες οι επιγραφές με τα ονόματα των θεωρών και των μυστών.  Στην έκθεση περιλαμβάνονται: κατάλογος θεωρών από την Κω, τη Βαργυλία και τις Κλαζομενές (2ος αι. π.Χ.) και κατάλογοι μυστών από τη Χίο και τη Ρώμη (2ος αι. π.Χ.), από το κοινό των Θεσσαλών (2ος αι. π.Χ.), από τη Ρώμη και την Κατάνη (100 π.Χ.), από τη Θεσσαλονίκη και την Ηράκλεια Στρυμόνα (2ος/3ος  αι. μ.Χ.) και από τη Θάσο και τους Φιλίππους (2ος/3ος  αι. μ.Χ.).

Οι νεκροπόλεις της Σαμοθράκης

Αμφορέας Παναθηναϊκού σχήματος με παράσταση οπλισμένης Αθηνάς και αγώνα δρόμου που είχε χρησιμοποιηθεί ως τεφροδόχος. Γύρω στο 525 π.Χ. The last major section of the exhibition features archaeological discoveries from the necropolis of Samothrace: a series of black-figure vases including a Panathenaic amphora of 525 BC, ceramic figurines, earrings, rings and sheets of gold. A notable individual display is the inscribed pillar with the prohibition against anyone entering the sanctuary who has not been initiated: ‘Αμύητον μη εισιέναι’ and in Latin: ‘Deorum sacra qui non acceperunt non intrant’. Panathenaic shape amphora, depicting armed Athena on one side and sprint race on the other, used as an urn. Around 525 BC. Credit: Acropolis Museum

Η τελευταία μεγάλη ενότητα της έκθεσης έχει ευρήματα από τις νεκροπόλεις της Σαμοθράκης: σειρά μελανόμορφων αγγείων, ανάμεσά τους παναθηναϊκός αμφορέας του 525 π.Χ., πήλινα ειδώλια, ενώτια, δακτυλίδια και χρυσά ελάσματα.

Σημαντικό μεμονωμένο έκθεμα είναι ο πεσσός με την απαγόρευση της εισόδου στο ιερό στους μη μυημένους: «Αμύητον μη εισιέναι» και στα λατινικά: «Deorum sacra qui non acceperunt non intrant».

Πηγή: http://www.archaiologia.gr/