Αλιεία και αλιευτικά προϊόντα στο Προϊστορικό Αιγαίο. Fish, shellfish and fishermen in Prehistoric Aegean

Δεν ήταν «τυχαίος» ο ψαράς του Ακρωτηρίου της Θήρας. Οι Σαντορινιοί έφτιαχναν μέχρι και πάστα ψαριού! “Little Fisherman”. Wall painting, Akrotiri, Thera. The fisherman holds dolphin fish (Coryphaena hippurus) and little tunnies (Euthynnus alletteratus). The coastal communities that lived around the Aegean exploited the riches of the sea from very early in their history. This relationship was expressed with a large variety of fishing ways and choices which reflect the character of the local ecosystems and the interests and priorities of the local communities. The roots of the fishing traditions of the Aegean, which are still found along its coasts, are to be found in prehistoric times, from the Mesolithic to the Bronze Age.

Η θάλασσα έτρεφε τους Έλληνες από τα προϊστορικά χρόνια, με τους ροφούς, τις σκορπίνες και τους ζαργούς να είναι πρώτα στις προτιμήσεις τους, τα όστρακα να αποτελούν πρώτη ύλη για τη δημιουργία κοσμημάτων και η μεταποίηση να έχει προχωρήσει ακόμη και στη δημιουργία πάστας ψαριού!

Πολύτιμα στοιχεία για την αλιεία και τα αλιευτικά προϊόντα στο προϊστορικό Αιγαίο περιλαμβάνει η ομιλία της Δήμητρας Μυλωνά, από το Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας για την Ανατολική Κρήτη στο 15ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιχθυολόγων που αρχίζει σήμερα στη Θεσσαλονίκη και διοργανώνεται από τον Πανελλήνιο Σύλλογο Ιχθυολόγων Δημοσίου.

Talismanic seal with crab, ca. 1450 BC (CMS VIII 062). The oldest evidence for the systematic, complex and elaborate exploitation of the aquatic resources of the Aegean sea dates to the 11th millennium before present. That was the end of an era of extreme environmental changes and the beginning of the Holocene. This period is conventionally called the Mesolithic and some environmental issues that pertain to this period are important for the fishing activity at the time. It appears that the Black Sea opened to the Aegean and the rest of the Mediterranean just then. This event, in combination to an increased discharge of the large rivers of the Northern Aegean (due to higher precipitation at the end of the Ice Age) led to a marked increase of nutrients concentration in the waters. Culturally, the Aegean coasts were sparsely occupied by communities of hunter-gatherers and fishermen. There is unequivocal evidence that those people were technically able to cross considerable distances between the mainland and certain islands using boats.

Το ταξίδι στην αλιεία του αιγαιακού χώρου έχει αφετηρία τουλάχιστον την 11η χιλιετία, όταν ολοκληρώνονται οι περιβαλλοντικές αλλαγές, ανοίγει η Μαύρη Θάλασσα προς το Αιγαίο και αυξάνει ο ευτροφισμός των νερών του.

Neolithic ornaments made of thorny oyster shell (Spondylus gaederopus) (Photo: Fotis Ifantidis). The exploration of prehistoric fishing in the Aegean is based on several lines of evidence. Fish bones, sea shells and remains of other marine organisms are regularly found in archaeological excavations and inform us on what people caught and gathered from the sea. The fishing tools, also found in excavations, as well as the illustrations in art inform us on the catches, on fishing techniques and on the people behind the act. Natural sciences, including ichthyology, marine biology, oceanography and ecology add extra dimensions to the understanding of ancient fishing and shellfish gathering. Additionally, anthropology and ethnography provide analogies that help in our quest for the understanding of the inter-relations between humans and aquatic resources.

Η έρευνα έχει δείξει ότι οι παραλίες του Αιγαίου ήταν ένας χώρος αραιοκατοικημένος από κοινότητες κυνηγών/τροφοσυλλεκτών και ψαράδων. Όμως οι κάτοικοι φαίνεται ότι μπορούσαν να διαπλεύσουν σημαντικές αποστάσεις μεταξύ ηπειρωτικής χώρας και νησιών.

Σημαντικές πληροφορίες για την αλιεία κατά την προϊστορία, πέρα από άλλες πηγές, δίνουν δύο σπήλαια, στο Φράγχθι Αργολίδας και στο νησί Γιούρα στις Σποράδες, καθώς και ένας ανοιχτός οικισμός στον Μαρουλά Κύθνου.

Χιλιάδες ψαροκόκαλα

Fish bones form the Mesolithic strata in the Cave of Cyclope, Youra. Three archaeological sites provide rich data on the issue of fishing and shellfish gathering at this time: the Franchthi Cave in the Argolid, the Cave of Cyclope at Youra and the open air settlement of Maroulas on Kythnos. During their excavation there have been collected tens of thousands of fish bones and scales, sea shells and bones of sea mammals and sea birds.

Στα σπήλαια συλλέχθηκαν δεκάδες χιλιάδες ψαροκόκαλα και λέπια, χιλιάδες όστρακα αλλά και οστά από θαλάσσια θηλαστικά και ψαροπούλια. Τα ψάρια που πιάνονταν στις δύο αυτές θέσεις ήταν κυρίως παράκτια, μεσαίου μεγέθους· ροφοί, σκορπίνες, χριστόψαρα, χειλούδες αλλά και συναγρίδες, λυθρίνια, σαργοί και άλλα μέλη της οικογένειας των Σπαριδών ήταν τα πιο κοινά. Μια άλλη κατηγορία ψαριών ήταν τα ευρύαλα, με τους κέφαλους να κυριαρχούν, ενώ οι κάτοικοι παραθαλάσσιων περιοχών του Αιγαίου δεν έλεγαν όχι και στα μεταναστευτικά είδη, όπως τα ψάρια της οικογένειας των Σκομβριδών. Παρ' ότι μπορούσαν να πιάσουν τόνους, μεσαίου ή μικρού μεγέθους, προτιμούσαν μικρότερα είδη.

Bone fish hooks from the Mesolithic strata in the Cave of Cyclope, Youra. The excavation in the Cave of Cyclope also produced a number of fish hooks, made of bone and antler. Some of these had already attained the typical, and apparently very successful hooked shape that survived to the present day while the configuration of others, of a bi-pointed shape, has been forgotten in the Mediterranean but survives in other parts of the world. The excavation in the Cave of Cyclope at Youra also produced the remains of euryaline fish (fish that tolerate considerable fluctuations in water salinity), such as the gray mullets and migratory fish, mostly of the Scombridae family. Although they regularly captured large tunas (Thunnus sp.) with a special preference to the medium of small size fish, they mostly targeted the smaller species of the Scombridae family, such as the mackerels, the pelamids, the little tunnies etc.

Στο Σπήλαιο του Κύκλωπα, στα Γιούρα, βρέθηκαν αγκίστρια δύο τύπων, φτιαγμένα από οστό και ελαφοκέρατο. Στο ίδιο σπήλαιο παρατηρήθηκε ότι από ορισμένα ψάρια, όπως τα τονάκια (Euthynnus alletteratus), έλειπαν συστηματικά τα οστά του κεφαλιού και οι πρώτοι σπόνδυλοι. Αυτό εκτιμάται ότι συνέβη προτού φθάσουν τα ψάρια στο σπήλαιο. Η απομάκρυνση κεφαλιού και εντοσθίων, τα οποία αλλοιώνονται γρήγορα, είναι παραδοσιακά από τις πρώτες κινήσεις στη διαδικασία μεταποίησης ψαριών.

An interest to the storage of presumably preserved fish, is documented at the coastal settlement of Maroulas on Kythnos, where whole fish were stored in cavities in the floors of the rounded huts. As in Yioura, some of the heads and first vertebrae are missing altogether. The same phenomenon has been observed in other Mesolithic sites on Cyprus and Southern Italy, a fact that indicates the existence of a common Central and Eastern Mediterranean tradition in the preservation of fish.

Το ενδιαφέρον για μεταποίηση και αποθήκευση ψαριών εικονογραφείται στο μεσολιθικό οικισμό του Μαρουλά στην Κύθνο, όπου ολόκληρα ψάρια έχουν βρεθεί αποθηκευμένα σε ημιυπόγειες κυκλικές καλύβες. Πάλι, σε ορισμένες περιπτώσεις, λείπουν εντελώς τα οστά του κεφαλιού και οι πρώτοι σπόνδυλοι.

Κύπρος, Ιταλία

Marine style jag, ca 1500 BC with octopus, rocks and seaweeds (Source: Museum Syndicate). The Mesolithic period was the “Golden Age” of fishing in the Aegean. The impression of abundance of aquatic resources and of a systematic fishing of large fish does not appear again in the following millennia. After the 7th millennium BC, during the so-called Neolithic period, agriculture and animal husbandry were adopted throughout the Hellenic Peninsula, as the basis means of subsistence. The exploitation of aquatic resources, marine, fluvial or lacustrine, was considerably reduced. The contribution of fish and seafood to the diet did not even come near that of ovicaprids, pigs and cattle.

Μαρτυρίες από άλλες μεσολιθικές θέσεις στην Κύπρο και τη νότια Ιταλία υποδηλώνουν ότι την εποχή αυτή έχει αναπτυχθεί κοινή παράδοση μεταποίησης ψαριών σε ανατολική και κεντρική Μεσόγειο.

Η συστηματική αλιεία μεγάλων ψαριών κατά τους μεσολιθικούς χρόνους δεν φαίνεται να επαναλαμβάνεται στις μετέπειτα χιλιετίες. Από τη νεολιθική εποχή, στην 7η χιλιετία π.Χ., με την υιοθέτηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας ως βασικών διεξόδων διατροφής, παντού στον ελλαδικό χώρο η εκμετάλλευση υδρόβιων πόρων, θαλάσσιων, λιμναίων ή ποτάμιων, περιορίζεται. Η κατανάλωση ψαριών, οστράκων και μαλακοστράκων στη διατροφή δεν ξεπερνά το κρέας (αίγειο, πρόβειο, χοιρινό, βόειο).

Σε περιοχές με πλούσια υδάτινα οικοσυστήματα παρατηρείται, ωστόσο, ότι η αλιεία και η συλλογή οστράκων εξακολουθούν να υφίστανται με παρελθοντικές πρακτικές.

Fish bones of cat fish (Silurus glanis) and gray mullets (Mugilidae) from the Neolithic settlement of Kyroneri, near the estuary of Strymon River. Exceptions to this situation are special locations with rich aquatic ecosystems, where fishing and shellfish gathering remained important. Even technologies that had their roots in the Mesolithic, such as the bone fish hooks, were still in use. In the Neolithic settlement of Dispilio, for example, on the shores of Lake Kastoria, fishing and gathering of fresh water shellfish were particularly important. The same is true for another Neolithic settlement, at Kryoneri, near Amphipolis, on the banks of Strymon river, very near its eustuaries. The Neolithic fishermen there caught gray mullets and various fresh water fish such as carp, tench, great catfish and also eels. These eels from Strymon river became very famous a few millenia later in the markets of ancient Greece. Fishing was also intensive on various coastal locations, especially on islands, such as at Agios Petros on Sporades.

Στην περιοχή της Αμφίπολης, κοντά στις εκβολές του Στρυμόνα, οι κάτοικοι ψαρεύουν εντατικά ευρύαλα είδη των εκβολών του ποταμού, μεγάλους γουλιανούς και χέλια, για τα οποία το ποτάμι φημίζεται κατά την αρχαιότητα.

Εντατική η αλιεία και στις ακτές του Αλιάκμονα, της λίμνης της Καστοριάς αλλά και σε διάφορες νησιωτικές τοποθεσίες, όπως στον Άγιο Πέτρο στις Σποράδες. Παράλληλα συλλέγεται πλήθος οστράκων, τόσο για διατροφικούς λόγους όσο και για χρήση στην Κοσμετολογία, ανταλλαγές κ.ά.

Στην εποχή του Χαλκού (3η και 2η χιλιετία π.Χ.), η εικόνα για την αλιεία γίνεται πιο σύνθετη και οι θαλάσσιοι οργανισμοί παίζουν ενεργό ρόλο στο θρησκευτικό και κοινωνικό τελετουργικό. Στο νότιο Αιγαίο, μαρίδες και γόπες κυριαρχούν, με τα σπαράκια, τους χάννους, τις καλογρίτσες, τα μικρά λυθρίνια, τους σκάρους να ακολουθούν. Άλλα μεγαλύτερα ψάρια, όπως φαγκριά, μελανούρια αλλά και ροφοί, σκορπίνες, λίτσες, τουρνάδες, σελάχια και καρχαρίες, είναι αρκετά κοινά.

Όπως διαπιστώνεται, τουλάχιστον στο νότιο Αιγαίο, η αλιεία πραγματοποιείται στα ρηχά νερά πολύ κοντά στις ακτές. Η τεχνολογία περιλαμβάνει χάλκινα αγκίστρια όλων των σχημάτων και μεγεθών, μικρά δίχτυα, μανωμένα ή μη, πεζόβολα, από τα οποία επιβιώνουν μόνο τα μολύβδινα βαρίδια και διάτρητες πέτρες που χρησίμευαν ως βάρη. Υπάρχουν, επίσης, ενδείξεις για τη χρήση κιούρτων αλλά και μεγαλύτερων παγίδων παρόμοιων με τα θυννεία.

Αλιεία στα ρηχά νερά

Seal with a fishermen holding his catch, an octopus and a fish (CMS VI 183). The collection of shellfish for food follows a similar pattern, taking place in the shallows. Top shells, limpets and crabs were regularly eaten, occasionally in very large quantities. A clear differentiation is, however, evident. Fishermen turned to deeper waters to catch molluscs of a special use. Pen shellfish, purple shellfish and tritons are such examples. The pearly interior of the pen shells were cut and used as inlays, the triton shells, modified or not, were used as ordinary ladles or in special circumstances as ceremonial rhyta. The purple shellfish, from ca 1800 BC onwards, were used in large quantities for the production of purple dye on an industrial level. These special uses of shellfish incorporated the sea in spheres other than the nutritional. Shellfish, and by inference the sea itself were increasingly incorporated in the sphere of social competition and ideology.

Η συλλογή κοχυλιών και οστρακόδερμων για κατανάλωση ακολουθεί το ίδιο μοτίβο. Στρόμβοι, πεταλίδες και καβούρια καταναλώνονται συστηματικά και κατά τόπους σε μεγάλες ποσότητες, αλλά οι ψαράδες στρέφονται σε βαθύτερα νερά όταν στοχεύουν σε είδη οστράκων ειδικής χρήσης. Οι πίνες χρησιμοποιούνται για την παραγωγή διακοσμητικών πλακιδίων, οι τρίτωνες για την κατασκευή αγγείων μετάγγισης υγρών ή την κατασκευή τελετουργικών ρυτών και οι πορφύρες, από το 1800 π.Χ. περίπου, χρησιμοποιούνται σε μεγάλες ποσότητες για την βιοτεχνικού τύπου παραγωγή πορφυρής βαφής...

Fish bones from Akrotiri, Thera. They are all from very small fish of the shallow waters. In the Bronze Age, people all along the Aegean caught and ate mostly small inshore fish. In the Southern Aegean the picarels and bogues were the most common species, with small annular sea breams, combers, damsel fish, small pandoras and striped sea bream as well as groupers, scorpion fishes, leer fish, baracudas, sting rays and sharks are fairly common. In other words, fishing the Aegean was done in the shallow waters, very near the coasts. The seasonal, migratory fish, such as the tunas and the smaller members of the Scombridae family are much scarcer in the southern part of the Aegean than in the northern part. Fishing tools in this era, as these are known from their material remains and artistic representations appear to be adopted to this fishing zone. The fishing tool kit of the Bronze Age fishermen included bronze fish hooks of various sizes, shapes and configurations, small nets and also larger seine nets, baited baskets and stationery fish traps. Part of the catch were processed to make preserved fish products. The excavations at Akrotiri, Thera, provide ample evidence that the preservation of fish was an elaborate process that created a variety of different products.

Η μεταποίηση των αλιευμάτων μαρτυρείται και από τον εύρωστο οικισμό του Ακρωτηρίου στη Σαντορίνη, που καλύπτεται λόγω της έκρηξης του ηφαιστείου από τέφρα γύρω στα 1650 π.Χ. Κατά την ανασκαφή αποκαλύπτεται ένα εξαιρετικό εύρημα, ένα μικρό αγγείο που περιείχε πάστα ψαριού. Πρόκειται για μείγμα μικρών ψαριών, εκ των οποίων έχουν αναγνωριστεί υπολείμματα ενός μικρού σελαχιού και οστά μαρίδων ή γοπών. Η πάστα περιέχει επίσης σπόρους δημητριακών κ.ά. Το προϊόν είναι παρόμοιο με το γνωστό από την κλασική και ρωμαϊκή αρχαιότητα γάρο.

Στο ίδιο σημείο της ανασκαφής βρίσκονται τα υπολείμματα μεγάλων αποξηραμένων συναγρίδων. Τα ψάρια έχουν ανοιχτεί, η σπονδυλική τους στήλη έχει αφαιρεθεί, έχουν πιθανόν παστωθεί, αποξηρανθεί και κρεμαστεί σε μια αρμαθιά. Τέλος, στο Ακρωτήρι βρίσκεται και μια τρίτη περίπτωση μεταποιημένων ψαριών. Σε ένα πιθάρι μάλιστα βρίσκονται οστά ολόκληρων φαγκριών, μαζί με υπολείμματα της σάρκας τους και σπόρους σιτηρών!

Read more: http://goo.gl/xUB5lL

«Μεταμόρφωση» κυττάρων, ελπίδα για εγκεφαλικά και επιληψία. Brain damage could be repaired by creating new nerve cells

Η μετατροπή υποστηρικτικών κυττάρων του εγκεφάλου με την κατάλληλη γονιδιακή παρέμβαση σε λειτουργικούς νευρώνες σε ποντίκια ανοίγει τον δρόμο θεραπειών για εγκεφαλικά, τραυματισμούς του εγκεφάλου και επιληψία. The new neurons were incorporated into the brain’s neural networks and could receive signals. Illustration: Kiyoshi Takahase Segundo/Alamy

Ελπίδες ότι βλάβες του εγκεφάλου που προκαλούνται από εγκεφαλικά επεισόδια ή τραυματισμούς θα μπορούσαν κάποια στιγμή να «επιδιορθωθούν» δίνει μια νέα μελέτη στο πλαίσιο της οποίας δομικά εγκεφαλικά κύτταρα μετετράπησαν σε λειτουργικούς νευρώνες.

Η «μεταμόρφωση» των υποστηρικτικών κυττάρων

Για πρώτη φορά δομικά κύτταρα του εγκεφάλου μετατράπηκαν σε λειτουργικούς νευρώνες σε ποντίκια. The cerebral cortex lacks the ability to replace neurons that die as a result of Alzheimer's, stroke, and other devastating diseases. A new study shows that a Sox2 protein, alone or in combination with another protein, Ascl1, can cause nonneuronal cells, called NG2 glia, to turn into neurons in the injured cerebral cortex of adult mice. The findings reveal that NG2 glia represent a promising target for neuronal cell replacement strategies to treat brain injury. This is a scanning electron micrograph (false color) of a human induced pluripotent stem cell-derived neuron. Credit: Thomas Deerinck, UC San Diego

Για πρώτη φορά ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Ludwig-Maximillians στο Μόναχο επέτυχαν να αναγεννήσουν κατεστραμμένες περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού ζώων «μεταμορφώνοντας» έναν τύπο υποστηρικτικών κυττάρων του εγκεφάλου σε νευρώνες.

Ο εγκεφαλικός φλοιός - το εξωτερικό στρώμα ιστού στον εγκέφαλο - εμπλέκεται στον έλεγχο των κινήσεων, στην ερμηνεία των αισθήσεων, στη συνειδητή σκέψη και στη μνήμη. Σε αυτή την περιοχή του εγκεφάλου δεν αναπτύσσεται σχεδόν κανένας νέος νευρώνας στους ενηλίκους. Έτσι, αν τα κύτταρα της περιοχής πεθάνουν, δεν αντικαθίστανται.

Τώρα όμως οι επιστήμονες από το Μόναχο κατάφεραν εγχέοντας σε ποντίκια ιούς που μετέφεραν τα κατάλληλα γονίδια να μετατρέψουν σε μια κατεστραμμένη περιοχή του εγκεφάλου δομικά κύτταρα που ονομάζονται ΝG2 γλοία σε νευρώνες. Οι νευρώνες αυτοί αναπτύχθηκαν στην περιοχή έγχυσης και ήταν σε θέση να λαμβάνουν σήματα από άλλους νευρώνες γύρω της.

Ελπίδες για επιληψία, εγκεφαλικό ή τραυματισμούς

The portion of the adult brain responsible for complex thought, known as the cerebral cortex, lacks the ability to replace neurons that die as a result of Alzheimer's disease, stroke, and other devastating diseases. A Stem Cell Reports study shows that a Sox2 protein, alone or in combination with another protein, Ascl1, can cause nonneuronal cells, called NG2 glia, to turn into neurons in the injured cerebral cortex of adult mice. The findings reveal that NG2 glia represent a promising target for neuronal cell replacement strategies to treat traumatic brain injury.

Η μελέτη δημιουργεί ελπίδες ότι εγκεφαλικός ιστός που έχει υποστεί βλάβη θα μπορεί να αποκατασταθεί σε ασθενείς με επιληψία, εγκεφαλικό ή τραυματισμό του εγκεφάλου.

Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα τη θεραπεία του εγκεφαλικού, επιστήμονες έχουν ήδη χρησιμοποιήσει βλαστικά κύτταρα εργαστηρίου τα οποία εγχύθηκαν στη συνέχεια σε ασθενείς. Ωστόσο η τελευταία μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Stem Cell Reports» ανοίγει τον δρόμο αποκατάστασης τραυματισμών με χρήση ήδη υπαρχόντων εντός του εγκεφάλου του ασθενούς κυττάρων, γεγονός που θα μειώσει τον κίνδυνο απόρριψης και άλλων επιπλοκών.

Οι ερευνητές προειδοποιούν πάντως ότι θα παρέλθουν ως και δύο δεκαετίες προτού τέτοιου είδους θεραπείες εφαρμοστούν σε ανθρώπους. Ο δρ Μπένεντικτ Μπέρνινγκερ, γενετιστής από το Πανεπιστήμιο Ludwig-Maximillians, που ήταν εκ των επικεφαλής της νέας μελέτης, σημείωσε ότι «απαιτείται πολλή βασική έρευνα προτού φθάσουμε στην κλινική πράξη».

Ο ερευνητής εξήγησε ότι «όταν μιλούμε για τον εγκεφαλικό φλοιό σκεφτόμαστε τη νόσο Αλτσχάιμερ και το εγκεφαλικό, ωστόσο σε αυτές τις περιπτώσεις μιλούμε για μαζική εκφύλιση ιστού, έτσι η θεραπεία θα ήταν δύσκολη. Ίσως τα πράγματα είναι πιο διαχειρίσιμα σε ό,τι αφορά άλλες παθήσεις όπως η επιληψία. Η αναγέννηση νευρώνων που σχετίζονται με αισθητηριακές ή κινητικές αποκρίσεις είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα είναι αποτελεσματικότερη από την αναγέννηση κυκλωμάτων της μνήμης».

Η δημιουργία νέων νευρώνων δεν θα αποκαταστήσει τις αναμνήσεις που είχαν κωδικοποιηθεί στις συνάψεις μεταξύ εκφυλισμένων κυττάρων, ωστόσο θα επιτρέψει τουλάχιστον στο σύστημα να αποκτήσει νέες αναμνήσεις, σύμφωνα με τον δρα Μπέρνινγκερ.

Ο μηχανισμός της θεραπείας

Η ερευνητική ομάδα τροποποίησε γενετικώς ρετροϊούς ώστε να μεταφέρουν γονίδια για τον παράγοντα μεταγραφής Sox2, ο οποίος είναι γνωστό ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των βλαστικών κυττάρων. Οι ειδικοί ενέχυσαν τους ιούς στον κατεστραμμένο εγκέφαλο ποντικών, με αποτέλεσμα να ενσωματώσουν τη γενετική πληροφορία που μετέφεραν εντός των κυττάρων.

Με τον τρόπο αυτόν τα γλοιακά κύτταρα NG2N, τα οποία υπό φυσιολογικές συνθήκες βοηθούν στη διατήρηση της φυσικής δομής του εγκεφάλου και τον τροφοδοτούν με θρεπτικά συστατικά, μετετράπησαν σε νευρώνες. Οι νέοι νευρώνες αναπτύχθηκαν μόνο στις κατεστραμμένες περιοχές του εγκεφάλου ενώ, όπως προέκυψε, δεν αναπτύχθηκαν στον εγκέφαλο ποντικών που δεν είχαν υποστεί τραυματισμό.

Δημιουργία λειτουργικών νευρώνων

Για πρώτη φορά ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Ludwig-Maximillians στο Μόναχο επέτυχαν να αναγεννήσουν κατεστραμμένες περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού ζώων «μεταμορφώνοντας» έναν τύπο υποστηρικτικών κυττάρων του εγκεφάλου σε νευρώνες. Neuron | Source: Fotolia

Μετρώντας την ηλεκτρική αγωγιμότητα των νέων κυττάρων οι επιστήμονες ήταν σε θέση να επιβεβαιώσουν ότι οι νέοι νευρώνες ενσωματώθηκαν στα νευρικά δίκτυα του εγκεφάλου και ήταν σε θέση να λαμβάνουν σήματα.

Η καθηγήτρια Μαγκνταλένα Γκετς, νευροεπιστήμονας από το Πανεπιστήμιο Ludwig-Maximillians, που επίσης συμμετείχε στη μελέτη, σημείωσε ότι η ερευνητική ομάδα διερευνά την ανάπτυξη φαρμάκων τα οποία θα προάγουν τη «μεταμόρφωση» των κυττάρων αντί για τη χρήση ιών. «Στις περισσότερες περιοχές του εγκεφάλου μας τα κύτταρα με τα οποία γεννιόμαστε δεν αντικαθίστανται. Σήμερα, μόλις χάσουμε έναν αριθμό κυττάρων, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να δημιουργήσουμε νέους νευρώνες. Έτσι είναι άκρως σημαντικό να μελετήσουμε πώς τα κύτταρα του εγκεφάλου μπορούν να "εμπνευστούν" και να πραγματοποιήσουν τη δημιουργία νέων νευρώνων όταν χρειάζεται».

Γυναίκες σε θέσεις εξουσίας με σύντροφο την... κατάθλιψη. For Women, Job Authority Adds to Depression Symptoms

Edward Hopper, Conference at Night, Conférence nocturne, 1949. Οι γυναίκες που έχουν στα χέρια τους εξουσία, όπως το να απολύουν και να προσλαμβάνουν ανθρώπους, ή να αποφασίζουν για τους μισθούς υφισταμένων, εμφανίζουν αυξημένες πιθανότητες για κατάθλιψη. Having job authority increases symptoms of depression among women, but decreases them among men, a new study has found.

Οι γυναίκες σε θέσεις εξουσίας έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν συμπτώματα κατάθλιψης σε σύγκριση με τους άνδρες που κατέχουν αντίστοιχες θέσεις κύρους, σύμφωνα με αμερικανική μελέτη.

Μείωση της κατάθλιψης στους άνδρες ηγέτες, αύξηση στις γυναίκες

Scientists said women bosses were more likely to experience prejudice and social isolation at work.

Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Ώστιν αναφέρουν με δημοσίευσή τους στην επιθεώρηση «Journal of Health and Social Behaviour» ότι στους άνδρες η εξουσία – όπως το να έχουν στα χέρια τους τη δυνατότητα να προσλαμβάνουν και να απολύουν ανθρώπους – οδηγεί σε μείωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Στις γυναίκες πάλι φαίνεται να ισχύει το ακριβώς αντίθετο.

Προκειμένου να καταλήξουν στα συμπεράσματά τους οι επιστήμονες μελέτησαν 2.800 μεσήλικες (1.300 άνδρες και 1.500 γυναίκες) που είχαν στο σύνολό τους αποφοιτήσει από λύκεια του Ουισκόνσιν. Συγκεκριμένα οι ερευνητές ήλθαν σε τηλεφωνική επαφή με τους εθελοντές το 1993 και το 2004 (όταν οι συμμετέχοντες ήταν ηλικίας 54 και 64 ετών).

Ρώτησαν τους εθελοντές σχετικά με τη θέση που κατείχαν στην ιεραρχία στην εργασία τους καθώς και σχετικά με το πόσες ημέρες μέσα στην προηγούμενη εβδομάδα από την τηλεφωνική συνέντευξη εμφάνισαν καταθλιπτικά συμπτώματα – όπως το να νιώθουν λύπη καθώς και ότι η ζωή δεν έχει νόημα.

Κατάθλιψη γένους… θηλυκού

Edward Hopper, New-York Office, Bureau à New-York, 1962. Εμφανίζουν καταθλιπτικά συμπτώματα εξαιτίας του ότι έχουν στα χέρια τους τη ζωή υφισταμένων- στους άνδρες συμβαίνει το αντίθετο. Stereotyping and resistance are among the reasons why women in powerful position are more likely to exhibit signs of depression than their male counterparts.

Όπως προέκυψε, όταν η θέση που κατείχε ένα άτομο περιελάμβανε το να προσλαμβάνει, να απολύει καθώς και το να επηρεάζει τον μισθό των κατωτέρων του, οι γυναίκες εμφάνιζαν αύξηση του ποσοστού καταθλιπτικών συμπτωμάτων κατά 9% σε σύγκριση με άλλες γυναίκες που δεν είχαν εξουσία στα χέρια τους. Την ίδια στιγμή όμως οι άνδρες που βρίσκονταν σε αντίστοιχες θέσεις εξουσίας παρουσίαζαν μείωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων κατά 10%.

Οι επιστήμονες που βρίσκονται πίσω από τη μελέτη σημειώνουν ότι έλαβαν υπόψη τους άλλους παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν κατάθλιψη, όπως οι πολλές ώρες εργασίας, το ευέλικτο ή μη ωράριο καθώς και ο συχνός έλεγχος του εργαζομένου από κάποιον προϊστάμενο.

Tetyana Pudrovska. Photo by Claire Schaper, courtesy of the Daily Texan.

Σύμφωνα με την επικεφαλής της μελέτης δρα Τετιάνα Πουντρόφσκα «οι γυναίκες με εξουσία ήταν πιο μορφωμένες, πιο καλοπληρωμένες από εκείνες που δεν είχαν εξουσία ενώ ασχολούνταν με επαγγέλματα με μεγαλύτερο πρεστίζ και παράλληλα δήλωναν υψηλά επίπεδα ικανοποίησης από την εργασία τους. Και όμως σε επίπεδο ψυχικής υγείας τα σκορ τους ήταν χαμηλότερα από εκείνα των γυναικών χαμηλότερου εργασιακού επιπέδου».

Παλεύοντας με τα στερεότυπα

Edward Hopper, Automat, Automate, 1927. Stereotyping and resistance are among the reasons why women in powerful position are more likely to exhibit signs of depression than their male counterparts.

Η δρ Πουντρόφσκα σημείωσε πως οι γυναίκες που είναι αφεντικά έχουν να παλέψουν με διαπροσωπικές εντάσεις, στερεότυπα, προκαταλήψεις καθώς και με αντιδράσεις από τους συναδέλφους και τους ανωτέρους τους (που κατά κύριο λόγο είναι άνδρες).

Σχολιάζοντας τα νέα ευρήματα η δρ Ρουθ Σίλι από το Πανεπιστήμιο Σίτι του Λονδίνου ανέφερε ότι συχνά οι γυναίκες «παγιδεύονται» στη στερεοτυπική εικόνα του καλού ηγέτη. Όταν υιοθετούν παραδοσιακές ανδρικές συμπεριφορές χαρακτηρίζονται ως… μη θηλυκές. Ωστόσο οι συνεργάτες τους δεν τις κρίνουν ως καλές ηγέτιδες όταν παρουσιάζουν μόνο τα θηλυκά χαρακτηριστικά τους.

Κατά την ειδικό επειδή συνηθίζουμε να συνδέουμε τις θέσεις ηγεσίας με τους άνδρες, οι γυναίκες χρειάζεται συχνά να εργαστούν πολύ σκληρότερα ώστε να φθάσουν σε μια αντίστοιχη θέση εξουσίας. «Ακόμη και όταν κατακτήσουν όμως μια τέτοια θέση καταλαβαίνουν ότι το ‘δικαίωμα’ του να την κατέχουν αμφισβητείται διαρκώς». Η δρ Σίλι κατέληξε λέγοντας ότι η ηγεσία με θηλυκά «χαρακτηριστικά» πρέπει να είναι εξίσου αποδεκτή και σεβαστή με εκείνη των ανδρών.

Xαβιάρι και εσπρέσο στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Astronauts take espresso machine and caviar to International Space Station

Απολαύσεις με «άρωμα» Γης, μεταφέρει το Soyuz. Astronauts on the station will finally enjoy a decent brew thanks to the machine designed by Lavazza and Argotec. Photo: Lavazza

Τρία νέα μέλη πληρώματος, ανάμεσά τους η πρώτη Ιταλίδα αστροναύτης, έφτασαν τη Δευτέρα στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS).

Today's voyage will mean major food upgrades for the astronauts aboard. Russian spacecraft carrying Italy’s first female astronaut also delivers espresso machine, apples and tomatoes.

Το Soyuz με το οποίο ταξίδεψαν μετέφερε και ένα άλλο πολύτιμο φορτίο: χαβιάρι, φρέσκα φρούτα, αλλά και την πρώτη μηχανή εσπρέσο σχεδιασμένη για το Διάστημα.

A Soyuz TMA-15M spacecraft carrying supplies for the international space station blasts off from the launch pad at the Baikonur cosmodrome Photograph: Shamil Zhumatov/Reuters

Το Soyuz εκτοξεύτηκε από το κοσμοδρόμιο Μπαϊκονούρ του Καζακστάν στις 3 τα ξημερώματα τοπική ώρα, μεσάνυχτα ώρα Ελλάδας. Το ταξίδι διήρκεσε μόλις έξι ώρες, ακολουθώντας μια πιο σύντομη διαδρομή σε σχέση με παλαιότερες πτήσεις, οι οποίες διαρκούσαν πάνω από δύο μέρες.

Η αποστολή

H Σαμάνθα Κριστοφορέτι, σμηναγός της ιταλικής πολεμικής αεροπορίας, στις προετοιμασίες για την εκτόξευση. Samantha Cristoforetti taking part in a preflight training session (AFP).

Η 37χρονη Σαμάνθα Κριστοφορέτι, σμηναγός της ιταλικής πολεμικής αεροπορίας, έφτασε στο πολυεθνικό τροχιακό συγκρότημα μαζί με τον ρώσο Αντόν Σκαπλέροφ και τον αμερικανό Τέρι Βερτς.

The new team is to stay at the space station until May.

Θα μείνουν μέχρι τον Μάιο στον ISS, στον οποίο βρίσκονταν ήδη ένας αμερικανός και δύο ρώσοι.

Θα μπορέσουν να απολαύσουν «15 κουτιά με 30 γραμμάρια χαβιάρι το καθένα, καθώς και μήλα, πορτοκάλια, τομάτες και 140 δόσεις γάλακτος σε σκόνη και μαύρο τσάι χωρίς ζάχαρη» όπως είπε ρώσος αξιωματούχος στο πρακτορείο Itar-Tass.

H ειδικά σχεδιασμένη μηχανή espresso ώστε να αντιμετωπίζει τις συνθήκες έλλειψης βαρύτητας στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Pouch coffee that packs a punch. (Lavazza)

To πλήρωμα θα έχει επίσης στη διάθεσή του μια μηχανή εσπρέσο, βάρους 20 κιλών, που σχεδιάστηκε από την ιταλική εταιρεία καφέ Lavazza και την εταιρεία Argotec, η οποία ειδικεύεται στη διαστημική κουζίνα.

Πως λειτουργεί μια μηχανή εσπρέσο στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. No baristas needed. (Lavazza)

Έτσι οι αστροναύτες θα έχουν για πρώτη φορά την ευκαιρία να απολαύσουν αυθεντικό ιταλικό καφέ σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας.

Συνολικά 16 χώρες συνεργάζονται στο πρόγραμμα του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, του οποίο το κόστος ξεπερνά τα 100 δισ. δολάρια.

After docking their Soyuz TMA-15M spacecraft to the Rassvet module of the International Space Station, Expedition 42/43 Soyuz Commander Anton Shkaplerov of the Russian Federal Space Agency (Roscosmos), NASA Flight Engineer Terry Virts and Flight Engineer Samantha Cristoforetti of the European Space Agency opened hatches and were greeted by station Commander Barry Wilmore of NASA and Flight Engineers Alexander Samokutyaev and Elena Serova of Roscosmos.

Μετά τον παροπλισμό των αμερικανικών διαστημικών λεωφορείων το 2011, τα ρωσικά Soyuz είναι τα μόνα που μπορούν να μεταφέρουν πληρώματα στο τροχιακό συγκρότημα. Η Ρωσία χρεώνει τη NASA 70 εκατομμύρια δολάρια για κάθε θέση.

Πρόσφατες ηφαιστειακές εκρήξεις επιβραδύνουν την κλιματική αλλαγή. Thanks, volcanoes! Earth cooler than expected due to recent eruptions

Η έκρηξη του ηφαιστείου Σάριτσεφ στη Ρωσία σε εικόνα που ελήφθη από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό στις 12 Ιουνίου 2009. Since 2000, minor volcanic eruptions (such as Russia’s Sarychev Peak, seen erupting in this image taken from the International Space Station on 12 June 2009) have slowed Earth’s warming as a result of carbon dioxide and other greenhouse gases. Credit: NASA

Το τελευταίο επιχείρημα των αρνητών της κλιματικής αλλαγής είναι η «παύση» της ανόδου της θερμοκρασίας από τις αρχές του αιώνα. Η επιβράδυνση μπορεί να εξηγηθεί, τουλάχιστον εν μέρει, από ηφαιστειακές εκρήξεις που σκίασαν την επιφάνεια του πλανήτη.

A lava pool bubbles over violently at Mount Etna in Sicily.

Διεθνής μελέτη που πρόκειται να δημοσιευτεί στην επιθεώρηση «Geophysical Research Letters» δείχνει ότι μικρές εκρήξεις ηφαιστείων το διάστημα 2000-2013 περιόρισαν την άνοδο της θερμοκρασίας κατά 0,05 έως 0,12 βαθμούς Κελσίου. Αυτό αντιστοιχεί στο ένα τέταρτο έως το μισό της ανόδου που εκτιμάται ότι θα προκαλούσαν τα αέρια του θερμοκηπίου σε αυτό το διάστημα.

The Eyjafjallajkull volcano, in Iceland, pictured erupting in 2010.

Οι μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις είναι γνωστό ότι ψύχουν τη Γη, καθώς εκτοξεύουν τεράστιες ποσότητες θείου και άλλων υλικών, τα οποία ανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία πίσω στο Διάστημα.

Ωστόσο ο ρόλος των μικρότερων εκρήξεων δεν είχε διερευνηθεί σε βάθος, καθώς σε αυτή την περίπτωση τα αερολύματα των ηφαιστείων δεν φτάνουν μέχρι τη στρατόσφαιρα για να εξαπλωθούν σε όλο τον πλανήτη.

Επιπλέον, η μέτρηση των αερολυμάτων είναι δύσκολη σε ύψη μικρότερα από 15 χιλιόμετρα, καθώς τα σύννεφα που κινούνται μέχρι αυτό το ύψος επηρεάζει τις μετρήσεις από δορυφόρους. Ελλείψει δορυφορικών δεδομένων, η διεθνής ερευνητική ομάδα αξιοποίησε μετρήσεις από επίγεια όργανα.

Τα νέα επιστημονικά ευρήματα

Η ηφαιστειακή δραστηριότητα ενδεχομένως να «φρενάρει» την άνοδο της θερμοκρασίας, εκτιμούν οι επιστήμονες. The Sakurajima Volcano in Japan, pictured here, is a notoriously unpredictable volcano. New research shows that eruptions of this size may contribute more to the recent lull in global temperature increases than previously thought.

Η ανάλυση έδειξε ότι ένα σημαντικό μέρος των ηφαιστειακών αερολυμάτων ανεβαίνει στη στρατόσφαιρα αλλά σε ύψος κάτω από 15 χιλιόμετρα. Σε αυτά τα κατώτερα στρώματα της στρατόσφαιρας, τα αερολύματα αυξηθήκαν έπειτα από γνωστές ηφαιστειακές εκρήξεις και αργότερα έπεσαν.

«Πρόκειται για σημαντική δημοσίευση» σχολίασε στο δικτυακό τόπο του Science ο Μπράιαν Τουν, φυσικός της ατμόσφαιρας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο στο Μπούλντερ, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη. Η μελέτη «μας βοηθά να καταλάβουμε γιατί η Γη δεν ζεστάθηκε την τελευταία δεκαετία όσο εκτιμούσαν τα μοντέλα» προσθέτει.

Lava spills from the top of mount Stromboli in Italy. The volcano has been in almost continuous eruption for the last 2,000 years.

Παρόλα αυτά, τα ηφαίστεια δεν αρκούν από μόνα τους για να εξηγηθεί η επιβράδυνση της ανόδου της θερμοκρασίας. Όλο και περισσότερο οι κλιματολόγοι πιστεύουν ότι η θερμότητα που λείπει κατεβαίνει σε βαθιά νερά των ωκεανών. Και αυτό θα παρατείνει την παγκόσμια θέρμανσης για αιώνες.

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΟΗΕ για το κλίμα, η επιβράδυνση της θέρμανσης την τελευταία δεκαετία οφείλεται σε φυσικές διακυμάνσεις του κλίματος, στην αύξηση της ηφαιστειακής δραστηριότητας και την περιοδική εξασθένιση της ηλιακής δραστηριότητας. Η έκθεση προειδοποιούσε ότι η επιβράδυνση κάποια στιγμή θα σταματήσει.

Νέο σκάφος της NASA έτοιμο προς εκτόξευση. Orion: Spacecraft to Take Astronauts Beyond Earth Orbit

Ο Ωρίων ανατέλλει και ετοιμάζεται να μεταφέρει τους αμερικανούς αστροναύτες πέρα από τη Σελήνη. The Orion spacecraft stands ready for mounting atop a Delta IV Heavy rocket at Cape Canaveral Air Force Station's Launch Complex 37 on Nov. 12, 2014. Credit: NASA

Τρία χρόνια μετά τον παροπλισμό των διαστημικών λεωφορείων, η NASA ετοιμάζεται να εκτοξεύσει σε λίγες μέρες το νέο σκάφος Orion, σχεδιασμένο να μεταφέρει τους αμερικανούς αστροναύτες πέρα από τη Σελήνη, και τελικά στον Άρη. Θα είναι όμως μια δοκιμαστική πτήση χωρίς πλήρωμα.

Ήδη τοποθετημένο στην κορυφή ενός πυραύλου βαρέων-βαρών Delta ΙV, το Orion προγραμματίζεται να εκτοξευτεί το πρωί της 4ης Δεκεμβρίου από το ακρωτήριο Κανάβεραλ.

Στις 4,5 ώρες που θα διαρκέσει η αποστολή, η κάψουλα θα πραγματοποιήσει δύο περιφορές από τη Γη, φτάνοντας σε ύψος 5.800 χιλιομέτρων, 15 φορές μεγαλύτερο από το ύψος στο οποίο κινείται ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός.

A test version of NASA’s Orion spacecraft touches down in the Arizona desert after its most complicated parachute test to date. Credit: NASA

Στη συνέχεια το Orion θα εισέλθει στην ατμόσφαιρα με ταχύτητα 32.000 χιλιομέτρων την ώρα, ανεβάζοντας τη θερμοκρασία της θερμικής ασπίδας του στους 2.200 βαθμούς Κελσίου. Τελικά θα πέσει με αλεξίπτωτα στον Ειρηνικό, περίπου 800 χιλιόμετρα από τις αμερικανικές ακτές, και θα συλλεχθεί από σκάφη του αμερικανικού ναυτικού.

To Orion είναι το πρώτο σκάφος που σχεδιάστηκε για αποστολές πέρα από την τροχιά της Σελήνης. NASA's Orion spacecraft boasts the world's largest heat shield at 16.5 feet (5 meters) in diameter. Credit: NASA

To Orion μπορεί να θυμίζει τις κάψουλες του προγράμματος Apollo τη δεκαετία του 1970, φέρει όμως πιο προηγμένα συστήματα, όπως βελτιωμένη θερμική ασπίδα και χειριστήρια που αναπτύχθηκαν αρχικά για το Boeing 787 Dreamliner. Βασικός εργολάβος για την κάψουλα, η οποία έχει πέντε μέτρα διάμετρο και θα προσφέρει τέσσερις με έξι θέσεις, είναι η Lockheed Martin.

Η ιστορία του νέου σκάφους

Καλλιτεχνική απεικόνιση του Orion με τους ηλιακούς συλλέκτες ανοιχτούς. NASA's Constellation Program is getting to work on the new spacecraft that will return humans to the moon and serve as the building blocks for trips to Mars and other destinations in our solar system. The new spacecraft will be similar in shape to the Apollo spacecraft, but significantly larger. The tried-and-true conical form is the safest and most reliable for re-entering the Earth's atmosphere, especially when returning directly from the moon. This artist's rendering represents a concept of the Orion crew exploration vehicle in lunar orbit. (Depicts obsolete configuration.) Photo credit: Lockheed Martin Corp.

Ο σχεδιασμός του Orion ξεκίνησε το 2004 επί προεδρίας Τζορτζ Μπους, στο πλαίσιο του προγράμματος Constellation για την επιστροφή των αμερικανών στη Σελήνη. Όταν ο νέος πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα ακύρωσε τα σχέδια του προκατόχου του, το Orion παρέμεινε αλλά ο προορισμός άλλαξε: η NASA πρώτα θα πραγματοποιήσει μια επανδρωμένη αποστολή σε αστεροειδή και αργότερα, πιθανώς τη δεκαετία του 2030, θα προχωρήσει στην πρώτη επανδρωμένη αποστολή στον Άρη.

Μελλοντικά η κάψουλα θα εκτοξεύεται με τον πύραυλο SLS («Σύστημα Διαστημικών Εκτοξεύσεων») ο οποίος θα είναι ο ισχυρότερος που έχει κατασκευαστεί ποτέ. Η ανάπτυξή του δεν έχει ολοκληρωθεί.

Η επόμενη δοκιμαστική πτήση του Orion, και αυτή χωρίς πλήρωμα, προγραμματίζεται για το 2017. Η κάψουλα θα περάσει πίσω από τη Σελήνη πριν επιστρέψει τη Γη.