Κώδικας... Βαν Γκογκ. Is van Gogh's Starry Night a painting of Galaxies? Bright swirls are based on distant cosmic spirals, claims expert

Η περίφημη «Έναστρη νύχτα» ίσως αποτελεί το «πορτρέτο» του γαλαξία Μ51Α. US artist Michael Benson says the Whirlpool Galaxy inspired van Gogh. The Dutch painter created arguably his most famous work - The Starry Night (shown) - in 1889 from the view out of his asylum window.

Τον Ιούνιο του 1889, ενώ βρισκόταν σε άσυλο στην Προβηγκία προσπαθώντας να ξεπεράσει τα ψυχολογικά του προβλήματα, ο Βίνσεντ βαν Γκογκ κοιτώντας έξω από το δωμάτιό του εμπνέεται από τον νυχτερινό ουρανό και ζωγραφίζει ένα από τα διασημότερα έργα του, την «Έναστρη νύχτα». Ο πίνακας, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη, θεωρείται από πολλούς το κορυφαίο έργο του μεγάλου ζωγράφου. Σύμφωνα με ειδικούς σε αυτόν ο Βαν Γκογκ αποτυπώνει έναν συνδυασμό διαφορετικών καταστάσεων και συναισθημάτων, όπως συνεχή κίνηση, μοναξιά, έντονη χαρά, ηρεμία κ.ά.

Ορισμένες από τις εικόνες που έχουν καταγράψει τα επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια από τον Μ51Α ή Γαλαξία της Δίνης, που θυμίζει αρκετά είναι η αλήθεια τους σχηματισμούς της «Έναστρης νύχτας». The Whirlpool Galaxy is about 23 million light-years away and is roughly the size of the Milky Way at about 60,000 light-years in diameter. This image taken by the Hubble Space Telscope shows the Whirlpool Galaxy (M51A or NGC 5194) on the left, while the smaller object in the upper right is M51B or NGC 5195.

Τώρα ο αμερικανός εικαστικός και φωτογράφος Μάικλ Μπένσον εξέδωσε ένα βιβλίο στο οποίο υποστηρίζει ότι οι ουράνιοι σχηματισμοί στον πίνακα του Βαν Γκογκ είναι σπειροειδείς γαλαξίες. Ο βρετανός αστρονόμος Γουίλιαμ Πάρσονς στα μέσα του 19ου αιώνα είχε φτιάξει ένα σκίτσο του Μ51Α, ενός σπειροειδούς γαλαξία με ιδιαίτερα καθαρή δομή βραχιόνων, ο οποίος εξαιτίας του σχήματός του έχει ονομαστεί από τους αστρονόμους Γαλαξίας της Δίνης. 

In 1850, an astronomer depicted what a distant spiral galaxy might look like for the first time. Lord Rosse's Whirlpool Galaxy drawing (shown) may have inspired van Gogh, according to Mr Benson. At the time, though, it was thought this was a nebula, and not another galaxy. This 1845 print was modeled after William Parsons's drawing of the nebula M51, now called the “Whirlpool Galaxy.” It is about 23 million light-years away and roughly the size of the Milky Way. Credit: Courtesy of the University of Cambridge Institute of Astronomy Library

Ο Μπένσον πιστεύει ότι ο Βαν Γκογκ είτε λίγο προτού πάει στο άσυλο είτε ενώ βρισκόταν εκεί (πιθανώς στη βιβλιοθήκη του ασύλου) είδε το σκίτσο του συγκεκριμένου γαλαξία και τον χρησιμοποίησε ως «μοντέλο» στον πίνακά του.

Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που η «Έναστρη νύχτα» γίνεται αντικείμενο επιστημονικής μελέτης. Ομάδα φυσικών σε μελέτη τους στην επιθεώρηση «Nature» έχουν υποστηρίξει ότι οι χαοτικές δίνες του πίνακα ακολουθούν με ακρίβεια τις μαθηματικές περιγραφές των αναταράξεων σε ρευστά υλικά, όπως οι στροβιλισμοί του νερού σε ένα ταραγμένο ρυάκι ή οι πραγματικοί ανεμοστρόβιλοι.

Τα ηλιοτρόπια ήταν μεταλλαγμένα!

Vincent van Gogh, "Vase With Fifteen Sunflowers", 1888. Τα ηλιοτρόπια χωρίς σκούρο κέντρο δεν αποτελούν έμπνευση του Βαν Γκογκ αλλά μια σπάνια μεταλλαγμένη ποικιλία.

Οι πίνακες με ηλιοτρόπια είναι από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του Βίνσεντ βαν Γκογκ. Σε κάποια από τα ηλιοτρόπια που εμφανίζονται στα έργα του ολλανδού ζωγράφου απουσιάζει ο μεγάλος μαύρος «πυρήνας» και την παράσταση κλέβουν πλούσια λαμπερά πέταλα. Ως πρόσφατα όλοι πίστευαν ότι επρόκειτο απλώς για μια εικαστική παρέμβαση του Βαν Γκογκ.

A typical sunflower is on the left, a double-flowered variety in the middle and a tubular mutant in the third box. Arrows point out double-flowered mutants in Van Gogh's painting. Credit: John Burke, University of Georgia

Ωστόσο ερευνητική ομάδα στις ΗΠΑ υποστηρίζει ότι ο ζωγράφος αποτύπωσε πιστά αυτό το οποίο είχε μπροστά του και δεν ήταν άλλο από μια σπάνια μεταλλαγμένη ποικιλία ηλιοτροπίων.

A typical sunflower with a dark center and a mane of large yellow 'petals'. Credit: Wikimedia Commons

Το «τυπικό» ηλιοτρόπιο έχει έναν μεγάλο σκούρο «πυρήνα» που αποτελείται από σπόρους του φυτού και γύρω από τον οποίο βρίσκονται κίτρινα πέταλα. Υπάρχουν όμως και διαφορετικές ποικιλίες: κάποιες διαθέτουν διπλή σειρά πετάλων, ενώ σε άλλες το κέντρο καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του άνθους και τα πέταλα είναι πολύ αδύναμα και σχεδόν κρέμονται στις άκρες του λουλουδιού.

A Teddy Bear sunflower is one of several double-flowered mutants. Credit: Wikimedia Commons

Οι διαφορές αυτές οφείλονται σε γονιδιακές μεταλλάξεις. Σύμφωνα με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια τα «επίμαχα» ηλιοτρόπια στους πίνακες του Βαν Γκογκ ανήκαν σε μία από αυτές τις μεταλλαγμένες ποικιλίες, η οποία όμως είναι εξαιρετικά σπάνια, και έτσι όλοι θεωρούσαν ότι αποτελούσαν έμπνευση του ζωγράφου. Οι επιστήμονες ανέφεραν μάλιστα ότι εντόπισαν το γονίδιο που κρύβεται πίσω από τις διαφορετικές ποικιλίες ηλιοτροπίων. Η έρευνα δημοσιεύθηκε το 2012 στην επιθεώρηση «Plos Genetics».