Το Σύμπαν «κοντράρει» τον… Γιουσέιν Μπολτ! Surprise! The Universe Is Expanding Faster Than Scientists Thought

Επεκτείνεται με ρυθμό ταχύτερο από ό,τι πίστευαν έως τώρα οι επιστήμονες. Illustration showing the three steps astronomers used to measure the universe's expansion rate to an unprecedented accuracy, reducing the total uncertainty to 2.4 percent. Credit: NASA, ESA, A. Feild (STScI), and A. Riess (STScI/JHU)

Μια πολύ σημαντική και απρόσμενη ανακάλυψη έκαναν αμερικανοί αστρονόμοι, με την βοήθεια του διαστημικού τηλεσκοπίου «Hubble». Το σύμπαν επεκτείνεται με ρυθμό ταχύτερο -κατά 5% έως 7%- από ό,τι πίστευαν έως τώρα οι επιστήμονες.

Τα νέα δεδομένα

Hubble Space Telescope view of the galaxy UGC 9391, which contains Cepheid variable stars and supernovas that scientists studied to calculate a newly precise value for Hubble's constant. Credit: NASA, ESA, and L. Frattare (STScI)

Ο νέος υπολογισμός βασίζεται σε μετρήσεις των αποστάσεων από περίπου 2.400 άστρα σε 19 γαλαξίες. Οι νέες εκτιμήσεις έχουν μεγαλύτερη ακρίβεια από ποτέ και μειώνουν μόνο στο 2,4% το ποσοστό αβεβαιότητας για τον ρυθμό επέκτασης του σύμπαντος. Οι προσπάθειες συνεχίζονται για να κατέβει η αβεβαιότητα περαιτέρω στο 1%.

Με βάση τις νέες μετρήσεις, ο ρυθμός επέκτασης, γνωστός και ως «σταθερά του Χαμπλ», εκτιμάται ότι είναι 73,2 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο ανά μεγαπαρσέκ (ένα μεγαπαρσέκ ισοδυναμεί με 3,26 εκατομμύρια έτη φωτός). Αυτό σημαίνει ότι οι κοσμικές αποστάσεις ανάμεσα στα ουράνια σώματα (και τη Γη) θα διπλασιασθούν σε 9,8 δισεκατομμύρια χρόνια.

Οι ενδείξεις και το αίνιγμα

This Hubble Space Telescope image shows Cepheid variable stars (circled in red) and a Type Ia supernova (blue “X”) in the galaxy UGC 9391. Astronomers studied these and other “cosmic yardsticks” to calculate how fast the universe is expanding. Credit: NASA, ESA, and A. Riess (STScI/JHU)

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον νομπελίστα Άνταμ Ρις του διαστημικού ινστιτούτου Space Telescope Science Institute και του Πανεπιστημίου Τζον Χόπκινς στη Βαλτιμόρη, θα κάνουν τη σχετική δημοσίευση στην επιθεώρηση «The Astrophysical Journal».

«Αυτή η αναπάντεχη ανακάλυψη μπορεί να μας δώσει σημαντικές ενδείξεις για να κατανοήσουμε αυτά τα μυστηριώδη τμήματα του σύμπαντος, που αποτελούν το 95% του παντός και δεν εκπέμπουν φως, όπως είναι η σκοτεινή ενέργεια, η σκοτεινή ύλη και η σκοτεινή ακτινοβολία», δήλωσε ο Άνταμ Ρις.

This animation shows the principle of the cosmic distance ladder used by Adam Riess and his team to reduce the uncertainty of the Hubble constant. Credit: NASA, ESA, A. Feild (STScI), and A. Riess (STScI/JHU)

Όμως και η νέα εκτίμηση αποτελεί ένα αίνιγμα για τους επιστήμονες, καθώς διαφέρει σημαντικά από τον ρυθμό επέκτασης του σύμπαντος που προκύπτει με βάση μετρήσεις της κοσμικής μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου μετά την «Μεγάλη Έκρηξη», τις οποίες έχουν κάνει ήδη οι δορυφόροι «Planck» του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος και WMAP της NASA. Σύμφωνα με αυτές τις μετρήσεις, η «σταθερά του Χαμπλ» είναι 9% και 5% μικρότερη αντίστοιχα, σε σχέση με τις υπολογισμούς με τη βοήθεια του τηλεσκοπίου Hubble.

Όπως είπε ο νομπελίστας, η μεγάλη πρόκληση είναι να βρεθεί μια «γέφυρα» ανάμεσα στους διαφορετικούς υπολογισμούς. Τόνισε επίσης ότι μια εξήγηση για τον ταχύτερο ρυθμό του σύμπαντος είναι ότι η σκοτεινή ενέργεια απομακρύνει τους γαλαξίες μεταξύ τους με ακόμη μεγαλύτερη δύναμη από ό,τι είχε υποτεθεί έως τώρα. Άλλες πιθανές εξηγήσεις είναι ότι η σκοτεινή ύλη διαθέτει περίεργα και απρόσμενα χαρακτηριστικά, ότι στο σύμπαν δρα μια σκοτεινή ακτινοβολία από ένα άγνωστο υποατομικό σωματίδιο ή ότι η γενική θεωρία σχετικότητας (βαρύτητας) του Αϊνστάιν δεν είναι πλήρης.

Πηγή: "A 2.4% Determination of the Local Value of the Hubble Constant," Adam G. Riess et al., 2016, to appear in the Astrophysical Journal, arxiv.org/abs/1604.01424

Πώς τα social media επιδρούν στον εγκέφαλο των εφήβων. The teenage brain on social media

Όταν τα παιδιά βλέπουν μεγάλο αριθμό «likes» στις φωτογραφίες τους ενεργοποιούνται τα ίδια κυκλώματα που «ανάβουν» όταν τρώμε σοκολάτα. Teenagers' brains have been scanned while they used social media in a first-of-its-kind study. Among the new findings: The same brain circuits that are activated by eating chocolate and winning money are activated when teenagers see large numbers of 'Likes' on their own photos, and teenagers are definitely influenced by their online 'friends,' even if they barely know them. Pixabay, public domain

Τα ίδια κυκλώματα του εγκεφάλου που «ανάβουν» όταν τρώμε σοκολάτα ή κερδίζουμε χρήματα ενεργοποιούνται και όταν οι έφηβοι βλέπουν μεγάλους αριθμούς «likes» στις φωτογραφίες τις δικές τους ή των φίλων τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό έδειξε η πρώτη μελέτη του είδους της που διενεργήθηκε από ειδικούς του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες (UCLA) και βασίστηκε σε απεικόνιση του εγκεφάλου εφήβων ενόσω εκείνοι χρησιμοποιούσαν social media.

Η μελέτη

Recruited 32 teenagers, ages 13 to 18, who were shown 148 photos on Instagram using computer screen. Volunteers were shown the photos, 40 of which were their own, over the course of 12 minutes. While the teens gazed at the screens, researchers analyzed their brain activity using functional magnetic resonance imaging.

Στους 32 εφήβους ηλικίας 13 ως 18 ετών που συμμετείχαν στη μελέτη οι ερευνητές ανέφεραν ότι συμμετέχουν σε ένα μικρό κοινωνικό δίκτυο παρόμοιο με τη δημοφιλή εφαρμογή δημοσίευσης φωτογραφιών Instagram. Στο πλαίσιο πειράματος που έλαβε χώρα στο Κέντρο Χαρτογράφησης του Εγκεφάλου Ahmanson-Lovelace του UCLA οι επιστήμονες έδειξαν στους εθελοντές 148 φωτογραφίες σε μια οθόνη υπολογιστή επί 12 λεπτά – σε αυτές περιλαμβάνονταν 40 φωτογραφίες που ο κάθε έφηβος έδωσε στους ειδικούς. Την ώρα που οι έφηβοι κοιτούσαν τις φωτογραφίες η εγκεφαλική δραστηριότητά τους αναλυόταν με χρήση λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI). Σε κάθε φωτογραφία παρουσιαζόταν επίσης ο αριθμός των «likes» που υποτίθεται ότι είχε λάβει – στην πραγματικότητα ο αριθμός των «likes» είχε υπαγορευθεί από τους ίδιους τους ερευνητές και οι συμμετέχοντες το έμαθαν αυτό στο τέλος της διαδικασίας.

Two views of the brain with the nucleus accumbens, a hub of the brain's reward circuitry, highlighted in green. This region was more active when teenagers saw that their own photographs, and those of others, had been "liked" by more peers. Past research suggests that this region is particularly sensitive in adolescence. Credit: Lauren Sherman/UCLA

«Όταν οι έφηβοι έβλεπαν ότι οι φωτογραφίες τους είχαν λάβει μεγάλο αριθμό ‘likes’, παρουσιαζόταν δραστηριότητα σε πολλές και διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου τους» ανέφερε η κύρια συγγραφέας της μελέτης που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο «Psychological Science» Λόρεν Σέρμαν, ερευνήτρια στο Κέντρο Ψηφιακών Μέσων για τα Παιδιά του UCLA.

Μια περιοχή η οποία εμφάνιζε ιδιαίτερη δραστηριότητα ήταν ένα τμήμα του ραβδωτού σώματος που ονομάζεται επικλινής πυρήνας – αποτελεί μέρος του κυκλώματος ανταμοιβής του εγκεφάλου. Αυτό το κύκλωμα ανταμοιβής θεωρείται πως είναι ιδιαιτέρως δραστήριο και ευαίσθητο κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Όταν οι έφηβοι έβλεπαν πως οι φωτογραφίες τους έπαιρναν μεγάλο αριθμό «likes», παρουσιαζόταν επίσης αυξημένη δραστηριότητα σε περιοχές που είναι γνωστές ως ο «κοινωνικός εγκέφαλος» καθώς και σε περιοχές που σχετίζονται με την προσοχή.

Πες μου πόσα «likes» έχει η φωτογραφία για να σου πω αν θα κάνω κι εγώ

Σε ό,τι αφορούσε την απόφαση σχετικά με το αν θα έκαναν και οι ίδιοι «like» σε μια φωτογραφία, οι έφηβοι επηρεάζονταν σε μεγάλο βαθμό από τον αριθμό των «likes» που είχε ήδη λάβει η φωτογραφία αυτή. «Δείξαμε την ίδια ακριβώς φωτογραφία με πολλά ‘likes’ στους μισούς εφήβους και με πολύ λίγα ‘likes’ στους άλλους μισούς» εξήγησε η δρ Σέρμαν. «Όταν οι έφηβοι έβλεπαν μια φωτογραφία με περισσότερα ‘likes’ ήταν πολύ πιο πιθανό να πατήσουν το ‘like’ και οι ίδιοι. Σε αυτήν την ηλικία τα παιδιά αντιδρούν διαφορετικά σε μια πληροφορία όταν πιστεύουν ότι έχει γίνει αποδεκτή από πολλούς ή αντιθέτως από λίγους εκ των ‘φίλων’ τους μέσα στο κοινωνικό δίκτυο – ακόμη και όταν οι ‘φίλοι’ τους αυτοί τούς είναι ουσιαστικώς άγνωστοι».

Θα έπρεπε λοιπόν οι γονείς να ανησυχούν για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Όπως συμβαίνει με όλα τα μέσα επικοινωνίας, έτσι και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν θετικές και αρνητικές πλευρές, αναφέρουν οι ερευνητές.

Πολλοί έφηβοι και νεαροί ενήλικοι κάνουν διαδικτυακούς φίλους τους οποίους δεν γνωρίζουν καλά και οι γονείς δικαιολογημένα ανησυχούν, σύμφωνα με τη Μιρέλα Νταπρέτο, καθηγήτρια Ψυχιατρικής και Συμπεριφορικών Επιστημών στο Ινστιτούτο Semel για τη Νευροεπιστήμη και την Ανθρώπινη Συμπεριφορά του UCLΑ, κύρια συγγραφέα της νέας μελέτης. «Το γεγονός αυτό είναι πιθανό να οδηγεί στο να επηρεάζεται ένα παιδί περισσότερο από άτομα τα οποία έχουν πιο επικίνδυνες συμπεριφορές από το ίδιο ή τους άμεσους φίλους του».

Από την πλευρά της η Πατρίσια Γκρίνφιλντ, διευθύντρια του Κέντρου για τα Ψηφιακά Μέσα και τα Παιδιά του UCLA και επίσης κύρια συγγραφέας της νέας μελέτης σημείωσε: «Οι γονείς συνήθιζαν να γνωρίζουν τους φίλους του παιδιού τους. Τώρα πια όμως που το κάθε παιδί έχει αρκετές εκατοντάδες φίλους στο Διαδίκτυο, δεν υπάρχει τρόπος για τους γονείς να έχουν τον έλεγχο της κάθε επαφής του».

Το πλεονέκτημα των κοινωνικών δικτύων

Ωστόσο η δρ Σέρμαν υπογραμμίζει ένα πιθανό πλεονέκτημα των κοινωνικών δικτύων. «Αν οι φίλοι του έφηβου παιδιού σας έχουν θετικές συμπεριφορές, τότε και το δικό σας παιδί θα μιμηθεί αυτές τις συμπεριφορές. Είναι σημαντικό για τους γονείς να γνωρίζουν με ποιους επικοινωνεί το παιδί τους online καθώς και τι δημοσιεύουν και σε τι κάνουν ‘like’ οι φίλοι του».

Στο πλαίσιο της μελέτης στους νεαρούς εθελοντές δόθηκαν «ουδέτερες» φωτογραφίες – περιλαμβάνονταν εικόνες με φαγητά και πρόσωπα φίλων – καθώς και «επικίνδυνες» φωτογραφίες – περιλαμβάνονταν εικόνες τσιγάρων, αλκοόλ καθώς και εφήβων που φορούσαν προκλητικά ρούχα.

«Σε ό,τι αφορούσε όλους τους τύπους φωτογραφιών οι έφηβοι ήταν πιο πιθανό να έχουν κλικάρει ‘like’ αν έβλεπαν ότι οι φωτογραφίες αυτές είχαν ήδη λάβει πολλά ‘likes’» εξήγησε η δρ Γκρίνφιλντ, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο UCLA.

Οι «επικίνδυνες» φωτογραφίες αδρανοποιούν το… φρένο του εγκεφάλου

A study found that certain areas are activated when they see large numbers of 'likes' on their own photos, but are also inhibited while viewing certain pictures on the social media site Intagram. Researchers found picture likes activate the same regions as eating chocolate does and risky pictures obstruct decision-making.

Όταν μάλιστα οι έφηβοι έβλεπαν «επικίνδυνες» φωτογραφίες σε σύγκριση με ουδέτερες φωτογραφίες, εμφάνιζαν μικρότερη δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με τον «γνωστικό έλεγχο» και την «αναστολή της απόκρισης», συμπεριλαμβανομένων του πρόσθιου ραχιαίου φλοιού του προσαγωγίου και των πλευρικών βρεγματικών λοβών.

Αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων και μπορούν είτε να μας «φρενάρουν» από το να λάβουμε μέρος σε κάποιες δραστηριότητες είτε να μας δώσουν το «πράσινο φως» για να ασχοληθούμε με αυτές. «Όταν τα παιδιά έβλεπαν φωτογραφίες στις οποίες παρουσιάζονταν επικίνδυνες συμπεριφορές, μειωνόταν η δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που βάζουν ‘φρένο’, πιθανώς αποδυναμώνοντας το φίλτρο της προσοχής των παιδιών» κατέληξε η δρ Νταπρέτο.

Πηγή: http://pss.sagepub.com/content/early/2016/05/24/0956797616645673.abstract

Πιο κοντά σε εμβόλιο για όλες τις μορφές καρκίνου. One step closer to the Holy Grail of a universal cancer vaccine

Η ανάπτυξη ενός «καθολικού» εμβολίου για τον καρκίνο είναι ένα από τα μεγάλα στοιχήματα της επιστήμης. Θα υποχρεώνει το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς να επιτίθεται στον καρκίνο. Scientists at the University of Mainz in Germany have taken an important step towards creating a univeral cancer vaccine, which tricks the immune system into thinking cancer is an invading virus, thus causing the immune system to mount an attack on the disease.

Ένα πολύ θετικό βήμα για την ανάπτυξη ενός εμβολίου για όλες τις μορφές καρκίνου, με τη βοήθεια νανοσωματιδίων, έκανε μια διεθνής επιστημονική ομάδα, βρίσκοντας ένα τρόπο να ωθεί το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς να επιτίθεται στον καρκίνο, σαν να ήταν παθογόνος μικροοργανισμός.

Τα σωματίδια

Researchers have tested it on three patients with melanoma (pictured under the microscope), the deadliest form of skin cancer. In each case, strong immune responses against the cancer were seen, although the early stage trial was not designed to measure the treatment's effectiveness.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον τουρκικής καταγωγής καθηγητή Ουγκούρ Σαχίν του Πανεπιστημίου Γιοχάνες Γκούτενμπεργκ της Γερμανίας χρησιμοποίησαν τμήματα του γενετικού κώδικα RNA του καρκίνου, τα οποία εισήγαγαν σε λιπώδη νανοσωματίδια. Αυτά, στη συνέχεια, εισήχθησαν στο αίμα τριών καρκινοπαθών προχωρημένου σταδίου.

Το ανοσοποιητικό σύστημα των ασθενών αντέδρασε θετικά, παράγοντας αμυντικά Τ-κύτταρα που επιτέθηκαν στα καρκινικά κύτταρα. Στον ένα ασθενή ο όγκος στον λεμφαδένα συρρικνώθηκε, στον δεύτερο -από τον οποίο είχε γίνει χειρουργική αφαίρεση όγκων προηγουμένως- δεν είχαν επανεμφανισθεί ίχνη καρκίνου επτά μήνες μετά τον εμβολιασμό, ενώ στον τρίτο ασθενή παρέμειναν κλινικά σταθεροί τρεις όγκοι που από το δέρμα του είχαν κάνει μετάσταση στους πνεύμονες.

Πειράματα σε ποντίκια επιβεβαίωσαν ότι το εμβόλιο ήταν αποτελεσματικό στην καταπολέμηση επιθετικών όγκων. Όπως ανέφεραν οι ερευνητές, «τέτοια εμβόλια είναι φθηνά και εύκολο να παραχθούν και μπορούν να αφορούν οποιονδήποτε όγκο». Όπως επεσήμαναν, «η ανοσοθεραπεία RNA μέσω νανοσωματιδίων μπορεί να θεωρηθεί μια κατηγορία νέων εμβολίων καθολικής εφαρμογής για την αντικαρκινική ανοσοθεραπεία». Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature».

Η έρευνα

Η ανοσοθεραπεία του καρκίνου αποτελεί ένα πεδίο που γνωρίζει εκρηκτική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, γεγονός που έχει κάνει την ιατρική κοινότητα να τρέφει μεγάλες προσδοκίες. Ήδη έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται με επιτυχία σε μερικές μορφές καρκίνου, ενώ στα θετικά της είναι και ότι προκαλεί λιγότερες και πιο ελαφρές παρενέργειες (τύπου γρίπης), σε σχέση με την παραδοσιακή χημειοθεραπεία.

Το μεγάλο ζητούμενο παραμένει η ανάπτυξη ενός εμβολίου για οποιαδήποτε μορφή καρκίνου. Όπως όμως επεσήμαναν και άλλοι επιστήμονες, είναι ακόμη πρόωρο κάτι τέτοιο. Θα χρειασθούν περισσότερες έρευνες σε περισσότερους ασθενείς και περισσότερα είδη καρκίνου, προτού μπορεί να μιλήσει κανείς για ένα πραγματικό «καθολικό» αντικαρκινικό εμβόλιο.

Πηγή: http://www.nature.com/nature/journal/vaop/ncurrent/full/nature18300.html

Εντοπισμός υδρογόνου σε απόσταση ρεκόρ. Astronomers smash cosmic records to see hydrogen in distant galaxy

Το ανίχνευσαν σε ένα γαλαξία που βρίσκεται σε απόσταση πέντε δισ. ετών φωτός από τη Γη. Καλλιτεχνική απεικόνιση του μακρινού γαλαξία στον οποίο ανιχνεύτηκε το υδρογόνο. An international team of scientists has pushed the limits of radio astronomy to detect a faint signal emitted by hydrogen gas in a galaxy more than five billion light years away -- almost double the previous record.Using the Very Large Array of the National Radio Astronomy Observatory in the US, the team observed radio emission from hydrogen in a distant galaxy and found that it would have contained billions of young, massive stars surrounded by clouds of hydrogen gas. Artist’s impression of the gas cloud and galaxy. Credit: ICRAR/Peter Ryan

Αστρονόμοι από τις ΗΠΑ και άλλες χώρες πέτυχαν ένα νέο ρεκόρ απόστασης στη ραδιο-αστρονομία, ανιχνεύοντας τις ραδιο-εκπομπές από ατομικό υδρογόνο, το πιο άφθονο χημικό στοιχείο στο σύμπαν, σε έναν γαλαξία σε απόσταση σχεδόν πέντε δισεκατομμυρίων ετών από τη Γη.

Η ανακάλυψη

The Karl G. Jansky Very Large Array, an instrument of the US National Radio Astronomy Observatory. Credit: D. Finley, NRAO/AUI/NSF

Η παρατήρηση έγινε με την Πολύ Μεγάλη Συστοιχία ραδιοτηλεσκοπίων Καρλ Γιάνσκι (Karl Janski Very Large Array) στο Νέο Μεξικό, η οποία ανήκει στο Εθνικό Παρατηρητήριο Ραδιοαστρονομίας (NRAO) του Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών των ΗΠΑ. Η διεθνής αστρονομική ομάδα, με επικεφαλής τη Χιμένα Φερνάντεζ του Πανεπιστημίου Ράτγκερς, έκανε τη σχετική δημοσίευση στην επιθεώρηση «Astrophysical Research Letters».

Artist's impression of the galaxy. Credit: ICRAR/Peter Ryan

Οι αστρονόμοι ανίχνευσαν το αχνό ραδιο-σήμα του υδρογόνου στον μεγάλο σπειροειδή γαλαξία Cosmos J10054, στο πλαίσιο του προγράμματος CHILES, το οποίο θα μελετήσει με ραδιοτηλεσκόπια το υδρογόνο σε γαλαξίες που έχουν απόσταση έως έξι δισ. ετών φωτός.

«Σχεδόν διπλασιάσαμε το ρεκόρ απόστασης για τέτοιου είδους παρατηρήσεις» δήλωσε η Φερνάντεζ και τόνισε ότι η ανακάλυψη ρίχνει περισσότερο φως στον τρόπο που οι γαλαξίες αναπτύσσονται προσελκύοντας νέφη υδρογόνου και πώς τα χάνουν στην πορεία της εξέλιξής τους.

Το υδρογόνο συνιστά την πρώτη ύλη για τη δημιουργία των άστρων. Στη διάρκεια της ζωής τους, οι γαλαξίες «ρουφούν» αυτά τα αέρια, τα οποία τελικά ενσωματώνονται στο εσωτερικό των νέων άστρων. Όταν τα άστρα εκρήγνυνται ως υπερκαινοφανείς αστέρες (σούπερνόβα), καθώς και μέσω των ηλιακών «ανέμων» τους όσο ακόμη υπάρχουν, το αέριο αυτό υδρογόνο σταδιακά «δραπετεύει» ξανά από τους γαλαξίες.

Πηγή: Ximena Fernández et al. Highest Redshift Image of Neutral Hydrogen in Emission: A CHILES Detection of a Starbursting Galaxy at z=0.376. Astrophysical Journal Letters, 2016

Ο δάσκαλος που άφηνε τα παιδιά να ονειρεύονται: από τον Σελεστέν Φρενέ στο σχολείο της κοινότητας

Ο μεγάλος Γάλλος ριζοσπάστης παιδαγωγός, Σελεστέν Φρενέ (1896-1966), ήταν ο πρώτος που εισήγαγε στη σχολική αίθουσα το τυπογραφείο και τη σχολική εφημερίδα ήδη από το μεσοπόλεμο εμπνέοντας με τις διδακτικές του μεθόδους το μεταρρυθμιστικό κίνημα του «Μοντέρνου Σχολείου».

Η δυνατότητα να υποστηρίξουμε σήμερα το δημόσιο σχολείο, έναντι της κρυφής ή φανερής ιδιωτικοποίησης ή ακόμη περισσότερο έναντι της κατ’ οίκον διδασκαλίας, αποκτά ιστορική προοπτική στην ελληνική κρίση (2010 -) και την έξοδο απ’ αυτή, μέσα από την αντιπροσώπευση μιας αριστερής κυβέρνησης. Αυτό βέβαια σημαίνει συγχρόνως να έχουμε στο βλέμμα μας και τα άλλα βάθρα της δημοκρατίας: ως προς την αντιπροσώπευση, το μέσα κι έξω από τη βουλή, ως προς τον παραδοσιακό συνδικαλισμό τις μορφές εργατικού ελέγχου και εργατικής εξουσίας και ως προς την τοπική αυτοδιοίκηση, τις λαϊκές συνελεύσεις, τα κοινωνικά κινήματα, τις τοπικές δράσεις και τις κοινότητες. Κι όλα αυτά διαλεκτικά αντιμετωπίσιμα ως προς αυτά που προηγήθηκαν, τις σχέσεις μέσα στο σχολείο στην αμέσως προηγούμενη περίοδο, την επιστροφή της διοίκησης και την αναστολή της δημοκρατίας.¹

Το αίτημα είναι αναδιάταξη των άνισων σχέσεων μέσα στο σχολείο, εκ περιτροπής διευθυντές κι όχι εργοδότες της προηγούμενης περιόδου, συμβούλους με παιδαγωγική κι όχι διοικητική αξιολογική εξουσία, φωνή, εκπροσώπηση και πολιτική των παιδιών, καθώς επίσης και άμεση δημοκρατία, έτσι ώστε να έχουμε, μέσα στη πολιτική μεταβολή της περιόδου, περισσότερη ελευθερία και ισότητα. Ο εκπαιδευτικός καλείται να συμμετέχει σ’ αυτή την άμεση δημοκρατία του σχολείου, πέρα από τον παραδοσιακό συνδικαλισμό, μαζί με τους άλλους εργαζομένους του σχολείου, αλλά και τους φορείς της σχολικής κοινότητας, μέσα στις δυσκολίες που είναι παράγωγες της ηγεμονίας του οικονομικού και της καταστροφής συγχρόνως του κεφαλαίου και της εργασίας. Η συνομιλία του με τη γειτονιά, τα κοινωνικά κινήματα, τις λαϊκές συνελεύσεις, η άρνησή του στις συγχωνεύσεις και η επιλογή ενός μικρού σχολείου - πολιτιστικού κέντρου² των πολλών κοινοτήτων που παίρνουν μέρος σ’ αυτό, είναι τα μορφικά χαρακτηριστικά αυτής της πλατωνικής σπηλιάς που είμαστε εντός της. Η λογική των δικτύων είναι το όνομα της νέας οριζοντιότητας. Η αναμέτρηση είναι μια νέα αναδιάταξη των σχέσεων, έτσι όπως προκύπτουν από την λογική των δικτύων ανάμεσα στις κάθετες και τις οριζόντιες σχέσεις, για τον τρόπο πρόσληψης του σχολείου, των ορίων του και την παραγωγή της αίσθησης της κοινότητας. ³

«Ο δάσκαλος που άφηνε τα παιδιά να ονειρεύονται» (2006) του Daniel Losset. Το σενάριο της ταινίας στηρίζεται στη ζωή του μεγάλου γάλλου παιδαγωγού και μεταρρυθμιστή της παιδείας Σελεστέν Φρενέ (Celestin Freinet 1896-1966). Η παιδαγωγική μέθοδος του Φρενέ στοχεύει στη δημιουργία ενός άλλου σχολείου όπου κάθε παιδί αντιμετωπίζεται σαν μια ξεχωριστή προσωπικότητα, μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα, όπου η παιδεία δεν είναι αποκομμένη από την κοινωνική πραγματικότητα κι ο ρόλος του εκπαιδευτικού συνίσταται κυρίως στο να βοηθήσει τα παιδιά να βρουν μόνα τους το δρόμο της γνώσης. Ο Σελεστέν Φρενέ, πρώτος αυτός, επεδίωξε να εισάγει τις νέες τεχνολογίες της εποχής στην εκπαίδευση: τυπογραφία, ραδιόφωνο, κινηματογράφο. Είναι πιο γνωστός ως ο πρώτος που έβαλε το τυπογραφείο στην τάξη και καθιέρωσε την διασχολική αλληλογραφία. Λιγότερο γνωστό είναι ότι πρώτος αυτός έβαλε τον κινηματογράφο στο σχολείο το 1926! Ήταν φυσικό οι πρωτοποριακές του μέθοδοι να μην είναι αρεστές στο κατεστημένο, γι αυτό κυνηγήθηκε ανελέητα. Πάλεψε μέσα από αντίξοες συνθήκες και στο τέλος υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη δημόσια εκπαίδευση για να συνεχίσει πιο ελεύθερος το παιδαγωγικό του έργο. Αλλά πια δεν ήταν μόνος. Στη βάση των ιδεών του δημιουργήθηκε ένα μεγάλο διεθνές παιδαγωγικό κίνημα που είναι ακόμα ζωντανό.

Ποιο είναι όμως το όνομα του σχολείου σ’ αυτή την φαινομενολογική αποβλεπτικότητα, από ποιες υποκειμενικότητες συγκροτείται και με ποιον ιστορικό ορίζοντα νοημάτων για τη συγκρότηση της κοινότητας⁴ μπορούμε να αποβλέπουμε σ’ αυτό; Το φιλμ Ο δάσκαλος που άφηνε τα παιδιά να ονειρεύονται (2006) του Daniel Losset θα μπορούσε να είναι μια δυνατή απάντηση σ’ αυτή την προβληματική και για ένα σχολείο της κοινότητας.⁵ Η ιστορική αναδρομή, μετά τις τόσες αναλογίες με το παρελθόν στη διάρκεια της ελληνικής κρίσης (2010), είναι δείκτης τηρούμενων των αναλογιών, για τα χαρακτηριστικά της περιόδου που πολιτευόμαστε. Η παιδική ηλικία του ’20 και του ’30, οι νέες μορφές παιδαγωγικής του δασκάλου Celesten Freinet σε συνεργασία με τη σύντροφό του Elise, η σύγκρουση φασισμού/ κομμουνισμού, ο εκφασισμός της κοινωνίας μέσα από την αυθεντία της οικογένειας, οι σχέσεις του σχολείου με την κοινότητα και ο τρόπος που η πολιτική μπαίνει μέσα στο σχολείο, είναι μερικές από τις βασικές ιδέες που γίνονται αντικείμενο διαπραγμάτευσης σ’ αυτή την ταινία. Ένα φιλμ γαλλικής παραγωγής για την δημόσια τηλεόραση της Γαλλίας, το οποίο αφηγείται τα παιδιά, τον δάσκαλο με τη φίλη του και την κοινότητα, μέσα σ’ ένα πολιτικό κλίμα ασφυκτικό, λόγω της ανόδου του φασισμού. Η πρώτη επαφή του δασκάλου με τα παιδιά, η ανάγνωση του κόσμου τους και του τρόπου που σκέφτονται, η δυνατότητά του να βλέπει τα όριά τους λίγο πριν να αδιαφορήσουν γι’ αυτά που ακούν ή βλέπουν, είναι η αφετηρία ενός νέου παιδαγωγικού προβληματισμού του δασκάλου που καταφεύγει σε μια σειρά τεχνικών για να συνομιλήσει μαζί τους. Το σχολείο είναι ένας μικρός τόπος δημοκρατίας, καθώς τα παιδιά συγκεντρώνονται για να οργανώσουν τις συλλογικές τους δράσεις, βγαίνουν έξω απ’ αυτό, γίνονται αντικείμενο δυσμενών σχολίων καθώς εκλαμβάνονται ότι δεν κάνουν μάθημα και αποβλέπουν στο να συντονίζουν διαρκώς αυτά που σκέφτονται, μ’ αυτά που φαντάζονται, πιάνουν, βλέπουν, ακούν, γεύονται και μυρίζουν. Στο σχολείο επιστρέφει η κεντρική ιδέα του μοντερνισμού, η κίνηση. Χωρίς απαγορεύσεις, όπως αυτές που ζήσαμε, ο εκπαιδευτικός μπορεί να μεταβαίνει στους χώρους μέσα κι έξω από το σχολείο με βάση το ρυθμό της διανοητικής εργασίας που έχει με τα παιδιά. Η παιδαγωγική είναι βασισμένη σ’ αυτές τις φαινομενολογικές σχέσεις του μέσα και του έξω. Το σχολείο της κοινότητας είναι βασισμένο ακριβώς σ’ αυτή την κίνηση, με βάση το τρίπτυχο τάξη – αυλή – κοινότητα και αφουγκράζεται τις νέες σχέσεις αρχιτεκτονικής και παιδαγωγικής.⁶

Η φιγούρα του δασκάλου είναι αυτή τίθεται και αίρεται. Ο δάσκαλος αυτό που κάνει είναι να συμμετέχει στη ζωή του σχολείου ετοιμάζοντας μέσα από ένα σχήμα άμορφο – μορφή ή ένα σχήμα επιθυμία – μη κατευθυντικότητα, το επόμενο βήμα της παιδαγωγικής του.⁷ Ξεκινά με την ανάγνωση των αναγκών των παιδιών, όπως το να μη βαριούνται ή να μην είναι υπάκουο το σώμα τους στο ενδεχόμενο μιας μελλοντικής τιμωρίας και ενσωματώνει σιγά - σιγά τη ζωή με τον τρόπο που τη βάζουν μέσα στο σχολείο οι μαθητές. Στη συνέχεια βλέποντας το αδιέξοδο της επικοινωνίας των μαθητών, καθώς λόγω της θέσης τους στα θρανία δεν μπορούν να συνομιλήσουν, σχηματίζει ομάδες και οδηγεί τα παιδιά στη δυνατότητά τους να ψηφίζουν γι’ αυτά που τα απασχολούν ως θέμα για να διαπραγματευτούν. Τα παιδιά ολοκληρώνουν ένα κύκλο μέσα στη τάξη με την τεχνική του τυπογραφείου, τα δικά τους αναγνωστικά και τη σχολική τους βιβλιοθήκη, όμως η δουλειά του δασκάλου δεν σταματά εδώ. Η αυλή είναι ο χώρος που πραγματοποιεί την πρώτη έξοδο από την τάξη. Σ’ αυτό το χώρο τα παιδιά βιώνουν μια νησίδα ελευθερίας έκφρασης και δημιουργικότητας. συνεχίζοντας την περιέργεια τους και στις αναδυόμενες αντικειμενοποιήσεις της έρευνάς τους. Η δυνατότητα το μάθημα να γίνεται έξω από την τάξη είναι ένα σημαντικό βήμα, με καθοριστικό τον ρόλο των ομάδων και της αυτενέργειας. Η δυνατότητα να μετατρέπουν τον χώρο εκτός τάξης, την κοινότητα αυτή τη φορά, ως πηγή γνώσης, είναι ένα ακόμη κεφάλαιο στην δυνατότητα άσκησης αυτής της παιδαγωγικής. Τα επαγγέλματα των ανθρώπων, για παράδειγμα, γίνονται μια τέτοια πηγή γνώσης κι έτσι η αποσχολειοποίηση [deschooling], αρχιτεκτονική εν πολλοίς, γίνεται η συλλογική δράση των παιδιών. Η δυνατότητά τους επίσης να αλληλογραφήσουν είναι μια ακόμη τεχνική καθώς απελευθερώνεται η σχέση τους με την κοινότητα και συνομιλούν με άλλα σχολεία κι άλλους μαθητές. Η τεχνική της βιβλιοθήκης, όπου καμαρώνουν για τα δικά τους βιβλία, η τεχνική του τυπογραφείου για να φτιάξουν τα πρώτα τους μικρά βιβλία ή εφημερίδες τοίχου, η τεχνική της αλληλογραφίας, το σχολικό συμβούλιο για να αποφασίζουν τις καινούριες δράσεις, ο σχολικός κήπος ή η φύση ως ένα εργαστήρι φυσικών επιστημών, ανοιχτό και προσβάσιμο από τα παιδιά, είναι μερικές από τις τεχνικές που παίρνουν μέρος σ’ αυτό το φιλμ με το χαριτωμένο όνομα «Ο δάσκαλος που άφηνε τα παιδιά να ονειρεύονται». Τα παιδιά ονειρεύονται, είτε την ουτοπία ενός κόσμου δικού τους με κύριο στοιχείο του την αγάπη, την αλληλεγγύη, τη σχέση τους με τον δάσκαλο και την αλλαγή του κόσμου, είτε την αντιπαράθεση τους με την πολιτική εξουσία που θα τους στερήσει τα όνειρα. Ή ονειρεύονται τη σεξουαλικότητά τους μέσα από την σχέση τους με τον Οιδίποδα. Αυτό είναι το στοιχείο της θεσμικής παιδαγωγικής που απελευθερώνεται μέσα από την παιδαγωγική του Celesten Freinet κι αυτό επεξεργάζονται οι επίγονοί του. Η σύγκρουση με την γονική αυθεντία ή την κοινότητα είναι ένα μέρος αυτής της προβληματικής, η οποία καθορίζει τις αποφάσεις του δασκάλου, είτε του Freinet, είτε όποιου βρεθεί στη θέση του, δασκάλου ή δασκάλας, για το αν θα συνεχίσει και με ποιο τρόπο, το δύσκολο παιδαγωγικό έργο. Αυτή η μορφή του δασκάλου αναπαρίσταται στο φιλμ ως το ακριβές αντίθετο του σχολείου στον νεοφιλελευθερισμό.

Οι γενικές αρχές μιας ιστορικής δυνατότητας να μιλήσουμε για ένα σχολείο του λαού, το οποίο να κινείται πέραν κι ακριβώς στον αντίποδα του νεοφιλελευθερισμού και της κυριαρχίας της οικονομίας, αφορούν την ημερήσια διάταξη, τον λειτουργικό αλφαβητισμό, το σύνολο των δεξιοτήτων κι όχι μόνο τις γνωστικές, την είσοδο της πολιτικής στο σχολείο, τους σχολικούς συνεταιρισμούς και τις ομάδες από την τάξη μέχρι τη συλλογική δράση και τη μετάβαση στην κοινότητα. Στην περίοδο που έχουμε μπροστά μας θα μπορούσαμε να πούμε πως τίθεται το καίριο ζήτημα για το πώς και με ποιο τρόπο θα αξιοποιήσουμε το έργο μιας ριζοσπαστικής παιδαγωγικής στο σχολείο, από τους μικρούς συγγραφείς του Freinet μέχρι τους μικρούς πολίτες του Korczak. Όπως ακριβώς και στο μεσοπόλεμο και τα κατοχικά χρόνια⁸ που ακολούθησαν, είναι διαφορετικό να δίνεις τη δουλειά σου στον εκσυγχρονισμό και διαφορετικό στην Κυβέρνηση του Βουνού, έτσι και σήμερα, είναι διαφορετικό να έχεις κάνει αξιόλογο παιδαγωγικό έργο τα προηγούμενα χρόνια του εκσυγχρονισμού και διαφορετικό τώρα να δίνεις τη δουλειά σου σε μια κυβέρνηση της αριστεράς. Αίτημά μας είναι τα μικρά σχολεία, η εναλλαγή πρωτευόντων και δευτερευόντων μαθημάτων, η συγκρουσιακή επιστημολογία φυσικών και κοινωνικών επιστημών, η γενίκευση των εργαστηρίων για την σύνδεση της χειρωνακτικής με την πνευματική εργασία, η υιοθέτηση των τεχνικών Freinet και η δημιουργία αναγνωστικών από τα ίδια τα παιδιά, η βιβλιοθήκη, η συλλογική δράση με τον χαρακτήρα της πολιτειότητας [citizenship] και της αριστοτελικής πράξης και φρόνησης, η ιθαγένεια και η υπηκοότητα σε όλα τα παιδιά, η ελεύθερη κυκλοφορία στους χώρους του σχολείου κι έξω από αυτό με βάση το τρίπτυχο τάξη – αυλή – κοινότητα, η παιδαγωγική της αυλής, η υιοθεσία χώρων εκτός του σχολείου, έτσι ώστε το σχολείο να μην είναι ένα μόνο κτίριο οροθετημένο με κάγκελα, οι διαδρομές (πεζή, δημόσιες συγκοινωνίες, ποδήλατα) στη πόλη και η παραγωγή δημόσιας σφαίρας με βάση τα δικαιώματα των παιδιών - και ειδικότερα αυτά της ελευθερίας. Μια παιδαγωγική, όπως αυτή του Janusz Korczak για τα παιδιά - μικρούς πολίτες ή μια κριτική παιδαγωγική, όπως αυτή του Paulo Freire για περισσότερους λογοτέχνες στο σχολείο και κριτική ανάγνωση της ανάγνωσης του κόσμου⁹ ή μια αντί – οιδιπόδεια παιδαγωγική, όπως των Deleuze και Guattari, των γίγνεσθαι [becoming], ποιητής, γυναίκα, νομάδας, ζώο, αρχιτέκτονας, συγγραφέας, πολίτης, μειοψηφία, ζωγράφος ή παιδί που παίζει με τα κάστρα του.¹⁰

Γαλλική ταινία, σκηνοθεσία Ζαν - Πολ Λε Σανουά με τους: Μπερνάρ Μπλιέ, Ζιλιέτ Φαμπέρ (1949). Στην επαρχιακή Γαλλία του μεσοπολέμου, ένας δάσκαλος εφαρμόζει καινούριες, φιλελεύθερες μεθόδους διδασκαλίας, ερχόμενος αντιμέτωπος με τις συντηρητικές αρχές της περιοχής. Η ταινία αποτελεί σημείο αναφοράς μίας μεγάλης περιόδου στην ιστορία του μεταπολεμικού κινηματογράφου. Η επιτυχία της ταινίας έγκειται κυρίως στον τρόπο προσέγγισης των παιδαγωγικών απόψεων του Σελεστέν Φρενέ. Αφηγείται την αρχή της διδασκαλίας του γνωστού παιδαγωγού και τη δημιουργία ανάγκης για μάθηση στους μαθητές. Το 1990, το Συμβούλιο του ΟΗΕ για τον Κινηματογράφο έθεσε υπό την αιγίδα του, «Το Σκασιαρχείο» διότι, όπως αναφέρει, πρόκειται για ένα εξαιρετικό έργο τέχνης το οποίο εικονογραφεί με μοναδικό τρόπο μια από τις πλευρές της Διακήρυξης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ.

Το να συνεχίζεις να δουλεύεις με την έξοδο των παιδιών στη κοινότητα σημαίνει ότι αφήνεις τα παιδιά να ονειρεύονται. Όλα αυτά όμως σημαίνουν επίσης δυσμενή σχόλια από τους γονείς των παιδιών ή όπως θα λέγαμε με σημερινούς όρους, ο δάσκαλος είναι «καλός» όταν το παιδί συμπληρώνει φωτοτυπίες και κάνει αποκλειστικά τα μαθήματα της PISA και του νεοφιλελευθερισμού - δηλαδή γλώσσα, μαθηματικά και φυσική. Η ανταπάντηση του φιλανδικού συστήματος¹¹ για διαρκή κυκλοφορία στο χώρο και καλύτερες επιδόσεις απ’ αυτές του αγγλοσαξονικού συστήματος, συνδέεται με τις ιδέες του Celesten Freinet. Η καθημερινότητα¹² είναι το πεδίο άσκησης αυτής της αναδυόμενης υποκειμενικότητας των παιδιών, στο πλαίσιο της οποίας τα υποκείμενα ενώνουν την θεωρία με την πράξη, τον πολιτισμό με την βεβήλωση του παιχνιδιού, τον παραγωγικό με τον ελεύθερο χρόνο και τις επιστήμες με τις εφαρμογές. Το αίτημα είναι ένα σχολείο της κοινότητας [Community School] που θα ευνοεί τους συνεταιρισμούς, παράδειγμα του οποίου είχαμε μέσα στην κρίση (2010 -) για την αντιμετώπιση της κρίσης. Η διατροφή είναι κεντρική στο σχολείο, τόσο ως συνεστίαση ή αίθουσα φαγητού, όσο και για παρασκευή της, τον σπιτικό της χαρακτήρα ή ακόμη και για καλλιέργεια των προϊόντων που χρειάζονται, μέσα από ένα πρόγραμμα για σπόρους και φυτέματα. Ο σχολικός κήπος και οι πειραματισμοί στον ελληνικό μεσοπόλεμο γνωρίζουν μια νέα επικαιρότητα.¹³ Κάτι αντίστοιχο με την παιδαγωγική της χαράς του Σουχομλίνσκι που εμπνεόμενος από τον Janusz Korczak, αντιμετωπίζει το φύτεμα του χωραφιού ως συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού.¹⁴ Αυτό το σχολείο θα αποτελείται από τα εργαστήρια, θα κάνει χρήση του ποδηλάτου και θα αντιλαμβάνεται τις ήπιες διαδρομές ως πολιτική της ζωής ενάντια στο θάνατο, την πόλη ως εργαστήρι φυσικών και κοινωνικών επιστημών και την αυλή, ως παιχνίδι κι ως χώρο δημοκρατίας και λήψης των αποφάσεων. Αυτό το σχολείο με τον κόσμο σε μικρογραφία, το τυπογραφείο, τη βιβλιοθήκη, το σινεμά, την κοπτική και ραπτική, όπως και την τέχνη του Καραγκιόζη, θα είναι ένα δίκτυο με τις υποστηρικτικές δομές της Πολιτειότητας, του Πολιτισμού και της Υγείας. Κεντρικό σ’ αυτή την αντίληψη είναι το ανοιχτό προς τα έξω σχολείο και η παραγωγή, μέσα από τα υλικά δίκτυα, σθεναρών σχέσεων με πολλούς ενήλικους, οι οποίοι μπορούν να αντικαταστήσουν την απώλεια της αυθεντίας των γονιών και των εκπαιδευτικών.

Elise et Célestin Freinet

Του Χαράλαμπου Μπαλτά. Ο Χαράλαμπος Μπαλτάς είναι δάσκαλος στο 35^Ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών, υποψήφιος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και επιμελείται το σχολικό έντυπο Οι φιλίες των παιδιών (2008/2015). Ήταν συντάκτης στο περιοδικό Στίγμα (2001/2010), αρθρογράφος στο περιοδικό Σύγχρονη Εκπαίδευση (2010/2012) και τώρα δημοσιεύει κείμενα στο περιοδικό Παιδεία και Κοινωνία (2011/2015). Τα σχολικά έτη 2010/2012 ήταν υπεύθυνος Αγωγής Υγείας στην Α΄ Διεύθυνση Π. Ε. Αθηνών.

1 Και οι τρεις μορφές του επιδιωκόμενου νεοφιλελεύθερου σχολείου (2010 – 2014), το ψηφιακό, της δημοκρατίας και το κοινωνικό, δόμησαν τη λογική τους στις κάθετες σχέσεις εξουσίας, στην έξοδο της πολιτικής από το σχολείο, στο κλείσιμο του εκπαιδευτικού στην τάξη, στην ποινικοποίηση της αντιφασιστικής δράσης του και στην αξιολόγησή του. Δες Χαράλαμπος Μπαλτάς, «Ο αντιδραστικός μοντερνισμός στο σχολείο και η παιδική ηλικία.

2 Για μια πρόσφατη μελέτη που αναδεικνύει το ρόλο της παιδαγωγικής του Celesten Freinet, αλλά και του κινήματος του μοντέρνου σχολείου γενικότερα που υπερασπίζεται τα μικρά σχολεία, δες Χρήστου Δ. Τουρτούρα, «Παιδαγωγικός προβληματισμός και αντίσταση σε εκπαιδευτικές πολιτικές αντιπαιδαγωγικού προσανατολισμού», περιοδικό Θέματα Παιδείας, τχ. 51 – 52, 2014, σελ. 44 – 63.

3 Χαράλαμπος Μπαλτάς, «Η λογική των δικτύων στην εκπαίδευση: Πολιτειότητα, δημόσια σφαίρα, καθημερινότητα και μετασχηματισμός του καθημερινού», περιοδικό Σύγχρονη Εκπαίδευση, τχ. 162, Ιούνιος – Σεπτέμβριος 2010, σελ. 21 – 37.

4 Η τοπικότητα, όπως υποστηρίζει ο Arjun Appandurai, είναι ένα εύθραυστο επίτευγμα και επικεντρώνεται στη παραγωγή της τοπικότητας ως φαινομενολογικής εμπρόθετης δράσης των υποκειμένων, ακριβώς για να δείξει ότι δεν είναι θετικιστικά έτοιμη και μας περιμένει. Δες Arjun Appandurai, Νεωτερικότητα χωρίς σύνορα, Πολιτισμικές διαστάσεις της παγκοσμιοποίησης, μετάφραση Κώστας Αθανασίου, επιστημονική επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2014, σελ. 245 – 258.

5 Ο υποτιτλισμός, η υποστήριξη και η προβολή της ταινίας είναι της παιδαγωγικής ομάδας «Το Σκασιαρχείο – Πειραματικοί ψηλαφισμοί για ένα σχολείο της κοινότητας».

6 Στην προβληματική του Celesten Freinet, ο χώρος που υλοποιούνται οι τεχνικές είναι εν πολλοίς το σχολείο, καθώς έχουμε το κομμουνιστικό αίτημα σύνδεσης της πνευματικής με την χειρωνακτική εργασία. Όμως σήμερα το σχολείο της κοινότητας θέτει νέα ζητήματα για τον χώρο και για το πώς εκλαμβάνουμε το ανοιχτό σχολείο. Δες Δημήτρης Γερμανός, Οι τοίχοι της γνώσης, Σχολικός χώρος και εκπαίδευση, Gutenberg, Αθήνα 2002, σελ. 162 – 173.

7 Στην προβληματική του Celesten Freinet, αλλά και σε όλες τις θεωρίες που συγκρούονται με την αναπαραγωγή του σχολικού μηχανισμού, η φιγούρα του δασκάλου είναι κεντρική για την πολιτισμική ενδυνάμωση των παιδιών. Όμως στο πλαίσιο της θεσμικής παιδαγωγικής αυτός ο ρόλος αρχίζει και περιορίζεται, όπως για παράδειγμα στις αναλύσεις που κάνει ένας από τους επιγόνους του Freinet, ο M. Lobrot. Δες Jean Vial, «Εξέταση των παιδαγωγικών μεθόδων από την κοινωνική σκοπιά», μετάφραση Γιώργος Παπαγεωργίου, στο Maurice Debesse - Gaston Mialaret, Οι Παιδαγωγικές Επιστήμες, Γ. Α. Βασδέκης, προλεγόμενα Χρήστος Φράγκος, τ. 6, Δίπτυχο, Αθήνα 1985, σελ. 397 – 433.

8 Μια τέτοια περίπτωση είναι για παράδειγμα το έργο της Ρόζας Ιμβριώτη, του Δημήτρη Γληνού, του Παναγή Δημητράτου, του Αλέξανδρου Σβώλου ή του Μιχάλη Παπαμαύρου. Δες για παράδειγμα τα αναγνωστικά της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), Ρόζα Ιμβριώτη (επιμέλεια), Το αναγνωστικό του ΕΑΜ, Τα αετόπουλα, αναγνωστικό γ΄ και δ΄ δημοτικού, ΠΕΕΑ, 1944. Επίσης Μιχάλης Παπαμαύρος (επιμέλεια), Ελεύθερη Ελλάδα, αναγνωστικό ε΄ και στ΄ δημοτικού, ΠΕΕΑ, 1944 και Μιχάλης Παπαμαύρος, Μεγάλα Χρόνια, Το αναγνωστικό της φυλακής, ανακοίνωση – εισαγωγή Χάρης Σακελλαρίου, Κάδμος, Αθήνα 1989. Πάνω σ’ αυτά τα αναγνωστικά, αλλά με τη μεθοδολογία του Celesten Freinet, στηρίχθηκε η ιδέα έκδοσης του αναγνωστικού, με κείμενα του Παναγή Δημητράτου, Οι φιλίες των παιδιών (2014), το οποίο απορρίφθηκε από την διοίκηση της προηγούμενης περιόδου. Δες Χαράλαμπος Μπαλτάς (επιμέλεια), Οι φιλίες των παιδιών, εικονογράφηση Ελισάβετ Παντελιάδου, επίμετρο Γιάνους Κόρτσακ, Αθήνα 2014.

9 Δες Paulo Freire, Δέκα επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν, μετάφραση Μανόλης Νταμπαράκης, Επιμέλεια – πρόλογος – θεώρηση Τάσος Λιάμπας, Επίκεντρο, Αθήνα 2009, σελ. 97 – 129.

10 Όπως και το γίγνεσθαι - φασίστας ή γίγνεσθαι – πλειοψηφία ως αντίπαλη πραγματικότητα με την οποία ερχόμαστε σε ρήξη. Δες Ζυλ Ντελέζ – Τόνι Νέγκρι, «Γίγνεσθαι και έλεγχος», μετάφραση Λεωνίδας Μαρσιανός, περιοδικό Πανοπτικόν, τχ.5, Μάιος 2003, σελ. 12 – 22. 11 Γιώργος Δελαστίκ, «Το φιλανδικό θαύμα στην παιδεία», εφημερίδα Ημερησία, 15/5/2009.

12 Η καθημερινότητα συσχετίζεται με το έργο του εκπαιδευτικού, καθώς ο ίδιος και τα παιδιά είναι αντιμέτωποι με τη σχολική ρουτίνα και τη διάσπαση χώρου και χρόνου. Το επαναστατικό αίτημα του αιώνα που μας πέρασε αφορούσε τη σχέση με το χρόνο και την ενότητα στη καθημερινότητα της θεωρίας με την πράξη. Δες John Roberts, Για μια φιλοσοφία της καθημερινής ζωής, μετάφραση Γιώργος Καράμπελας – Μπάμπης Μπαλτάς, Futura, Αθήνα 2003.

13 Δες τους πρώτους πειραματισμούς για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης του 1929 στον ελληνικό μεσοπόλεμο από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο στο βιβλίο, Δημήτρης Γ. Παναγιωτόπουλος, Γεωργική Εκπαίδευση και Ανάπτυξη, Η Ανώτατη Γεωπονική Σχολή Αθηνών στην ελληνική κοινωνία (1920 – 1960), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2004, σελ. 69 – 73.

14 Πρόκειται για το διάσημο Σχολείο της Χαράς του Παβλίς στην Ουκρανία. Δες Ελένη Παπαδοπούλου, Β. Σουχομλίνσκι: Το ‘σχολείο της χαράς’. Εφαρμογές μιας ανθρωπιστικής παιδείας, Αδελφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 65 – 66.

15 Δες Γιώργος Λεχουρίτης, «Η ριζοσπαστική προσέγγιση του Πάουλο Φρέιρε και η Αριστερά του 21ου αιώνα».[www.left.gr]. Επίσης δες Μαρία Νικολακάκη, «Η κριτική παιδαγωγική στον νέο μεσαίωνα: προκλήσεις και δυνατότητες», στο Μαρία Νικολακάκη (επιμέλεια), Η κριτική παιδαγωγική στο νέο μεσαίωνα, μετάφραση Αγάπη Δενδάκη, Νίκος Πατέλης, Σιδέρης, Αθήνα 2011, σελ. 53 – 59.

16 Δες J. Ranciere, «Πολιτική δημοκρατία, χειραφέτηση» συνέντευξη του Ζ. Ρ. στη Βίκυ Ιακώβου, στο J. Ranciere, Το μίσος για τη δημοκρατία, μετάφραση – επίμετρο Βίκυ Ιακώβου, Πεδίο, Αθήνα 2009, σελ. 135 – 158. Επίσης J. Ranciere, Ο αδαής δάσκαλος, μετάφραση Δάφνη Μπονάνου, Νήσος, Αθήνα 2008.

17 Δες H. –G. Gadamer, Ο Λόγος στην εποχή της επιστήμης, μετάφραση Λευτέρης Αναγνώστου, Νήσος, Αθήνα 1997, σελ. 79 – 97. 18 Για το πώς η αλλαγή παιδαγωγικής σηματοδοτεί και αλλαγή του κοινωνικού σχηματισμού δες τον πρόλογο του Christian De Montlibert και την εισαγωγή του Maurice Halbwachs στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του Emile Durkheim, Η εξέλιξη της παιδαγωγικής σκέψης, μετάφραση Ηλίας Αθανασιάδης, επιμέλεια Γιώργος Καράμπελας, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2014, σελ. 9 – 43.

Από εδώ μπορείτε να κατεβάσετε σε μορφή PDF το δυσεύρετο βιβλίο του Σελεστέν Φρενέ, Το σχολείο του Λαού.

Αστεροειδείς «πότισαν» με νερό τη Σελήνη. An asteroidal origin for water in the Moon

Είναι αποτέλεσμα κοσμικού βομβαρδισμού του φυσικού μας δορυφόρου. Hydrogen in lunar samples reveals water could have been delivered by asteroids crashing into the moon’s vast magma ocean billions of years ago. An artist’s illustration of what the lunar magma ocean may have looked like shortly after the formation of the moon. Illustration: Nasa/ GSFC

Έχει διαπιστωθεί ότι στο εσωτερικό της Σελήνης υπάρχουν μεγάλες ποσότητες νερού. Σύμφωνα με νέα διεθνή ομάδα ερευνητών το περισσότερο από αυτό το νερό μεταφέρθηκε στον φυσικό μας δορυφόρο από αστεροειδείς που τον «βομβάρδισαν» αμέσως μετά τον σχηματισμό του πριν από περίπου 4.3 έως 4.5 δισεκατομμύρια χρόνια.

Οι αναλύσεις

Αστεροειδείς πήγαν το νερό στην Σελήνη σύμφωνα με τη νέα μελέτη. The moon may have obtained water when it was still partially molten (red to orange regions) and its primordial crust (grey to white regions on surface) was forming. Illustration: LPI/David A. Kring.

Οι ερευνητές από τη Βρετανία, τις ΗΠΑ και τη Γαλλία, με επικεφαλής την Τζέσικα Μπαρνς του βρετανικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature Communications» [An asteroidal origin for water in the Moon], κατέληξαν στο συμπέρασμά τους μέσα από ένα συνδυασμό χημικής ανάλυσης σεληνιακών γεωλογικών δειγμάτων και ανάπτυξης μοντέλων σε υπολογιστές.

Όταν οι αποστολές «Apollo» της NASA έφθασαν στη Σελήνη, η αρχική εντύπωση ήταν ότι δεν υπήρχε... σταγόνα νερού. Όμως σταδιακά αυτή η εκτίμηση έχει αλλάξει. Η εκτίμηση της νέας μελέτης είναι ότι το νερό διοχετεύθηκε εξ ουρανού στον δορυφόρο της Γης στη διάρκεια μιας περιόδου 10 έως 200 εκατομμυρίων ετών και ενώ ακόμη στο φεγγάρι υπήρχε ένας ωκεανός λιωμένου μάγματος.

Cartoon showing the possible time windows and scenarios for the accretion of volatiles to the lunar interior.

Η Σελήνη πιστεύεται ότι δημιουργήθηκε από την πρόσκρουση ενός μεγάλου ουράνιου σώματος στη Γη πριν από περίπου 4,5 δισ. χρόνια. Λίγο μετά, ένας ωκεανός μάγματος κάλυπτε την Σελήνη. Η προσθήκη του νερού σε αυτό το μάγμα έγινε κυρίως από αστεροειδείς (πάνω από 80% του συνολικού νερού) και πολύ λιγότερο από κομήτες (κάτω από 20%), σύμφωνα με τις νέες εκτιμήσεις. Το νερό που περιείχαν αυτά τα σώματα, εισχώρησαν στο λιωμένα μάγμα και μετά στο εσωτερικό του φεγγαριού. 

Οι επιστήμονες δεν αποκλείουν ότι ένα μικρό ποσοστό του σεληνιακού νερού μπορεί να έχει και γήινη προέλευση, ως απομεινάρι από τη δημιουργία του φεγγαριού μετά την κατακλυσμική πρόσκρουση ενός σώματος πάνω στη Γη.

Υπάρχει εξωπλανήτης στο ηλιακό μας σύστημα; Is there an exoplanet in the Solar system?

Επιστήμονες υποστηρίζουν πως ο «Πλανήτης 9» κατάγεται από άλλο ηλιακό σύστημα. Astronomers show that it is highly likely that the so-called Planet 9 is an exoplanet. This would make it the first exoplanet to be discovered inside our own solar system. The theory is that our sun, in its youth some 4.5 billion years ago, stole Planet 9 from its original star. Planet 9 was most likely stolen by our sun 4.5 billion years ago. Credit: Image courtesy of Lund University

Ο «Πλανήτης 9» είναι πολύ πιθανόν να «γεννήθηκε» σε ένα διαφορετικό ηλιακό σύστημα και να τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο μας αρκετά μετά τον σχηματισμό του. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξαν αστρονόμοι του πανεπιστημίου του Λουντ στη Σουηδία, «τρέχοντας» ένα υπολογιστικό μοντέλο για την προέλευση του «Πλανήτη Χ», όπως αλλιώς είναι γνωστός.

Η υπόθεση ύπαρξης του «Πλανήτη 9» πρωτοδιατυπώθηκε από τους αστρονόμους Μάικλ Μπράουν και Κόνσταντιν Μπάτιγκιν του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνια (Caltech). Στις αρχές του χρόνου, οι δύο επιστήμονες ανακοίνωσαν πως οι τροχιές έξι ουράνιων αντικειμένων, τα οποία βρίσκονται μακρύτερα από τον Πλούτωνα, δίνουν ισχυρές ενδείξεις για έναν ακόμη «κάτοικο» στο ηλιακό μας σύστημα, τον ένατο κατά σειρά.

Τώρα, σύμφωνα με το μοντέλο των Σουηδών αστρονόμων, ο «Πλανήτης Χ» ίσως κρύβει ακόμη περισσότερες εκπλήξεις, καθώς είναι πολύ πιθανόν να τον «έκλεψε» ο Ήλιος μας από τον μητρικό του αστέρα πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Μία θεωρία που, αν επιβεβαιωθεί, θα σημαίνει πως πρόκειται για τον πρώτο εξωπλανήτη που ανακαλύφθηκε στο ηλιακό μας σύστημα.

Για την ακρίβεια, ο όρος «εξωπλανήτης» δηλώνει οποιονδήποτε πλανήτη ο οποίος βρίσκεται πέρα από το ηλιακό μας σύστημα. Επομένως, στην περίπτωση που αποδειχθεί ο ισχυρισμός των αστρονόμων από το πανεπιστήμιο του Λουντ, τότε θα πρέπει να αναθεωρηθεί ο ορισμός.

«Αποτελεί ειρωνεία της τύχης το γεγονός ότι, ενώ οι επιστήμονες εντοπίζουν εξωπλανήτες εκατοντάδες έτη φωτός μακριά, ενδεχομένως ένα τέτοιο σώμα κρύβεται στην “αυλή” μας», λέει χαρακτηριστικά στο σάιτ του σουηδικού πανεπιστημίου ο Αλεξάντερ Μούστιλ, αστρονόμος και μέλος της ομάδας.

Κατά κανόνα, οι αστέρες γεννιούνται σε σμήνη, με συνέπεια να διασταυρώνονται συχνά οι τροχιές τους. Έτσι, σε αυτές τις κοσμικές «συναντήσεις», ένα άστρο μπορεί να «κλέψει» έναν ή περισσότερους πλανήτες από κάποιον γειτονικό του ήλιο. Αυτό υποστηρίζουν οι επιστήμονες πως συνέβη και στην περίπτωση του «Πλανήτη 9».

Through a computer-simulated study, astronomers at Lund University in Sweden show that it is highly likely that the so-called Planet 9 is an exoplanet. This would make it the first exoplanet to be discovered inside our own solar system. The theory is that our sun, in its youth some 4.5 billion years ago, stole Planet 9 from its original star. Listen to Alexander Mustill as he explains! An exoplanet or extrasolar planet is a planet that orbits a star other than the Sun. Illustrations: Catrin Jakobsson

Έτσι, πιθανότατα ο «Πλανήτης 9» να είχε εξωθηθεί στα όρια του αρχικού ηλιακού του συστήματος από τους υπόλοιπους τότε «συγκατοίκους» του. Με δεδομένο λοιπόν πως περιφερόταν σε αρκετά μεγάλη απόσταση από τον μητρικό του αστέρα, ο Ήλιος μας είχε τη δυνατότητα να τον αποσπάσει μέσω της βαρυτικής του έλξης.

«Όταν ο Ήλιος αποχωρίστηκε από το αστρικό σμήνος στο οποίο δημιουργήθηκε, ο “Πλανήτης 9” τον ακολούθησε, παραμένοντας σε τροχιά γύρω του», σημειώνει ο Σουηδός αστρονόμος.

Με δεδομένο πως η ύπαρξη του πλανήτη δεν έχει ακόμη καν επιβεβαιωθεί με άμεσες παρατηρήσεις, θα χρειασθούν πολλές ακόμη έρευνες για να εξακριβωθεί η καταγωγή του. Ωστόσο, αν η θεωρία των αστρονόμων από τη Σουηδία επαληθευτεί, τότε θα έχει ανοίξει ένας νέος δρόμος για την κατανόηση των ηλιακών συστημάτων.

«Στην πραγματικότητα, θα πρόκειται για τον μοναδικό εξωπλανήτη που θα μπορούσε να “επισκεφθεί” ένα διαστημόπλοιο για επιτόπια έρευνα», καταλήγει ο Μούστιλ.

Πηγή: Alexander J. Mustill, Sean N. Raymond, Melvyn B. Davies. Is there an exoplanet in the Solar system? Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters, 2016; 460 (1): L109 DOI:10.1093/mnrasl/slw075