Μεγάλος αστεροειδής θα περάσει στις 19 Απριλίου σχετικά κοντά από τη Γη. Asteroid to fly safely past Earth on April 19

This computer-generated image depicts the flyby of asteroid 2014 JO25. The asteroid will safely fly past Earth on April 19 at a distance of about 1.1 million miles (1.8 million kilometers), or about 4.6 times the distance between Earth and the moon. Credit: NASA/JPL-Caltech

Ένας αρκετά μεγάλος αστεροειδής, ο «2014 JO25», διαμέτρου περίπου 650 μέτρων, θα περάσει σχετικά κοντά από τον πλανήτη μας στις 19 Απριλίου.

Δεν υπάρχει ο παραμικρός κίνδυνος πρόσκρουσης, όπως ανακοίνωσαν οι επιστήμονες του Εργαστηρίου Αεριοπροώθησης της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA), παρόλα αυτά θεωρείται ασυνήθιστα κοντινό πέρασμα από τη Γη για έναν αστεροειδή του μεγέθους του.

Ο αστεροειδής, ο οποίος ανακαλύφθηκε προ τριετίας από αστρονόμους στις ΗΠΑ, θα περάσει σε απόσταση 1,8 εκατομμυρίων χιλιομέτρων (περίπου 4,6 φορές η απόσταση Γης-Σελήνης). Θα προσεγγίσει τον πλανήτη μας από την κατεύθυνση του Ήλιου και προβλέπεται να είναι ορατός ακόμη και με μικρά τηλεσκόπια για μία-δύο νύχτες.

Μικροί αστεροειδείς, διαμέτρου μερικών δεκάδων μέτρων, περνούν αρκετά συχνά στην ίδια απόσταση από τη Γη ή και κοντινότερη. Όμως η τροχιά του «2014 JO25» θα τον φέρει πλησιέστερα στον πλανήτη μας από κάθε άλλο μεσαίο ή μεγάλο αστεροειδή, από τότε που ο αστεροειδής «Τουτάτης», διαμέτρου πέντε χιλιομέτρων, πέρασε από τη Γη περίπου στην ίδια απόσταση το Σεπτέμβριο του 2004.

Οι επιστήμονες προβλέπουν ότι η επόμενη φορά που ένας αστεροειδής ανάλογου μεγέθους θα πλησιάσει τόσο τον πλανήτη μας, θα είναι το 2027, όταν ο -διαμέτρου 800 μέτρων- αστεροειδής «1999 ΑΝ10» θα περάσει σχεδόν ξυστά, σε απόσταση μόλις 380.000 χιλιομέτρων, δηλαδή όσο απέχει η Σελήνη από τη Γη.

Η προσέγγιση του «2014 JO25» αναμένεται με ενδιαφέρον από τους αστρονόμους σε όλο τον κόσμο, προκειμένου να τον μελετήσουν με τα τηλεσκόπιά τους. Ο συγκεκριμένος αστεροειδής δεν είχε πλησιάσει ποτέ τόσο τη Γη τουλάχιστον κατά τα προηγούμενα 400 χρόνια, ενώ δεν αναμένεται να την ξαναπλησιάσει τουλάχιστον μέσα στα επόμενα 500 χρόνια.

Φωτογραφία του κομήτη που λήφθηκε στις 5 Απριλίου. This April 5th photo catches the comet PanSTARRS (C/2015 ER61) in the full glory of its outburst. Credit: Gerald Rhemann

Επίσης, συμπτωματικά, την ίδια μέρα στις 19 Απριλίου, ο κομήτης PanSTARRS (γνωστός και ως C/2015 ER61) θα κάνει το κοντινότερο πέρασμά του από τη Γη, στην ασφαλή απόσταση των 175 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Είχε ανακαλυφθεί το 2015 από τηλεσκόπιο στη Χαβάη και καθώς πλησιάζει, έχει γίνει αρκετά φωτεινός, ώστε να είναι ήδη ορατός με μικρά τηλεσκόπια ή και με ισχυρά κιάλια.

Πηγές: www.amna.gr – watchers.news – skyandtelescope.com

Ντίνος Χριστιανόπουλος, «Η οδός Δημητρίου Πολιορκητού»

Δρόμος στην Άνω Πόλη και Πύργος Τριγωνίου (από καρτ ποστάλ εποχής). Από το αρχείο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Εδώ και πέντε χρόνια είμαι κάτοικος της άνω πόλης. Έφυγα από την Κάτω Τούμπα και ησύχασα. Είχε χαλάσει πια η παλιά Τούμπα• σπίτια και άνθρωποι όλα άλλαξαν προς το χειρότερο. Επιπλέον ο νοικοκύρης μου μ’ ανάγκασε να φύγω γιατί τον ενοχλούσαν τα γατιά μου. Πήρα λοιπόν κι εγώ τα μάτια μου κι αναζήτησα νέα γειτονιά.

Απ’ την αρχή λογάριαζα να ψάξω στην άνω πόλη, κάτι με τραβούσε κατά κει, ίσως η πιθανότητα μιας πιο ανθρώπινης ζωής. Φίλος καλός, ο Γιάννης Παλαιοδημόπουλος, που έμενε στην οδό Παλαμήδους, προσφέρθηκε κι αυτός κι ο αδελφός του, να με βοηθήσουν και, ω του θαύματος, παρόλο που δε βρίσκονταν εύκολα τα σπίτια, πετύχαμε ένα από τα τρία τελευταία αρχοντικά της άνω πόλης, στη δυτική μεριά, πίσω και πάνω απ’ το διοικητήριο.

Ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος στον κήπο του παλιού (νοικιασμένου) σπιτιού του στην οδό Δημ. Πολιορκητού της Άνω Πόλης.

Το σπίτι, ένα πολύ ωραίο διατηρητέο, χτισμένο πριν εκατό χρόνια μα καλοστεκούμενο και καλοδιατηρημένο, τρίπατο, με δύο σαχνισιά να βγαίνουν στο δρόμο και με στριφογυριστή εσωτερική ξύλινη σκάλα, ανήκε σ’ έναν μπέη και το είχε χαρέμι• κάθε πάτωμα και μια χανούμισσα. Το 1924, το έτος της ανταλλαγής των πληθυσμών, το αγόρασε ένας Κωνσταντινουπολίτης από τον Άγιο Στέφανο και το συντήρησε με πολύ μεράκι. Σήμερα μένει σ’ αυτό η μία κόρη του, ψηλά, στο τρίτο πάτωμα, ενώ εγώ βολεύτηκα στο δεύτερο, κι όσο για το πρώτο, είναι αποθήκη. Στο πίσω μέρος, χωρίς να φαίνεται, υπάρχει κήπος με λογιώ λογιώ λουλούδια, τριαντάφυλλα, γαρίφαλα, γεράνια, βιολέτες, βασιλικά κι αηδημητριάτικα, ανάλογα με την εποχή. Ο κήπος διαθέτει και μια επιχωματωμένη δεξαμενή ρωμαϊκών ή βυζαντινών χρόνων — για να μην ξεχνάμε και τ’ αρχαία. Μαζί με τον τεράστιο κήπο του διπλανού διατηρητέου, αποτελεί μια ενότητα με πολλά οπωροφόρα δέντρα (ροδιές, συκιές, κληματαριές, κυδωνιές, αχλαδιά, ερεικιά, ελιά, έναν υπέροχο λωτό και άλλα — ακόμα και κυπαρίσσια υπήρχαν λίγο πριν έρθω), χώρια τα εποχιακά λαχανικά που καλλιεργεί ο διπλανός συμπαθής φοιτητής. Καμιά εικοσαριά γάτες περιτρέχουν τον επίγειο αυτό παράδεισο […]. Αλλά και τα πετεινά του ουρανού είναι ουκ ολίγα: σπουργίτια, δεκαοχτούρες, κάργες, το καναρίνι της νοικοκυράς μες στο κλουβί, και πολλά άλλα που κατεβαίνουν το χειμώνα από το Σέιχ-Σου για πιο πολλή ζεστασιά. Όλο αυτό το αλσύλλιο πιάνει 840 μέτρα και θα το είχαν φάει λάχανο οι εργολάβοι αν δεν ήταν κι αυτό διατηρητέο. Στη νότια πλευρά, προς στην οδό Ολυμπιάδος, ο κήπος καταλήγει απότομα σε γκρεμό έξι μέτρων, επειδή το σπίτι είναι χτισμένο σ’ ένα υπερυψωμένο βράχο κι όλα τα πέριξ είναι επιχωματώσεις.

Πέτυχα πολύ καλή νοικοκυρά. Το ’χει καμάρι που έχει νοικάρη συγγραφέα κι όλο προσέχει να μην τρίξουν τα σανίδια όταν περπατάει και μ’ ενοχλήσει. Κάθε λίγο μου φέρνει από τα φαγιά και τα γλυκά που κάνει. Μια τέτοια λαϊκή αρχοντιά (ύστερα μάλιστα από τα όσα τράβηξα με το νοικοκύρη μου στην Τούμπα) είχα πολύν καιρό να συναντήσω. Αλλά κι εγώ προσπαθώ να τη βοηθώ όσο μπορώ, ποτίζοντας πότε πότε τον κήπο κι απολαμβάνοντας από κοντά τα μυριστικά του (βασιλικά, μαντζουράνα, δυόσμο — ευλογία Θεού).

Άνω Πόλη. Γύρω στα 1950. Φωτογραφία: Σωκράτης Ιορδανίδης. Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.

Η γειτονιά έχει πολύ χρώμα. Πολλές φτωχικές οικογένειες, που διαθέτουν αυλή, ακόμα βγάζουν ουζάκι το απόγευμα κάτω από το τσαρδάκι με την κληματαριά. Δε λείπουν και αρκετοί συμπαθείς φοιτητές που συζούν με τις φιληνάδες τους, μερικοί μάγκες που εκτονώνονται ακόμα κάνοντας σούζες με τα μηχανάκια τους, μερικοί ξένοι διανοούμενοι αθεράπευτοι εραστές της άνω πόλης, και αρκετές οικογένειες συμπαθών Ρωσοποντίων (άλλοι ρωσόγλωσσοι κι άλλοι τουρκόγλωσσοι), που θυμίζουν έντονα μικροαστική Θεσσαλονίκη του 1950.

Καφενείο Τσινάρι. Φωτογραφία: Άγγελος Οικονόμου. Από την ιστοσελίδα: Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης. 

Αλλά και η ευρύτερη συνοικία έχει ενδιαφέρον. Πριν από το 1924 η περιοχή χωρίζονταν στο Κονάκι (δεξιά) και στο Τσινάρι (αριστερά). Το Κονάκι, που θα πει διοικητήριο, ήταν αριστοκρατική γειτονιά και κατοικούνταν από εύπορους Τούρκους, που δούλευαν ως ανώτεροι υπάλληλοι στο διοικητήριο. Τέτοιος ήταν και ο δικός μας παλιός νοικοκύρης με το χαρέμι. Αντίθετα το Τσινάρι, που θα πει πλάτανος, κατοικούνταν, μέχρι την ανταλλαγή, από τούρκικη φτωχολογιά. Παρόλο που το Τσινάρι από παλιά είχε κακή φήμη για την ηθική ποιότητα των γυναικών του, οι Μικρασιάτες πρόσφυγες που τους διαδέχτηκαν είναι πολύ καλή πάστα. Στο Τσινάρι κάθονταν μερικές από τις πιο εξαιρετικές φίλες μου από το πανεπιστήμιο, στο Τσινάρι κάθονταν και ο φιλόλογος καθηγητής μου στο γυμνάσιο Κωνσταντίνος Σγουρής, απ’ τον οποίο έμαθα γράμματα. Ανέκαθεν το Τσινάρι ήταν γλεντζέδικη περιοχή. Στο κέντρο του, όπου υπήρχε παλαιότερα ο πλάτανος και σήμερα σώζεται μια τούρκικη βρύση (απ’ τις πολλές της περιοχής) με βυζαντινό ανάγλυφο θωράκιο στον τοίχο και με γούρνα από λάρνακα ελληνιστικών χρόνων, λειτουργούν σήμερα πολλά γραφικά ταβερνάκια, που τραβούν τους ξένους τουρίστες και τους ντόπιους κουλτουριάρηδες. Έτσι λοιπόν το Τσινάρι από μόνο του εξακολουθεί να συντηρεί τη λαϊκουριά του, ενώ το εύπορο Κονάκι αποχρωματίστηκε και τελικά χάθηκε. Ακόμη και η βίλα Μοσκώφ που το στόλιζε παλαιότερα και βρίσκονταν λίγο πιο πάνω από το σπίτι μας, στην οδό Άθωνος, και που τον Οκτώβρη του 1944 είχε φιλοξενήσει τον ελασίτη καπετάνιο Μάρκο Βαφειάδη, εξαφανίστηκε και στη θέση της ξεφύτρωσε ένα αχαμνό δημοτικό παρκάκι με πολλές γάτες.

Ξέχασα να πω ότι το Τσινάρι είναι η πιο ακραία συνοικία της Θεσσαλονίκης και βρίσκεται πολύ κοντά στα δυτικά τείχη που χωρίζουν τον Δήμο Θεσσαλονίκης από τον Δήμο Συκεών.

Απεικόνιση του Διοικητηρίου στις αρχές του 20ού αιώνα. Αρχικά το κτίριο ήταν τριώροφο. Αριστερά διακρίνεται το Σαατλί Τζαμί όπου το 1876 έγινε η σφαγή των προξένων της Γαλλίας και της Γερμανίας.

Το κτίριο που στεγάζει στο σημερινό Διοικητήριο (τότε Κονάκι) χτίστηκε το 1891 και είναι έργο του Βιταλιάνο Ποζέλι, και δίπλα σ’ αυτό εκτός από το Σαατλί Τζαμί, υπήρχαν διαμερίσματα χαρεμιού, λουτρό, διοικητικά κτίρια, φυλακές, τηλεγραφείο αποτελώντας έτσι ένα ιδιότυπο διοικητικό κέντρο της εποχής Τα περισσότερα γειτονικά κτίρια του Διοικητηρίου θα καταστραφούν στην πυρκαγιά του 1917, ανοίγοντας έτσι το χώρο στο νότιο μέρος για τη μεγάλη πλατεία που θα διαμορφωθεί και θα ονομαστεί Πλατεία Διοικητηρίου. Επίσης στο κτίριο θα προστεθεί ακόμα ένας όροφος το 1954, μαζί με το χαρακτηριστικό αέτωμα.

Πολύκλειτος Ρέγκος, Η Πλατεία Δικαστηρίων. Θεσσαλονίκη.

Το Κονάκι υπάγεται στην ενορία του Προφήτη Ηλία και το Τσινάρι στην ενορία της Αγίας Αικατερίνης. Και οι δύο εκκλησίες είναι αριστουργήματα της βυζαντινής αναγέννησης του 14ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη. Η περιοχή συνδέεται άμεσα με το κίνημα των Ζηλωτών: από δω ξεκίνησε, το 1342, η πρώτη κομμουνιστική επανάσταση στο Βυζάντιο, που κράτησε μέχρι το 1349. Κάθε λίγο ακούω τις καμπάνες των δύο εκκλησιών• ακούγονται όμως και οι καμπάνες του Αγίου Δημητρίου, του Οσίου Δαυίδ και της μονής Βλατάδων. Θυμούμαι πόσο λαχταρούσαμε επί κατοχής ν’ ακούσουμε καμπάνες• τώρα τις βαριόμαστε, εκτός από τους Ρωσοπόντιους, που τις είχαν στερηθεί εβδομήντα ολόκληρα χρόνια.

Στη Θεσσαλονίκη, που κάποτε είχε 12 ιμαρέτ, το Αλατζά Ιμαρέτ (στην οδό Κασσάνδρου) λειτουργεί ως Αίθουσα Τέχνης. Χτίστηκε το 1484 και ονομάστηκε Αλατζά Ιμαρέτ Τζαμί (πολύχρωμο πτωχοκομείο) από τις πολύχρωμες πέτρες του μιναρέ του.

Γενικότερα, η περιοχή είναι διάσπαρτη από ρωμαϊκά και βυζαντινά υπολείμματα, καθώς και από ποικίλες ιστορικές μνήμες. Σε πολλά ντουβάρια και μαντρότοιχους ανακαλύπτω διαρκώς εντοιχισμένα μικρά αρχαία κολονάκια ή βάσεις από κολόνες ή πανάρχαιες πέτρες και κομμάτια από αρχαία μάρμαρα. Στην οδό Προφήτη Ηλία βρήκα μαρμάρινο κομμάτι από αρχαίο θριγκό με ιωνικά «αυγά». Αλλά και στο Αλατζά Ιμαρέτ ο καθηγητής Φ. Πέτσας έγραψε ότι εντόπισε οικοδομικό υλικό από τον ναό της αρχαίας Θέρμης, που βρίσκονταν στην πλατεία Αντιγονιδών. Στην πίσω αυλή του Προφήτη Ηλία βλέπει κανείς συγκεντρωμένα θαυμάσια κιονόκρανα και άλλα γλυπτά μέλη από παλαιοχριστιανικό ναό, ενώ στη νότια πλευρά του Προφήτη Ηλία σώζονται τα ερείπια του βυζαντινού μοναστηριού, που κατοικούνταν από πρόσφυγες μέχρι τη γερμανική κατοχή. Στην αυλή της Λαγουδιανής υπάρχουν επίσης πολλές αρχαίες ευτελείς κολόνες, ενώ στην οδό Ολυμπιάδος ανακαλύφθηκαν ως τώρα τουλάχιστον τέσσερις ωραίες ρωμαϊκές δεξαμενές, που ο λαός τις λέει γαλαρίες. (Κι ήταν τόσο γερά χτισμένες, που κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου χρησίμευαν για καταφύγια). Κι όσο για σπασμένα κεραμικά, όπου σκάψει ο Δήμος ή άλλοι οργανισμοί για χαντάκια ή πεζοδρόμια βρίσκονται πολλά ρωμαϊκά αλλά και νεώτερα όστρακα: μια διαρκής υπόμνηση ότι και στους υπονόμους μας ακόμη υπάρχει Βυζάντιο. Όμως και οι δρόμοι, που πολλοί από αυτούς έχουν αρχαία ονόματα, υπενθυμίζουν μόνιμα τη μακεδονική και ελληνιστική εποχή, ενώ παραδόξως τα ονόματα από το Βυζάντιο είναι λιγοστά.

*

Η πλατεία Τερψιθέας, ή πλατεία των Ρόδων, βρίσκεται βορειοανατολικά από το Τσινάρι. Στο κέντρο της υπάρχει ένα οκταγωνικό οθωμανικό μαυσωλείο του 16ου αιώνα, ο Τουρμπές του Μουσά Μπαμπά που εδώ εικονίζεται σε παλαιό καρτ-ποστάλ (αρχές 20ου αιώνα). 

Στην περιοχή δεν έχει δημοτικό σχολείο, εκτός απ’ το ωραίο πέτρινο δημοτικό της οδού Κασσάνδρου, που χτίστηκε επί τουρκοκρατίας από ξένους αρχιτέκτονες. Από τα κάστρα, κυρίως απ’ τη συνοικία Εσκί Ντελίκ, που στα τούρκικα σημαίνει παλιά τρύπα, κατεβαίνουν πρωί κι ανεβαίνουν μεσημέρι δεκάδες μαθητές, που πηγαίνουν στο δημοτικό της οδού Ολυμπιάδος. Είναι όλα ροδομάγουλα, μασουλούν αδιάκοπα γκοφρέτες (με κουπόνια για διάφορα δώρα), εκείνο όμως που μου αρέσει περισσότερο είναι που δεν τα πάνε στο σχολείο οι μπαμπάδες τους με τα γιώτα-χι, ούτε τα συνοδεύουν οι Ταϋλανδέζες υπηρέτριες, όπως έβλεπα στην ξιπασμένη Τούμπα. Επίσης αρκετά συχνά ο δρόμος μας πλημμυρίζει από μικρά μαθητούδια που τα συνοδεύουν οι δάσκαλοί τους και ανεβαίνουν κατά τάξεις τιτιβίζοντας για να παίξουν στην ωραία πλατεία Τερψιθέας, με τον μοναδικό τούρκικο κουρμπέ, που έχει απομείνει στη Θεσσαλονίκη. Έτσι κι εμείς, όταν ήμασταν στο γυμνάσιο, πηγαίναμε με τα πόδια και με συνοδεία καθηγητών εκδρομή στα εβραίικα μνήματα ή στους Χορταζήδες, για να παίξουμε ξένοιαστα στο γρασίδι, που όμως το βρίσκαμε γεμάτο ερωτικά τεκμήρια της νύχτας.

Εκτός απ’ τα παιδιά, κάθε πρωί ακούω στο καλντερίμι, ακόμα από τα χαράματα, τα βήματα των εργατών που κατεβαίνουν για τις δουλειές τους και κουβεντιάζουν ζωηρά, κρατώντας στο χέρι το ζεμπίλι με το κολατσιό ή το μεσημεριανό τους. Τέτοιες εικόνες δεν είχα δει ούτε μια φορά στην Τούμπα. Απ’ αυτούς, άλλοι μιλούνε ρωσικά, άλλοι γύφτικα (έχει μερικούς Ρουμανόγυφτους πιο πάνω) κι όταν ακούω να παίρνει και να δίνει το «μαλάκα» καταλαβαίνω πως κατεβαίνουν και οι ημέτεροι.

*

Δρόμος στην Άνω Πόλη, Πύργος Τριγωνίου (από καρτ ποστάλ εποχής). Από το αρχείο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Το κλίμα είναι στεγνό• αυτό το αισθάνομαι μόνο όταν κατεβαίνω από τη Βενιζέλου και πλησιάζω στη Φιλίππου, οπότε το κλίμα το νιώθω πιο υγρό. Αυτό το ήξεραν καλά οι αρχαίοι, οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί και οι Τούρκοι, γι’ αυτό και κάθονταν απ’ την οδό Αγίου Δημητρίου και πάνω. Μόνο που η θέα, απ’ τα πυκνά σπίτια είναι λιγοστή στο δυτικό τμήμα. Απ’ την πόρτα μου φαίνονται οι άθλιες εκβολές του Αξιού• και πρέπει να στρίψω ανατολικά στην Ολυμπιάδος για να δω να ξεπροβάλλει ο γραφικός Χορτιάτης, που τη νύχτα με πανσέληνο γίνεται ακόμη γραφικότερος. Ωστόσο, μόνο όταν κατεβαίνω από την οδό Προφήτη Ηλία — όπου μέχρι το 1963 υπήρχε το ωραιότερο τουρκόσπιτο της άνω πόλης, που με υπόδειξη του Πεντζίκη πρόλαβε και το ζωγράφισε ο Γιώργος Μανουσάκης — μπορώ να χαίρομαι τον ανεπανάληπτο Όλυμπο σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια, αλλά και όλη την ανοιχτωσιά από τον Άγιο Δημήτριο ως την πλατεία Αριστοτέλους.

Πολλά θα είχα να γράψω ακόμη για τη Δημητρίου Πολιορκητού και τη δυτική άνω πόλη. Φοβάμαι όμως μήπως μερακλωθούν οι κουλτουριάρηδες κι αρχίσουν να εγκαθίστανται στην περιοχή μας, οπότε υπάρχει κίνδυνος να ανεβούν ακόμη περισσότερο τα ήδη υψηλά ενοίκια.

Ντίνος Χριστιανόπουλος, Θεσσαλονίκην, ου μ’ εθέσπισεν… αυτοβιογραφικά κείμενα, Ιανός, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 169-173.

Ανακαλύφθηκε μια νέα ομάδα γιγάντιων ιών. Novel group of giant viruses discovered

Giant virus acquiring genes from different eukaryotic host cells. This image complements the DOE Joint Genome Institute news release about the discovery of a novel group of giant viruses reported in the April 7, 2017 issue of Science. Credit: Ella Maru studio

Επιστήμονες στις ΗΠΑ και την Αυστρία, μεταξύ των οποίων ένας Έλληνας μικροβιολόγος, ανακάλυψαν μια νέα ομάδα γιγάντιων ιών, που ονόμασαν «Klosneuviruses».

Ο πρώτος γιγάντιος ιός, ο Mimivirus, είχε ανακαλυφθεί το 2003 από Γάλλους μικροβιολόγους, με επικεφαλής τον μικροβιολόγο του Πανεπιστημίου Αιξ-Μασσαλίας. Έκτοτε, αυτοί οι μικροοργανισμοί, που είναι κατά πολύ μεγαλύτεροι από τους συνηθισμένους ιούς, ασκούν μεγάλη γοητεία στους επιστήμονες, οι οποίοι στο μεταξύ έχουν ανακαλύψει μερικές ακόμα ομάδες τέτοιων μεγάλων ιών (Mamavirus, Megavirus και Pithovirus).

Giant viruses grow by acquiring DNA from other organisms, as shown in this GIF. Credit: Carla Schaffer / AAAS

Όπως δείχνει και η μελέτη του νέου ιού, οι γιγάντιοι ιοί φαίνεται να έχουν εξελιχθεί από τους μικρότερους ιούς, αποκτώντας (ή μάλλον κλέβοντας) στην εξελικτική πορεία τους εκατοντάδες γονίδια από άλλα κύτταρα, ενώ οι συνήθεις μικροί ιοί έχουν ελάχιστα γονίδια (π.χ. ο HIV του AIDS έχει μόνο εννέα, αλλά ο Mimivirus 1.018, ενώ ο Klosneuvirus περίπου 700).

Οι κάθε είδους και μεγέθους ιοί είναι πανταχού παρόντες στη Γη και ο πληθυσμός τους υπολογίζεται ότι φθάνει στον αστρονομικό αριθμό των 10³¹ (ο αριθμός 1 ακολουθούμενος από 31 μηδενικά), δεκαπλάσιος από τον εκτιμώμενο αριθμό των μικροβίων που υπολογίζονται σε 10³⁰. Οι ιοί στον πλανήτη μας είναι περισσότεροι και από τα άστρα στο γαλαξία μας.

Οι ερευνητές του Κοινού Ινστιτούτου Γονιδιώματος του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ, με επικεφαλής την Τάνια Βόϊκε και τον Νίκο Κυρπίδη, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Science», εκτιμούν ότι ο Klosneuvirus ζει μέσα στα πρώτιστα (μονοκύτταρους ευκαρυωτικούς μικροοργανισμούς με πυρήνα), ασκώντας μεγάλη επίδραση πάνω τους.

Bubbling nitrifying activated sludge tank in Klosterneuburg, Austria, which was the source of the sludge samples used for microcolony sorting. This image complements the DOE Joint Genome Institute news release about the discovery of a novel group of giant viruses reported in the April 7, 2017 issue of Science. Credit: Marton Palatinszky

Η νέα ομάδα γιγάντιων ιών, που ανακαλύφθηκε κατά την ανάλυση δειγμάτων από ένα εργοστάσιο βιολογικού καθαρισμού λυμάτων στην πόλη Κλοστερνόϊμπουργκ της ανατολικής Αυστρίας, μοιάζει με τους μονοκύτταρους οργανισμούς περισσότερο από κάθε άλλο ιό.

Nikos C. Kyrpides, Ph.D. Prokaryote Super Program Head. Dr. Kyrpides joined the DOE Joint Genome Institute in 2004 to lead the Genome Biology Program and the development of the data management and comparative analysis platforms for microbial genomes and metagenomes (IMG). He became the Metagenomics Program head in 2010 and leads the Prokaryotic Super Program and the Microbiome Data Science Group since 2011. Prior to joining the DOE Joint Genome Institute, Dr. Kyrpides led the development of the genome analysis and Bioinformatics core at Integrated Genomics Inc. in Chicago, IL. He did his postdoctoral studies with Carl Woese at the University of Illinois at Urbana-Champaign and with Ross Overbeek at the Argonne National Laboratory.

Ο Νίκος Κυρπίδης σπούδασε βιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, πήρε το διδακτορικό του στη μοριακή βιολογία και βιοτεχνολογία από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και έκανε μεταδιδακτορική έρευνα με τον διάσημο μικροβιολόγο Carl Woese στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις. Από το 2004 εργάζεται στο Joint Genome Institute του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ, όπου διευθύνει σημαντικά ερευνητικά προγράμματα πάνω στην ανάλυση των γονιδιωμάτων των μικροοργανισμών.

Πηγές: "Giant viruses with an expanded complement of translation system components," Science (2017). science.sciencemag.org/cgi/doi/10.1126/science.aal4657 - http://www.amna.gr

Ανιχνεύθηκε ατμόσφαιρα γύρω από κοντινό εξωπλανήτη. Atmosphere around super-Earth detected

Υπάρχουν επιστημονικές εκτιμήσεις για «υδάτινο κόσμο». Astronomers have detected an atmosphere around the super-Earth GJ 1132b. This marks the first detection of an atmosphere around a low-mass super-Earth, in terms of radius and mass the most Earth-like planet around which an atmosphere has yet been detected. Thus, this is a significant step on the path towards the detection of life on an exoplanet. An artistic rendering shows the atmosphere of super-Earth planet GJ 1132b, illuminated by the light of the red dwarf in the distance. Credit: Max Planck Society

Ευρωπαίοι αστρονόμοι ανίχνευσαν ατμόσφαιρα γύρω από την υπερ-Γη GJ 1132b, έναν εξωπλανήτη που μοιάζει με τη Γη αλλά είναι περίπου μιάμιση φορά μεγαλύτερος και βρίσκεται σε απόσταση «μόνο» 39 ετών φωτός από τον πλανήτη μας.

Είναι η δεύτερη φορά που ανιχνεύεται ατμόσφαιρα γύρω από έναν «γήινο» εξωπλανήτη. Πέρυσι για πρώτη φορά είχε γίνει το ίδιο γύρω από τον εξωπλανήτη 55 Cancri e, που είναι οκταπλάσιος από τη Γη.

Αυτή τη φορά όμως, η ανίχνευση ατμόσφαιρας έγινε γύρω από μια μικρή υπερ-Γη, που έχει μάζα 1,6 φορές μεγαλύτερη από της Γης και ακτίνα 1,4 φορές μεγαλύτερη. Έτσι, πρόκειται για τον μικρότερο «γήινο» εξωπλανήτη όπου έχει ποτέ ανιχνευθεί ατμόσφαιρα.

Αν και η νέα ανακάλυψη δεν έχει να κάνει με την εύρεση ζωής σε έναν άλλο πλανήτη, οι αστρονόμοι εκτιμούν ότι είναι ένα σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Λουίτζι Μαντσίνι του γερμανικού Ινστιτούτου Αστρονομίας Μαξ Πλανκ και του Πανεπιστημίου της Ρώμης «Τορ Βεργκάτα», που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστρονομίας Astronomical Journal, χρησιμοποίησαν το τηλεσκόπιο του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου στη Χιλή για να παρατηρήσουν τον εξωπλανήτη ταυτόχρονα σε επτά διαφορετικά μήκη κύματος.

Ο εξωπλανήτης περιφέρεται γύρω από έναν ερυθρό νάνο, τον GJ 1132, που βρίσκεται στην κατεύθυνση του αστερισμού των Ιστίων στο νότιο ημισφαίριο. Διέρχεται μπροστά από το μητρικό άστρο του κάθε 1,6 μέρες, μπλοκάροντας έτσι ένα μικρό μέρος από το φως του τελευταίου, πράγμα που επιτρέπει τη μελέτη του εξωπλανήτη.

Οι επιστήμονες απέχουν ακόμη πολύ από το να μπορούν να αναλύσουν την χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας, ώστε από αυτήν να βγάλουν συμπεράσματα κατά πόσο υπάρχουν έμβιοι οργανισμοί στον εξωπλανήτη, οι οποίοι αφήνουν το «αποτύπωμά» τους. Στην περίπτωση της Γης η παρουσία άφθονου οξυγόνου είναι ένα τέτοιο ίχνος της ζωής.

Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις για την ατμόσφαιρα του GJ 1132b, αυτή είναι πλούσια σε νερό και μεθάνιο. Αυτό υποδηλώνει ότι πιθανώς -αλλά όχι σίγουρα- πρόκειται για έναν υδάτινο κόσμο με πολλούς καυτούς υδρατμούς στην ατμόσφαιρά του.

Ο συγκεκριμένος εξωπλανήτης αναμένεται να μελετηθεί περαιτέρω με άλλα διαστημικά και επίγεια τηλεσκόπια.

Πηγές: John Southworth et al. Detection of the Atmosphere of the 1.6Exoplanet GJ 1132 b, The Astronomical Journal (2017). DOI: 10.3847/1538-3881/aa6477 - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=872563

Η Ελλάδα τρίτη παγκοσμίως σε ποσοστό γυναικών καπνιστριών

Amedeo Modigliani, Madame Amédée (Woman with Cigarette), 1918. Στη χώρα μας πάνω από μία στις τέσσερις γυναίκες καπνίζουν κάθε ημέρα.

Η Ελλάδα κατέχει την τρίτη θέση παγκοσμίως σε αριθμό γυναικών που καπνίζουν σε καθημερινή βάση, σύμφωνα με διεθνή μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο The Lancet. Η έρευνα διαπιστώνει επίσης ότι ενώ το ποσοστό των καπνιστών έχει μειωθεί σε πολλές χώρες, σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι συνεχίζουν να καπνίζουν κάθε ημέρα.

Επιστημονική ομάδα με επικεφαλής την καθηγήτρια Εμανουέλα Γακίδου του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον στο Σιάτλ αξιολόγησε στοιχεία από 195 χώρες και διαπίστωσε ότι το διάστημα 1990 - 2015 το ποσοστό των καθημερινών ανδρών καπνιστών διεθνώς μειώθηκε κατά 28% (από 35% σε 25%), ενώ των γυναικών κατά 34% (από 8% σε 5,4%).

Κατά μέσο όρο το ποσοστό των καπνιστών και των δύο φύλων μειώθηκε κατά 29,4% από το 1990, πέφτοντας στο 15,3% το 2015. Όμως, λόγω και της συνεχούς αύξησης του παγκοσμίου πληθυσμού, το 2015 οι καθημερινοί καπνιστές στη Γη ήταν περισσότεροι σε απόλυτο αριθμό, καθώς υπολογίζονταν σε 933 εκατομμύρια έναντι 870,4 εκατομμυρίων το 1990.

«Οι συνεπείς προσπάθειες ελέγχου του καπνίσματος έχουν φέρει πρόοδο στη μείωση της θανατηφόρας συνήθειας του καπνίσματος σε μεγάλο μέρος του κόσμου, όμως πολλά ακόμη πρέπει να γίνουν. Η αύξηση του αριθμού των καθημερινών καπνιστών συνεχίζει να ξεπερνάει την παγκόσμια μείωση στα ποσοστά καθημερινού καπνίσματος», επισημαίνει η δρ Γακίδου.

Οι χώρες με τους περισσότερους άνδρες καθημερινούς καπνιστές το 2015 ήταν η Κίνα (254 εκατομμύρια), η Ινδία (91 εκατ.) και η Ινδονησία (50 εκατ.). Αντίστοιχα στις γυναίκες, ήταν οι ΗΠΑ (17 εκατ.), η Κίνα (14 εκατ.) και η Ινδία (13,5 εκατ.).

«Φουγάρα» οι Ελληνίδες

Anders Zorn, La fille à la cigarette, 1892. Παρά τη μείωση των τελευταίων ετών, ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι είναι καπνιστές.

Η Ελλάδα είναι η τρίτη χώρα στον κόσμο σε ποσοστό γυναικών καθημερινών καπνιστριών (27%), δηλαδή πάνω από μία στις τέσσερις Ελληνίδες καπνίζουν κάθε ημέρα. Προηγούνται η Γροιλανδία (44%) και η Βουλγαρία (28%), ενώ έπονται το Μαυροβούνιο (26%) και η Κροατία (25%).

Σύμφωνα με τη μελέτη, οι περισσότεροι άνδρες καθημερινοί καπνιστές υπάρχουν σε χώρες μεσαίου επιπέδου ανάπτυξης, ενώ οι περισσότερες γυναίκες καθημερινές καπνίστριες στις ανεπτυγμένες χώρες. Από ηλικιακής πλευράς, οι περισσότεροι καθημερινοί καπνιστές είναι 25 έως 35 ετών.

Το κάπνισμα είναι - μετά την υπέρταση - η δεύτερη κυριότερη αιτία θανάτου παγκοσμίως, σύμφωνα με τη μελέτη, καθώς τουλάχιστον το 11% των συνολικών θανάτων το 2015 ή 6,4 εκατομμύρια θάνατοι συνδέονταν με αυτό. Οι θάνατοι που σχετίζονται με το κάπνισμα, εμφάνισαν αύξηση 4,7% παγκοσμίως μεταξύ 1990-2015. Επιπλέον, το κάπνισμα σχετίζεται με την επιβάρυνση της υγείας και με χρόνιες παθήσεις (καρδιαγγειακές, καρκίνος, πνευμόνων κ.α.) εκατομμυρίων ανθρώπων.

Σύμφωνα με την δρ Γακίδου, «παρά τις ορισμένες ιστορίες επιτυχίας, το κάπνισμα παρέμεινε το 2015 η κύρια αιτία θανάτου και αναπηρίας σε 100 χώρες. Χρειάζονται πιο συντονισμένες πολιτικές πρωτοβουλίες, εφαρμογή των μέτρων ελέγχου του καπνίσματος και σταθερή πολιτική βούληση να αντισταθμιστούν τα επιχειρηματικά συμφέροντα. Παρά την πρόοδο, ο πόλεμος κατά του καπνίσματος πολύ απέχει από το  να έχει κερδηθεί, ιδίως στις χώρες με τους μεγαλύτερους αριθμούς καπνιστών».

Πηγές: http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(17)30819-X - http://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=872482

Σύστημα 8 ραδιοτηλεσκοπίων προσπαθεί να «φωτογραφήσει» τη μαύρη τρύπα στο κέντρο του γαλαξία μας. Photographing a Black Hole: Historic Campaign Now Underway

A computer-simulation view of a supermassive black hole at the heart of a galaxy. The edge of the black central region represents the event horizon, beyond which no light can escape. Credit: NASA, ESA, and D. Coe, J. Anderson, and R. van der Marel (STScI)

Αν οι επιστήμονες τα καταφέρουν, θα πρόκειται μάλλον για το πιο σημαντικό «πορτρέτο» που θα έχει ποτέ τραβηχτεί. Ένα σύστημα οκτώ διασυνδεμένων ραδιοτηλεσκοπίων, διάσπαρτων στον πλανήτη μας, έτσι ώστε να σχηματίζουν ένα εικονικό τηλεσκόπιο μεγάλο όσο η Γη, έθεσαν σε λειτουργία στις 5 Απριλίου αστρονόμοι από διάφορες χώρες. Στόχος των εκατοντάδων συνεργαζόμενων ερευνητών είναι για πρώτη φορά να «φωτογραφήσουν» τη γιγάντια μαύρη τρύπα που κρύβεται στο κέντρο του γαλαξία μας και για την οποία οι έως τώρα γνώσεις μας -περισσότερο εικασίες- είναι έμμεσες και όχι άμεσες.

Μια εικόνα του κέντρου του γαλαξία μας στο υπέρυθρο φως από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Η ένθετη εικόνα δείχνει τις ακτίνες Χ που εκπέμπονται στην περιοχή γύρω από την τεράστια μαύρη τρύπα που υπάρχει στην καρδιά του γαλαξία μας. A Hubble Space Telescope view of the Milky Way galaxy’s center in infrared light. The inset shows X-rays in the region around Sagittarius A*, the supermassive black hole at the Milky Way’s heart. Credit: X-ray: NASA/UMass/D.Wang et al., IR: NASA/STScI

Η κεντρική μαύρη τρύπα, που είναι γνωστή ως Τοξότης Α* (Sagittarius A* ή εν συντομία Sgr A*), εκτιμάται ότι έχει μάζα τουλάχιστον τέσσερα εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από τον Ήλιο και βρίσκεται σε απόσταση περίπου 26.000 ετών φωτός από τον πλανήτη μας.

Οι αστρονόμοι θέλουν να έχουν επιτέλους μια εικόνα του λεγόμενου «ορίζοντα γεγονότων» της μαύρης τρύπας, δηλαδή του συνόρου της πέρα από το οποίο δεν υπάρχει σημείο επιστροφής, καθώς ούτε καν το φως δεν μπορεί να δραπετεύσει (γι’ αυτό το εσωτερικό μιας μαύρης τρύπας δεν είναι δυνατό να φωτογραφηθεί, αφού απλώς είναι…κατάμαυρο).

Clockwise from top: Andrew A. West, UC Berkley/Radio Astronomy Lab; University of Arizona/David Harvey. Used with permission; Ewan O'Sullivan; Iztok Boncina/ESO; ALMA (ESO/NAOJ/NRAO), C. Padilla; Sean Goebel; Joint Astronomy Centre; Sean Goebe

Το εικονικό τηλεσκόπιο με τις διαστάσεις της Γης έχει ονομασθεί Event Horizon Telescope-EHT (Τηλεσκόπιο Ορίζοντα Γεγονότων) και συνδέει επιμέρους τηλεσκόπια στις ΗΠΑ (Χαβάη, Αριζόνα, Καλιφόρνια), στο Μεξικό, στη Χιλή (διάταξη ALMA του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου), στην Ισπανία και στην Ανταρκτική. Το τηλεσκόπιο θα επιχειρήσει να καταγράψει τα ραδιοκύματα που εκπέμπονται από τη μαύρη τρύπα.

Massive galaxy M87 with its black hole emissions. Credit: X-ray and radio image by NASA/CXC/KIPAC/N.Werner and NSF/NRAO/AUIW. Cotton

Το ΕΗΤ θα στρέψει το τεράστιο «μάτι» του επίσης σε μια άλλη πολύ πιο μακρινή και πιο υπερμεγέθη μαύρη τρύπα, ου βρίσκεται στο κέντρο του γιγάντιου γαλαξία Μessier 87 (M87) σε απόσταση 53,5 εκατομμυρίων ετών φωτός. Η εν λόγω μαύρη τρύπα έχει μάζα σχεδόν έξι δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από τον Ήλιο μας, συνεπώς ο ορίζοντας γεγονότων της είναι πολύ μεγαλύτερος από του Τοξότη Α*.

Οι παρατηρήσεις του τηλεσκοπίου ΕΗΤ θα διαρκέσουν έως τις 14 Απριλίου και στη συνέχεια οι αστρονόμοι -με επικεφαλής επιστήμονες του Αστεροσκοπείου Haystack του Πανεπιστημίου ΜΙΤ- θα χρειασθούν κάποιο χρόνο για να ενοποιήσουν τις εικόνες που τράβηξαν. Τα τελικά αποτελέσματα θα ανακοινωθούν το 2018.

Στο μέλλον ακόμη περισσότερα τηλεσκόπια αναμένεται να προστεθούν στο δίκτυο του ΕΗΤ, αυξάνοντας έτσι τις δυνατότητές του.

Πηγές: www.amna.gr – www.space.com

Με το «Νόμπελ των υπολογιστών» τιμήθηκε ο δημιουργός του Web, Τιμ Μπέρνερς Λη. Web inventor Tim Berners-Lee wins Turing Award

Επισημαίνεται πως ο Μπέρνερς-Λη τιμάται για την «εφεύρεση του World Wide Web, τον πρώτο web browser και τα θεμελιώδη πρωτόκολλα και αλγορίθμους που επιτρέπουν την κλιμάκωση του web». Tim Berners-Lee was honored with the Turing Award for his work inventing the World Wide Web, the first web browser, and "the fundamental protocols and algorithms [that allowed] the web to scale." Photo: Henry Thomas

Με το ΑΜ Turing Award, το οποίο θεωρείται το «Νόμπελ των ηλεκτρονικών υπολογιστών» τιμήθηκε ο δημιουργός του World Web- ο καθηγητής του ΜΙΤ και ερευνητής του World Wide Web, Τιμ Μπέρνερς Λη.

Το βραβείο συνοδεύεται από το ποσό του ενός εκατομμυρίου δολαρίων, το οποίο παρέχει η Google. Όπως αναφέρει το Mit News, σε σχετική ανακοίνωση επισημαίνεται πως ο Μπέρνερς-Λη τιμάται για την «εφεύρεση του World Wide Web, τον πρώτο web browser και τα θεμελιώδη πρωτόκολλα και αλγορίθμους που επιτρέπουν την κλιμάκωση του web». Φέτος είναι η 50ή επέτειος του συγκεκριμένου βραβείου.

Sir Tim used this NeXT computer as the world's first web server. SCIENCE PHOTO LIBRARY

Ανώτερος ερευνητής του Computer Sciece and Artificial Intelligence Laboratory (CSAIL) του ΜΙΤ, με επιπλέον θέση στο Τμήμα Ηλεκτρολογίας- Μηχανολογίας και Επιστημών Υπολογιστή, ο Μπέρνερς- Λη «έπιασε» την ιδέα του Web το 1989 στο CERN, ως έναν τρόπο ώστε επιστήμονες ανά τον κόσμο να μπορούν να διαμοιράζονται πληροφορίες στο Ίντερνετ. Δημιούργησε έναν τρόπο κατονομασμού (URL), ένα πρωτόκολλο επικοινωνίας (HTTP) και μια γλώσσα δημιουργίας ιστοσελίδων (HTML). Η open source προσέγγισή του όσον αφορά στον πρώτο browser και server θεωρείται πως λειτούργησε καταλυτικά όσον αφορά στην ταχύτατη ανάπτυξη του Παγκοσμίου Ιστού.

Ο Μπέρνερς Λη δήλωσε πως είναι τιμή του να λαμβάνει ένα βραβείο το οποίο έχει δοθεί σε κάποια από τα μεγαλύτερα μυαλά του κόσμου. Σημειώνεται πως είναι επίσης ιδρυτής και διευθυντής του World Wide Web Consortium (W3C), που θέτει τεχνικά στάνταρ για την ανάπτυξη του Web, καθώς και του World Wide Web Foundation, που έχει σκοπό την καθιέρωση του ανοικτού Web ως δημοσίου αγαθού και βασικού δικαιώματος. Επίσης, έχει τον τίτλο καθηγητή στο Oxford University. Ως διευθυντής του Decentralized Information Group του CSAIL, έχει αναπτύξει συστήματα και πρωτόκολλα όπως το “HTTP with Accountability” (HTTPA) που παρακολουθούν τη μετάδοση προσωπικών δεδομένων και επιτρέπουν στους χρήστες του Ίντερνετ να έχουν εικόνα σχετικά με το πώς αυτά χρησιμοποιούνται. Είναι επίσης επικεφαλής του Solid (social linked data), ενός project για την αποκέντρωση του Web, έτσι ώστε οι χρήστες να μπορούν να ελέγχουν τα δεδομένα τους και να τα καθιστούν διαθέσιμα μόνο για εφαρμογές που επιθυμούν.

Έχει τιμηθεί με σειρά βραβείων, μεταξύ των οποίων ο τίτλος του «Σερ» που του δόθηκε από τη βασίλισσα Ελισάβετ και η συμπερίληψή του στη λίστα των 100 σημαντικότερων ανθρώπων του 20ού αιώνα από το περιοδικό Time. Θα παραλάβει επίσημα το βραβείο Turing στις 24 Ιουνίου στο Σαν Φρανσίσκο.

Πηγές: A.M. Turing Award - www.naftemporiki.gr