Ο φυσικός και αστρονόμος Γεώργιος Βούρης. The physicist and astronomer Georgios Vouris

Γεώργιος Βούρης. Φυσικομαθηματικός. Καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών. Πρώτος διευθυντής του Αστεροσκοπείου Αθηνών.

Ο φυσικός και αστρονόμος Γεώργιος Βούρης (1802 – 1860) ήταν από τους ανθρώπους που έπεισαν τον Γεώργιο Σίνα για τη δημιουργία του Αστεροσκοπείου Αθηνών, του οποίου έγινε ο πρώτος διευθυντής (1846 – 1855).

Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης φιλοσοφία και νομικά, αλλά σύντομα στράφηκε στα μαθηματικά και την αστρονομία. Μελέτησε υπό την επίβλεψη των καθηγητών των μαθηματικών Andreas von Ettingshausen και Joseph Johan von Littrow, διευθυντή του Αστεροσκοπείου της Βιέννης. Στη Βιέννη έγινε διευθυντής του εκεί Ελληνικού Σχολείου και την ίδια περίοδο (1834) υπέβαλε στο αστεροσκοπείο της Βιέννης την εργασία του για τον υπολογισμό της τροχιάς του κομήτη Μπιέλα. Με τη σύσταση του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών διορίστηκε, στις 14 Απριλίου 1837, τακτικός καθηγητής των μαθηματικών και της μαθηματικής φυσικής, ενώ το 1844 του ανατέθηκε και η διδασκαλία της αστρονομίας. Για πρώτη φορά, μετά από αιώνες, Έλληνας αστρονόμος είχε τη δυνατότητα να εκτελεί αστρονομικές παρατηρήσεις και να παράγει σημαντικό επιστημονικό έργο βασιζόμενο σε αυτές.

Ο Γεώργιος Βούρης υπήρξε ο εμπνευστής και πρώτος διευθυντής του Αστεροσκοπείου Αθηνών. Το έργο του ήταν διεθνώς αναγνωρισμένο. Δημοσίευσε αρκετές εργασίες, αστρονομικές και μετεωρολογικές παρατηρήσεις στα περιοδικά Astronomische Nachrichten [Ειδήσεις Αστρονομίας] και Αθηνά, αλλά μεγάλο μέρος του έργου του, όπως ο κατάλογος των θέσεων περίπου 1000 αστέρων («Περί του εντελούς προσδιορισμού των αστέρων, οίτινες ιδιάζουσιν εις την Ελλάδα») και το «Περί της θέσεως του Αστεροσκοπείου Αθηνών», παρέμεινε αδημοσίευτο. Ο Βούρης προσδιόρισε τις γεωγραφικές συντεταγμένες του Αστεροσκοπείου, οι οποίες αποτέλεσαν την βάση για τη χαρτογράφηση της Ελλάδας. Εξέδωσε επίσης πεντάτομο, πλήρες σύστημα μαθηματικών υπό τον τίτλο Σειρά μαθηματικών. Παρά τη γενναιοδωρία του Σίνα και τον επιστημονικό ζήλο του Βούρη, το Αστεροσκοπείο δεν έτυχε της δεούσης κρατικής συνδρομής, για να μπορέσει να λειτουργήσει και να ανταποκριθεί επαρκώς στον εθνικό και επιστημονικό προορισμό του. Ολόκληρο το προσωπικό του ιδρύματος αποτελούνταν κατά τα πρώτα έτη μόνον από τον διευθυντή του!

Το κτίριο του Αστεροσκοπείου Αθηνών (σχέδιο του 1842). Πίσω αριστερά διακρίνεται η Ακρόπολη και στα δεξιά είναι ο Λόφος Νυμφών.

Ο λόγος του Γεωργίου Βούρη το 1842, στην τελετή της θεμελίωσης του Αστεροσκοπείου, αποτελεί ένα πρώτο μανιφέστο της επιστημονικής ερευνητικής δραστηριότητας σε μια χώρα που προσπαθεί να θέσει τις προτεραιότητες για τις δημόσιες λειτουργίες της. Μεταξύ άλλων, σ’ αυτή την ομιλία αναφέρθηκε και στον Μέτωνα: «…Βρισκόμαστε εδώ σε τόπο αφιερωμένο στην Αστρονομία, επειδή ακριβώς εδώ στην Πνύκα, όπου πρόκειται να κτιστεί το πρώτο Αστεροσκοπείο της νέας Ελλάδας, ο Μέτων πριν 2200 χρόνια είχε το Αστεροσκοπείο του, και σ’ αυτόν τον ιερό τόπο πραγματοποίησε τις παρατηρήσεις του. Ο περίφημος αυτός Έλληνας αστρονόμος, εκτός των άλλων ευρημάτων του, επινόησε κατά το έτος 433 π.Χ. και τον γνωστό σεληνιακό κύκλο. Αυτή η εφεύρεση φάνηκε τόσο αξιόλογη και σπουδαία στους τότε Αθηναίους, ώστε χάραξαν με χρυσά γράμματα τους υπολογισμούς του για το θέμα αυτό. Οπότε και μέχρι σήμερα η συνήθης επονομασία του κύκλου αυτού είναι η του χρυσού αριθμού …»

Το έτος 1845 στη μέση του εξαμήνου του αφαιρέθηκε ξαφνικά η έδρα της Φυσικής – κι αυτό μόνο και μόνο γιατί την ήθελε κάποιος άλλος για τον εαυτό του – και αντ’ αυτής του φόρτωσαν αυθαίρετα το μάθημα των μαθηματικών αντί πενιχρού μισθού. Για τα λεγόμενα δίδακτρα υπέρ του καθηγητή δεν γινόταν λόγος στην Ελλάδα. Όλες οι παραδόσεις ήταν δωρεάν. Ο μέχρι πρότινος καθηγητής των μαθηματικών παραμερίστηκε τελείως. Μετά από αυτές τις μεθοδεύσεις ο Γ. Βούρης θα είχε χωρίς αναβολή παραιτηθεί τελείως από το ελληνικό δημόσιο, αν δεν ήταν ήδη τότε το Αστεροσκοπείο στα σκαριά. Μόνο αυτό τον συγκράτησε. Χωρίς την συγκατάθεση όλων των πλευρών της ελληνικής κυβέρνησης, αλλά κυρίως λόγω της ενεργού επιρροής του βαρώνου Prokesh d’ Osten, του Αυστριακού τότε υπουργού στο παλάτι, κατάφερε ο Γ. Βούρης να ιδρύσει στην Ελλάδα Αστεροσκοπείο. Η τοποθέτηση των οργάνων με τα οποία εξοπλίστηκε το Αστεροσκοπείο ήταν πέρα ως πέρα έργο του Γ. Βούρη.

Το αστεροσκοπείο Αθηνών στον Λόφο των Νυμφών στις αρχές του 1860.

Η κατασκευή του Αστεροσκοπείου είχε σχέση με τις ανάγκες της τότε ναυσιπλοΐας, μέσω της ακριβούς μέτρησης του χρόνου και του προσδιορισμού του στίγματος των πλοίων, αλλά αποτελούσε ταυτόχρονα και έναν πολύ φιλόδοξο στόχο για τα χαρακτηριστικά μιας υπό διαμόρφωση κοινωνίας. Ήταν μια γέφυρα προς την Ευρώπη, μέσω της επιστήμης και της έρευνας , που θα αξιοποιούσε παράλληλα το πλούσιο επιστημονικό δυναμικό της Διασποράς.

Μετά την επιτυχή τοποθέτηση των οργάνων, ο Γ. Βούρης άρχισε τις αστρονομικές παρατηρήσεις κατά το τέλος του έτους 1847 και τις έφερε εις πέρας εντελώς μόνος για 7 συναπτά έτη με απερίγραπτη προσπάθεια, ανεξάντλητη αντοχή και με διαρκή αγώνα, παρά τους εξαιρετικά ενάντιους και ανασταλτικούς εξωτερικούς παράγοντες. Εντέλει όμως κατέρρευσαν οι φυσικές του δυνάμεις, συνέπεια μιας παλιότερης πολυετούς ελονοσίας, που οφειλόταν στις κλιματικές αλλαγές και τις ακατάπαυστες προσπάθειες στο Αστεροσκοπείο. Έπεσε βαριά άρρωστος κατά το τέλος του έτους 1854 και γι αυτό μεταφέρθηκε σε ιαματικά λουτρά στη Γερμανία.

Πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη Βιέννη. Εκεί παρά την κλονισμένη υγεία του και τις οικονομικές δυσχέρειες – 300 δραχμές ήταν η μηνιαία σύνταξή του – επεδόθη στη συγγραφή διαφόρων μαθηματικών και αστρονομικών εργασιών, μέχρι τον θάνατό του στις 16 Ιουλίου του 1860.

Τα 663 βιβλία και τα χειρόγραφα του Βούρη, απεστάλησαν στην αδελφή του, την μοναδική κληρονόμο του, η οποία τα παραχώρησε στο Αστεροσκοπείο αντί 1500 δραχμών. Ο τότε διευθυντής του Αστεροσκοπείου Ιούλιος Σμιτ με έγγραφό του στο υπουργείο Παιδείας πρότεινε να δοθεί ένα μεγαλύτερο ποσό στην φτωχή εκείνη κληρονόμο, για να τιμηθεί κατ’ αυτό τον τρόπο έστω και εμμέσως η μνήμη του Βούρη και για να του γίνει έστω και εν μέρει η αναγνώριση εκείνη, η οποία δεν του έγινε στην Ελλάδα.

Πηγή: επετειακό λεύκωμα, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, 170 χρόνια προσφοράς στην έρευνα και στην κοινωνία, Aθήνα 2016

Βρέθηκαν οι αρχαιότερες μορφές ζωής της Γης. 3.7-Billion-Year-Old Rock May Hold Earth's Oldest Fossils

Πρόκειται για μικρόβια ηλικίας περίπου 3.7 δισ. ετών. These cone-shaped structures discovered in 3.7-billion-year-old rocks in Greenland, about the size of a quarter, may be fossilized colonies of microbes and the earliest fossils of life on Earth, researchers say. Credit: Allen Nutman/Nature

Αυστραλοί επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν στην περιοχή Ισούα της νοτοδυτικής Γροιλανδίας τα αρχαιότερα απολιθώματα ζωντανών οργανισμών (μικροβίων) στον κόσμο, τα οποία έχουν ηλικία περίπου 3.7 δισεκατομμυρίων ετών.

Αν η χρονολόγηση είναι όντως σωστή - αν και δεν έχουν πεισθεί όλοι οι επιστήμονες περί αυτού- τότε τα απολιθώματα αυτά, τα αρχαιότερα της ζωής στον πλανήτη μας, έχουν ηλικία μεγαλύτερη κατά 220 εκατομμύρια χρόνια από αυτά που έως τώρα θεωρούνταν πιο παλαιά. Επιπλέον, ενισχύεται η πιθανότητα κάποτε να υπήρξαν μικροοργανισμοί και στον γειτονικό πλανήτη Άρη, ο οποίος τότε έμοιαζε αρκετά με τη Γη.

Η ανακάλυψη

Οι ερευνητές κρατούν ένα από τα πετρώματα που δημιουργήθηκαν από απολιθώματα αρχέγονων μικροβίων. Allen Nutman (left) and Vickie Bennet (right) with a specimen of 3.7-billion-year-old stromatolites from Isua, Greenland. Credit: Yuri Amelin

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον γεωλόγο Άλεν Νάτμαν του Πανεπιστημίου του Γουόλονγκονγκ ανακάλυψαν ιζηματογενείς στρωματόλιθους, δημιουργημένους από την απολίθωση διαδοχικών στρωμάτων μικροοργανισμών, με ύψος ενός έως τεσσάρων εκατοστών, που διατηρούνταν στο εσωτερικό πετρωμάτων.

Τα απολιθώματα -που κάποτε αποτελούσαν μάλλον τμήμα ενός αρχαίου βυθού- ήλθαν πρόσφατα στο φως εξαιτίας της τήξης των πάγων στη Γροιλανδία λόγω της κλιματικής αλλαγής. Μια σειρά αναλύσεων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι εν λόγω στρωματόλιθοι σχηματίσθηκαν από ζωντανούς θαλάσσιους μικροοργανισμούς. Η συγκεκριμένη περιοχή της Γροιλανδίας είναι διάσημη μεταξύ των γεωεπιστημόνων, επειδή εκεί διατηρείται το αρχαιότερο τμήμα της επιφάνειας του πλανήτη μας.

Η ανακάλυψη συμβαδίζει με τις γενετικές αναλύσεις, που τοποθετούν την ανάδυση της ζωής στη Γη πριν από περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια. Ο πλανήτης μας δημιουργήθηκε πριν από περίπου 4.6 δισεκατομμύρια χρόνια και, αφού υπέστη άγριο βομβαρδισμό από αστεροειδείς, κάποια στιγμή έγινε πιο φιλόξενος για την ανάδυση της ζωής. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature».

Σπάνιοι

Stromatolites at dawn, Shark Bay, Western Australia. Photograph: Mint Images/REX/Shutterstock

Οι αρχαίοι στρωματόλιθοι, που περιέχουν δισεκατομμύρια απολιθωμένα βακτήρια, είναι σπάνιοι και οι πιο γνωστοί βρίσκονται στην Ακτή των Καρχαριών στη δυτική Αυστραλία. Εκεί ακριβώς είχαν βρεθεί τα θεωρούμενα έως σήμερα αρχαιότερα απολιθώματα, ηλικίας 3.48 δισεκατομμυρίων ετών. Τα αντίστοιχα της Γροιλανδίας εμφανίζουν αξιοσημείωτη ομοιότητα με τα αυστραλιανά. Οι επιστήμονες δεν βρήκαν τα ίδια τα αρχικά μικρόβια, αλλά μόνο τα ίχνη που αυτά άφησαν στους στρωματόλιθους.

The stromatolites in figure a are from Greenland; those in c and d are younger stromatolites from Western Australia. Figure b shows the layers created by microbes as they formed the Greenland stromatolites (blue lines). ‘Stroms’ are several overlapping stromatolites. Photograph: Nature

Όμως άλλοι ειδικοί, όπως ο γροιλανδικής καταγωγής καθηγητής γεωλογίας Μίνικ Ρόζινγκ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Δανίας, αμφισβητούν την χρονολόγηση των 3.7 δισ. ετών, θεωρώντας ότι τα γροιλανδικά απολιθώματα είναι πολύ νεότερα. Πάντως τέτοιες διαφωνίες είναι πολύ συνηθισμένες μεταξύ των γεωλόγων και των παλαιοντολόγων.

Φως στην πανούκλα της εποχής του Ιουστινιανού. Medieval victim reveals secrets of the Plague of Justinian

Νέα στοιχεία για την πανώλη που χτύπησε την Ευρώπη την εποχή του Ιουστινιανού εντόπισαν οι επιστήμονες. Adult woman AE1175 (left) and adult man AE1176 (right) excavated at Altenerding and found positive for presence of Y. pestis © State Collection of Anthropology and Palaeoanatomy Munich). The arrow shows the third Molar sampled from individual AE1175 from which the Altenerding high coverage genome was obtained. Grave goods of individual AE1175 and AE1176 typical of the middle of the 6th century (©Archaeological State Collection Munich), Grave goods not shown true to scale). Credit: State Collection of Anthropology and Palaeoanatomy Munich

Οι επιστήμονες για πρώτη φορά έχουν πλέον μια ολοκληρωμένη γενετική εικόνα για το βακτήριο που προκάλεσε την θανατηφόρα πανώλη (πανούκλα) την εποχή του Ιουστινιανού και η οποία υπολογίζεται ότι έστειλε στον θάνατο περίπου 50 εκατομμύρια ανθρώπους (το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού), όχι μόνο στο Βυζάντιο και στη Μεσόγειο, αλλά και σε απομακρυσμένες περιοχές της  Ευρώπης.

Το δόντι

Geographical map specifying the location of the archaeological site "Altenerding". The other site, where Y. pestis has been identified, and its genome has been previously reconstructed (Wagner et al. 2014), is the cemetery of Aschheim, which is located approximately 20 km southwest of Altenerding. *Wagner DM, Klunk J, Harbeck M, Devault A, Waglechner N, Sahl JW, Enk J, BirdsellDN, Kuch M, Lumibao C. 2014. Yersinia pestis and the Plague of Justinian 541-543 AD: A genomic analysis. The Lancet Infectious Diseases 14(4):319-26. Credit: State Collection of Anthropology and Palaeoanatomy Munich

Η νέα μελέτη βασίσθηκε στην ανάλυση του δοντιού ενός θύματος της πανούκλας στη Γερμανία - παραμένει άγνωστο πώς έφθασε έως εκεί ο παθογόνος μικροοργανισμός. Το γενετικό δείγμα ελήφθη από τον σκελετό ενός ατόμου που είχε θαφτεί στην πόλη Αλτερνέντινγκ κοντά στο Μόναχο και είχε πεθάνει από τη νόσο γύρω στο 570 μ.Χ.

Η πανώλη του Ιουστινιανού υπήρξε η πρώτη πανδημία της εν λόγω λοιμώδους νόσου στον κόσμο. Εκδηλώθηκε σε διαδοχικά κύματα μεταξύ του 6ου και του 8ου αιώνα μ.Χ., εξασθενώντας την αυτοκρατορία του Βυζαντίου. Προκλήθηκε από το ίδιο είδος βακτηρίου (Yersinia pestis) που προκάλεσε την κατοπινή ολέθρια πανδημία στην μεσαιωνική Ευρώπη του 14ου αιώνα, γνωστή και ως «Μαύρος Θάνατος».

Skulls of both plague victims buried together in one grave at the Altenerding cemetery. Right: Individual 1175 (female, 25-30 years old) left: individual 1176, (male, 20 to 25 years old). The Yersinia pestis genome was extracted from individual 1175. Credit: State Collection of Anthropology and Palaeoanatomy Munich

Οι ερευνητές (μεταξύ των οποίων η Ελληνίδα Μαρία Σπύρου), με επικεφαλής τον Γιοχάνες Κράουζε του γερμανικού Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ για την Επιστήμη της Ανθρώπινης Ιστορίας στην Ιένα, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στην επιθεώρηση «Molecular Biology and Evolution», βρήκαν ότι τρία γονίδια του εν λόγω βακτηρίου, που έφεραν μοναδικές μεταλλάξεις, ήσαν πιθανώς τα κατ' εξοχήν «ένοχα» για την θεαματική εξάπλωση της πανώλης. Η πανούκλα «συνοδεύει» την ανθρωπότητα εδώ και τουλάχιστον 5.000 χρόνια και οι επιστήμονες παρακολουθούν στενά τυχόν αναζωπύρωσή της.

Πηγή: Molecular Biology and Evolution, DOI: 10.1093/molbev/msw1 

Εκπληκτικό κρυοηφαίστειο στη Δήμητρα. Massive ice volcano discovered on dwarf planet Ceres

Μια από τις εικόνες που έδωσε στη δημοσιότητα η NASA από το κρυοηφαίστειο της Δήμητρας. Έχει ύψος πέντε χλμ. και ξερνά λιωμένο πάγο. Ceres' lonely mountain, Ahuna Mons, is seen in this simulated perspective view. The elevation has been exaggerated by a factor of two. Image Credit: NASA/JPL-Caltech/UCLA/MPS/DLR/IDA/PSI

Τα τελευταία στοιχεία που έστειλε στη Γη το διαστημικό σκάφος Dawn της NASA που μελετά τον πλανήτη νάνο Δήμητρα αποκαλύπτουν την ύπαρξη ενός τεράστιου κρυοηφαιστείου που ξερνά λιωμένο πάγο αντί για καυτή λάβα, καθώς επίσης πολλών μικρομεσαίων κρατήρων και αρκετών επιφανειακών ρωγμών. Ολα αυτά είναι ενδείξεις έντονων και πολύπλοκων εσωτερικών γεωλογικών διαδικασιών που θυμίζουν αντίστοιχες στη Γη.

H xαρτογράφηση

A view of the Ahuna Mons region, derived from a digital terrain model and images from the Framing Camera on board the Dawn spacecraft. Image Credit: Ruesch et a.,l Science 2016

Για πρώτη φορά οι επιστήμονες παρουσίασαν, σε έξι ξεχωριστές επιστημονικές δημοσιεύσεις στην επιθεώρηση «Science», την πιο ολοκληρωμένη μέχρι σήμερα -και απρόσμενη- εικόνα για το μεγαλύτερο αντικείμενο στη ζώνη των αστεροειδών μεταξύ Άρη και Δία. Το Dawn συνεχίζει να βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τη Δήμητρα και να στέλνει νέα δεδομένα.

Με βάση τα έως τώρα στοιχεία, η Δήμητρα διαθέτει ένα τουλάχιστον μεγάλο ηφαίστειο πάγου (γνωστό και ως κρυοηφαίστειο), το Αχούνα Μονς, το οποίο εκτιμάται ότι δημιουργήθηκε σχετικά πρόσφατα, πριν από περίπου 200 εκατομμύρια χρόνια.

Perspective view of Ahuna Mons in false-colour derived from the Dawn framing camera data. The bluish colour of the mountain's flanks probably reflects a compositional change. The mountain is 4km -high and 17km-wide. Image Credit: NASA/JPL-Caltech/UCLA/MPS/DLR/IDA

Προς το παρόν παραμένει ασαφές με ποιά υλικά τροφοδοτείται το κρυομάγμα του εν λόγω ηφαιστείου, ύψους περίπου τεσσάρων χιλιομέτρων, που είναι και το υψηλότερο όρος της Δήμητρας, περίπου το ήμισυ του Έβερεστ. Το κρυομάγμα πιθανώς αποτελείται από ένα μίγμα αλάτων χλωρίου ή αμμωνίας και παγωμένου νερού. Πιθανά - αλλά όχι σίγουρα- κρυοηφαίστεια έχουν εντοπισθεί επίσης στον Πλούτωνα και ίσως στον δορυφόρο Τιτάνα του Κρόνου. Πάντως ορισμένοι πλανητικοί επιστήμονες δεν έχουν ακόμη πεισθεί ότι όντως το Αχούνα Μονς είναι κρυοηφαίστειο και περιμένουν περισσότερα στοιχεία επ' αυτού.

Ο πλανήτης

Scientists with NASA's Dawn mission were surprised to find that Ceres has no clear signs of truly giant impact basins. This image shows both visible (left) and topographic (right) mapping data from Dawn. Credit: NASA/JPL-Caltech/SwRI

Άλλα στοιχεία δείχνουν ότι η επιφάνεια της Δήμητρας, όπου η μέση θερμοκρασία είναι μείον 113 βαθμοί Κελσίου, αποτελείται από ένα παράξενο μίγμα βράχων και πάγου σε ποσοστό 60% και 40% αντίστοιχα, που οι επιστήμονες δεν έχουν δει αλλού στο ηλιακό μας σύστημα.

Η Δήμητρα που έχει ηλικία 4,5 δισ. ετών, διαθέτει στην επιφάνειά της πολύ νερό σε μορφή πάγου, η προέλευση του οποίου παραμένει επίσης απροσδιόριστη. Δεν αποκλείεται μάλιστα να υπάρχουν μεγάλες ποσότητες υπόγειου νερού ή και ένας υπόγειος ωκεανός, όπως στον δορυφόρο Εγκέλαδο, αν και το πιθανότερο είναι ότι αυτός υπήρξε κάποτε, αλλά όχι πια σήμερα. Ό,τι κι αν συμβαίνει, οι ερευνητές θεωρούν πιθανό ότι η Δήμητρα μπορεί ακόμη και τώρα να φιλοξενήσει (μικροβιακή) ζωή.

Ακόμη, οι επιστήμονες ανακάλυψαν στο νάνο πλανήτη φορτισμένα ηλιακά σωματίδια, καθώς ο ηλιακός άνεμος αλληλεπιδρά με τη Δήμητρα, από το οποίο συμπεραίνεται ότι η τελευταία ίσως διαθέτει μια ασθενή ατμόσφαιρα.

Η αποστολή

High resolution Dawn framing camera image of Ahuna Mons. Image width is 30km. Image Credit: NASA/JPL-Caltech/UCLA/MPS/DLR/IDA

Το Dawn, μία αποστολή κόστους 467 εκατομμυρίων δολαρίων, εκτοξεύθηκε το το 2007. Μεταξύ Ιουλίου 2011-Σεπτεμβρίου 2012 τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον μεγάλο αστεροειδή Εστία (το δεύτερο μεγαλύτερη σώμα στη ζώνη αστεροειδών μεταξύ Άρη-Δία) και τον Μάρτιο του 2015 έφθασε στη Δήμητρα. Είναι η πρώτη διαστημοσυσκευή στην ιστορία που στο ίδιο ταξίδι τέθηκε σε τροχιά γύρω από δύο διαδοχικά ουράνια σώματα.

Analysis of images from NASA's Dawn mission reveals that dwarf planet Ceres hosts an unexpectedly young cryovolcano that formed with the past billion years. Credit: NASA's Goddard Space Flight Center/Katrina Jackson

Πρόσφατα η NASA επέκτεινε για μια διετία την αποστολή του Dawn και, παράλληλα, έδωσε εντολή στο σκάφος να ανέβει σε υψηλότερη τροχιά, στα 1.460 χιλιόμετρα, από τα 385 χλμ. που εκινείτο έως τώρα. Ο λόγος είναι για να εξοικονομηθούν καύσιμα (υδραζίνη), που θα επιτρέψουν την παράταση της αποστολής. Το σκάφος θα συνεχίσει να μελετά την μορφολογία της Δήμητρας και τις γεωλογικές διαδικασίες της.

Πηγή: http://www.nasa.gov/feature/jpl/ceres-geological-activity-ice-revealed-in-new-research

Αστρονομικό θρίλερ με μυστηριώδες εξωγήινο σήμα. Hear me now? 'Strong signal' from sun-like star sparks alien speculation

Ρώσοι ερευνητές έπιασαν ένα ισχυρό σήμα από κοντινό άστρο και το κράτησαν κρυφό για δύο χρόνια. The signals seem to be coming from a sun-like star known as HD 164595 in the constellation Hercules, around 95 light years away. Pictured is an artist's impression of an alien star system.

Ρώσοι ραδιοαστρονόμοι «έπιασαν» ένα μυστηριώδες σήμα που προερχόταν από την περιοχή του άστρου HD-164595, σε απόσταση 95 ετών φωτός από τη Γη. Το περιστατικό συνέβη τον Μάιο του 2015, αλλά μόλις τώρα ενημερώθηκαν οι αστρονόμοι στον υπόλοιπο κόσμο. Εξ αρχής δημιουργήθηκε μια έξαψη, καθώς δεν αποκλείσθηκε η πιθανότητα το σήμα να προήλθε από κάποιο εξωγήινο πολιτισμό. Όμως οι αναζητήσεις που έκαναν τα αμερικανικά ραδιοτηλεσκόπια των προγραμμάτων SETI και Breakthrough, που αναζητούν ίχνη εξωγήινης νοημοσύνης, δεν κατάφεραν να βρουν κάτι - προς το παρόν τουλάχιστον.

Από που ήρθε

Scientists suggest the spike (pictured) may be the result of a natural phenomenon, such as 'microlensing', in which the star's gravity strengthens and focus signals from farther away.

Το άστρο HD-164595 βρίσκεται στον αστερισμό του Ηρακλή και είναι γνωστό ότι έχει τουλάχιστον έναν εξωπλανήτη γύρω του, χωρίς να αποκλείεται η ύπαρξη και άλλων.  Το ρωσικό ραδιοτηλεσκόπιο RATAN-600, διαμέτρου 577 μέτρων, που έκανε την ανακάλυψη, βρίσκεται στον βόρειο Καύκασο και στελεχώνεται από επιστήμονες της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών.

Οι Ρώσοι ερευνητές θεωρούνται σοβαροί, παρόλο που αδικαιολόγητα, σύμφωνα με δυτικούς συναδέλφους τους, άργησαν υπερβολικά να ενημερώσουν για το τι παρατήρησαν. Όμως η αδυναμία να ανιχνευθεί κάτι ανάλογο από τα ραδιοτηλεσκόπια στις ΗΠΑ, σημαίνει ότι είτε οι Ρώσοι ήσαν πολύ τυχεροί εκείνη τη στιγμή (παραδέχθηκαν ότι, παρά τις 39 προσπάθειές τους, δεν «έπιασαν» ξανά το σήμα), είτε ότι επρόκειτο για κάποια γήινη παρεμβολή, πχ από κάποιο δορυφόρο, που παραπλάνησε τους Ρώσους αστρονόμους.

A spike in radio signals coming from the direction of a sun-like star, HD 164595, is being followed up by alien-hunting telescopes. SETI is using the Allen Telescope Array (pictured) in northern California and the Boquete Optical SETI Observatory in Panama to confirm the data.

Η υπόθεση του ραδιοσήματος θα συζητηθεί τον επόμενο μήνα σε διεθνές αστρονομικό συνέδριο στο Μεξικό, ενώ αναμένεται και σχετική επιστημονική δημοσίευση. Στο μεταξύ διάφορα ραδιοτηλεσκόπια συνεχίζουν να «χτενίζουν» τον ουρανό. Υπενθυμίζεται ότι ανάλογη έξαψη είχε δημιουργήσει ένα μυστηριώδες ραδιοσήμα -γνωστό ως «Ουάου»- που είχε εντοπιστεί το 1977, αλλά και εκείνο δεν είχε ανιχνευθεί ξανά στη συνέχεια.

Ανάμεσα στην Κύπρο και την Κρήτη, ο αρχαιότερος βυθός του κόσμου. In the Mediterranean sea have found the oldest piece of ocean floor

Έχει ηλικία 340 εκατομμυρίων ετών, και δεν αποκλείεται να είναι απομεινάρι από την εποχή της υπερηπείρου Γκοντβάνα. A 23,000 square mile section of rock beneath the eastern Mediterranean (highlighted dark blue) could be the world's oldest region of oceanic crust, dating back up to 340 million years.

Με τα ηφαίστεια να αναβλύζουν λάβα και τις τεκτονικές πλάκες να κινούνται αέναα, ο γήινος φλοιός ανανεώνεται συνεχώς και σχεδόν κανένα τμήμα του δεν μένει ίδιο. Φαίνεται όμως ότι υπάρχει μια εξαίρεση: ένα κομμάτι φλοιού στην Ανατολική Μεσόγειο που δείχνει να έχει ηλικία 340 εκατομμυρίων ετών, και δεν αποκλείεται να είναι απομεινάρι από την εποχή της υπερηπείρου Γκοντβάνα.

Scientists believe the region of oceanic crust in the eastern Mediterranean formed part of the Tethys Ocean, which is thought to have begun forming around 340-320 million years ago (illustrated above).

Μελέτη στην επιθεώρηση «Nature Geoscience» εξετάζει τη Λεκάνη του Ηροδότου, μια βαθιά περιοχή της Μεσογείου ανάμεσα στην Κύπρο, την Κρήτη και την Αίγυπτο. Σε δύο αποστολές το 2012 και το 2014, το ισραηλινό ερευνητικό πλοίο RV Mediterranean Explorer πόντισε ένα ευαίσθητο μαγνητόμετρο και το έσυρε σε συνολική απόσταση 7.000 χιλιομέτρων, κινούμενο σε παράλληλες γραμμές.

Αυτό επέτρεψε στους ερευνητές να διαβάσουν τη μαγνητική υπογραφή του υποκείμενου φλοιού, η οποία εξαρτάται από τον προσανατολισμό του γήινου μαγνητικού πεδίου την εποχή που σχηματίστηκε το συγκεκριμένο τμήμα φλοιού από τη στερεοποίηση μάγματος.

The oldest known bit of oceanic crust is sitting at the bottom of the Mediterranean. incamerastock/Alamy Stock Photo

Αυτό που είδε η ερευνητική ομάδα είναι ότι το μαγνητικό πεδίο της Γης αντιστράφηκε πολλές φορές όσο σχηματιζόταν ο φλοιός, κάτι που άφησε ένα αποτύπωμα από εναλλασσόμενες μαγνητικές λωρίδες στα πετρώματα. Οι ίδιες λωρίδες, εξάλλου, σημαδεύουν τον φρέσκο ωκεάνιο φλοιό που σχηματίζεται ακόμα και σήμερα από την άνοδο μάγματος στη μέση του Ατλαντικού και του Ειρηνικού Ωκεανού.

Pangaea was a supercontinent that as it split apart formed the continents that we see today (illustrated).

Η μέτρηση του αριθμού των μαγνητικών λωρίδων, σε συνδυασμό με προηγούμενες παρατηρήσεις, οδηγεί στην εκτίμηση ότι ο φλοιός της Λεκάνης του Ηροδότου έχει ηλικία 315 έως 265 εκατομμυρίων ετών. Αυτό, λένε οι συντάκτες της μελέτης, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο να πρόκειται για τμήμα του ωκεάνιου φλοιού της Τηθύος, ενός ωκεανού που χώριζε κάποτε τις υπερηπείρους της Γκοντβάνα και της Λαυρασίας. Η Μεσόγειος και η Ερυθρά Θάλασσα θεωρούνται τμήματα αυτού του αρχαίου ωκεανού.

The research found that a section of the oceanic crust beneath the eastern Mediterranean (highlighted on map above) may be the oldest on the planet.

Αν οι ερευνητές έχουν δίκιο, ο φλοιός ανάμεσα στην Κύπρο και την Κρήτη είναι ο αρχαιότερος γνωστός ωκεάνιος φλοιός. Θα ήταν πάντως δύσκολο να συλλεχθούν δείγματα, καθώς σήμερα είναι θαμμένος από ένα στρώμα ιζημάτων που φτάνει σε βάθος το εντυπωσιακό νούμερο των 15 χιλιομέτρων.

Πηγή: Nature Geoscience, DOI: 10.1038/ngeo2784

Υπήρχε ζωή στην Αφροδίτη; NASA Climate Modeling Suggests Venus May Have Been Habitable

Η Αφροδίτη μπορεί κάποτε να ήταν κατοικήσιμη σαν τη Γη. Observations suggest Venus may have had water oceans in its distant past. A land-ocean pattern like that above was used in a climate model to show how storm clouds could have shielded ancient Venus from strong sunlight and made the planet habitable. Credits: NASA

Η Αφροδίτη, που σήμερα αποτελεί μια σκέτη καυτή κόλαση, κάποτε μπορεί να είχε τελείως διαφορετικές συνθήκες και να ήταν για καιρό κατοικήσιμη όπως και η Γη, σύμφωνα με νέες εκτιμήσεις επιστημόνων της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA), οι οποίες όμως βασίζονται σε κλιματικά μοντέλα με τη βοήθεια υπολογιστών και όχι σε απτά δεδομένα.

Οι επιστήμονες, με επικεφαλής τον Μάικλ Γουέι του Ινστιτούτου Διαστημικών Μελετών Γκόνταρντ της NASA, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό ‘Geophysical Research Letters’ της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ένωσης, θεωρούν πιθανό ότι κατά τα πρώτα δύο δισεκατομμύρια χρόνια ύπαρξης της Αφροδίτης υπήρχε ένας ρηχός ωκεανός με νερό, ενώ οι θερμοκρασίες ήσαν πολύ πιο χαμηλές από ό,τι σήμερα.

Τα υπολογιστικά μοντέλα που χρησιμοποιήθηκαν, είναι σχεδόν ίδια με εκείνα που χρησιμοποιήθηκαν για να προβλέψουν την μελλοντική εξέλιξη του κλίματος στον δικό μας πλανήτη, μόνο που «έτρεξαν» πίσω στον χρόνο.

«Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι η αρχαία Αφροδίτη μπορεί να ήταν ένας πολύς διαφορετικός πλανήτης σε σχέση με σήμερα», δήλωσε ο Γουέι. Στην τωρινή Αφροδίτη οι επιφανειακές θερμοκρασίες φθάνουν τους 462 βαθμούς Κελσίου, δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου υδρατμοί (για νερό ούτε λόγος), ενώ η γεμάτη διοξείδιο του άνθρακα ατμόσφαιρα είναι 90 φορές πιο πυκνή από τη γήινη.

Εδώ και καιρό οι επιστήμονες πίστευαν ότι η Αφροδίτη σχηματίσθηκε από υλικά παρόμοια με της Γης, αλλά ακολούθησε ένα τελείως διαφορετικό εξελικτικό μονοπάτι. Οι μετρήσεις του σκάφους Pioneer (Πρωτοπόρος) της NASA στη δεκαετία του ’80 έδωσαν τις πρώτες ενδείξεις ότι ο γειτονικός πλανήτης μπορεί κάποτε να είχε ένα ωκεανό. Επειδή όμως η Αφροδίτη είναι πιο κοντά στον Ήλιο και έτσι δέχεται πολύ περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία, ο αρχικός αυτός ωκεανός εξατμίσθηκε.

Planet Venus is now a hellish world. Simulations using NASA's climate model, however, revealed that the second planet from the sun may have once been habitable. Credit: NASA/JPL | Wikipedia  

Όταν το νερό εξαφανίσθηκε, το διοξείδιο του άνθρακα αυξήθηκε δραματικά στην ατμόσφαιρά της, οδηγώντας σε ένα ανεξέλεγκτο «φαινόμενο του θερμοκηπίου», οδηγώντας τελικά στον σημερινό κόσμο-κόλαση.

Όμως η νέα μελέτη δείχνει ότι, έως ότου γίνουν όλα αυτά, η Αφροδίτη επί περίπου δύο δισεκατομμύρια χρόνια μπορεί να είχε συνθήκες φιλικές προς τη ζωή. Μάλιστα οι ερευνητές δεν αποκλείουν ότι η Αφροδίτη υπήρξε ο πρώτος κατοικήσιμος πλανήτης στο ηλιακό μας σύστημα, προτού η Γη αποκτήσει ανάλογες ευνοϊκές συνθήκες. Ακόμη εικάζουν ότι παρέμεινε έτσι έως πριν από 715 εκατομμύρια χρόνια περίπου. Μετά άρχισε η περιβαλλοντική κατρακύλα…

Πηγή: www.nasa.gov