Εξερευνώντας τη λίμνη Κερκίνη. Exploring the Lake Kerkini

Στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Σερρών, μόλις 40 χλμ. από την πόλη των Σερρών και περίπου 100 χλμ από τη Θεσσαλονίκη, συναντάμε ένα από τα πιο όμορφα μέρη της Ελλάδας, τη λίμνη Κερκίνη με τον μοναδικό υγροβιότοπο, που έχει ανακηρυχθεί Εθνικό Πάρκο και σύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση Ramsar, ένας από τους 10 υγρότοπους Διεθνούς Σημασίας της Ελλάδας.

In the north-west part of Serres Prefecture, just 40 Km from the town of Serres and about 100 Km from Thessaloniki, we can meet one of the most beautiful places in Greece, Lake Kerkini.  Its  unique wetland has been declared as National Park according to Ramsar Convention and it is one out of ten wetlands of International Importance of Greece.

Ήταν η ανθρώπινη παρέμβαση που δημιούργησε αυτό τον παράδεισο. Το 1932 κατασκευάστηκε το πρώτο φράγμα στα νερά του ποταμού Στρυμόνα και σταδιακά σχηματίστηκε η λίμνη Κερκίνη.

The man’s intervention caused the formation of this heaven. In 1932 the first dam was constructed in the waters of river Strymonas and gradually lake Kerkini took shape.

Η παρόχθια βλάστηση με παραποτάμια δάση από άγριες ιτιές, τα νούφαρα που επιπλέουν σε έκταση χιλιάδων στρεμμάτων, η μεγάλη ποικιλία ψαριών, τα βουβάλια που κολυμπούν στα ήσυχα νερά της λίμνης, αλλά και ο υπέροχος ορίζοντας από τα ορεινά συγκροτήματα του όρους Μπέλλες και των Κρουσίων, χαρίζουν στο τόπο μια γοητεία μοναδική.

The riparian plantations consisting of riparian forests of wild willows, the suspended water-lilies expanded in a surface of thousands hectares, the fish high diversity, the buffalos swimming in lake’s calm water and the great mountainous areas of Belles and Krousia give a unique grace to this land.

Η λίμνη προσφέρει της ιδανικές συνθήκες παρατήρησης πουλιών. Σήμερα είναι ένα από τα καλύτερα μέρη της Ευρώπης για φυσική παρατήρηση 300 περίπου ειδών, σπάνιων και προστατευμένων που ζουν και αναπαράγονται εδώ. Δεν είναι τυχαίο που επιστήμονες και ερασιτέχνες από όλο τον κόσμο μας επισκέπτονται κάθε χρόνο για τις μελέτες τους.

The lake offers the ideal conditions for bird watching. It is one of the best places in Europe for natural watching of about 300 rare and protected bird species that live and breed here. It is no coincidence that many scientists and amateurs from around the world visit us every year for their research.

Στο Εθνικό Πάρκο έχουν παρατηρηθεί περισσότερα από 300 είδη πoυλιώv. Από αυτά 137 είδη φωλιάζουν, 134 είδη διαχειμάζουν και 163 είδη χρησιμοποιούν τον υγρότοπο και την ευρύτερη περιοχή ως ενδιάμεσο σταθμό ανάπαυσης και τροφοληψίας κατά τη διάρκεια των μεταναστευτικών ταξιδιών τους.

More than 300 bird species have been observed in the Lake Kerkini National Park. 137 of these species nest, 134 overwinter and 163 use the wetland and the surrounding area as an intermediate resting and foraging stop in their migration routes.

Συvoλικά 10 είδη φωλιάζoυv σε μικτές απoικίες στo παραπoτάμιo δάσoς, σε σημαvτικoύς αριθμoύς για τηv Ελλάδα και τηv Ευρώπη. Τα είδη αυτά είvαι: o κoρμoράvoς  (Phalacrocorax carbo), o λευκoτσικvιάς (Egretta garzetta), o αργυρoτσικvιάς (περιστασιακά) (Ardea alba), o πoρφυρoτσικvιάς (Ardea purpurea), o σταχτoτσικvιάς (Ardea cinerea), o κρυπτoτσικvιάς (Ardeola ralloides), o νυχτoκόρακας (Nycticorax nycticorax), η χoυλιαρoμύτα (Platalea leucorodia), η λαγγόvα (Phalacrocorax pygmaeus), η χαλκόκoτα (περιστασιακά πλέον),  (Plegadis falcinellus).

A total of 10 species nest in mixed colonies in the riparian forest, which is a significant number both for Greek and European standards. These species are: the great cormorant (Phalacrocorax carbo), the little egret (Egretta garzetta), the great white egret (occasionally) (Egretta alba), the purple heron (Ardea purpurea), the grey heron (Ardea cinerea), the squacco heron (Ardeola ralloides), the night heron (Nycticorax nycticorax), the spoonbill (Platalea leucorodia), the pygmy cormorant (Phalacrocorax pygmaeus), the glossy ibis (now occasionally) (Plegadis falcinellus).

Σε επιπλέoυσες φωλιές, στο παραποτάμιο δάσος και στους εναπομείναντες καλαμώνες, φωλιάζει τo σκoυφoβoυτηχτάρι (Podicepscristatus), τo vαvoβoυτηχτάρι (Tachybaptusruficollis), το μαυροβουτηχτάρι (Podiceps nigricollis), η φαλαρίδα (Fulicaatra) και η νερόκοτα (Gallinulachloropus) και από το 2009 και ο κύκνος (Cygnusolor) ενώ τo μoυστακoγλάρovo (Clidonias hybridus) και τo μαυρoγλάρovo (Chlidonias niger) φωλιάζουν στα φύλλα από τα νούφαρα και άλλα υδρόβια φυτά. Άλλα σημαvτικά είδη που αναπαράγονται στην περιοχή, είvαι o μαυρoπελαργός (Ciconia nigra), o λευκoπελαργός (Ciconia ciconia), o πετρίτης (Falco peregrinus), o φιδαετός (Circaaetus gallicus), o κραυγαετός (Aquila pomarina), ο θαλασσαετός (Haliaaetus albicilla) και ο γερακαετός (Aquila pennatα).

In floating nests, in the riparian forest and the remaining reedbeds breeds the great crested grebe (Podiceps cristatus), the little grebe (Tachybaptus ruficollis), the black-necked grebe (Podiceps nigricollis), the coot (Fulica atra) and the common moorhen (Gallinula chloropus), as well as the swan (Cygnus olor) since 2009, while the whiskered tern (Clidonias hybridus) and the black tern (Chlidonias niger) nest in the leaves of lilies or other aquatic plants. Other important species breeding in the area are: the black stork (Ciconia nigra), the white stork (Ciconia ciconia), the peregrine falcon (Falco peregrinus), the short-toed eagle (Circaaetus gallicus), the lesser spotted eagle (Aquila pomarina), the white-tailed eagle (Haliaaetus albicilla) and the booted eagle (Aquila pennata).

Στη λίμνη ξεχειμωvιάζoυv πoλλές χιλιάδες υδρόβια πoυλιά. Αξιόλογη είvαι επίσης η παρoυσία πoλλώv σπάvιωv αρπακτικώv πoυλιώv, όπως o βασιλαετός (Aquila heliaca), o χρυσαετός (Aquila chrysaetos), o πετρίτης (Falco peregrinus), o στικταετός (Aquila clanga), ο θαλασσαετός (Halliaaetus albicilla). Τα τελευταία χρόvια έχoυv παρατηρηθεί πoλλά νέα είδη για την περιοχή, κατά τη μεταvάστευση ή τo χειμώvα όπως τo κεφαλoύδι (Oxyura leucocephala), το στεπογέρακο (Falco cherrug), τo φοινικόπτερο (Phoenicopterus roseus), o ναvόκυκvoς (Cygnus columbianus), o χηvoπρίστης (Mergus merganser), η ναvόχηvα (Anser erythropus) κ.ά. Η λίμvη Κερκίvη (μαζί με τηv περιoχή τoυ Πόρτo Λάγoυς), είvαι η πιo σημαvτική περιoχή διαχείμασης τoυ αργυρoπελεκάvoυ (Pelecanus crispus) στηv Ευρώπη.

Many thousands of waterfowl overwinter in the lake. Moreover, the presence of rare birds of prey is also remarkable, for example the imperial eagle (Aquila heliaca), the golden eagle (Aquila chrysaetos), the peregrine falcon (Falco peregrinus), the greater spotted eagle (Aquila clanga) and the white-tailed eagle (Halliaaetus albicilla). Over the last years, new species have also been observed in the area, either during migration or in winter, such as the white-headed duck (Oxyura leucocephala), the saker falcon (Falco cherrug), the flamingo (Phoenicopterus roseus), the Tundra swan (Cygnus columbianus), the goosander (Mergus merganser), the lesser white-fronted goose (Anser erythropus) etc. Lake Kerkini (along with the area of Porto Lagos) is the most important wintering area for Dalmatian pelican (Pelecanus crispus) throughout Europe.

Ο επισκέπτης χρησιμοποιώντας τις χαρακτηριστικές βάρκες της λίμνης, οι οποίες ονομάζονται «πλάβες» ή και κανό έρχεται σε άμεση επαφή με το υγρό στοιχείο, πλησιάζει, σε ασφαλή απόσταση για τα πουλιά στο παρυδάτιο δάσος και στην ακτογραμμή και μπορεί να παρατηρεί την πλούσια ορνιθοπανίδα της περιοχής καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Επίσης, μπορεί να αφουγκραστεί τους ήχους της λίμνης και του βουνού μέσω περιηγήσεων με άλογα, ποδήλατα ή και με μια απλή πεζοπορία. Τέλος, μπορεί να χρησιμοποιήσει τζιπ 4 Χ 4 για να επισκεφτεί πιο δύσβατες περιοχές του Εθνικού Πάρκου.

Φωτογραφίες: © Κωνσταντίνος Βακουφτσής. 

Ο αδαής δάσκαλος. The Ignorant Schoolmaster

Renè Magritte, The Schoolmaster, 1954. «Δάσκαλος είναι αυτός που κρατάει τον ερευνητή στο δρόμο του, σε ένα δρόμο που τον ερευνά συνεχώς μόνος του». - Ζακ Ρανσιέρ

Επί δεκαετίες, τα εκπαιδευτικά ζητήματα και ο προβληματισμός για το νόημα και το περιεχόμενο της παιδείας παράγουν μερικά από τα πιο προκλητικά κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα. Τα ερωτήματα που αφορούν την παιδεία και την εκπαίδευση εξακολουθούν να παραμένουν ανοιχτά, προς συζήτηση και επίλυση· δυστυχώς, καμία απάντηση δεν έχει αποδειχθεί αρκετά ικανοποιητική. Ο σύγχρονος Γάλλος φιλόσοφος Ζακ Ρανσιέρ υποστηρίζει στο βιβλίο του «Ο αδαής δάσκαλος» ότι καμία μεταρρύθμιση, «κανένα κόμμα, καμία κυβέρνηση, κανένας στρατός, κανένα σχολείο και κανένας θεσμός» δεν πρόκειται να λύσει το εκπαιδευτικό πρόβλημα: Είναι αδύνατο, εξηγεί, να σταματήσει αυτός ο φαύλος κύκλος μεταξύ άγνοιας και επιστήμης, παιδαγωγικής πρακτικής και διδακτικής μεθόδου, αν όλες οι λύσεις προέρχονται μέσα από αυτόν τον ίδιο κύκλο.

Jean Joseph Jacotot

Το βιβλίο ξεκινά με την παρουσίαση και την ανάλυση του έργου του Ζοζέφ Ζακοτό, ενός Γάλλου διανοούμενου που λόγω των πολιτικών του επιλογών και των γεγονότων της εποχής βρέθηκε, το 1818, εξόριστος στη Λουβέν. Σ’ αυτή την ολλανδική πόλη του προσέφεραν τη θέση του καθηγητή γαλλικών και έτσι, ο Ζακοτό έπρεπε να διδάξει ανθρώπους που δεν ήξεραν καθόλου τη δική του γλώσσα και των οποίων τη γλώσσα αγνοούσε. Κάτω από αυτές τις συνθήκες αποφάσισε να κάνει ένα πείραμα και ζήτησε από τους μαθητές του, με τη βοήθεια ενός διερμηνέα, να προσπαθήσουν να διαβάσουν μια δίγλωσση έκδοση του Τηλέμαχου. Μετά από λίγο καιρό, οι μαθητές ήταν σε θέση, μέσω της παρατήρησης, της σύγκρισης, του συνδυασμού, της σκέψης, της πράξης, της μίμησης, της επανάληψης, της προσωπικής προσπάθειας, του σχολιασμού και του ελέγχου, όχι μόνο να μιλούν γαλλικά αλλά και να εκφράζουν γραπτώς τις απόψεις τους πάνω σε δύσκολα θεωρητικά θέματα. 

Engraving of Joseph Jacotot (1770-1840), French educator.

Έτσι, ο Ζακοτό, ο πρώτος αδαής δάσκαλος, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο μαθητής δεν χρειάζεται απαραίτητα έναν δάσκαλο–κάτοχο της γνώσης να τον καθοδηγεί και να του εξηγεί βήμα βήμα, μεθοδικά, αυτά που γνωρίζει. Ο Ζοζέφ Ζακοτό απέδειξε πως ακόμα κι ένας αγράμματος μπορεί, αν θέλει, να διδάξει γράμματα χρησιμοποιώντας τη μέθοδό του, η οποία ονομάστηκε καθολική μέθοδος.

Προϋπόθεση η ισότητα

Norman Rockwell, "Schoolmaster" or "First in his Class", 1926

Το ζητούμενο της καθολικής μεθόδου και η προϋπόθεσή της είναι η ισότητα, ενώ το αποτέλεσμά της είναι η πνευματική χειραφέτηση. Οι αρχές στις οποίες στηρίζεται είναι τρεις: Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, κάθε άνθρωπος μπορεί να διδάξει τον εαυτό του και τα πάντα υπάρχουν στα πάντα. Ο συνδυασμός της επιθυμίας για γνώση και της προσοχής είναι αυτό που ονομάζουμε νοημοσύνη και κατά συνέπεια δεν υπάρχει περισσότερη ή λιγότερη ευφυΐα, αλλά διαφορά στην ένταση της επιθυμίας για μάθηση: «Ο άνθρωπος είναι μια επιθυμία που υπηρετείται από μία νοημοσύνη», γράφει ο Ρανσιέρ.

Ο Ζακοτό απέδειξε πως όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και πως έχουν τις ίδιες ικανότητες, αλλά δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ή να αποδείξει με την ίδια ευκολία, ότι υπάρχει κάποια μορφή κοινωνικής οργάνωσης που θεμελιώθηκε στην ισότητα. Η ανισότητα, όπως ισχυρίζεται ο συγγραφέας, είναι ένα «αρχέγονο πάθος (…) είναι ο φόβος της ισότητας, η τεμπελιά μπροστά σε ένα αέναο έργο που εκείνη (η ισότητα) απαιτεί, ο φόβος μπροστά σε αυτό που το έλλογο ον οφείλει στον εαυτό του». Έτσι, στη βάση αυτού του κοινωνικού παραλογισμού της ανισότητας, που τόσο εύκολα έχουμε αποδεχτεί, ακμάζουν οι ιεραρχίες, οι κυρίαρχοι και οι υποτελείς, ευημερούν πολίτες άνισοι που ανταγωνίζονται, ανθούν πολιτικοί μύθοι βασισμένοι στην ανισότητα, όπως αυτός του κυρίαρχου λαού ή αυτός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων…

Λογικός παραλογισμός

Jan Steen, A school class with a sleeping schoolmaster, 1672

Μόνο με τη βοήθεια της πνευματικής χειραφέτησης μπορούν οι άνθρωποι να μάθουν «να παραλογίζονται όσο το δυνατόν πιο λογικά». Άρα, η καθολική μέθοδος που οδηγεί στη χειραφέτηση αναφέρεται στο κάθε άτομο χωριστά, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί μαζικά ούτε μπορεί να εφαρμοστεί στην κοινωνία. «Η εκπαίδευση», γράφει ο Ρανσιέρ, «μοιάζει με την ελευθερία: Δεν χαρίζεται, κατακτάται». Ο καθένας μπορεί να είναι δάσκαλος ή μαθητής και με την εφαρμογή της καθολικής μεθόδου, ο δάσκαλος μπορεί να διδάξει ακόμα κι αυτά που αγνοεί. Μ’ αυτό τον τρόπο κατάφερε ο Ζοζέφ Ζακοτό να διδάξει ζωγραφική και μουσική ενώ κάθε εισήγησή του ξεκίναγε με τη φράση «δεν έχω τίποτα να σας διδάξω, γιατί δεν ξέρω τίποτα γι’ αυτό το θέμα».

Αυτό είναι το περίγραμμα αυτού του βιβλίου, ενώ μια προσεκτική ανάγνωση αναδεικνύει τον διπλό του χαρακτήρα. Απ’ τη μια, μπορεί να διαβαστεί ως η πρωτοποριακή και ανατρεπτική περιπέτεια του Ζακοτό που συντάραξε και τρόμαξε τους λόγιους συγχρόνους του, απ’ την άλλη, μπορεί να ιδωθεί ως μια σύγχρονη παρέμβαση και κριτική πρόταση στα προβλήματα της φιλοσοφίας και της πρακτικής της εκπαίδευσης. «Ο αδαής δάσκαλος» είναι ένα βιβλίο που συνομιλεί με κλασικές και σύγχρονες θεωρίες τόσο για την εκπαίδευση όσο και για την πολιτική πράξη, είναι ένα ξεκάθαρα ριζοσπαστικό κείμενο με το οποίο θα συμπλεύσουν οι ονειροπόλοι, οι ρομαντικοί και οι οραματιστές. Τελικά, αυτό που χρειάζεται η παιδεία μπορεί να μην είναι μια νέα μεταρρύθμιση, αλλά άνθρωποι που θα παίζουν τον ρόλο του δασκάλου βοηθώντας τους μαθητές να καλλιεργούν και να αναπτύσσουν την επιθυμία για γνώση και την προσοχή τους, με σκοπό να μάθουν ό,τι τους ενδιαφέρει, δηλαδή, τα πάντα.

Jacques Rancière at a conference held in the Universidad Internacional de Andalucía, in Seville (Spain) in 2006. Rancière published Le maître ignorant or The Ignorant Schoolmaster in 1991. It is an interpretation of the story of Joseph Jacotot - the original ignorant schoolmaster - who went to Holland as an educator in the 18th century but didn't teach a thing to his students. He didn't teach a thing, not in the sense we disenchanted youth would use that phrase, but in a different sense. He gave his students an edition of Télemacque written in French, of which they did not know a single word, with an edition of the same text in Dutch. The students read the book with the help of the translation and at the end of this experiment were asked to write an essay, in French, a language that they apparently did not know, or rather had never been taught. They each wrote an essay, and succeeded, on the text they had read, in a language they did not speak.

Τότε, όμως, ο δάσκαλος είναι αχρείαστος; Όχι. «Δάσκαλος είναι εκείνος που κλείνει τη νοημοσύνη μέσα σε έναν αυθαίρετο κύκλο απ’ όπου θα βγει μόνο εάν η ίδια κρίνει ότι είναι αναγκαίο». Με άλλα λόγια, ο δάσκαλος πρέπει να μεσολαβεί ώστε να προκαλέσει την πνευματική χειραφέτηση του μαθητή. Δεν πρέπει να του μεταβιβάζει τις δικές του γνώσεις, να του επισημαίνει πότε σφάλει ή να επικυρώνει ότι κατανόησε ορθά το αντικείμενο. Διότι τότε, ο μαθητής θα είναι συνεχώς εξαρτημένος από τις εξηγήσεις του δασκάλου και η σχέση τους θα δομείται σε μια καταστατική ανισότητα. Θα είναι σχέση χειραγώγησης. Ο συγγραφέας αναγνωρίζει ότι είναι αδύνατο να ενσωματωθεί η «μέθοδος» Ζακοτό στους ιεραρχικούς εκπαιδευτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, εξ ου και το πείραμα δεν επιβίωσε. Πάντως, δεν πρέπει να θεωρηθεί ένα ασήμαντο επεισόδιο στην ιστορία της παιδαγωγικής. Ίσως να είναι άστοχο να πάρουμε τοις μετρητοίς την ανάλυση του Ρανσιέρ. Δεν παύει ωστόσο να είναι ένα ερέθισμα για προβληματισμό. Μήπως στα σχολεία μας χρειαζόμαστε μαθητές λιγότερο «καταπιεσμένους» και δασκάλους περισσότερο «αδαείς»;

Ξαναζωντάνεψε η Βυζαντινή Μαρία, Byzantine lady’s face revealed, given name of Maria

The 1,000-year-old skeleton was restructured and named Maria. The face of a 1,000-year-old skeleton, which was unearthed during the Marmaray project excavations in Istanbul’s Yenikapı, was restructured by the Yıldız Technical University Istanbul Historic Peninsula Application and Research Center Biological Material Inspection Commission. The skeleton was named Maria by the commission president Mehmet Görgülü because it was the most popular name in that era.

Μετά την «αναβίωση» της μικρής Μύρτιδας, που πέθανε την κλασική εποχή από το λοιμό των Αθηνών, το πρόσωπο της οποίας ανακατασκεύασαν Έλληνες επιστήμονες, έρχονται τώρα και Τούρκοι ειδικοί να ξαναζωντανέψουν μια Βυζαντινή αρχόντισσα. Η γυναίκα που ανακατασκευάστηκε με βάση το κρανίο της έζησε πριν από χίλια χρόνια στη Βασιλεύουσα. Ήταν όμορφη, κοκκινομάλλα και μάλλον νεαρή για τα σημερινά δεδομένα.

Το πρόσωπό της «χτίστηκε» με βάση το σκελετό της θανούσης που βρέθηκε στις ανασκαφές του Yenikapi στην Κωνσταντινούπολη. Την ανακατασκευή της μορφής της επιμελήθηκαν επιστήμονες από το Τμήμα Ιστορικών Εφαρμογών του Πολυτεχνείου Yildiz της Κωνσταντινούπολης (Technical University Istanbul) και η Επιτροπή του Ερευνητικού Κέντρου Επιθεώρησης Βιολογικών Υλικών.

Archeological excavations at the Yenikapı Marmaray site. (Sevgi Korkut)

Ο πρόεδρος της Επιτροπής Μεχμέτ Γκιοργκιουλού βάφτισε τη Βυζαντινή δέσποινα «Μαρία» επειδή ήταν το πιο δημοφιλές όνομα εκείνη την εποχή, όπως δήλωσε ο ίδιος. Σύμφωνα με την εκτίμησή του, η γυναίκα, όταν πέθανε, πρέπει να ήταν 30 ετών, είχε κόκκινα μαλλιά και ήταν μέλος μιας από τις αρχοντικές οικογένειες του Βυζαντίου. Ο κ. Γκιοργκιουλού, που είναι χειρουργός γενικής χειρουργικής και ο οποίος παρέλαβε προς ανάλυση σκελετικό υλικό της ανασκαφής, ανέφερε χαρακτηριστικά πως τα ευρήματα στο Yenikapi παρουσίαζαν μεγάλο ενδιαφέρον, και όχι μόνο αρχαιολογικό, γιατί τμήματα των σκελετών έφεραν παραμορφώσεις. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο ετέθησαν υπ' όψιν των ιατρών. Σκοπός, να εξακριβωθούν οι ασθένειες, να διερευνηθεί αν οι αλλοιώσεις των οστών ήταν γενετικής φύσεως και εν τέλει ποια ακριβώς ήταν τα αίτια του θανάτου των ανθρώπων. Όταν όλες αυτές οι εξετάσεις θα έχουν ολοκληρωθεί, ο κ. Γκιοργκιουλού είπε ότι σχεδιάζει να γράψει ένα βιβλίο με όλες τις λεπτομέρειες που αποκαλύπτονται από αυτή την ανασκαφή.

Πηγή: Ελευθεροτυπία

Οι γαλαξίες «μέδουσες», Jellyfish galaxies found spawning in clusters

Μια από τις εικόνες που κατέγραψε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble από ένα γαλαξία-μέδουσα. Πρόκειται για τον γαλαξία IC 3418 που βρίσκεται σε διαδικασία σύγκρουσης με ένα γειτονικό του γαλαξία. Jelly fish galaxies are created when spiral galaxies collide into galaxy clusters. Pictured here is Galaxy IC 3418 taking the form of a jellyfish as it collides with a neighbor. Credit:NASA/JPL-Caltech/SDSS

Εικόνες και δεδομένα που κατέγραψε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble φωτίζουν τις κοσμικές διεργασίες που μετασχηματίζουν γαλαξίες και τους μετατρέπουν από σπειροειδείς σε ελλειπτικούς. Κατά τη διαδικασία αυτή οι γαλαξίες αποκτούν ένα σχήμα που θυμίζει πολύ αυτό της… μέδουσας

Τα νέα δεδομένα

A jellyfish galaxy is at the top-right, with star-forming tendrils streaming away towards the bottom-left. (Image: NASA, ESA, and the Hubble Heritage Team (STScI/AURA))

Οι αστρονόμοι έχουν εντοπίσει στο παρελθόν γαλαξίες που έχουν ένα μη συμβατικό σχήμα αφού στον γαλαξιακό δίσκο υπάρχουν «προεκτάσεις», μεγάλες… ουρές, που αποτελούνται από άστρα. Η εικόνα αυτών των γαλαξιών παραπέμπει σε μέδουσα και η αναφορά σε αυτούς γίνεται με αυτό τον χαρακτηρισμό, δηλαδή «γαλαξίες μέδουσες». 

Cosmic shapes, such as the ones shown here, develop when hot gas in the cluster hits the cold gas from an approaching galaxy.

Το τελευταίο χρονικό διάστημα το Hubble εντόπισε και παρατήρησε αρκετούς τέτοιους γαλαξίες αποκαλύπτοντας πολλά στοιχεία για την εξέλιξη τους. Ειδικοί με επικεφαλής τον Χάρλαντ Εμπελινγκ του Πανεπιστημίου της Χαβάης μελέτησαν τα νέα δεδομένα και πιστεύουν ότι αποκωδικοποίησαν τον κοσμικό μηχανισμό που συνδέεται με αυτούς τους γαλαξίες.

Το «συγκρουόμενο» φαινόμενο

The galaxy gained its distinctive shape when a small galaxy - potentially one of the objects at bottom-left of the image - collided with it head-on 100 million years ago.

Σύμφωνα με όσα προκύπτουν από τα νέα στοιχεία το φαινόμενο ξεκινά όταν ένας σπειροειδής γαλαξίας εγκαταλείπει την περιοχή όπου αρχικά σχηματίστηκε και αρχίζει να κατευθύνεται προς κάποιο σμήνος γαλαξιών. Ο γαλαξίας-ταξιδιώτης μεταφέρει μαζί του μεγάλες ποσότητες ψυχρών αερίων. Πλησιάζοντας προς το σμήνος ο γαλαξίας έρχεται σε επαφή με μάζες θερμών αερίων του γαλαξιακού σμήνους. Η «σύγκρουση» των ψυχρών με τα θερμά αέρια δημιουργεί μακριά «πλοκάμια» κοσμικής ύλης που εκτείνονται από τον γαλαξιακό δίσκο. Στα πλοκάμια αυτά σχηματίζονται συνεχώς νέα άστρα.

Όταν τελικά ο γαλαξίας-μέδουσα φτάνει στο σμήνος συνήθως συγκρούεται με κάποιον άλλο γαλαξία σχηματίζοντας τελικά ένα ελλειπτικό. Τα νέα ευρήματα δείχνουν ότι υπάρχει πολύ μεγαλύτερος αριθμός γαλαξιών-μεδουσών στο Σύμπαν από ό,τι πιστεύαμε ενώ επίσης προσφέρουν μια εξήγηση για το γεγονός ότι οι ελλειπτικοί γαλαξίες είναι το πιο κοινό είδος γαλαξιών. Η νέα μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal Letters».

Λιωμένο σίδηρο βρέχει σε καφέ νάνο, First-Ever Weather Map of Failed Star Reveals Patchy Alien Clouds

Καλλιτεχνική απεικόνιση του καφέ νάνου στον οποίο βρέχει λιωμένο σίδηρο. This artist's impression is based on the first ever map of the weather on the surface of the nearest brown dwarf to Earth. An international team has used ESO's Very Large Telescope to make a chart of the dark and light features on WISE J104915.57-531906.1B, which is informally known as Luhman 16B and is one of two recently discovered brown dwarfs forming a pair only six light-years from the Sun. Note that the faint fine detail on the surface has been added for artistic effect. Image released Jan. 29, 2014. Credit: ESO/I. Crossfield/N. Risinger (skysurvey.org)

Ομάδα ερευνητών κατάφερε να «δει» τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν σε κοντινό στη Γη καφέ νάνο. Η πιο ενδιαφέρουσα και εντυπωσιακή ανακάλυψη είναι ότι στον καφέ νάνο υπάρχουν έντονες βροχοπτώσεις - μόνο που αντί για νερό τα νέφη τον βομβαρδίζουν με… λιωμένο σίδηρο.

«Αποτυχημένοι» αλλά θυελλώδεις

ESO's Very Large Telescope has been used to create the first ever map of the weather on the surface of the nearest brown dwarf to Earth. An international team has made a chart of the dark and light features on WISE J104915.57-531906.1B, which is informally known as Luhman 16B and is one of two recently discovered brown dwarfs forming a pair only six light-years from the Sun. Credit: ESO/I. Crossfield

Καφέ νάνοι ονομάστηκαν τα σώματα που βρίσκονται σε μια ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα σε πλανήτες και άστρα με τους περισσότερους ειδικούς να κάνουν λόγο για… «αποτυχημένα άστρα».  Πριν από λίγες εβδομάδες επιστήμονες στις ΗΠΑ παρατήρησαν 44 καφέ νάνους και, όπως διαπίστωσαν, σε αυτούς εξελίσσονται ακραίες καιρικές συνθήκες. Οι ερευνητές με επικεφαλής επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια «είδαν» τρομερές θύελλες σε περίπου 20 καφέ νάνους. Όπως ανέφεραν, σε πολλούς καφέ νάνους μαίνονται πολύ μεγάλης έντασης τυφώνες που συνοδεύονται από εκτυφλωτικές αστραπές ενώ επίσης βρέχει λιωμένο σίδερο και «χιονίζει» καυτή άμμο.

«Γειτονική» επιβεβαίωση

ESO's Very Large Telescope has been used to create the first ever map of the weather on the surface of the nearest brown dwarf to Earth. An international team has made a chart of the dark and light features on WISE J104915.57-531906.1B, which is informally known as Luhman 16B and is one of two recently discovered brown dwarfs forming a pair only six light-years from the Sun. The figure shows the object at six equally spaced times as it rotates once on its axis. Image released Jan. 29, 2014. Credit: ESO/I. Crossfield

Ο Luhman 16B βρίσκεται σε απόσταση 6.7 έτη φωτός από τη Γη και είναι ο τρίτος κοντινότερος σε εμάς καφέ νάνος. Ερευνητές με επικεφαλής επιστήμονες του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ χρησιμοποίησαν το τηλεσκόπιο VLT του Νότιου Ευρωπαϊκού Αστεροσκοπείου στη Χιλή και εστίασαν την προσοχή τους στον Luhman 16B.  Η πρώτη διαπίστωση των ερευνητών ήταν πως ο Luhman 16B καλύπτεται από ανομοιόμορφες νεφώσεις στις οποίες επικρατούν πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των ερευνητών η θερμοκρασία στα νέφη του Luhman 16B αγγίζει τους 930 βαθμούς Κελσίου. Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι στον Luhman 16B βρέχει λιωμένο σίδηρο επιβεβαιώνοντας την προηγούμενη μελέτη.

This video starts with a broad view of the entire sky and closes in on the southern constellation of Vela (The Sails). Among huge numbers of faint stars, a very faint double object appears. This is WISE J104915.57-531906.1AB, which is informally known as Luhman 16AB. It is a recently discovered pair of brown dwarfs only six light-years from the Sun. The video then takes you on a fly-through of the space around the nearest stars to the Sun. Some familiar stars are visible, such as Alpha Centauri, Sirius and Barnard's Star, but there is also a faint object only discovered in early 2013 — this is WISE J104915.57-531906.1AB, which is informally known as Luhman 16AB. It is the third closest system to the Solar System. An artist's impression based on the first ever map of the weather on the surface of the nearest brown dwarf to Earth. An international team used ESO's Very Large Telescope to make a chart of the dark and light features on WISE J104915.57-531906.1B, which is informally known as Luhman 16B. Luhman 16A appears in the background in this sequence. Note that the faint fine detail on the surface of Luhman 16B has been added for artistic effect. The first ever map of the weather on the surface of the nearest brown dwarf to Earth shows the object as it rotates on its axis.

Η νέα μελέτη δημοσιεύεται στις επιθεωρήσεις «Nature» και «Astrophysical Journal Letters» και αποτελεί ένα ακόμα βήμα προόδου για τη νέα επιστήμη της «αστρο-μετεωρολογίας». Οι επιστήμονες που δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον τομέα ευελπιστούν ότι σύντομα θα αναπτύξουν τις μεθόδους και τα εργαλεία για να κάνουν προβλέψεις για τον καιρό σε εξωπλανήτες. Η ανάπτυξη της αστρο-μετεωρολογίας θεωρείται πολύ σημαντική στην προσπάθεια εντοπισμού ενός πλανήτη φιλόξενου για την παρουσία της ζωής.

Οι Νεάντερταλ μας χάρισαν τον... εθισμό στο κάπνισμα. Neanderthals gave us disease genes

Γονίδια που σχετίζονται με νόσους αλλά και τον εθισμό στο κάπνισμα έκαναν «δώρο» οι Νεάντερταλ στον σύγχρονο άνθρωπο, σύμφωνα με νέες μελέτες. Neanderthal Interbreeding Passed On Genes Involving Smoking Addiction, Type 2 Diabetes To Modern Humans. Photo: Jaroslav A. Polák/Flickr, cigarette by Daniel Stuckey

Γονίδια που προκαλούν νόσους στον σύγχρονο άνθρωπο αποτελούν «κληρονομιά» της διασταύρωσής του με τους Νεάντερταλ, σύμφωνα με μεγάλες γονιδιακές μελέτες που δημοσιεύονται στις επιθεωρήσεις «Nature» και «Science».

Τα… καπνιστικά γονίδια των Νεάντερταλ

Divergent DNA among African and non-African modern-day humans allowed researchers to pick out spots where Neanderthals had the most influence. Photo via Nature

Οι Νεάντερταλ μας… χάρισαν γονίδια που εμπλέκονται στον διαβήτη τύπου 2, στη νόσο του Crohn και – κατά περίεργο τρόπο – στον εθισμό στο κάπνισμα.

Σύμφωνα με τις νέες μελέτες, ο Homo sapiens διασταυρώθηκε με τους Νεάντερταλ λίγο μετά την έξοδό του από την Αφρική. Παρότι και άλλες προηγούμενες μελέτες έχουν υποστηρίξει το ίδιο, μέχρι σήμερα παρέμενε ασαφές αν το γενετικό υλικό των Νεάντερταλ είχε κάποια επίδραση στην υγεία του σύγχρονου ανθρώπου.

Το ότι ανακαλύπτεται τώρα πως μια γονιδιακή παραλλαγή που ο σύγχρονος άνθρωπος έλαβε ως «κληρονομιά» από τους Νεάντερταλ συνδέεται με την αδυναμία διακοπής του καπνίσματος αποτελεί σίγουρα έκπληξη. Εννοείται βέβαια πως οι ερευνητές δεν υπονοούν πως τα «εξαδέλφια» μας κάπνιζαν ασταμάτητα στις σπηλιές τους.

Η συγκεκριμένη γονιδιακή παραλλαγή, κατά τους ειδικούς, είχε πιθανότατα πολλαπλούς ρόλους και η σύνδεσή της με τον εθισμό στο τσιγάρο στον σύγχρονο άνθρωπο είναι μόνο ένας από αυτούς.

Επίδραση στο δέρμα και στα μαλλιά

A girl looks through the replica of a Neanderthal skull. According to a new study, humans and Neanderthals share between 2 to 4 percent of DNA, passed down to modern non-African humans through interbreeding between Homo Sapiens and Neanderthals. (Photo : REUTERS/Nikola Solic )

Όταν οι δύο πληθυσμοί συναντήθηκαν, οι Νεάντερταλ είχαν ήδη προσαρμοστεί στο πιο ψυχρό ευρασιατικό περιβάλλον επί αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το DNA των Νεάντερταλ δεν είναι κατανεμημένο ομοιόμορφα στο ανθρώπινο γονιδίωμα, αλλά εντοπίζεται κυρίως στις περιοχές του που αφορούν το δέρμα και τα μαλλιά.

Οι περιοχές αυτές περιλαμβάνουν τμήματα του γονιδιώματος που συνδέονται με τη ρύθμιση του χρώματος του δέρματος, γεγονός που μαρτυρεί ότι οι αρχαίοι συγγενείς μας μάς κληροδότησαν χαρακτηριστικά – όπως το πιο χλωμό δέρμα – τα οποία βοήθησαν τους σύγχρονους ανθρώπους να προσαρμοστούν στο μειωμένο ηλιακό φως που συναντούσαν καθώς μετανάστευαν σε πιο βόρεια κλίματα.

«Βρήκαμε στοιχεία σχετικά με το ότι τα γονίδια που εμπλέκονται στο χρώμα του δέρματος των Νεάντερταλ έκαναν τους λαούς της Ευρώπης και της Ανατολικής Ασίας πιο ‘προσαρμόσιμους’ εξελικτικώς» σημείωσε ο Μπέντζαμιν Βέρνοτ από το Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον στο Σιάτλ, εκ των κύριων συγγραφέων της μελέτης στο Science. Τα ευρήματα προέκυψαν μετά από γενετική ανάλυση σε 665 άτομα.

Γονίδια που κωδικοποιούν για την παραγωγή της κερατίνης, μιας ινώδους πρωτεΐνης που χαρίζει ανθεκτικότητα στο δέρμα, στα μαλλιά και στα νύχια, φάνηκε να είναι επίσης «εμπλουτισμένα» με DNA των Νεάντερταλ. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι αυτό προσέφερε στους σύγχρονους ανθρώπους προστασία ενάντια στο κρύο.

«Όπως φαίνεται οι Νεάντερταλ είχαν ήδη προσαρμοστεί στο μη αφρικανικό περιβάλλον και προσέφεραν αυτό το γενετικό πλεονέκτημα στον σύγχρονο άνθρωπο» υπογράμμισε ο καθηγητής Ντέιβιντ Ράιχ, από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ που ήταν ο ένας εκ των δύο κύριων συγγραφέων της μελέτης στο Nature και προσέθεσε: «Τώρα που μπορούμε πλέον να εκτιμήσουμε ότι μια συγκεκριμένη γονιδιακή παραλλαγή προήλθε από τους Νεάντερταλ, είμαστε σε θέση να ξεκινήσουμε να κατανοούμε πώς αυτό το DNA που κληρονομήσαμε μας επηρεάζει. Την ίδια στιγμή έχουμε τη δυνατότητα να μάθουμε πολλά για το πώς ακριβώς ήταν οι ίδιοι οι Νεάντερταλ».

«Δώρο» αυτοάνοσες διαταραχές

Genes passed on from Neanderthals have been linked to a host of health problems [AP]

Είναι αξιοσημείωτο ότι ορισμένα από τα γονίδια που εντοπίστηκαν και αποτελούν «δώρο» των Νεάντερταλ στον σύγχρονο άνθρωπο αφορούν ανθρώπινες νόσους και κυρίως αυτοάνοσες διαταραχές. Οι γονιδιακές αυτές παραλλαγές συνδέονται με τον διαβήτη τύπου 2, την κατάθλιψη, τον ερυθηματώδη λύκο, τη χολική κίρρωση (νόσος που χαρακτηρίζεται από καταστροφή των ενδοηπατικών χοληφόρων) και τη νόσο του Crohn (ιδιοπαθής φλεγμονώδης νόσος του εντέρου).

Ορισμένα από τα γονίδια που εντοπίστηκαν φαίνεται επίσης να συνδέονταν με προβλήματα γονιμότητας. Όπως εξήγησε ο Σρίραμ Σανκαραραμάν, επίσης από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ που ήταν ο έτερος κύριος συγγραφέας της μελέτης στο Nature, για παράδειγμα το χρωμόσωμα Χ δεν έφερε σχεδόν καθόλου DNA των Νεάντερταλ. Το γεγονός αυτό μαρτυρεί ότι το γενετικό υλικό των Νεάντερταλ έκανε το Χ λιγότερο γόνιμο – κάτι που συμβαίνει συχνά όταν δύο διαφορετικά είδη διασταυρώνονται – με αποτέλεσμα να εξαφανιστεί γρήγορα από την ανθρώπινη γονιδιακή δεξαμενή.

Σημειώνεται ότι τα ευρήματα της μελέτης του Nature προέκυψαν μετά από «σάρωση» του γονιδιώματος 1.004 σύγχρονων ανθρώπων. Όπως ανέφερε ο δρ Σανκαραραμάν στο BBC «ανακαλύψαμε ότι υπάρχουν μεγάλες περιοχές του γονιδιώματος στις οποίες ο σύγχρονος άνθρωπος φέρει ελάχιστη ή και καθόλου γενετική κληρονομιά από τους Νεάντερταλ. Αυτό πιθανότατα συνέβη επειδή κάποια γονίδια των Νεάντερταλ ήταν επιβαρυντικά για τον σύγχρονο άνθρωπο και έτσι απαλείφθηκαν στο πλαίσιο της εξέλιξης».