"Επίκουρος, η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου". "Epicurus, the true face of the ancient world"

Portrait d'Épicure, copie romaine d'un original hellénistique, British Museum.

«Το βιβλίο άρχισε να γεννιέται από τη στιγμή που φανερώθηκε στη σκέψη μου η γοητευτική μορφή του Επίκουρου. Ακόμα και σήμερα, ύστερα από τα βαθύτερο δούλεμα πάνω στην κληρονομιά των Αρχαίων, είναι λίγοι που ιδεάζονται την εξαιρετική θέση του Επίκουρου στη διανοητική ζωή του Αρχαίου κόσμου. Πολλοί, οι περισσότεροι από εκείνους που αντίκρισαν με αγάπη και κατανόηση τους Αρχαίους, που γοητεύθηκαν από την ομορφιά του λόγου, της σμίλης και του στοχασμού, δεν υποψιάζονται πως αυτό που αγάπησαν είναι μία όψη, όχι η καλή, η πιο γνήσια αυτουνού που λέμε Ελληνική Αρχαιότητα.

Νίκος Εγγονόπουλος, Αυτοπροσωπογραφία posthume, 1940

Ο Αρχαίος κόσμος ήρθε σ' εμάς θλιβερά θρυμματισμένος. Μεγάλο μέρος από τα γραπτά του μνημεία χάθηκε, οι οικοδομές σωριάστηκαν, τ' αγάλματα και τ' αγγεία κατακομματιάστηκαν και θάφτηκαν κάτω από χώματα ή κάτω από μεταγενέστερα χτίσματα. Μα το πιο αξιοθρήνητο, η κληρονομιά των Αρχαίων παραδόθηκε σ' εμάς ακρωτηριασμένη, παρεξηγημένη και παραμορφωμένη από τις γενεές που μεσολάβησαν.»

Καθηγητής Χαράλαμπος Θεοδωρίδης

Γεννήθηκε το 1883 στην Kαισάρεια της Kαππαδοκίας στη Μικρά Ασία. Το 1900 αποφοίτησε από τη Mεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη. Το 1913 πήρε πτυχίο φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Aθηνών. Το 1915 έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία, ιστορία και φιλοσοφία στα Πανεπιστήμια της Λειψίας και του Mονάχου. Το 1918 αναγορεύτηκε διδάκτωρ της φιλοσοφίας με τη διατριβή «Κοινωνικές εκδηλώσεις του ερωτικού συναισθήματος». Το 1919 επέστρεψε στην Ελλάδα. Το 1921 διορίστηκε ως φιλόλογος και το 1925, έτος ίδρυσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κατέλαβε την έδρα της φιλοσοφίας.

Με το έργο του 1954 «Επίκουρος, η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου», έγινε ο πρώτος σύγχρονος Έλληνας που ασχολήθηκε συστηματικά με το φιλόσοφο Επίκουρο και άνοιξε τον δρόμο προς την επανακάλυψη της επικούρειας φιλοσοφίας στην εποχή μας.

Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, καθ. Φιλοσοφικής Σχολής (1926 - 1946). Πολύκλειτου Ρέγκου (1903-1984), ελ. σε μουσαμά 79Χ62, 1961.

Ο Θεοδωρίδης, στα μαύρα χρόνια της Κατοχής, εκπλήρωσε το πατριωτικό χρέος του συνεργαζόμενος με την Αντίσταση. Για το λόγο αυτό η Ελληνική Πολιτεία τον τίμησε καταλλήλως: τον απέλυσε από τη θέση του, ενώ άφησε ανενόχλητους συναδέλφους του που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές.

Antal Strohmayer, "The Philosopher's Garden, Athens", 1834

Σύμφωνα με τις αρχαίες κειμενογραφικές πηγές, ο Κήπος του Επίκουρου βρισκόταν κάπου ανάμεσα στο Δίπυλο και την Ακαδημία. Λειτούργησε ως σχολή φιλοσοφίας αλλά και ως εκδοτικός οίκος των επικούρειων συγγραμμάτων τουλάχιστον για πεντακόσια χρόνια στην Αθήνα, ίσως και περισσότερο. 

Ο Τίτος Λουκρήτιος Κάρος (λατινικά Titus Lucretius Carus) γεννήθηκε περίπου στα 98-94 π.Χ. και πέθανε γύρω στα 55-53 π.Χ. Ήταν Ρωμαίος ποιητής και φιλόσοφος. Το μόνο γνωστό του έργο είναι το εκτενές φιλοσοφικό ποίημα De Rerum Natura, (“Περί της φύσεως των πραγμάτων”), 7.415 στίχων με επικούρεια θεματολογία. «Πρέπει γελώντας να φιλοσοφούμε, να φροντίζουμε το σπίτι μας και να χρησιμοποιούμε ό,τι άλλο διαθέτουμε, χωρίς ποτέ να πάψουμε να διαδίδουμε αυτά που διδάσκει η αληθινή φιλοσοφία.» -Επίκουρος, Κύριες Δόξες

Στο διάστημα αυτό η επικούρεια φιλοσοφία που ύψωσε τον άνθρωπο στο ανάστημά του δείχνοντας την οδό για την επίτευξη της ευδαιμονίας, διδάχθηκε σε όλη την έκταση του ελληνιστικού και στη συνέχεια του ρωμαϊκού κόσμου.

Προτομή του Επίκουρου. Στην πλάτη ο μαθητής του Μητρόδωρος. Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι.

Λαμπρές προσωπικότητες της ελληνιστικής εποχής, της ρωμαιοκρατίας αλλά και της ύστερης αρχαιότητας διδάχθηκαν και δίδαξαν επικούρεια φιλοσοφία όπως οι: Μητρόδωρος ο Λαμψακηνός, Λεόντιον, Πολύαινος ο Λαμψακηνός, Έρμαρχος ο Μυτιληναίος, Κολώτης ο Λαμψακηνός, Λεοντεύς ο Λαμψακηνός, Θεμίστη η Λαμψακηνή, Μαμμάριον, Ηρόδοτος ο Αθηναίος, Ιδομενεύς ο Λαμψακηνός, Πολύστρατος, Διονύσιος, Βασιλείδης, Απολλόδωρος ο Αθηναίος, Ζήνων ο Σιδώνιος, Δημήτριος ο Λάκων, Λουκρήτιος, Διογένης ο Ταρσεύς, Φαίδρος ο Αθηναίος, Πάτρων, Σίρων, Φιλόδημος ο Γαδαρηνός, Διογένης ο Οινοανδεύς, Αμαφίνιος, Διογενειανός και τέλος ο Παλλαδάς ο Αλεξανδρινός, που έζησε πάμφτωχος κατά την βασιλεία του Αρκάδιου.

Ακολούθησε το «διάλειμμα των χιλίων ετών βαρβαρότητας» μέχρι που η δίψα των εχεφρόνων ανθρώπων για γνώση έφερε στη δυτική Ευρώπη την Αναγέννηση και μαζί της μια σειρά από εξίσου σημαντικές προσωπικότητες οι οποίες όχι μόνον αναβίωσαν τη μελέτη της επικούρειας διδασκαλίας, αλλά έθεσαν χάρη στην επικούρεια φυσική τις βάσεις για την ανάπτυξη όλων ανεξαιρέτως των επιστημών, εφόσον η επικούρεια διδασκαλία κάλυπτε εξαρχής και με ορθότατο τρόπο ένα ευρύτατο επιστημονικό φάσμα γνώσεων από την κοσμολογία και την αστρονομία μέχρι την βιολογία και την ψυχολογία.

Η αρχή της θεωρίας των ατόμων, η αρχή του διαστημικού κενού, η κίνηση των ατόμων, η κίνηση των πλανητών, το ηλιοκεντρικό σύστημα, αλλά ακόμη και η θεωρία της εξέλιξης των ειδών, όπως ακριβώς διατυπώθηκε από τον Δαρβίνο (!), όλα μα όλα περιέχονταν εξαρχής στην επικούρεια διδασκαλία και έβρισκαν τέλεια εφαρμογή τόσο στην ψυχολογία όσο και στην κοινωνική ηθική.

Κι όλα αυτά τα παρατήρησαν, τα μελέτησαν και τα δίδαξαν από την εποχή της Αναγέννησης κι έπειτα εξαίρετες διάνοιες της φιλοσοφίας, της τέχνης και της επιστήμης όπως ο Λορέντζο Βάλλα, ο Πιερ Γκασσεντί, ο Μονταίν, ο Γκιατσαρντίνι, ο Μπερνιέ, ο Χομπς, ο Ντιντερό, ο Λαροσφουκό, ο Λα Μεττρί, ο Λοκ, ο Μολιέρος, ο Ισαάκ Νεύτων, ο Ρόμπερτ Μπόιλ, ο Ρόμπερτ Χουκ, ο Σαιντ Εβρεμόντ, ο Ελβέτιους, ο Χόλμπαχ, ο Ντε Κοντιγιάκ, όλοι κοντολογίς όσοι συνέβαλαν στο θαύμα του Διαφωτισμού, ενώ ο Τόμας Τζέφερσον, συντάκτης της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας και τρίτος πρόεδρος των ΗΠΑ, διακήρυξε απερίφραστα: «Είμαι και εγώ ένας επικούρειος. Θεωρώ ότι οι γνήσιες θέσεις του Επίκουρου περιέχουν ό,τι πιο ορθολογικό μας έχει κληροδοτήσει η Ελλάδα και η Ρώμη στο χώρο της ηθικής φιλοσοφίας».

Στην Ελλάδα, η επικούρεια διδασκαλία παρέμεινε εν πολλοίς άγνωστη και εντελώς αγνοημένη από τα πλήθη του μεσαιωνικού σκοταδισμού. Πρώτος ξαναδίδαξε επικούρεια φιλοσοφία – πριν αλλά και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο – ο καθηγητής Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, από τους πρώτους πανεπιστημιακούς δασκάλους της Θεσσαλονίκης, Ίωνας κι αυτός στην καταγωγή, που συνέγραψε το εξαίρετο βιβλίο «Επίκουρος: η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου».

ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΩΝ ΠΡΟΘΕΣΙΣ

ΜΕΤΑ ΠΟΛΛΗΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΩΣ ΑΛΛΟΥΣ ΝΟΥΘΕΤΗΣΟΜΕΝ

ΚΑΙ ΝΥΝ ΚΑΙ ΔΙΑΠΡΕΨΑΝΤΕΣ ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ

ΟΥΤΩΣ ΑΠΟΤΟΜΟΙ ΓΕΝΗΘΕΝΤΕΣ

ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΕΧΟΝ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΤΑΤΟΝ ΕΠΙΚΟΥΡΩΙ

ΚΑΘ’ ΟΝ ΖΗΝ ΗΙΡΗΜΕΘΑ ΠΕΙΘΑΡΧΗΣΟΜΕΝ

ΩΣ ΚΑΙ ΠΑΡΡΗΣΙΑΙ

Ως Επικούρειοι έχουμε την πρόθεση

ότι με πολλή πεποίθηση θα διδάξουμε τους άλλους

και τώρα και όταν διαπρέψουμε,

όσοι έτσι απότομα γεννηθούμε από τους καθηγητές,

αλλά το ενωτικό και πιο σημαντικό είναι

ότι θα πειθαρχούμε στον Επίκουρο,

σύμφωνα με τον οποίο επιλέξαμε να ζούμε

καθώς και στην ελεύθερη και θαρρετή έκφραση γνώμης.

Φιλόδημος, Περί Παρρησίας 45

Μια υπεριώδης ματιά στα νέφη του Μαγγελάνου. NASA's Swift Produces Best Ultraviolet Maps of the Nearest Galaxies

Η υπεριώδης άποψη του Μεγάλου Νέφος του Μαγγελάνου από το διαστημικό τηλεσκόπιο Swift της NASA. Nearly a million ultraviolet sources appear in this mosaic of the Large Magellanic Cloud, which was assembled from 2,200 images taken by Swift's Ultraviolet/Optical Telescope. The 160-megapixel image required a cumulative exposure of 5.4 days. The image includes light from 1,600 to 3,300 angstroms -- UV wavelengths largely blocked by Earth's atmosphere -- and has an angular resolution of 2.5 arcseconds at full size. The LMC is about 14,000 light-years across. Slide your cursor over the image to compare the galaxy's appearance in optical light with this ultraviolet portrait. UV image credit: NASA/Swift/S. Immler (Goddard) and M. Siegel (Penn State)

Oι γαλαξίες Μέγα Νέφος του Μαγγελάνου (Large Magellanic Cloud, LMC) και Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου (Small Magellanic Cloud, SMC) είναι νεαρότεροι σε ηλικία από το Γαλαξία μας και είναι μέλη της Τοπικής Ομάδας γαλαξιών. Είναι οι κοντινότεροι γαλαξίες που είναι ορατοί με γυμνό μάτι.

This visible light mosaic shows the Large Magellanic Cloud and Small Magellanic Cloud. Separated by about 21 degrees, the two galaxies are readily visible from the Southern Hemisphere as faint, glowing patches in the night sky. The LMC and SMC are the closest major galaxies to our own and lie about 163,000 and 200,000 light-years away, respectively. Credit: Axel Mellinger, Central Michigan Univ.

Βρίσκονται σε απόσταση από τη Γη 168.000 έτη φωτός (το Μέγα Νέφος) και 195.000 έτη φωτός (το Μικρό Νέφος).

Ο μόνος άλλος γαλαξίας που φαίνεται με γυμνό μάτι είναι ο Μέγας Γαλαξίας της Ανδρομέδας (Μ31), αλλά πολύ πιο δύσκολα από τα Νέφη του Μαγγελάνου.

This optical view of the LMC is co-aligned with the Swift UV image above. Credit: Axel Mellinger, Central Michigan Univ.

Ωστόσο, αντίθετα από αυτόν, τα Νέφη του Μαγγελάνου δεν φαίνονται ποτέ στον ελληνικό ή τον ευρωπαϊκό ουρανό, επειδή είναι πολύ νότια «αντικείμενα», αόρατα ακόμα και από τη βόρεια Αίγυπτο.

Σε αυτό οφείλουν και το όνομά τους, καθώς ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος, γνωστός από τον πρώτο γύρο της Γης, τα έβλεπε επί πολλούς μήνες πλέοντας στις νότιες θάλασσες, ιδίως περιπλέοντας την νότιο Αμερική, το ίδιο όπως τα θαυμάζουν και σήμερα οι ναυτικοί του εμπορικού ναυτικού.

Στο βίντεο που ακολουθεί βλέπουμε λεπτομέρειες των γαλαξιών LMC και SMC όπως τις αποτύπωσε στο υπεριώδες φως το διαστημικό τηλεσκόπιο Swift της NASA.

Karlheinz Deschner, Η εγκληματική ιστορία του χριστιανισμού. Karlheinz Deschner, Christianity's Criminal History

Anonyme, L'Enfer Détail, The Hell Detail, Museu Nacional de arte Antiga, Lisbonne.

«Γράφω την ιστορία της σταθερής σύνδεσης μεταξύ της λεγόμενης κοσμικής και εκκλησιαστικής πολιτικής, μαζί με τις επιπτώσεις αυτής της θρησκείας στο λαό: για την εγκληματικότητα στην εξωτερική πολιτική, στην αγροτική, εμπορική και οικονομική πολιτική, στην εκπαιδευτική πολιτική, στον πολιτισμό, στη λογοκρισία, στη συνεχιζόμενη εξάπλωση της άγνοιας και της δεισιδαιμονίας, για την αδίστακτη εκμετάλλευση της σεξουαλικής ηθικής, του συζυγικού και του ποινικού δικαίου. [...]

Με λίγα λόγια: γράφω την ιστορία ενός εγκλήματος σε όλη την έκταση της κρατικής, εκκλησιαστικής και κοινωνικής ζωής της χριστιανοσύνης». (KARLHEINZ DESCHNER)

Οι παροιμιώδης φράση "συνθήκες σαν της αρχαίας Ρώμης" ισχύει, όπως αποδεικνύει ο Deschner σε αυτό το βιβλίο, και για τις συνθήκες στη Ρωμαϊκή Εκκλησία.

Οι φρικαλεότητες της ύστερης αρχαιότητας και οι αχρειότητες των χριστιανών ποιμένων και ποιμνίων ωραιοποιούνται μέχρι και σήμερα από τους εκκλησιαστικούς ιστορικούς ή αποσιωπώνται.

Οι περισσότεροι "λαϊκοί" θεωρούσαν απλώς αδύνατη μια τέτοια σωρεία εγκληματικών πράξεων κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, ενώ αργότερα πίστευαν πως πρόκειται για μεμονωμένες περιπτώσεις.

Το σοκ αυτού του βιβλίου θα πείσει κάθε αναγνώστη ότι αυτά τα εγκλήματα δεν ήταν τα συγχωρητέα σφάλματα μιας κατά τα άλλα αγίας Εκκλησίας αλλά ουσιαστικές αποδείξεις μιας κρατικοποιημένης θρησκείας.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Ο κριτικός του εκκλησιαστικού μηχανισμού Karlheinz Deschner (γενν. το έτος 1924) έχει ένα πολύ εκτεταμένο έργο με αντικείμενο την Ιστορία και τα έργα της χριστιανικής θρησκείας και των ηγετών της. Αποκορύφωμα αυτής της συγγραφικής παραγωγής είναι ένα δεκάτομο έργο με τίτλο «Η εγκληματική Ιστορία του χριστιανισμού» (στα ελληνικά: Εκδόσεις «Κάκτος»), για τον οποίο χριστιανισμό γράφει ο Deschner ότι αποτελεί «Ένα μήνυμα χαράς με πολεμική εξάρτηση».

Ψυχικές διαταραχές γένους... θηλυκού. Women suffer up to 40 per cent more mental health problems than men due to stress of juggling roles, study claims

Domenico Fetti, Mélancolie, 1622.

Ο καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και ερευνητής στο Ιατρικό Ερευνητικό Συμβούλιο της Βρετανίας Ντάνιελ Φρίμαν αναφέρει στο βιβλίο του με τίτλο «The Stressed Sex: Uncovering the Truth about Men, Women and Mental Health» (σε ελεύθερη μετάφραση «Το αγχωμένο φύλο: Αποκαλύπτοντας την αλήθεια για τους άνδρες, τις γυναίκες και την ψυχική υγεία», στο οποίο συμμετείχε και ο συγγραφέας Τζέισον Φρίμαν) ότι διεξήγαγε την πρώτη συστηματική ανάλυση σχετικά με μελέτες που αφορούσαν την ψυχική υγεία ανδρών και γυναικών στη χώρα του. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στη Βρετανία πριν από μερικές ημέρες.

Πολλαπλοί κοινωνικοί ρόλοι

Οι γυναίκες προσπαθούν να... παίξουν στα δάχτυλα ατελείωτους ρόλους καθημερινά με βαρύ κόστος στην ψυχική τους υγεία.

Μετά την ενδελεχή διερεύνηση των στοιχείων κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες που πιέζονται να αποδώσουν σε πολλούς και διαφορετικούς ρόλους αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο πλήθους προβλημάτων ψυχικής υγείας σε σύγκριση με τους άνδρες - από φοβίες ως και κατάθλιψη. «Τη μεγαλύτερη αιτιώδη σχέση με τα προβλήματα ψυχικής υγείας φαίνεται να έχουν οι καταστάσεις του περιβάλλοντος παρά τα γονίδια» σημείωσε ο καθηγητής, σύμφωνα με δημοσίευμα της βρετανικής εφημερίδας «Daily Mail», και προσέθεσε: «Είναι επόμενο να εμφανίζουν οι γυναίκες υψηλότερα επίπεδα στρες εξαιτίας των πολλαπλών κοινωνικών ρόλων που έχουν να επιτελέσουν. Οι γυναίκες πρέπει να λειτουργήσουν ως νοικοκυρές, επαγγελματίες, μητέρες, σύζυγοι - και όλα αυτά ενώ την ίδια στιγμή πρέπει να βρίσκονται σε τέλεια φόρμα και να είναι επίσης τέλεια ντυμένες».

Ο δρ Φρίμαν τόνισε ότι, με δεδομένο ότι οι δουλειές του σπιτιού τις οποίες οι γυναίκες καλούνται να φέρουν εις πέρας σε μόνιμη βάση περνούν στα… ψιλά ενώ παράλληλα οι εργαζόμενες παίρνουν λιγότερα χρήματα σε σύγκριση με τους άνδρες και δεν μπορούν να ανελιχθούν εξίσου στην επαγγελματική κλίμακα, είναι επόμενο να αντιμετωπίζουν συναισθηματικά και ψυχολογικά προβλήματα. «Σε αυτά προσθέστε και τον "βομβαρδισμό" με εικόνες της γυναικείας "τελειότητας" και "θηλυκότητας"».

Θηλυκές και αρσενικές ψυχικές διαταραχές

The investigation found that psychological disorders are 20 to 40 per cent more common in women than men.

Στο βιβλίο του ο ειδικός γράφει ότι οι γυναίκες έχουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης, διαταραχής πανικού, φοβιών, αϋπνίας, διαταραχής μετατραυματικού στρες καθώς και διαταραχών της διατροφής σε σύγκριση με τους άνδρες.

Men have higher rates of alcohol, drug and anger problems, according to Professor Freeman.

Από την πλευρά τους οι άνδρες παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά αλκοολισμού, χρήσης ναρκωτικών ουσιών και διαχείρισης του θυμού τους.

Ο καθηγητής Φρίμαν τόνισε ότι παραδοσιακά πιστευόταν πως τα συνολικά ποσοστά προβλημάτων ψυχικής υγείας ήταν περίπου ίδια σε άνδρες και γυναίκες. «Τα στοιχεία όμως δείχνουν ότι δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα. Σήμερα οι γυναίκες σηκώνουν κατά κύριο λόγο το βάρος των προβλημάτων ψυχικής υγείας».

Πάντως έσπευσε να συμπληρώσει ότι «πρέπει να είμαστε σαφείς. Ακόμη και σε ό,τι έχει να κάνει με προβλήματα που αφορούν συχνότερα τις γυναίκες - όπως το άγχος και η κατάθλιψη -, αυτά δεν αφήνουν ανεπηρέαστους τους άνδρες αλλά εντοπίζονται και σε σημαντικούς αριθμούς ανδρών. Στις ημέρες μας τα ποσοστά ψυχικών διαταραχών είναι πολύ υψηλά και στα δύο φύλα».

Η διαφορά πρέπει να γίνει αποδεκτή

Παρ' ότι οι γυναίκες τείνουν να δηλώνουν συχνότερα από τους άνδρες ότι πάσχουν από κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας, ο καθηγητής ανέφερε ότι αυτό το γεγονός δεν δικαιολογεί από μόνο του τα υψηλότερα «θηλυκά» ποσοστά ψυχικών διαταραχών. «Η διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα συνεχίζει να ισχύει». Και αυτή η διαφορά πρέπει να γίνει αποδεκτή προκειμένου να αντιμετωπιστούν καλύτερα οι ψυχικές διαταραχές και στα δύο φύλα. «Δεδομένου του "άχθους" των προβλημάτων ψυχικής υγείας τόσο για το άτομο όσο και για την κοινωνία, η κατανόηση της ρίζας αυτών των προβλημάτων θα οδηγήσει σε καλύτερη πρόληψη και θεραπεία τους. Ωστόσο η ικανότητα της σωστής παρέμβασης θα παρεμποδιστεί σημαντικά αν δεν λάβουμε υπόψη το κάθε φύλο ξεχωριστά και τα προβλήματά του».

Ο δρ Φρίμαν κατέληξε λέγοντας γλαφυρά ότι άνδρες και γυναίκες προέρχονται από τον ίδιο πλανήτη αλλά πιθανώς αναπνέουν αέρα διαφορετικής ποιότητας…«Αν αγνοήσουμε τα υψηλότερα ποσοστά ψυχολογικών προβλημάτων στις γυναίκες, θα στερήσουμε από τον εαυτό μας την ευκαιρία να αλλάξουμε την κατάσταση προς το καλύτερο».

"Κυριάκος Κατζουράκης. Έργα 1963-2013"

Κάτια με σφαχτό, λάδι σε ξύλο, 1989

Η αναδρομική έκθεση του Κυριάκου Κατζουράκη με τίτλο "Κυριάκος Κατζουράκης. Έργα 1963-2013" στο Μουσείο Μπενάκη, από τις 25 Απριλίου έως τις 28 Ιουλίου 2013, περιλαμβάνει σημαντικά έργα από όλες τις φάσεις της δημιουργικής του πορείας. Ειδικό βάρος δίνεται στην ενεργό συμμετοχή του στη δημιουργία των "Νέων Ελλήνων Ρεαλιστών" και στα έργα που προέκυψαν από αυτή τη συνεργασία.

Η μετάβαση του και η παραμονή του στο Λονδίνο συντέλεσε στην επανεκτίμηση των ελληνικών "προτύπων" του, όπως ο Τσαρούχης, ο Κόντογλου και ο Θεόφιλος και στη δημιουργία έργων, πολλά από τα οποία εκτίθενται στην έκθεση.

Η επιστροφή του στην Ελλάδα συνδέεται με την προσπάθεια του καλλιτέχνη να αναδείξει τις σχέσεις της ζωγραφικής με άλλες τέχνες και τη δυνατότητα σύγκλισής τους σε ένα ολικό έργο. Το έργο που σηματοδοτεί την ευόδωση της προσπάθειας αυτής είναι το "Τέμπλο – Οίκος Ενοχής", το οποίο πρόκειται για ένα έργο στο οποίο συναντιούνται η ζωγραφική, το θέατρο, ο κινηματογράφος και η μουσική και δεσπόζει στην έκθεση.

Κρατούμενοι, 2010

Παρουσιάζονται, επίσης, δημιουργίες από τις άλλες μεγάλες ενότητες έργων, την "Προσωπογραφία" και το "Δρόμο προς τη Δύση", στον οποίο ο Κατζουράκης θέτει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τους μετανάστες.

Αυτοπροσωπογραφία, ακρυλικό σε ξύλο, 1976

«...Γιατί όμως ο Κυριάκος Κατζουράκης σήμερα; Γιατί οργανώνεται από το Μουσείο Μπενάκη το 2013 μια αναδρομική παρουσίαση της δημιουργίας του; Υπάρχει, άραγε, άμεση αναγκαιότητα για κάτι τέτοιο δεδομένου μάλιστα πως ο καλλιτέχνης είναι πλήρως ενεργός, ή μήπως υπακούουμε σ’ ένα γενικότερο συρμό «ανακατασκευής» της ιστορίας της σύγχρονής μας τέχνης μέσα από πυροτεχνηματικές παραστάσεις, επειγόμενους χορηγούς ή συλλέκτες, ή λογικές του καλλιτεχνικού μάρκετινγκ; Η αναδρομική του Κατζουράκη έχει βαρύνουσα σημασία κυρίως γιατί έρχεται να επιβεβαιώσει, αυτή τη στιγμή της διάλυσης και της κρίσης, τη σταθερή κυριαρχία της ζωγραφικής πράξης ανάμεσα στις αναπαραστατικές τέχνες αλλά και τον αναγκαίο διάλογο της μ' αυτές. Προσωπικά, με το έργο αυτού του δημιουργού, στηρίζω και τα δικά μου επιχειρήματά ως προς την άρρηκτη σχέση ανάμεσα στην εικαστική γραφή και το σινεμά, αλλά και τις πεποιθήσεις μου ως προς την πολιτική διάσταση και την ιδεολογική ενέργεια του έργου τέχνης. Ακόμη καλύτερα μορφοποιεί έτσι η δράση του υποψιασμένου υποκειμένου μέσα στην καθόλου δράση της Ιστορίας.

Φύλακες, 1983-84

Εκθέτοντας επίσης, το ως τώρα έργο ενός δρώντος δημιουργού μοιραία ο μελετητής οφείλει να παρουσιάσει καλειδοσκοπικά την εποχή μέσα στην οποία εκείνος συγκροτήθηκε και ωρίμασε συνεκθέτοντας τις «όμορες» αισθητικά αλλά και τις «αντίπαλες» απόψεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στον εξωτερικό. Εκ των πραγμάτων δηλαδή μια αναδρομική έκθεση συνιστά πρόταση αν όχι επανεγγραφής, τουλάχιστον επανεξέτασης των κυρίαρχων απόψεων, του επίσημου υλικού και της θεσμικής ιστοριογραφίας. Γιατί όμως, ειδικά ο Κατζουράκης;

Υπόκλιση, 1996-7

Κυρίως επειδή μετά από μισόν αιώνα μορφοπλαστικών πειραματισμών και ανάλογων προτάσεων ο Κατζουράκης καταφέρνει να ισορροπήσει παραγωγικά ανάμεσα στην εγχώρια μας σχολή ―αποδεικνύεται επαρκέστατος, κριτικός αναγνώστης της αφήγησης που διατύπωσε η ελληνοκεντρική γενιά του ’30― αλλά και στην ευρύτερη, ευρωπαϊκή αναζήτηση όπως διαμορφώνεται τη δεκαετία του ’70. Ας πούμε σχηματικά πως το προσωπικό του ύφος διαμορφώνεται δια μέσου, οιονεί, ασθματικών διαλόγων με τον Κόντογλου, τον Διαμαντόπουλο, τον Τσαρούχη, τον Μόραλη, αλλά και τους Kitaj, Bacon, Freud, Blake… Ο Κατζουράκης καλύπτει ένα χρονικό άνυσμα που εκκινεί από τα πρώτα, μετεμφυλιακά χρόνια, τη Δικτατορία, τη λυμφατική Μεταπολίτευση, τον σαρωτικό λαϊκισμό και το υπερκαταναλωτικό ντελίριο της ηγεμονίας του ΠΑΣΟΚ ως την Ελλάδα της κρίσης και της ολικής ανατροπής των ως τότε κυρίαρχων αξιακών μοντέλων. Η τέχνη του είναι ένα ιδιότυπο μείγμα μιας οδυνηρής, σχεδόν κλινικής καταγραφής της πραγματικότητας, απόλυτα συντεταγμένης και λογικοφανούς αλλά και μιας αναρχικής έκρηξης ασύντακτων εικόνων που εκπορεύονται από το βύθιο κόσμο του ασυνείδητου, από τη χώρα των ονείρων, της ψευδαίσθησης, των ενστικτωδών συνειρμών, της υπόγειας φρίκης, του εφιάλτη. Πώς μορφοποιείται η κοινωνική εμπειρία, αυτό που μένει όταν ο ορυμαγδός της πραγματικότητας κατακαθίσει στη συνείδηση; Μ’ άλλα λόγια όταν γίνει το δράμα του βιώματος έργο; Για τον Κατζουράκη όλη αυτή η εμπειρία του οράν και του κατανοείν δεν έγινε ποτέ εικονογραφία αλλά μεταμόρφωση. Όπως εξάλλου συμβαίνει και σε κάθε αληθινή ―κι όχι ευκαιριακή― ζωγραφική. Πράγμα που θα πει ότι ερμηνεύουμε την εποχή μας με το να υπερβαίνουμε τα κλισέ, τα στερεότυπα και τις επικοινωνιακές της ευκολίες. Υπό την έννοια αυτή, το έργο του Κατζουράκη υπήρξε σε κάθε φάση του, μια πρόκληση στην κυρίαρχη αισθητική και τα μοτίβα της εποχής.

Τρία πορτρέτα

Σκεφθείτε: ήδη από τη Δικτατορία, η θεματογραφία και η  αφτιασίδωτη φόρμα των «νέων ρεαλιστών» λειτούργησε ως κάρφος οφθαλμών τόσο στην αισθητική της γενιάς του ’30  ―Τσαρούχης, Γκίκας, Εγγονόπουλος, Νικολάου κ.λπ.― όσο και σ’ εκείνο της γενιάς του ’60 ―Γαΐτης, Κανιάρης, Κεσσανλής, Παύλος, Μολφέσης κ.λπ.. Το άμεσο ποπαρτίστικο στοιχείο των πινάκων εκείνης της ομάδας βρισκόταν σε μιαν κατευθείαν σύγκρουση με τη «μεταποιητική» διαδικασία της πραγματικότητας που είτε σε ποιητικό-μεταφορικό είτε συμβολικό-μετωνυμικό επίπεδο, ασκούσαν οι δύο αυτές αισθητικές προσεγγίσεις. Η γενιά των ’70, η γενιά του Κατζουράκη, του Μπότσογλου, του Ψυχοπαίδη, του Θεοφυλακτόπουλου, δεν είχε καμιά σχέση με το ρεαλισμό της arte povera αλλά μάλλον με την καταιγιστική διάθεση του γερμανικού κριτικού ρεαλισμού. Ένα είδος δηλαδή, πολιτικής pop art που αναπτυσσόταν στην Ευρώπη και ήθελε να διαφοροποιηθεί πλήρως από την αμερικάνικη, μυθοποιητική προσέγγιση της σχετικής θεματολογίας. Εκεί δηλαδή που ο Andy Warhol και οι ομοϊδεάτες του έβλεπαν την ακατανίκητη υπεροχή του τετριμμένου μέσα από τ’ αποθεωμένα αντικείμενα οι Ευρωπαίοι συνάδελφοι τους κατέγραφαν μέσω αντικειμένων το δράμα των υποκειμένων. Αντικειμένων που τα χρησιμοποιούσαν για να καταδείξουν τον αδιέξοδο ματεριαλισμό μιας εποχής η οποία συνήθιζε να θεωρεί ως αιτίες απλώς τα αποτελέσματα. Μ' άλλα λόγια που εξελάμβανε την επιφάνεια ως πυθμένα.

Νυχτερινή περίπολος, λεπτομέρεια

“Ο ρεαλισμός που επικαλείται η ομάδα των πέντε “Νέων Ελλήνων Ρεαλιστών” είναι πολύ κοντά στη σημασία που έδινε ο Ρ. Γκαροντί στον όρο, ένας “ρεαλισμός που χωρίς όρια”, που δεν αποτελεί ακριβή αποτύπωση, αλλά ερμηνευτική απόδοση της πραγματικότητας, διέπεται μάλιστα από συμπάθεια για τον άνθρωπο και το μεγαλείο της αδυναμίας του. Σ' αυτόν μπορεί να χωρέσει το ασυνείδητο ως εξίσου σημαντικός φορέας ιστορικότητας αλλά και αφομοιωμένος μοντερνισμός. Η αισθητική τους δεν μπορούσε παρά να ενσωματώσει τον κατακερματισμό του πραγματικού στον ασθματικό λόγο των εμμονών ή στην αγωνιώδη και διαλείπουσα συνειδητή εξιστόρηση.”

Ειρήνη Χαϊμάνογλου (από το Τέμπλο, 1993)

Φτάνουμε έτσι grosso modo στο βαθύτερο περιεχόμενο της ζωγραφικής του Κατζουράκη από τη μια το πολιτικό γίγνεσθαι στην Ελλάδα και τον κόσμο, η αγωνία των απλών ανθρώπων απέναντι στις στρατηγικές και τα συμφεροντολογικά προτάγματα της εξουσίας, διεθνούς και εντόπιας, και από την άλλη ο ψυχισμός του δημιουργού που επείγεται να μιλήσει για θέματα τόσο προσωπικά όσο και πανανθρώπινα όπως είναι η μοναξιά, η επιθυμία, ο φόβος, ο ίμερος, η απάτη, η μελαγχολία, το μάταιο των προσδοκιών, το εφήμερο των ανθρώπινων σχέσεων, η ανάγκη του διπλανού, η αποξένωση, το τραύμα του άλλου κλπ.. Ο αγαπημένος συγγραφέας του ζωγράφου, Adrian Stokes, γράφει σχετικά: ...Psycho-analytic  theorizing about art trends to lag for behind psycho-analytic theory in general.

Τέμπλο μικρό, λάδι σε ξύλο, 1979

Επίσης, το θεμελιακό ζήτημα της ιστορίας και πώς βολευόμαστε μ’ αυτήν είτε πρόκειται για τη διεθνή, που υπό προϋποθέσεις εκλαμβάνεται ως γνωσιολογική συνθήκη και κατασκευή, είτε πρόκειται για την εγχώρια που την κουβαλάμε στους ώμους μας θέλοντας ή μη. Που εμπλεκόμαστε συναισθηματικά και βιωματικά μ’ αυτήν. Θέλω να πω ότι αλλιώς προσλαμβάνεις ως εικόνα και ως νόημα το δολοφονημένο Kennedy στην ανοιχτή λιμουζίνα που διασχίζει το Ντάλας κι αλλιώς το κομμένο κεφάλι του αντάρτη που το διασώζουν έμφοβες  φωτογραφίες, κρυμμένες στα άδυτα κάποιου σεντουκιού που συντηρούσε μέχρι πρότινος τη μνήμη (αν και κάποια πιτσιρίκια πρόλαβαν να το δουν εκ του φυσικού στην πλατεία δίπλα από το σπίτι τους). Βρισκόμαστε βέβαια, στην εποχή των παγκοσμιοποιημένων εικόνων αλλά και των τοπικών προσλήψεών τους. Που θα πει ότι όσο οι τοπικές ιστορίες διαφοροποιούνται από τον οδοστρωτήρα της παγκόσμιας, τόσο οι εγχώριες, καλλιτεχνικές σχολές όχι μόνο έχουν λόγο ύπαρξης αλλά και επιβάλλεται να έχουν...

Τέλος, η δουλειά του Κατζουράκη έχει ενδιαφέρον να μελετάται και να εκτίθεται σήμερα γιατί υπερασπίζεται τη ζωγραφική στην εποχή της κρίσης της ζωγραφικής με μέσα ακραιφνώς ζωγραφικά. Θέλω να πω ότι υπερασπίζεται τη δυναμική του εξεικονίζειν και του αφηγείσθαι δι’ εικόνων πειραματιζόμενος με τις «θυγατρικές» τέχνες της, το ή την video art. Αυτό κατά την άποψή μου είναι πολύ σπουδαίο και διαφοροποιεί τον Κατζουράκη από την πληθώρα των ομότεχνών του. Το γεγονός δηλαδή ότι παραμένει συγχρόνως και αδιαίρετα ένας άνθρωπος του καβαλέτου, της σκηνής αλλά και της κάμερας (είτε κινηματογραφικής, είτε ψηφιακής) σε τρόπο ώστε η προβληματική του να εκκινεί μεν από το στατικό κάδρο αλλά ν’ απλώνεται στο χώρο ενσωματώνοντας την κίνηση, τη δράση ή τα οπτικά εφέ της μηντιακής τεχνολογίας. Άνθρωπος του καιρού του μπορεί άρα να μιλήσει έγκυρα για τους καιρούς μας εγγράφοντας το προσωπικό του έργο εντός του πλαισίου της τοπικής μας καλλιτεχνικής ιστορίας και παράλληλα εντός του πλαισίου, γενικότερα, της ευρωπαϊκής.

Βόντολας. Μ. 56, 1995

Κοιτώντας τώρα έναν, τυχαίο, πίνακα της νεότητας του καλλιτέχνη και αντιπαραβάλλοντάς τον με κάποιον της ωριμότητας μπορεί κανείς να ψηλαφίσει την πορεία που διανύθηκε ―εννοώ τις διαδικασίες εκείνες που το εξέλιξαν― αλλά και τον πολυεπίπεδο διάλογο που εγκαινίασε ο Κατζουράκης με την εποχή, τους δασκάλους, τους συναδέλφους του και γενικότερα όσο και εμβληματικά με την ιστορία της τέχνης.

Le Chef-d’oeuvre inconnu 1, 2011 by Richard Hamilton, featuring Poussin, Courbet and Titian and ’resonant with respect for these great forbears’. Photograph: Estate of Richard Hamilton

Πιστεύω πως τα πρώιμα, ντανταϊστικά collages4 του Eduardo Paolozzi (1924), τα οποία ο ίδιος ονόμαζε “ready made μεταφορές”, επηρέασαν άμεσα την διασπασμένη, πολυκεντρική αφήγηση του Κυριάκου Κατζουράκη όπως εξ άλλου συνέβη και με εκείνα του Richard Hamilton. Είναι ενδεικτικό ότι μια φιγούρα φαντάρου στον “Δρόμο προς τη Δύση” είναι κατευθείαν αναφορά σε γνωστό έργο του Hamilton. Ας σημειωθεί ότι οι Paolozzi και Hamilton συμμετείχαν στη δεκαετία του '50 στην ομάδα Independent Group, προάγγελο τότε της Pop art...

Οι Επιρροές του Βελάσκεθ, 1983

Τι ζωγραφίζει, τι οπτικοποιεί ο Κατζουράκης; Μα τι άλλο από επιθυμίες, από φόβους εξορκισμένους μέσω της τέχνης, από όνειρα που μπερδεύουν σαν σε μεταφυσικό μεθύσι το παρελθόν με το μέλλον, την ουτοπία με την ιστορία, την οδυνηρή πραγματικότητα και την δυνατότητα του καθενός μας να διαφεύγει με οδηγό την διαρκώς καιροφυλακτούσα, ακόμα και στην πιο άθλια καθημερινότητα, ποίηση. Τα όνειρα του ΄60 συντρίβονται από μιαν ηλίθια όσο και καταστροφική δικτατορία κι έπειτα μια λυμφατική μεταπολίτευση αντιλαμβάνεται τον λαϊκισμό ως χειραφέτηση και την κοινωνική υποκρισία ως πρόοδο. Έτσι, υποχρεωτικά οι νεκροί αντάρτες που συνυπάρχουν με τις φιγούρες του Poussin ή του Velásquez, αποκοιμιούνται σε νυχτερινά καφενεία έως ότου να αναστηθούν στα πορτρέτα ενός μνημειακού τέμπλου-συμβόλου και να διαπλεύσουν τον χρόνο ως το σήμερα μεταφέροντας ακέραια τα ερωτήματα τους, ακέραια την μελαγχολία τους. Είναι αυτοί οι άγιοι μας, οι στερημένοι από οποιαδήποτε μεταφυσική και γι' αυτό ακόμα πιο ιεροί. Από αυτή την αρχέγονη ιλύ της ιστορίας, από τη σποδό των νεκρών θα καρπίσουν τα χείρονα και τα κρείττω, θα γίνουν τα δάκρυα λίμνη και το νερό της σύννεφο και οι υδρατμοί του κατακλυσμός.

Αυτό έτσι πάντα συμβαίνει και είναι η τέχνη η μόνη που μπορεί ουσιαστικά να καταγράψει το δράμα του χρόνου ανασυγκροτώντας και αναμορφώνοντας τη μικρή ιστορία του καθενός. Αλλιώς μιλάμε για νοσηρούς αισθητισμούς και γηραλέες διακοσμητικότητες.»

Απόσπασμα κείμενου του Μάνου Στεφανίδη στον κατάλογο της έκθεσης.

HD95086 b: ο ελαφρύτερος εξωπλανήτης που ανακαλύφθηκε μέχρι σήμερα; Lightest Exoplanet Imaged So Far?

To μητρικό άστρο HD 95086 έχει αφαιρεθεί από την εικόνα για να ενισχυθεί η εικόνα του εξωπλανήτη HD95086 b (κάτω αριστερά). Ο μπλε κύκλος έχει το μέγεθος της τροχιάς του Ποσειδώνα στο ηλιακό μας σύστημα. This image from ESO's Very Large Telescope (VLT) shows the newly discovered planet HD95086 b, next to its parent star. The observations were made using NACO, the adaptative optics instrument for the VLT in infrared light, and using a technique called differential imaging, which improves the contrast between the planet and its dazzling host star. The star itself has been removed from the picture during processing to enhance the view of the faint exoplanet and its position is marked. The exoplanet appears at the lower left. The blue circle is the size of the orbit of Neptune in the Solar System. The star HD 95086 has similar properties to Beta Pictoris and HR 8799 around which giant planets have previously been imaged at separations between 8 and 68 astronomical units. These stars are all young, more massive than the Sun, and surrounded by a debris disc. Credit: ESO/J. Rameau

Μία ομάδα Ευρωπαίων αστρονόμων, χρησιμοποιώντας το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο (VLT) του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου (ESO) στη Χιλή, «είδε» με άμεσο τρόπο ένα αχνό ουράνιο σώμα να κινείται κοντά σε ένα λαμπρό άστρο σε απόσταση περίπου 300 ετών φωτός από τη Γη.

Με μάζα περίπου τέσσερις έως πέντε φορές μεγαλύτερη του Δία, ο εν λόγω πλανήτης, αν και τεράστιος, είναι ο πιο ελαφρύς που έχει έως τώρα παρατηρηθεί απευθείας εκτός του ηλιακού μας συστήματος.

This picture shows the sky around the young star HD 95086 in the southern constellation of Carina (The Keel). It was created from images from the Digitized Sky Survey 2. Credit: ESO/Digitized Sky Survey 2. Acknowledgement: Davide De Martin

Ο νέος εξωπλανήτης ΗD 95086 b εντοπίστηκε να περιφέρεται γύρω από ένα νεαρό άστρο ηλικίας μόλις 10 έως 17 εκατ. ετών και η τροχιά του βρίσκεται σε απόσταση 56 φορές μεγαλύτερη από την απόσταση Γης- Ήλιου. Η θερμοκρασία του έχει κατ’ αρχήν εκτιμηθεί περίπου στους 700 βαθμούς Κελσίου, επιτρέποντας -θεωρητικά τουλάχιστον- την ύπαρξη υδρατμών και ίσως μεθανίου στην ατμόσφαιρά του.

Μέχρι σήμερα περίπου 1.000 εξωπλανήτες έχουν εντοπιστεί με έμμεσο τρόπο, κυρίως, από τη μικρή βαρυτική επίδραση που ασκούν πάνω στο μητρικό άστρο τους ή από την αμυδρή μείωση της φωτεινότητας του άστρου τους, όταν ο εξωπλανήτης παρεμβαίνει ανάμεσα σε αυτό και τη Γη. Με τέτοιες τεχνικές, τεκμαίρεται, έμμεσα, από τους επιστήμονες η ύπαρξη ενός εξωπλανήτη ακόμα και μικρού μεγέθους.

Ελάχιστοι όμως (γύρω στους 10) εξωπλανήτες, όλοι μεγάλοι σε μέγεθος, έχουν παρατηρηθεί άμεσα και ο πρώτος ήταν πριν από εννέα χρόνια, πάλι από το ίδιο τηλεσκόπιο του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου.

Όσο μικρότερη είναι η μάζα ενός εξωπλανήτη, τόσο πιο δύσκολη είναι η απευθείας παρατήρησή του, γι’ αυτό κάθε απευθείας ανακάλυψη εξωπλανήτη θεωρείται ένα ορόσημο.

This chart shows the position of the young star HD 95086 in the southern constellation of Carina (The Keel). Most of the stars that are visible to the unaided eye from a clear and dark site are shown. The star HD 95086 hosts a giant gaseous planet four to five times the mass of Jupiter. This star is a little too faint to see with the unaided eye, but can be picked up in binoculars. The planet cannot be seen in small telescopes. The star belongs to the Lower Centaurus Crux association with an age estimated between 10 and 17 million years. Credit: ESO, IAU and Sky & Telescope

Ο νέος εξωπλανήτης, αν και γιγάντιος σε σχέση με τη Γη, φαίνεται πως είναι ο πιο ελαφρύς που έχει άμεσα εντοπισθεί από ένα επίγειο ή διαστημικό τηλεσκόπιο. Η παρατήρηση στο υπέρυθρο φως έγινε από ομάδα αστρονόμων με επικεφαλής τον Γάλλο Ζιλιέν Ραμό, του Ινστιτούτου Πλανητολογίας και Αστροφυσικής της Γκρενόμπλ, ενώ η σχετική δημοσίευση, στο περιοδικό αστροφυσικής «Astrophysical Journal Letters».