Ίχνη εξωγήινης τεκτονικής δραστηριότητας. Plate tectonics on another world: Europa

O παγωμένος φλοιός της Ευρώπης φαίνεται ότι ανακυκλώνεται διαρκώς λόγω της τεκτονικής δραστηριότητας. Chaos terrain on Europa, in the upper right of this image, is a place where the bright, icy crust has been broken and deformed. It represents some of the most recent geologic activity on Europa. In the southern part of the image is a smooth, gray band provisionally named Phaidra Linea, where the crust has pulled apart, separating preexisting geologic features, much like a mid-ocean ridge on Earth. The image covers an area roughly 350 kilometers square near Europa's equator. Credit: NASA / JPL

Η Ευρώπη, ένα μεγάλο φεγγάρι του Δία που κρύβει έναν βαθύ ωκεανό κάτω από ένα κάλυμμα πάγου, είναι το πρώτο σώμα εκτός της Γης στο οποίο ανιχνεύονται ενδείξεις τεκτονικής δραστηριότητας -ενδείξεις που αναπτερώνουν τις ελπίδες για ανακάλυψη μικροβιακής ζωής, και ίσως επιταχύνουν τις προσπάθειες της NASA για την εξερεύνηση αυτού του αινιγματικού κόσμου.

Οι πλάκες

Η Ευρώπη, ο δορυφόρος του Δία, είναι το πρώτο σώμα εκτός Γης που ανιχνεύονται τέτοιες γεωλογικές διεργασίες. Phaidra Linea and other, similar bands on Europa can be reconstructed to reunite geologic features, demonstrating that these kinds of bands are "pull-apart" boundaries, where the surface has fractured, opened up, and new crust formed. Credit: NASA / JPL / Prockter et al 2002 / Linda Martel

Οι τεκτονικές πλάκες της Γης είναι γιγάντιες φέτες στερεού φλοιού που επιπλέουν στο υποκείμενο, ημίρρευστο στρώμα του μανδύα. Το ίδιο φαινόμενο δείχνει να διαμορφώνει και την επιφάνεια της Ευρώπης, μόνο που σε αυτή την περίπτωση πρόκειται για γιγάντιες πλάκες πάγου που επιπλέουν είτε σε έναν υπόγειο ωκεανό είτε σε ένα στρώμα θερμότερου, πιο εύπλαστου πάγου.

Προηγούμενες μελέτες είχαν δείξει ότι η επιφάνεια της Ευρώπης είναι σχετικά νέα και ότι οι τεράστιες ρωγμές που διατρέχουν την επιφάνεια του φεγγαριού επιτρέπουν στο υπόγειο νερό να ανέβει στην επιφάνεια και να μετατραπεί σε φρέσκο πάγο. Μέχρι σήμερα, όμως, παρέμενε ασαφές πώς ο πάγος ανακυκλώνεται και ανανεώνει το κάλυμμα πάγου.

Η ανακάλυψη

Astypalaea Linea on Jovian ice moon Europa is the broad smooth region running through these images recorded by the Galileo spacecraft in 1998. The pictures are different computer processed versions of the same mosaic -- on the left, small scale details have been enhanced while on the right, large scale features are emphasized. In both versions, the bold criss-crossing ridges believed to result from the upwelling of new material through cracks in the surface ice are apparent. But more easily seen on the right are recently recognized gentle rises and dips, about 15 kilometers across, which likely formed as the icy surface was compressed by the addition of the new material. Further evidence that stress is folding Europa's surface is offered by the presence of smaller cracks and wrinkles more easily seen on the left. These span the width of the broad swells suggestive of anticlines and synclines familiar to geologists on planet Earth. Credit: NASA / JPL / Prockter and Pappalardo

Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Άινταχο και του Πανεπιστημίου «Τζονς Χόπκινς» αναφέρουν ότι βρήκαν την απάντηση σε εικόνες της αποστολής Galileo, η οποία μελέτησε το σύστημα του Δία από το 1995 έως το 2003. Εξετάζοντας το παγκόσμιο παζλ που σχηματίζουν οι πλάκες πάγου στην επιφάνεια, η ερευνητική ομάδα εντόπισε ένα κομμάτι πάγου, περίπου στο μέγεθος του Ισραήλ, το οποίο είχε με κάποιο τρόπο εξαφανιστεί.

Candidate subduction zones (light colored regions identified by arrows) in the northern trailing hemisphere of Europa. The study region shows evidence of a subducting plate with discrete boundaries, one of which shows evidence of the removal of 92 km of the surface along a NE-SW-oriented band at its southern margin. Credit: Kattenhorn and Prockter 2014

Σύμφωνα με το τεκτονικό μοντέλο που προτείνουν οι ερευνητές με δημοσίευσή τους στην επιθεώρηση «Nature Geoscience», μεγάλες πλάκες πάγου στην Ευρώπη χάνονται γλιστρώντας κάτω από γειτονικές πλάκες -ένα φαινόμενο ανάλογο με την υποβύθιση των τεκτονικών πλακών στη Γη κατά μήκος μεγάλων ρηγμάτων.

Η ανακάλυψη ενισχύει τώρα τις υποψίες για την ύπαρξη μικροβιακής ζωής στο παγωμένο φεγγάρι, καθώς η τεκτονική δραστηριότητα συνδέει τον υπόγειο ωκεανό με το υπερκείμενο στρώμα πάγου και επιτρέπει σε θρεπτικά συστατικά, ίσως και σε μικρόβια, να ανεβαίνουν από τα βάθη στην επιφάνεια και το αντίστροφο.

Η άκρως σημαντική Ευρώπη

Look familiar? Europa (in natural color, left, and enhanced-contrast color, right) is more like Earth than we ever knew. The more they look at other worlds in the Solar System, the more scientists discover that Earth isn’t as special as we earthlings like to think. Our planet has active volcanoes—but so does Jupiter’s moon Io. We have geysers—and so does Saturn’s moon Enceladus. We have lakes, rivers and rain, and so does Titan, another moon of Saturn’s. Now a paper in the journal Nature Geoscience argues that one more geological feature thought to be unique to Earth may not be after all. Using images from the Galileo spacecraft, planetary scientists think they’ve found evidence of plate tectonics on Jupiter’s ice-covered moon Europa—a world that’s already on astrobiologists’ radar because the ocean that lies beneath the moon’s thick rind of ice could conceivably host life of some sort. Credit: NASA/JPL/DLR

Είναι η δεύτερη σημαντική ανακάλυψη στην Ευρώπη σε διάστημα λίγων μηνών, έπειτα από τον εντοπισμό γιγάντιων πιδάκων νερού στο νότιο πόλο του δορυφόρου. Οι ανακαλύψεις ίσως επιταχύνουν τώρα τα σχέδια εξερεύνησης της Ευρώπης. Η NASA εξετάζει εδώ και χρόνια το ενδεχόμενο μιας αποστολής στο μυστηριώδες φεγγάρι, θέτοντας όμως το μάλλον χαμηλό όριο του ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων για το κόστος της αποστολής.

Το αμερικανικό Κογκρέσο έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον για τη μελέτη της Ευρώπης, και μέχρι τις 17 Οκτωβρίου η NASA δέχεται ιδέες για τα επιστημονικά όργανα που θα μπορούσε να περιλαμβάνει η φιλόδοξη αποστολή. Θα περάσουν πάντως χρόνια μέχρι να οριστικοποιηθεί ο σχεδιασμός του εγχειρήματος και να μάθουμε περισσότερα για αυτόν τον παγωμένο αλλά πιθανώς φιλόξενο κόσμο.

Εντυπωσιακά ευρήματα στην Αμφίπολη: Βρέθηκαν δυο καρυάτιδες. Amazing new findings in Amphipolis: Two caryatids adorned the tomb

To μεγαλείο της Αμφίπολης: Στο φως δύο πανέμορφες Καρυάτιδες μετά από 2.300 χρόνια. The beautiful ladies would kindly “block” entrance to the tomb. Two caryatids were discovered in Amphipolis, as officially announced by the Ministry of Culture with the removal of sandy soil in the area in front of the second septal wall. There, beneath the marble architrave, between marble pilasters, two exceptional caryatids of Thassian marble were discovered.

Δύο εξαιρετικής τέχνης καρυάτιδες, από θασίτικο μάρμαρο συμφυείς με πεσσό, διατομής 0,20Χ0,60μ., αποκαλύφθηκαν κατά τη χθεσινή (Σάββατο, 6 Σεπτεμβρίου) ημέρα των αρχαιολογικών εργασιών στον τύμβο Καστά της Αρχαίας Αμφίπολης, γεγονός που -κατά τους ειδικούς- συνηγορεί στην άποψη ότι πρόκειται για εξέχον μνημείο ιδιαίτερης σπουδαιότητας.

The face of the Caryatid in the west survives almost intact, while the eastern is missing. The caryatids have rich curls that cover their shoulders, while they wear a sleeved tuned. The right hand of one and the left of the other were “blocking” entrance to those who would enter the tomb.

Σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, «το πρόσωπο της δυτικής καρυάτιδας σώζεται σχεδόν ακέραιο, ενώ από την ανατολική λείπει. Οι καρυάτιδες έχουν πλούσιους βοστρύχους, που καλύπτουν τους ώμους τους, φέρουν ενώτια, και φορούν χειριδωτό χιτώνα. Το δεξί χέρι της μιας και το αριστερό της άλλης ήταν προτεταμμένα, ώστε με την κίνηση τους να αποτρέπουν συμβολικά εκείνους, οι οποίοι θα επιχειρούσαν την είσοδο στον τάφο και ήταν ένθετα. Ακολουθείται, δηλαδή, η ίδια τεχνική, όπως στις κεφαλές και στα φτερά των Σφιγγών. Οι μορφές, επί των οποίων σώζονται ίχνη κόκκινου και μπλε χρώματος, παραπέμπουν στον τύπο της Κόρης. Ανάμεσα στα αμμώδη χώματα βρέθηκαν θραύσματα των γλυπτών, όπως τμήμα παλάμης και μικρότερα θραύσματα από τα δάκτυλά τους. Η διάταξη της δεύτερης εισόδου με τις καρυάτιδες αποτελεί σημαντικό εύρημα, το οποίο συνηγορεί στην άποψη ότι πρόκειται για εξέχον μνημείο, ιδιαίτερης σπουδαιότητας».

Στο ενημερωτικό δελτίο του υπουργείου Πολιτισμού σχετικά με την εξέλιξη των εργασιών στον τύμβο της Αρχαίας Αμφίπολης, που δόθηκε πριν από λίγο στη δημοσιότητα, αναφέρεται ότι την Πέμπτη, 4 Σεπτεμβρίου, πραγματοποιήθηκε στον εργοταξιακό χώρο Καστά ευρεία σύσκεψη υπό τη γ.γ. του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη, με την διεπιστημονική ομάδα, επικεφαλής της οποίας είναι η Κ. Περιστέρη και τη συμμετοχή στελεχών της Διεύθυνσης Αρχαίων Μνημείων του ΥΠΠΟΑ.

Στη σύσκεψη έγινε συνολική εκτίμηση των μέτρων, που έχουν ληφθεί για την προστασία του μνημείου, μετά και την καταρρακτώδη βροχή του προηγούμενου 24ωρου, τα οποία και κρίθηκαν απολύτως ικανοποιητικά. Παράλληλα, συνεχίστηκαν τα έργα υποστήλωσης και αντιστήριξης των δομικών στοιχείων στο εσωτερικό του μνημείου, προκειμένου να εξελιχθούν, με ασφαλή τρόπο οι ανασκαφικές εργασίες.

«Την Παρασκευή, 5 Σεπτεμβρίου, απομακρύνθηκαν τα χώματα, πίσω από τον δεύτερο διαφραγματικό τοίχο, προκειμένου να εξισορροπηθούν οι γεωστατικές ωθήσεις των γαιών μεταξύ των δύο χώρων. Με την αφαίρεση των χωμάτων αποκαλύφθηκε, σε απόσταση 2 περίπου μέτρων από τη θόλο και 4,5 μέτρων, περίπου, από το δάπεδο, μαρμάρινη ορθογώνια πλάκα, μήκους 4.2μ, πλάτους 1μ. και πάχους 0.21μ, σε άριστη κατάσταση. Εδράζεται οριακά σε πώρινο λίθο του τρίτου διαφραγματικού τοίχου και στο ανώτερο τμήμα ορθομαρμάρωσης, το οποίο φέρει κυμάτιο. Στο κάτω μέρος της πλάκας υπάρχει γραπτός διάκοσμος σε γαλάζιο, κόκκινο και κίτρινο χρώμα, όπου παριστάνονται φατνώματα με ρόδακα στο κέντρο. Πρόκειται για τμήμα της οροφής του συγκεκριμένου χώρου.

There were also traces of blue and red colour found upon the marbles. Among the soil, fragments of sculptures were found, such as a palm portion and smaller finger fragments. All this suggests thaht this is a standing monument of particular importance.

Στον ίδιο χώρο, που δημιουργείται μεταξύ του δεύτερου και του τρίτου διαφραγματικού τοίχου, διαπιστώθηκε σημαντική απομείωση διατομής των θολιτών, σε τμήματα τόσο του δυτικού, όσο του ανατολικού τμήματος της θόλου. Αντιστηρίχθηκε η στέψη της θόλου, με την τοποθέτηση ξύλινων δοκών σε επαφή με αφρώδες υπόστρωμα και κατακόρυφη υποστύλωση.

Έγιναν εργασίες αντιστήριξης και του δεύτερου διαφραγματικού τοίχου, το οποίο φέρει επιστύλιο και γείσο, με ξύλινο πλαίσιο και εγκάρσια στηρίγματα από μεταλλικές σωληνωτές δοκούς. Επιπλέον, αποκαλύφθηκαν οι συνθήκες έδρασης του επιστυλίου. Διαπιστώθηκε ότι η κατακόρυφη ρωγμή του επιστυλίου εκτείνεται σε όλο το ύψος του και είναι διαμπερής. Στον χώρο μπροστά από το επιστύλιο τοποθετήθηκε τριγωνικό μεταλλικό πλαίσιο, παράλληλα με την νότια πλευρά του. Το επιστύλιο αντιστηρίχθηκε με τέσσερα πλάγια στηρίγματα, τα οποία εδράζονται στο μεταλλικό πλαίσιο» αναφέρεται στην ανακοίνωση του υπουργείου και προστίθεται:

«Το Σάββατο, 6 Σεπτεμβρίου, η αφαίρεση του χώματος μπροστά από το επιστύλιο, επέτρεψε την σοβαρή ενίσχυση της υποστύλωσης του θραυσμένου τμήματος του, με κατακόρυφες σωληνωτές δοκούς, σε ξύλινη επαφή. Με την αφαίρεση των αμμωδών χωμάτων, στον χώρο μπροστά από τον δεύτερο διαφραγματικό τοίχο, αποκαλύφθηκαν κάτω από το μαρμάρινο επιστύλιο, ανάμεσα στις, επίσης, μαρμάρινες παραστάδες, δύο εξαιρετικής τέχνης καρυάτιδες, από θασίτικο μάρμαρο συμφυείς με πεσσό, διατομής 0,20Χ0,60 μ.

Το πρόσωπο της δυτικής καρυάτιδας σώζεται σχεδόν ακέραιο, ενώ από την ανατολική λείπει. Οι καρυάτιδες έχουν πλούσιους βοστρύχους, που καλύπτουν τους ώμους τους, φέρουν ενώτια, και φορούν χειριδωτό χιτώνα. Το δεξί χέρι της μιας και το αριστερό της άλλης ήταν προτεταμμένα, ώστε με την κίνηση τους να αποτρέπουν συμβολικά εκείνους οι οποίοι θα επιχειρούσαν την είσοδο στον τάφο και ήταν ένθετα. Ακολουθείται, δηλαδή, η ίδια τεχνική, όπως στις κεφαλές και στα φτερά των Σφιγγών. Οι μορφές, επί των οποίων σώζονται ίχνη κόκκινου και μπλε χρώματος, παραπέμπουν στον τύπο της Κόρης. Ανάμεσα στα αμμώδη χώματα βρέθηκαν θραύσματα των γλυπτών, όπως τμήμα παλάμης και μικρότερα θραύσματα από τα δάκτυλά τους. Η διάταξη της δεύτερης εισόδου με τις καρυάτιδες αποτελεί σημαντικό εύρημα, το οποίο συνηγορεί στην άποψη ότι πρόκειται για εξέχον μνημείο, ιδιαίτερης σπουδαιότητας.

Μπροστά από τις καρυάτιδες, και από το ύψος της μέσης τους και κάτω, αποκαλύπτεται τοίχος σφράγισης από πωρόλιθους σε όλο το πλάτος των 4,5μ. Πρόκειται για δεύτερο τοίχο σφράγισης, που ακολουθεί την ίδια τεχνική, όπως και στην πρόσοψη του ταφικού μνημείου. Είναι ένα ακόμη χαρακτηριστικό της προσπάθειας των κατασκευαστών για την αποτροπή εισόδου στο μνημείο».

Πλάτων, ο αρχιτέκτων του τάφου της Αμφίπολης. Plato, the architect of the tomb of Amphipolis

Αρχιτέκτων και μηχανικός του τάφου της Αμφίπολης και όλων των θολωτών μακεδονικών τάφων, όπως αυτός που τώρα αποκαλύπτεται στο λόφο Καστά, φαίνεται πως ήταν ο Πλάτων (427 π.Χ. - 347 π.Χ.). The entrance to the tomb at Amphipolis as seen on the 25th of August 2014.

Διάσημος σ' όλο τον ελληνικό κόσμο ο Αθηναίος φιλόσοφος και για τις γνώσεις του στα μαθηματικά και τη γεωμετρία, ήταν ο μόνος στον οποίο θα μπορούσε να απευθυνθεί ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Β', ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου για να του σχεδιάσει ένα ταφικό μνημείο που να αντέχει στο χρόνο και να μη βουλιάζει όπως συνέβαινε ως τότε με τους κιβωτιόσχημους τάφους κάτω από τη μεγάλη πίεση όγκου χωμάτων που τους σκέπαζαν.

A row of rosettes adorn the wall blocking the access from the vestibule to the tomb's main interior.

Την άποψη ότι στη γεωμετρία αλλά και στα κατασκευαστικά σχέδια του Πλάτωνα βασίζεται η δημιουργία των μονοθάλαμων μακεδονικών τάφων όπως αυτοί κτίζονται από τον 4ο ως τον 2ο αι. π.Χ., έχει διατυπώσει με σειρά ερευνητικών εργασιών ήδη από το 2000 ο αρχιτέκτων μηχανικός και βαθύς γνώστης της ιστορίας και αρχαιολογίας Ιορδάνης Δημακόπουλος. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από παρατηρήσεις του κ. Δημακόπουλου σε 100 θολωτούς μακεδονικούς τάφους που έχουν ως τώρα ανασκαφεί αλλά και σε αναφορές σε αρχαίες πηγές.

Medieval manuscript of Calcidius' Latin Timaeus translation.

Όντας ο ίδιος υψηλόβαθμο στέλεχος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας είχε την ευκαιρία να δει από κοντά και να μελετήσει τα κατασκευαστικά σχέδια των μακεδονικών τάφων. Πρώτη και κύρια παρατήρηση που έκανε ήταν πως ο κύκλος και το τετράγωνο είναι δύο σχήματα που εφαρμόζονται στην κάτοψη και την πρόσοψη των μακεδονικών τάφων. Τετράγωνη είναι η κάτοψη, σχεδόν τέλειος κύβος ως την ψαλίδα του θόλου είναι ο θάλαμος: «το ιδεατό στερεό», σύμφωνα με τον Πλάτωνα, όπως μας λέει. «Μάλιστα στον "Τίμαιο" (55d. 55e και 62d) ο ιδρυτής της Φιλοσοφικής Σχολής των Αθηνών, μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Αριστοτέλη, αναφέρεται στα πλεονεκτήματα του τετραγώνου και του κύβου στις θλιπτικές δυνάμεις».

The Timaeus makes conjectures on the composition of the four elements which some ancient Greeks thought constituted the physical universe: earth, water, air, and fire. Timaeus links each of these elements to a certain Platonic solid: the element of earth would be a cube, of air an octahedron, of water an icosahedron, and of fire a tetrahedron. Each of these perfect polyhedra would be in turn composed of trianagular faces the 30-60-90 and the 45-45-90 triangles. The faces of each element could be broken down into its component right-angled triangles, either isosceles or scalene, which could then be put together to form all of physical matter. Particular characteristics of matter, such as water's capacity to extinguish fire, was then related to shape and size of the constituent triangles. The fifth element (i.e. Platonic solid) was the dodecahedron, whose faces are not triangular, and which was taken to represent the shape of the Universe as a whole, possibly because of all the elements it most approximates a sphere, which Timaeus has already noted was the shape into which God had formed the Universe.

Παρατηρώντας ο κ. Δημακόπουλος την τετραγωνική κάτοψη των μονοθάλαμων τάφων αναρωτήθηκε γιατί επαναλαμβάνεται συνεχώς. «Ως μηχανικός γνώριζα πως το τετράγωνο με τις ίσες πλευρές και ο κύβος με ίσες έδρες παρουσιάζει στατικώς ενδιαφέρον. Θέλησα όμως να το ψάξω περισσότερο. Οι εξηγήσεις που έδιναν οι μελετητές οι οποίοι συσχέτιζαν την παρατήρηση αυτή με την πλατωνική αντίληψη περί φύσης, είδα πως δεν έχουν σχέση με τα στατικά. Ο Πλάτων αναφέρει στον Τίμαιο ότι το σταθερότερο στην έδραση και στην πίεση είναι το τετράγωνο και ο κύβος».

Στον τάφο των Λευκαδίων με τη μνημειακή πρόσοψη ήδη από το 1966 είχε παρατηρήσει ο αρχαιολόγος Φ. Πέτσας ότι ο όγκος του θαλάμου εσωτερικά αντιστοιχεί με κύβο, οι έδρες του είναι ίσες με την τετραγωνική του κάτοψη. «Το ίδιο συμβαίνει και στον τάφο της Μεγάλης Τούμπας στη Βεργίνα, τον λεγόμενο τάφο του Φιλίππου Β'. Έχει μήκος 4,46μ. Χ 4,46μ. πλάτος και ύψος 5,30 ως το κλειδί του θαλάμου, διαστάσεις που αντιστοιχούν σε κύβο κατά προσέγγιση. Αν δεν χρησιμοποιήσει κανείς τον γνωστό τύπο για το εμβαδόν του κύκλου (3,14159 r2 ), αλλά τον βαβυλωνιακό τύπο 3r2, τότε ο όγκος ισούται με 94,33 κ.μ., όσο δηλαδή το 4,46χ4,46χ4,74 μ.» σύμφωνα με τον κ. Δημακόπουλο. «Αυτό δείχνει ότι επιδιώχθηκε η ισοδυναμία του εσωτερικού χώρου του θαλάμου με κύβο διαστάσεων 15χ15χ16 αττικούς πόδας».

Ο μακεδονικός τάφος των Ανθεμίων. Πρόκειται για ένα χαριτωμένο διθάλαμο μνημείο με ιωνική πρόσοψη από τέσσερις ημικίονες που στηρίζουν το θριγκό και το αέτωμα. Στο τύμπανο του αετώματος εικονίζεται σε νωπογραφία μισοξαπλωμένο ένα ζευγάρι. Τα τρία ανθεμωτά ακρωτήρια που κοσμούν το αέτωμα, διατηρούν ανέπαφο το έντονο κόκκινο και μπλε χρώμα, ενώ όλη η θολωτή οροφή του προθαλάμου είναι ζωγραφισμένη με νερολούλουδα και ανθέμια σε λευκές και ιώδεις αποχρώσεις πάνω σ' ένα γαλάζιο βάθος. Από τα λουλούδια αυτά εξάλλου, πήρε ο τάφος το συμβατικό του όνομα. Η είσοδος της πρόσοψης ήταν φραγμένη με απλούς λιθόπλινθους, ενώ το άνοιγμα από τον πρώτο στο δεύτερο θάλαμο έκλεινε με μια μνημειακή δίφυλλη μαρμάρινη πόρτα, που σήμερα τη βλέπουμε πεσμένη στο δάπεδο του θαλάμου. Στον κυρίως νεκρικό θάλαμο σώζεται μία τετράπλευρη λίθινη βάση που περιείχε κάποιο μεταλλικό αγγείο ή λάρνακα με τα οστά του νεκρού. Η σημερινή μνημειακή πρόσβασή του κατασκευάστηκε μετά την ανακάλυψή του.

«Στον κύκλο και στον κύβο αναφέρεται ο Πλάτων στο πλαίσιο του δόγματος της Κοσμολογίας (Τίμαιος 27 c) σύμφωνα με την οποία όλα τα στοιχεία της φύσης μηδέ εξαιρουμένων των έμβιων όντων έχουν σχήματα. Κάποιοι συνέδεαν την αντίληψή του περί τη φύση του κόσμου με τα σχήματα αυτά. Στους Νόμους του όμως, ένα έργο της ωριμότητάς του, ο Πλάτων αναφέρεται πολύ συγκεκριμένα σε έναν ιδιαίτερα τιμητικό τύπο τάφου, περιγράφοντας στην ουσία έναν μονοθάλαμο μακεδονικό τάφο με τον τύμβο του. Χαρακτηρίζει το οικοδόμημα ως υπόγεια "θήκη" στεγασμένη με "ψαλίδα προμήκη" με λίθινες κλίνες στο εσωτερικό της και κατασκευασμένη εκ "λίθων ποτίμων και αγήρων εις δύναμιν". Γνωρίζει δηλαδή ακόμη και το είδος του υλικού κατασκευής του κτηρίου».

Δυο σπουδαίοι αρχαιολόγοι με διεθνή αναγνώριση, ο Χρ. Τσούντας (1857-1934) και ο Κ. Ρωμαίος (1874-1966), είχαν συσχετίσει την κατασκευή των μακεδονικών τάφων με όσα αναφέρονται στους Νόμους του Πλάτωνα, όπως μας επισημαίνει ο κ. Δημακόπουλος, ο οποίος θεωρεί δε ότι ο φιλόσοφος στα χρόνια της ωριμότητάς του φαίνεται να δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για τα οικοδομήματα. Δεν αποκλείει να είχε πάντα μια σχέση με κατασκευαστές κτηρίων, να γνώριζε ανθρώπους της δουλειάς, τεχνίτες οικοδομικών έργων, γιατί στη διαθήκη του, που έχει διασωθεί ολόκληρη στον Διογένη Λαέρτιο ΙΙΙ, 42, σημειώνεται: «Ευκλείδης ο λιθοτόμος οφείλει μοι τρεις μνας».

Πλάτων: αντίγραφο προτομής από τον Σιλανίωνα. Plato: copy of portrait bust by Silanion.

«Ο Πλάτωνας είχε εκπονήσει μια γεωμετρική κατασκευή, χρησιμοποιώντας το διάγραμμα των επτά ομόκεντρων κύκλων για την παραγωγή του μεικτού στερεού του θαλάμου των μακεδονικών τάφων». Η επιτυχία του σχεδίου αυτού έκανε τον Φίλιππο να νιώθει ότι του οφείλει ιδιαίτερες τιμές. Γι' αυτό όταν πέθανε ο Πλάτων το 347 π.Χ. και το πληροφορήθηκε ύστερα από κάποιες μέρες, οργάνωσε μια επικήδεια τελετή, ένα είδος μνημοσύνου, «επιτιμηθήναι», όπως αναφέρει ειρωνευόμενος τον Φίλιππο ο ιστορικός Θεόπομπος τον 3ο αι. π.Χ. γιατί τίμησε τον Πλάτωνα αντί για την πατρίδα ή κάποιο ηγεμόνα.

Ο τάφος της κρίσεως. Λευκάδια, αρχές 3ου αι. π.Χ. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο και μνημειακότερο γνωστό Μακεδονικό τάφο, που ήρθε στο φως τυχαία το 1954 και αποκαταστάθηκε δομικά μόλις το 1998, ενώ συνεχίζονται οι εργασίες συντήρησης του ζωγραφικού του διακόσμου. Είναι ο μόνος Μακεδονικός τάφος με διώροφη πρόσοψη, στην οποία εναλλάσσονται ο δωρικός ρυθμός κάτω και ο ιωνικός επάνω. Τέσσερις δωρικοί ημικίονες και δύο παραστάδες στις γωνίες κρατούν το επιστύλιο και τη δωρική ζωοφόρο. Πάνω από το γείσο και από μια πολύχρωμη ζώνη με φυτική διακόσμηση αναπτύσσεται η ιωνική ζωφόρος, όπου ανάγλυφα εικονίζεται ο αγώνας Ελλήνων και βαρβάρων. Η παράσταση πιθανώς παραπέμπει στην πρόσφατη για την εποχή κατασκευής του τάφου αναμέτρηση των Μακεδόνων με τους Πέρσες. Στον όροφο, ανάμεσα στους έξι ιωνικούς ημικίονες και στις δύο παραστάδες ανοίγονται επτά ψευδοπαράθυρα, ενώ διατηρούνται μόνο ελάχιστα τμήματα του αετώματος. Εσωτερικά ο τάφος χωρίζεται σ' ένα στενό, αλλά ψηλό προθάλαμο και στον κυρίως ταφικό θάλαμο.

Ως τότε, οι μακεδονικοί τάφοι ήταν κιβωτιόσχημοι, δεν ήταν θολωτοί και παρουσίαζαν στατικά προβλήματα. Συνεπώς, αν δεν έδινε τα σχέδια ο Πλάτωνας, ίσως σήμερα να μη θαυμάζαμε τους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας με τις περίφημες ζωγραφικές απεικονίσεις στην πρόσοψη, όπως επίσης της Αμφίπολης, των Λευκαδίων, του Δίου, της Πέλλας και πολλούς ακόμη στους οποίους παρατηρείται η τετραγωνική κάτοψη του θαλάμου (ισοτιμία πλάτους και μήκους).

Πηγή: http://www.enet.gr/

Σύννεφα στον Άρη. Curiosity in the Clouds

Εικόνες από το ρόβερ Opportunityτης NASA. Clouds that are probably composed of ice crystals and possibly supercooled water droplets were caught in images by NASA’s Opportunity rover. Credit: NASA/JPL/Texas A&M/Cornell

Το ρομποτικό όχημα της NASA Curiosity, το οποίο πρόσφατα γιόρτασε δύο χρόνια στην επιφάνεια του Άρη, έστειλε τις τελευταίες ημέρες φωτογραφίες από σύννεφα στον ουρανό του κόκκινου πλανήτη.

Έχοντας εκπληρώσει ήδη την πρωταρχική του αποστολή, επιβεβαιώνοντας την ύπαρξη περιβάλλοντος που θα μπορούσε θεωρητικά να υποστηρίξει μικροβιακές μορφές ζωής, το Curiosity άρχισε πλέον να στρέφει το ενδιαφέρον του και στον ουρανό του Άρη, με σκοπό τη μελέτη των κλιματολογικών συνθηκών που επικρατούν στον πλανήτη.

This image from the front Hazcam on NASA’s Curiosity Mars rover shows the rover’s drill in place during a test of whether the rock beneath it, “Bonanza King,” would be an acceptable target for drilling to collect a sample. Subsequent analysis showed the rock budged during the Aug. 19, 2014, test and attempts to drill the rock were abandoned. Image Credit: NASA/JPL-Caltech

Το Curiosity είναι ένα πραγματικό κινητό γεωλογικό εργαστήριο το οποίο οργώνει την επιφάνεια του Άρη σκαλίζοντας το έδαφος, αναλύοντας βράχους και φωτογραφίζοντας τις περιοχές που διανύει, στέλνοντας πίσω στη Γη ανεκτίμητες πληροφορίες στους αστροβιολόγους που προσπαθούν να μάθουν περισσότερα για το παρελθόν του πλανήτη, ο οποίος πιστεύεται πως στο παρελθόν συντηρούσε νερό σε υγρή μορφή. Τι είναι αυτό όμως που έχει στρέψει την ‘περιέργεια’ του οχήματος στον ουρανό του Άρη;

Planetary Scientist Dr. Robert M. Haberle. Credit: NASA Ames

Όπως εξηγεί ο πλανητολόγος της NASA Δρ. Ρόμπερτ Χάμπερλι, «τα σύννεφα αποτελούν τμήμα του κλιματικού συστήματος ενός πλανήτη και η συμπεριφορά τους αποκαλύπτει πολλά για τους ανέμους και τις θερμοκρασίες που επικρατούν σε αυτόν. Γνωρίζουμε για παράδειγμα πως οι άνεμοι είναι ο κύριος μηχανισμός που έχει διαμορφώσει την επιφάνεια του Άρη τα τελευταία 3-4 δισεκατομμύρια χρόνια, όντας υπεύθυνος για το σχηματισμός των βράχων, των καναλιών ή των κοιλάδων που καταγράφει το Curiosity».

Curiosity tweeted this image from the surface of Mars on Sept 2, 2014. Credit: NASA, @MarsCuriosity

Η μελέτη των νεφών στον Άρη σήμερα μπορεί επίσης να αποκαλύψει και σε παρελθοντικές διαδικασίες που διαμόρφωσαν το κλίμα του πλανήτη στο χρόνο. «Έρευνες υποστηρίζουν πως στο παρελθόν τα σύννεφα θέρμαναν σημαντικά τον πλανήτη μέσω ενός φαινομένου θερμοκηπίου και γνωρίζουμε πως ένα θερμότερο περιβάλλον είναι περισσότερο ευνοϊκό για τη ζωή», συμπλήρωσε ο Δρ. Χάμπερλι.

This image from the Navigation Camera on NASA’s Curiosity Mars rover shows wheel tracks printed by the rover as it drove on the sandy floor of a lowland called “Hidden Valley” on the route toward Mount Sharp. The image was taken on Aug. 4, 2014. Image Credit: NASA/JPL-Caltech 

Τα σύννεφα του Άρη φαίνεται πως αποτελούνται από παγωμένους κρυστάλλους και ίσως και παγωμένες σταγόνες νερού. H καταγραφή και η ανάλυση των μετεωρολογικών δεδομένων από τον Άρη πάντως θα αποκαλύψει πολλά περισσότερα για το γεωλογικό του παρελθόν.

Νίκος Σαντορινιός (1897-1923): Ένας λησμονημένος ποιητής

Ο Νίκος Σαντορινιός γεννήθηκε στη Σύμη τον Αύγουστο του 1897 από φτωχούς και βιοπαλαιστές γονείς. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στο νησί του, ενώ συνέχισε στον Πειραιά και την Αλεξάνδρεια μέχρι τη δεύτερη τάξη του σχολαρχείου. Στην Αίγυπτο μετανάστευσε αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Ορφάνεψε στην παιδική ηλικία του και πέθανε στα 26 χρόνια του χτυπημένος από τη μάστιγα της εποχής, τη φυματίωση. Για να επιβιώσει έκανε κάθε είδους εργασία στην Αλεξάνδρεια. Ξεκίνησε πουλώντας εφημερίδες μαζί με έναν άλλο, χαμένο πρόωρα λογοτέχνη, τον επιστήθιο φίλο του Πέτρο Αλήτη. Εργάστηκε ως πλανόδιος καπνοπώλης, ως υπάλληλος σε διάφορα καταστήματα, ως εργάτης σε εργοστάσιο, ως μεσίτης σε γραφεία παραγγελιών, ως υποβολέας και ηθοποιός σε περιπλανώμενους θιάσους, ως διορθωτής τυπογραφείου, ως δημοσιογράφος, ως επιστάτης σε έζμπα, όπου του διαγνώστηκε η μοιραία ασθένειά  του.

Το καλοκαίρι του 1920 ταξίδεψε στην Κύπρο και απ’ εκεί, λίγο αργότερα, κατέφυγε στο λατρεμένο νησί του, που πάντα νοσταλγούσε, με την ελπίδα της ανάρρωσης. Δυστυχώς η κατάσταση της υγείας του χειροτέρευε συνεχώς, ενώ η απαισιοδοξία και η απελπισία συνοδεύουν οδυνηρά τις μοναχικές στιγμές του. Από το φθινόπωρο του 1922 νοσηλεύονταν στο νοσοκομείο Σωτηρία των Αθηνών, όπου άφησε την τελευταία πνοή του στις αρχές του 1923.

Αρκετά νωρίς πήρε μέρος στην παρέα των Απουάνων, πρωταγωνιστής  της οποίας ήταν ο Γ. Βρισιμιτζάκης. Επρόκειτο για ένα είδος αντισυμβατικού καλλιτεχνικού κινήματος που εκδηλώθηκε γύρω στα 1915 – 1916 με φυσιολατρικές και αναρχίζουσες διαθέσεις. Ο εισηγητής του Γ. Βρισιμιτζάκης επιδίωξε να μεταφέρει  στην Αλεξάνδρεια ανάλογες ιδέες που γνώρισε  στο Βιαρρέτζιο συναναστρεφόμενος τον όμιλο Άπουα. Γράφοντας για την ποίηση του Σαντορινιού, μεταξύ άλλων, σημειώνει: «Μέσα από τον Σαντορινιό μιλά η ποίησις αυτή˙ τόσον η σκέψις του όσον και ο στίχος του έχουν μια μουσικότητα κάπως πρωτόγενη. Ο Σαντορινιός είναι ποιητής της ανατολής… Είναι η ζωή που με το πρώτο κάλπασμά της συναντά τη σκέψη… η ποίησις του Νίκου Σαντορινιού απομένει η καλύτερη προσπάθεια των Απουάνων».

Στο σύντομο διάβα της ζωής του ο Νίκος Σαντορινιός πρόλαβε και δημοσίευσε την ποιητική συλλογή «Φωνές στην ερημιά» το 1919.

Γλαύκος Αλιθέρσης (1897-1965): ο Κύπριος λυρικός ποιητής της Αλεξάνδρειας.

Μετά τον θάνατό του ο φίλος του ποιητής Γλαύκος Αλιθέρσης συγκέντρωσε τα ποιήματά του και τα εξέδωσε σε ένα μικρό τόμο με γενικό τίτλο «Ποιητικά έργα» στα 1925 στην Αλεξάνδρεια. Ο ίδιος έγραψε και μια εκτενή εισαγωγή από την οποία αξίζει να παραθέσουμε μερικές γραμμές όπου περιγράφει τον Σαντορινιό:

«Δε θα κινούσε ποτέ κανενός την περιέργεια ο ψηλός, φτωχοντυμένος και λερός νέος, με το αλήτικό του παρουσιαστικό. Μα καθώς χάζευε στους δρόμους ή καθώς αφηρημένος περπατούσε βιαστικά, μοιράζοντας φύλλα εφημερίδων στις κατοικίες των συνδρομητών, ξαφνικά σε διέκρινε στο απέναντι πεζοδρόμιο, και διασχίζοντας τον πολυθόρυβο δρόμο σε σταματούσε. Κ’ έβλεπες κάτω απ’ τη σταχτιά ρεπούπλικα δυο πηγές μυστικοπάθειας με ανεξήγητο βάθος. Κ’ έξαφνα ο φτωχός εκείνος νέος σκύβοντας σου ψιθύριζε μ’ όλη την ικεσία των απελπισμένων και κουρασμένων υπάρξεων, ικεσία μ’ ευχή ξεπληρωμού προς την υπέρτατη κι άγνωστη Δύναμη, σου ψιθύριζε τους στίχους του Βερλαίν:

           Μες στην ψυχή μου κλαίει μια βροχή

                         σαν τη βροχή που πέφτει μες στην πόλη…»

Πηγή: Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας

Διαβάστε την εισαγωγή του ποιητή Γλαύκου Αλιθέρση για το ποιητικό έργο του Νίκου Σαντορινιού: http://xantho.lis.upatras.gr/test2.php?art=5296.

Διαβάστε περισσότερα: Νίκος Σαντορινιός και Απουάνοι http://www.rodiaki.gr/article/274084/o-kwnstantinos-p-kabafhs-kai-oi-dwdekanhsioi-ths-aigyptoy#ixzz3CXxrGbRS

Θα εκτοξεύσουν «βέλη» στον Άρη, αναζητώντας ίχνη ζωής. ExoLance project wants to use tunneling darts to hunt for life on Mars

Η ειδική βάση, που θα φθάσει στον Άρη μέσω ενός διαστημοπλοίου ή μιας άλλης αποστολής, θα αποχωρισθεί με την είσοδο στην αρειανή ατμόσφαιρα, αναπτύσσοντας υπερηχητικές ταχύτητες και θα εκτοξεύσει τα «βέλη» προς το έδαφος του πλανήτη. If there’s life on Mars, it will have a great impact on Earth. But to answer the question, a group of engineers want to make an impact on Mars. Explore Mars, Inc., a private organization made up technologists and former NASA engineers, wants to look for signs of any present life on Mars not by scratching about on the surface, but by dropping supersonic lances on the planet that will penetrate deep into the Martian soil to seek out protected, potentially wet strata where life might still exist. The Quiver delivery vehicle launching Arrows. Image created for Explore Mars by Bryan Versteeg.

Τη χρηματοδότηση απλών ανθρώπων, με δωρεές που ξεκινούν από 10 δολάρια, ζητεί μια ομάδα Αμερικανών επιστημόνων και ειδικών στην αεροδιαστημική, ώστε να προετοιμάσουν το έδαφος για μια αποστολή στον Άρη, η οποία θα μπορούσε να απαντήσει στον κατά πόσο ο Κόκκινος Πλανήτης φιλοξενεί ζωντανούς μικροοργανισμούς. Η ομάδα, στην οποία συμμετέχουν ακόμη και εργαζόμενοι στη NASA, ένας από τους οποίους μάλιστα ανήκει στους χειριστές του ρομπότ Curiosity, έχει «βαφτίσει» τη σχεδιαζόμενη αποστολή ExoLance. Και, με δεδομένη την ύπαρξη νερού στο υπέδαφος του Άρη που έχουν επιβεβαιώσει αρκετά μη επανδρωμένα διαστημόπλοια μέχρι σήμερα, θέλει να αναζητήσει μικρόβια λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια του πλανήτη.

Aeroshell used to transport the ExoLance system to Mars.

Σύμφωνα με τους υπευθύνους, η ExoLance είναι απαραίτητη επειδή όλες οι αποστολές της αμερικανικής διαστημικής υπηρεσίας επικεντρώθηκαν στο αν υπήρχε ζωή κατά το παρελθόν στον Άρη, και όχι στο κατά πόσο εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμη και σήμερα εκεί έμβιες μορφές ζωής. Αν και η απάντηση κρύβεται στο υπέδαφος, ίσως και σε βάθη όχι μεγαλύτερα από 2 μέτρα, έως τώρα οι μόνες γεωτρήσεις που έχουν γίνει στον Κόκκινο Πλανήτη πραγματοποιήθηκαν από το Curiosity, τα τρυπάνια του οποίου ωστόσο δεν προχώρησαν περισσότερο από λίγα εκατοστά.

ExoLance aeroshell deploying parachute.

The areoshell descending to Mars.

Για να ψάξει ακόμη βαθύτερα, η ExoLance προβλέπει την κατασκευή μιας ειδικής βάσης, η οποία θα περιέχει ειδικά μετρητικά όργανα, τα οποία θα μοιάζουν με μακριά βέλη. Φτάνοντας στον Κόκκινο Πλανήτη μέσω ενός διαστημόπλοιου μιας άλλης αποστολής, η βάση θα αποχωρισθεί με την είσοδο στην Αρειανή ατμόσφαιρα, αναπτύσσοντας υπερηχητικές ταχύτητες και εκτοξεύοντας τα «βέλη» προς το έδαφος, ώστε η «μύτη» τους να φτάσει σε βάθος 1-2 μέτρων.

Diagram of the ExoLance penetrator that would search for signs of life below the surface of Mars. Images created for Explore Mars by Bryan Versteeg.

Αποχωρισμένη από το υπόλοιπο «σώμα» του βέλους, κάθε «μύτη» θα απελευθερώσει στο σημείο εξοπλισμό που θα μπορεί να ελέγξει για την ύπαρξη μικροοργανισμών, όπως για παράδειγμα αισθητήρες ανίχνευσης χημικών ουσιών, που εκλύονται αποκλειστικά από έμβιες διεργασίες. Στο μεταξύ, η «ουρά» κάθε βέλους θα παραμείνει πάνω από το έδαφος, ώστε να μεταδώσει ασύρματα τα ευρήματα σε ένα σκάφος που θα κινείται γύρω από τον πλανήτη.

Η εκστρατεία χρηματοδότησης γίνεται μέσω της ιστοσελίδας Indiegogo, από την οποία οι επιστήμονες ελπίζουν πως μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου θα συγκεντρώσουν 250.000 δολάρια. Με αυτά τα χρήματα θα κατασκευάσουν τα πρωτότυπα μετρητικά όργανα, τα οποία θα δοκιμάσουν εκτοξεύοντάς τα από ένα αεροπλάνο στην έρημο Mojave. Το αμέσως επόμενο βήμα, για το οποίο θα χρειασθούν ακόμη περισσότερα κονδύλια, θα είναι να αναπτύξουν τον εξοπλισμό που θα μπορεί να ανιχνεύσει την ύπαρξη ζωής. Αν και αυτό ολοκληρωθεί με επιτυχία, τότε θα ξεκινήσουν επαφές για πιθανή συνεργασία με τη NASA, άλλες διαστημικές υπηρεσίες ή ακόμη και με ιδιώτες που σχεδιάζουν κάποια αποστολή στον Κόκκινο Πλανήτη, με σκοπό να εξασφαλίσουν ένα διαστημόπλοιο που θα μεταφέρει τη βάση μέχρι τον Άρη.

Αν και στην ιστοσελίδα που έχουν δημιουργήσει στο Indiegogo οι επιστήμονες αναφέρουν πως τα ευρήματα της ExoLance θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο, είτε είναι θετικά είτε αρνητικά, ωστόσο δεν κρύβουν τα εμπόδια που θα πρέπει να ξεπερασθούν για να γίνει πραγματικότητα η αποστολή. Εμπόδια που δεν έχουν να κάνουν μόνο με το συνολικό κόστος, το οποίο ακόμη και στην πιο αισιόδοξη περίπτωση θα ξεπεράσει το 1 εκατομμύριο δολάρια, αλλά και με μια σειρά από τεχνικές δυσκολίες.

Sources: Indiegogo, Explore Mars

12 εκατομμύρια φωτογραφίες χωρίς πνευματικά δικαιώματα στο Flickr. Millions of historical images posted to Flickr

O Κάλεβ Λεετάρου ήδη έχει ανεβάσει 2,6 εκατομμύρια φωτογραφίες στον δημοφιλή ιστότοπο flickr. An American academic is creating a searchable database of 12 million historical copyright-free images. Kalev Leetaru has already uploaded 2.6 million pictures to Flickr, which are searchable thanks to tags that have been automatically added. Visitors to the site are free to copy and make use of the pictures without charge.

Μια βάση δεδομένων με 12 εκατομμύρια φωτογραφίες δίχως πνευματικά δικαιώματα δημιουργεί ένας Αμερικανός ακαδημαϊκός, σύμφωνα με το BBC. Ο λόγος για τον Κάλεβ Λεετάρου, ο οποίος ήδη έχει ανεβάσει 2,6 εκατομμύρια φωτογραφίες στον δημοφιλή ιστότοπο flickr.

Κάθε χρήστης έχει τη δυνατότητα να αναζητήσει φωτογραφίες χάρη σε «λέξεις-κλειδιά» που έχουν προστεθεί σε κάθε μία από αυτές.

The images should prove useful to amateur and professional historians.

«Όλα αυτά τα χρόνια, οι βιβλιοθήκες ψηφιοποιούσαν τα βιβλία τους, αλλά με μορφή PDF, καθιστώντας αδύνατη την ελεύθερη χρήση των φωτογραφιών», αναφέρει ο Κάλεβ Λεετάρου. «Επικεντρώθηκαν στις λέξεις και όχι στις φωτογραφίες. Αυτό αλλάζει», πρόσθεσε ο ίδιος.

The library of pictures allows users to explore how technologies developed over the years.

«Εξάλλου, σε αρκετά βιβλία υπάρχουν φωτογραφίες που δεν υπάρχουν πουθενά αλλού. Δεν τις βρίσκει κανείς ούτε σε γκαλερί τέχνης. Ο λόγος είναι ότι τα πρωτότυπα έχουν χαθεί εδώ και πολλά χρόνια», εξηγεί ο Αμερικανός ακαδημαϊκός.

This drawing, dating back to 1502, is one of the oldest in the collection.

Στη συλλογή του υπάρχουν φωτογραφίες από βιβλία που έχουν εκδοθεί από το 1500 έως και το 1922, τη χρονιά δηλαδή που εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά περιορισμοί σχετικοί με πνευματικά δικαιώματα.