Τιτάνια… κύματα. First hints of waves on Titan's seas

Οι θάλασσες του Τιτάνα όπως φαίνεται... κυματίζουν. This false-color mosaic, made from infrared data collected by NASA's Cassini spacecraft, reveals the differences in the composition of surface materials around hydrocarbon lakes at Titan, Saturn's largest moon. Image credit: NASA/JPL-Caltech/University of Arizona/University of Idaho

Η ωκεανογραφία μάλλον δεν πρέπει να θεωρείται πια μία αποκλειστικά γήινη επιστήμη. Ερευνητές στις ΗΠΑ πιστεύουν ότι ανακάλυψαν πολύ μικρά κύματα σε έναν ωκεανό που δεν βρίσκεται στη Γη. Πιο συγκεκριμένα οι ερευνητές εντόπισαν το φαινόμενο στον Τιτάνα, τον μεγαλύτερο δορυφόρο του Κρόνου, που έχει διαπιστωθεί ότι διαθέτει λίμνες και θάλασσες υδρογονανθράκων. Αν η ανακάλυψη επιβεβαιωθεί, θα πρόκειται για τον εντοπισμό των πρώτων εξωγήινων κυμάτων.

Οι αντανακλάσεις

Almost all of the hydrocarbon seas and lakes on the surface of Saturn's moon Titan cluster around the north pole, as can be seen in this mosaic from NASA's Cassini mission. This mosaic, made from near-infrared images of Titan obtained by Cassini's imaging science subsystem, shows a view from the north pole (upper middle of mosaic) down to near the equator at the bottom. Image credit: NASA/JPL-Caltech/SSI/JHUAPL/Univ. of Arizona

Την ανακάλυψη έκαναν δύο ανεξάρτητες ερευνητικές ομάδες, μία με επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Αϊντάχο και του Πανεπιστημίου Τζον Χόπκινς και η άλλη με επιστήμονες του Πανεπιστημίου Κορνέλ, Οι δύο ομάδες μελέτησαν δεδομένα του διαστημικού σκάφους Cassini που μελετά τον Κρόνο και τα φεγγάρια του από το 2004. Οι δύο ερευνητικές ομάδες κατέληξαν σε παρεμφερή συμπεράσματά και τα δημοσίευσαν στην επιθεώρηση «Nature».

Ultracold hydrocarbon lakes and seas (dark shapes) near the north pole of Saturn's moon Titan can be seen embedded in some kind of bright surface material in this infrared mosaic from NASA's Cassini mission. Image credit: NASA/JPL-Caltech/SSI/JHUAPL/Univ. of Arizona

Το Cassini κατέγραψε ασυνήθιστες αντανακλάσεις του ηλιακού φωτός από την επιφάνεια των θαλασσών του Τιτάνα, το 2012 και 2013. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι αντανακλάσεις αυτές προέρχονται από χαμηλούς κυματισμούς που «ρυτιδώνουν» την επιφάνεια των θαλασσών από υδρογονάνθρακες. «Μην ετοιμάζεστε να κάνετε σέρφινγκ στον Τιτάνα, γιατί τα κυματάκια πιθανώς δεν ξεπερνούν τα μερικά εκατοστά σε ύψος» είπε χαρακτηριστικά ένας εκ των ερευνητών σε επιστημονικό συνέδριο στο οποίο παρουσίασε την ανακάλυψη.

Οι θάλασσες του Τιτάνα

This artist's concept envisions what hydrocarbon ice forming on a liquid hydrocarbon sea of Saturn's moon Titan might look like. Image credit: NASA/JPL-Caltech/USGS

Το Cassini επισκέπτεται συχνά τον Τιτάνα. Έχει εντοπίσει εκεί μικρές λίμνες και μεγάλες θάλασσες μεθανίου, αιθανίου και άλλων υδρογονανθράκων, οι οποίοι πέφτουν στην επιφάνεια με μορφή βροχής, δημιουργώντας ένα «εξωτικό» και πολύπλοκο κλιματολογικό σύστημα.

Lakes on Saturn's moon Titan reflect radio waves in varying ways in this image from NASA's Cassini spacecraft. Image credit: NASA/JPL-Caltech/ASI/Cornell

Μέχρι πρόσφατα οι θάλασσες του Τιτάνα φαίνονταν ακίνητες σαν γυαλί, καθώς δεν είχαν εντοπιστεί να φυσούν αισθητοί άνεμοι. Όμως, νεότερα στοιχεία έδειξαν ότι όντως υπάρχουν άνεμοι που δυναμώνουν περιοδικά ανάλογα με την εποχή του «τιτάνιου» έτους που διαρκεί περίπου 29 γήινα έτη.

Οι ερευνητές περιμένουν ότι νέες ασφαλέστερες ενδείξεις για τη δημιουργία ωκεάνιων κυμάτων στον Τιτάνα θα έλθουν στο φως κατά τα επόμενα χρόνια, καθώς αναμένεται να ενισχυθούν οι άνεμοι στο βόρειο ημισφαίριο του δορυφόρου, όπου βρίσκονται και οι περισσότερες θάλασσές του.

Οδεύουμε προς την κατάρρευση του βιομηχανικού πολιτισμού; NASA: Industrial civilization headed for ‘irreversible collapse’?

Αν και εξαιρετικά προηγμένος, ο βιομηχανικός πολιτισμός μας αναμένεται να καταρρεύσει λόγω.... κακοδιαχείρισης σύμφωνα με νέα μελέτη. Natural and social scientists develop new model of how 'perfect storm' of crises could unravel global system.

Μελέτη η οποία χρηματοδοτήθηκε από το Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Γκοντάρ της NASA προβλέπει ότι σύσσωμος ο ανεπτυγμένος κόσμος του πλανήτη οδεύει προς την καταστροφή αφού ο βιομηχανικός πολιτισμός θα καταρρεύσει μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Αιτία της πτώσης θα είναι σύμφωνα με τους επιστήμονες η μη βιώσιμη εκμετάλλευση των πόρων και η διαρκώς αυξανόμενη ανισότητα στην κατανομή του πλούτου.

Would societal collapse mean a doomsday scenarios like the one portrayed in 'The Day After Tomorrow?' (pictured).

Η μελέτη έγινε με βάση ένα καινούργιο διεπιστημονικό μοντέλο, το HANDY (Human and Nature Dynamical – Ανθρώπινη και φυσική δυναμική), το οποίο συνδυάζει τα «φώτα» πολλών διαφορετικών επιστημονικών κλάδων. Ο επικεφαλής της, Σαφά Μοτεσαρέι, μαθηματικός του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικο-Περιβαλλοντικής Σύνθεσης των Ηνωμένων Πολιτειών, συνεργάστηκε με μια ομάδα ειδικών των φυσικών και κοινωνικών επιστημών προκειμένου να εξετάσουν πώς λαμπροί πολιτισμοί του παρελθόντος οδηγήθηκαν στην πτώση τους και να εφαρμόσουν τα «μαθήματα» που άντλησαν στο δικό μας σήμερα. Σύμφωνα με το συμπέρασμά τους, ο ανεπτυγμένος κόσμος μας δεν φαίνεται να έχει πολύ μέλλον εφόσον, με τα σημερινά δεδομένα, αναμένεται να οδηγηθεί στην κατάρρευση μέσα σε μερικές δεκαετίες, ενδεχομένως πριν από το τέλος του αιώνα.

Κανένας πολιτισμός δεν είναι αιώνιος – οι παράγοντες της πτώσης

Thomas Cole's 'The Fall of Rome'

Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η «διαδικασία της ανόδου και της πτώσης είναι ένας επαναλαμβανόμενος κύκλος στην Ιστορία» τονίζοντας ότι ακόμη και οι πιο προηγμένοι και σύνθετοι πολιτισμοί μπορούν να καταρρεύσουν – κάτι το οποίο ισχύει και για τον δικό μας, σύγχρονο βιομηχανικό πολιτισμό. «Η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και των εξίσου (αν όχι περισσότερο) προηγμένων Αυτοκρατοριών των Χαν, των Μωριέων και των Γκούπτα (σ.σ. στην Ινδία), καθώς και η πτώση πολλών προηγμένων αυτοκρατοριών της Μεσοποταμίας, όλες μαρτυρούν ότι οι προωθημένοι, εξελιγμένοι, σύνθετοι και δημιουργικοί πολιτισμοί μπορεί να είναι εύθραυστοι και χωρίς διάρκεια».

This Nasa Earth Observatory image shows a storm system circling around an area of extreme low pressure in 2010, which many scientists attribute to climate change. Photograph: AFP/Getty Images

Διερευνώντας την ανθρώπινη και φυσική δυναμική όλων αυτών των ιστορικών παραδειγμάτων οι επιστήμονες εντόπισαν τους κυριότερους παράγοντες που όταν βρίσκονται σε κρίση οδηγούν στην παρακμή των πολιτισμών και οι οποίοι φαίνονται να απειλούν και τον δικό μας. Αυτοί είναι ο πληθυσμός, το κλίμα, το νερό, η γεωργία και η ενέργεια.

Increased strain on resources and widening gap between rich and poor may lead to industrial civilization's collapse, the study warns.

Όπως εξηγούν, οι παράγοντες αυτοί μπορούν να οδηγήσουν στην κατάρρευση όταν συσχετίζονται με τρόπο ο οποίος δημιουργεί δυο καίρια κοινωνικά χαρακτηριστικά: «την υπερεκμετάλλευση των πόρων» και τη «διαστρωμάτωση της κοινωνίας στις ελίτ (πλούσιοι) και στις μάζες (φτωχοί)». Αυτά τα δυο κοινωνικά φαινόμενα έχουν διαδραματίσει, όπως υπογραμμίζουν, «κεντρικό ρόλο στον χαρακτήρα ή τη διαδικασία της κατάρρευσης όλων των παραπάνω περιπτώσεων τα τελευταία 5.000 χρόνια».

Σήμερα, αναφέρουν οι ερευνητές, τα επίπεδα της ανισότητας στην κοινωνική διαστρωμάτωση είναι μεγάλα και συνδέονται άμεσα με την υπερκατανάλωση των πόρων. Οι ελίτ, οι οποίες βρίσκονται κυρίως στις βιομηχανικές χώρες, ελέγχουν το συσσωρευόμενο πλεόνασμα το οποίο δεν κατανέμεται ομοιόμορφα στην κοινωνία. «Στη μάζα του πληθυσμού, αν και αυτή παράγει τον πλούτο, εκχωρείται από την ελίτ μόνο ένα μικρό ποσοστό του, συνήθως ακριβώς ή ελάχιστα πιο πάνω από τα επίπεδα που απαιτούνται για την επιβίωση» σημειώνουν. Η δε τεχνολογία δεν μπορεί να μας σώσει, εφόσον «τείνει να αυξάνει τόσο την κατά κεφαλή κατανάλωση πόρων όσο και την κλίμακα της εκμετάλλευσης των πόρων».

Τα σενάρια καταστροφής – και οι ελπίδες σωτηρίας

In one scenario, a famine among 'Commoners' eventually causes the collapse of society, due to a loss of workers.

Η μελέτη εξέτασε στο μοντέλο της διάφορα σενάρια πιθανής εξέλιξης του σημερινού παγκόσμιου βιομηχανικού πολιτισμού. Όλα φαίνονται να οδηγούν στην καταστροφή. «Εξετάζοντας προσεκτικά την πραγματικότητα του κόσμου σήμερα διαπιστώνουμε ότι η κατάρρευση είναι δύσκολο να αποφευχθεί» αναφέρουν στο συμπέρασμα του άρθρου τους, το οποίο έχει γίνει δεκτό για δημοσίευση στην επιθεώρηση «Ecological Economics».

Στο πρώτο από αυτά τα σενάρια, όπως περιγράφουν, «ο πολιτισμός φαίνεται να βρίσκεται σε έναν βιώσιμο δρόμο για πολύ καιρό, ακόμη όμως και όταν χρησιμοποιήσαμε τον βέλτιστο ρυθμό εξάντλησης των πόρων και ξεκινήσαμε με έναν πολύ μικρό αριθμό ελίτ, οι ελίτ τελικά έφθαναν να καταναλώνουν υπερβολικά, προκαλώντας ως αποτέλεσμα πείνα στις μάζες, η οποία τελικά οδηγούσε στην κατάρρευση της κοινωνίας. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι αυτή η κατάρρευση οφείλεται σε μια πείνα-αποτέλεσμα της ανισότητας η οποία προκαλεί απώλεια εργατικών χεριών και δεν είναι μια κατάρρευση που προκαλείται από τη φύση».

In both scenarios the study says that Commoners would collapse first, later followed by the wealthy Elites.

Σε ένα άλλο σενάριο οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι «με εντονότερο ρυθμό εξάντλησης των πόρων η παρακμή των μαζών επέρχεται πιο γρήγορα, ενώ οι ελίτ εξακολουθούν να ευημερούν, όμως κάποια στιγμή οι μάζες καταρρέουν εντελώς επιφέροντας την κατάρρευση των ελίτ».

Η μελέτη του μοντέλου HANDY είναι καθαρά θεωρητική, άλλες όμως, πιο «απτές» μελέτες από διάφορους οργανισμούς έχουν προειδοποιήσει ότι μέσα στις επόμενες δεκαετίες ο σύγχρονος κόσμος θα αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα εξαιτίας της συσσώρευσης των κρίσεων που σχετίζονται με την έλλειψη τροφίμων, νερού και ενέργειας. Οι συγγραφείς της νέας μελέτης θεωρούν πάντως ότι τα «κακά» σενάριά τους δεν είναι αναπόφευκτα και ότι με κατάλληλες πολιτικές και δομικές αλλαγές μπορούμε να αποφύγουμε την κατάρρευση και να αποκτήσουμε έναν σταθερότερο πολιτισμό.

Τηλεσκόπιο «είδε βαρυτικά κύματα της Μεγάλης Έκρηξης». Gravity Waves from Big Bang Detected

Το τηλεσκόπιο BICEP βλέπει το αρχαιότερο φως του Σύμπαντος, τη λεγόμενη ακτινοβολία CBM. Εφόσον επιβεβαιωθεί, η ανακάλυψη θα είναι η μεγαλύτερη του αιώνα και πιθανότατα θα βραβευθεί με Νομπέλ. (Image: Steffen Richter/Harvard)

Τηλεσκόπιο που λειτουργεί σε βάση του Νότιου Πόλου ανίχνευσε για πρώτη φορά ρυτιδώσεις στον χωροχρόνο που εμφανίστηκαν μια στιγμή μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, υποστηρίζουν αμερικανοί ερευνητές. Εφόσον επιβεβαιωθεί, η ανακάλυψη θα είναι «η μεγαλύτερη του αιώνα» και πιθανότατα θα βραβευτεί με Νομπέλ, σχολιάζουν ανεξάρτητοι ειδικοί.

Proof of gravitational waves created by cosmic inflation is shown here in this image of the cosmic microwave background radiation collected by the BICEP2 experiment at the South Pole. The proof comes in the form of a signature called B-mode polarization, a curling of the orientation, or polarization, of the light, denoted by the black lines on the image. The color indicates small temperature fluctuations in the cosmic microwave background that correspond to density fluctuations in the early universe. BICEP2 Collaboration

Τα σήματα που κατέγραψε το εξειδικευμένο τηλεσκόπιο BICEP στην Ανταρκτική φέρεται να είναι ίχνη από τα λεγόμενα βαρυτικά κύματα, η τελευταία ανεπιβεβαίωτη πρόβλεψη του Άλμπερτ Άινσταϊν.

According to Albert Einstein when something very explosive like this happens it leaves ripples in space-time known as 'gravitational waves'.

Η ανίχνευσή τους αφενός θα δικαίωνε τον πατέρα της Σχετικότητας, αφετέρου θα προσέφερε στήριξη στη λεγόμενη θεωρία του πληθωρισμού, σύμφωνα με την οποία το νεογέννητο Σύμπαν πέρασε από μια φάση απότομης διόγκωσης.

Microwave radiation from the whole sky, captured by the European Space Agency's Planck satellite. Astronomers today announced that they have found 'primordial gravitational waves' - an echo of the Big Bang in which the universe came into existence 14bn years ago.

Η θεωρία, η οποία προτάθηκε ως εξήγηση για την παρατηρούμενη ομοιογένεια του Σύμπαντος, είναι σήμερα αποδεκτή από τους περισσότερους κοσμολόγους και θεωρητικούς φυσικούς, παραμένει όμως αναπόδεικτη.

Τα αποτελέσματα του BICEP δεν έχουν υποβληθεί ακόμα για έλεγχο και δημοσίευση στον επιστημονικό Τύπο, αναρτήθηκαν όμως στην υπηρεσία προδημοσίευσης arXiv. Οι ερευνητές υπολογίζουν μάλιστα την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων σε περισσότερο από πέντε σίγμα, κάτι που σημαίνει ότι η πιθανότητα να οφείλονται τα αποτελέσματα σε καθαρή τύχη είναι μία στα 3,5 εκατομμύρια.

Alan Guth at Trinity College, Cambridge, 2007.

Τα συμπεράσματα των ερευνητών θα πρέπει να επιβεβαιωθούν, ωστόσο «η ομάδα [των ερευνητών] φαίνεται πολύ αξιόπιστη και αυτό που είδαν φαίνεται σαφές» σχολίασε στο New Scientist ο κορυφαίος φυσικός Άλαν Γκουθ του MIT, του οποίου η ομάδα πρότεινε τη θεωρία του πληθωρισμού τη δεκαετία του 1980.

Ρυτιδώσεις στον χωροχρόνο

Αυτές οι «δίνες» στα μοτίβα πόλωσης της ακτινοβολίας CBM φέρεται να είναι ίχνη βαρυτικών κυμάτων (Πηγή: BICEP II)

Τα βαρυτικά κύματα είναι θεωρητικές ρυτιδώσεις στον χωροχρόνο οι οποίες διαδίδονται σαν κύμα με την ταχύτητα του φωτός. Η ύπαρξή τους προβλέφθηκε τo 1916 από τον Άινσταϊν ως συνέπεια της Γενικής Σχετικότητας, μέχρι σήμερα όμως δεν έχει επιβεβαιωθεί.

Βαρυτικά κύματα παράγονται θεωρητικά από επιταχυνόμενα αντικείμενα μεγάλης μάζας. Μπορούν για παράδειγμα να παραχθούν από μαύρες τρύπες και άστρα νετρονίων που κινούνται σε τροχιά το ένα γύρω από το άλλο.

Η κίνησή τους προκαλεί παραμορφώσεις στην καμπυλότητα του χωροχρόνου, η οποία μπορεί θεωρητικά να γίνει αντιληπτή στη Γη ως αμυδρή μεταβολή στις διαστάσεις μεγάλων αντικειμένων.

This image shows temperature fluctuations, indicated by variations in colour, of the cosmic microwave background (CMB). Researchers say since the CMB is a form of light, it exhibits all the properties of light, including polarisation (shown by black lines). The changes in polarisation are thought to be caused by gravitational waves.

Όμως αυτό που φέρεται να ανίχνευσαν οι ερευνητές του BICEP αφορά τα πρώτα βαρυτικά κύματα που εμφανίστηκαν στο Σύμπαν, γνωστά ως «αρχέγονα» βαρυτικά κύματα.

The 14-billion-year-long history of our universe. It shows the main events that occurred between the initial phase of the cosmos -- where its properties were almost uniform and punctuated only by tiny fluctuations -- to the rich variety of cosmic structure that we observe today, ranging from stars and planets to galaxies and galaxy clusters.

Τα κύματα αυτά εμφανίστηκαν αμέσως μετά τη Μεγάλη Έκρηξη και αρχικά πρέπει να είχαν πολύ μικρό μήκος κύματος. Οι κοσμολόγοι όμως έχουν προβλέψει ότι ο πληθωρισμός, δηλαδή η απότομη διόγκωση του χωροχρόνου που ξεκίνησε 10-34 δευτερόλεπτα μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, ουσιαστικά τέντωσε τα βαρυτικά κύματα και αύξησε το μήκος κύματος σε μετρήσιμα μεγέθη.

Ίχνη των «τεντωμένων» βαρυτικών κυμάτων

"It is absolutely mind-boggling that we've actually found it," says team member Clement Pryke at the University of Minnesota in Minneapolis. "In my heart, I did not expect it. I thought we would do this because there's good physics to be done, and we'd prove that the signal was so small that it wasn't worth trying any harder. Instead, it is loud and clear."

Το BICEP, το οποίο παρατηρεί τον ουρανό στο φάσμα των μικροκυμάτων, φέρεται να είδε τα ίχνη αυτών των «τεντωμένων» βαρυτικών κυμάτων στη λεγόμενη μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου (CBM): το αρχαίο υπόλειμμα μιας λάμψης που γέμισε τα πάντα όταν το νεαρό Σύμπαν έγινε ξαφνικά διαφανές περίπου 380.000 χρόνια μετά τη γέννησή του (σήμερα έχει ηλικία περίπου 13,8 δισ. ετών).

Συγκεκριμένα, το τηλεσκόπιο που βρίσκεται δίπλα στον αμερικανικό Σταθμό Άμουδσεν-Σκοτ στον Νότιο Πόλο, φέρεται να ανίχνευσε ίχνη των βαρυτικών κυμάτων από την πόλωση που προκαλούν στην ακτινοβολία CBM, δηλαδή τη μεταβολή στον προσανατολισμό των κυμάτων της ακτινοβολίας.

BICEP2 observing fields relative to the polarization amplitude predicted from FDS (Finkbeiner et al. 1999) model 8, assuming a 5% polarization fraction.

Όπως η ηλιακή ακτινοβολία πολώνεται καθώς σκεδάζεται (εκτρέπεται) από τα άτομα της ατμόσφαιρας, έτσι και η CBM πολώνεται καθώς σκεδάζεται από ηλεκτρόνια που συναντά στον δρόμο της εδώ και 13,8 δισ. χρόνια. Τα βαρυτικά κύματα θα άλλαζαν το μοτίβο της πόλωσης και θα εμφανίζονταν ως «δίνες» που ονομάζονται B-modes.

Πρακτικά, όμως, η ανίχνευση αυτών των δινών είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση, αφού οι ερευνητές θα έπρεπε να αποκλείσουν τις παραμορφώσεις που προκαλεί η σκόνη στον γαλαξία μας, η βαρύτητα άλλων γαλαξιών, ή τυχόν λαθών που εισάγει το ίδιο το τηλεσκόπιο.

Οι ερευνητές, όμως, λένε ότι πέρασαν τρία χρόνια αποκλείοντας αυτές τις εναλλακτικές εξηγήσεις.

Ισχυρό σήμα

O Chao-Lin Kuo μέλος της ομάδας BICEP2 ανακοινώνει στον Andrei Linde ότι η θεωρία του πληθωρισμού που διατύπωσε (παράλληλα με τον Alan Guth) πριν από 35 χρόνια επαληθεύεται από τα πειραματικά δεδομένα του BICEP2. That Moment When the “Father of Inflation” Learns of the Detection of Gravitational Waves.

Μάλιστα το σήμα που φέρεται να κατέγραψε το BICEP είναι ισχυρότερο από αυτό που προβλέπουν πολλά θεωρητικά μοντέλα, ένα χαρακτηριστικό που ίσως βοηθήσει τους θεωρητικούς φυσικούς να αποκλείσουν ορισμένα μοντέλα του πληθωρισμού.

Επιπλέον, τα αποτελέσματα δείχνουν να βρίσκονται σε συμφωνία με τις προβλέψεις της θεωρίας της ενοποίησης των δυνάμεων, σύμφωνα με την οποία όλες οι φυσικές δυνάμεις (βαρύτητα, ηλεκτρομαγνητισμός, ασθενής και ισχυρή πυρηνική δύναμη) είναι εκφάνσεις μιας ενιαίας δύναμης που κυριαρχούσε τις πρώτες στιγμές ζωής του Σύμπαντος.

Θα περάσει όμως καιρός μέχρι να επιβεβαιωθούν τα ευρήματα του BICEP. Περισσότερα στοιχεία ίσως προκύψουν από νέο χάρτη της ακτινοβολίας CBM από το ευρωπαϊκό διαστημικό τηλεσκόπιο Planck και το πείραμα Polarbear στη Χιλή.

Ο ελληνικός αποικισμός και η διάδοση του νομίσματος στην Ευρώπη. Colonies and coins from the Alpha Bank Collection

Εμπόριον (Empúries), Ισπανία. Αργυρή δραχμή, μετά το 218 π.Χ. Νομισματική Συλλογή Alpha Bank. Emporion (Empúries), Spain. Silver drachma, after 218 BC. Alpha Bank Numismatic Collection.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και η Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank συνεργάζονται για ακόμη μία φορά και διοργανώνουν έκθεση με τίτλο «Η Ευρώπη της Ελλάδος. Αποικίες και νομίσματα από τη Συλλογή της Alpha Bank». The Archaeological Museum of Thessaloniki and the Alpha Bank Numismatic Collection collaborate once again and organize the Exhibition entitled “The Europe of Greece: Colonies and coins from the Alpha Bank Collection”, at the Museum’s Temporary Exhibitions Gallery.

Κάλλατις (Mangalia), Ρουμανία. Αργυρό οκτώβολο, 350-281 π.Χ. Νομισματική Συλλογή Alpha Bank. Kallatis (Mangalia), Romania. Silver octobole, 350-281 BC. Alpha Bank Numismatic Collection.

Βασικά θέματα της έκθεσης είναι ο ελληνικός αποικισμός, καθώς και η διάδοση και η χρήση του νομίσματος, του βασικού συναλλακτικού μέσου, στην Ευρώπη. Οι ελληνικές αποικίες, που ιδρύθηκαν κατά τον Β’ Αποικισμό στις σημερινές χώρες Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Αλβανία, Ουκρανία, Ρουμανία και Βουλγαρία, διαμόρφωσαν τον πολιτισμό της Ευρώπης και διέδωσαν τη χρήση του νομίσματος, το οποίο στον κυρίως ελλαδικό χώρο χρησιμοποιούνταν ήδη από τις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. The Exhibition addresses the subject of Greek Colonisation, the dissemination and the use of coins which constitute the principal medium of transactions in Europe. The Greek colonies founded during the Second Colonisation, in modern Spain, France, Italy, Albania, Ukraine, Romania and Bulgaria, shaped the culture of Europe and promoted the use of coins which, in Mainland Greece, had already been used since the beginning of the 6th century BC.

Στην έκθεση θα παρουσιαστούν 121 νομίσματα των ελληνικών αποικιών, εκ των οποίων 116 ανήκουν στη Συλλογή της Alpha Bank, 3 στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών και 2 σε Ιδιωτική Συλλογή. The Exhibition will showcase 121 coins from Greek colonies, of which 116 belong to the Alpha Bank Numismatic Collection, 3 to the Numismatic Museum of Athens and 2 to a Private Collection.

Χάλκινο κράνος κορινθιακού τύπου. Στην αριστερή παραγναθίδα αναθηματική επιγραφή η οποία δηλώνει ότι το αντικείμενο είχε ανατεθεί στο ιερό του Διός της Ολυμπίας ως λάφυρο από τους Μεσσηνίους για τη νίκη τους επί των Μυλαίων (τέλη του 6ου αι. π. Χ.). Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας. Bronze helmet of Corinthian type. The votive inscription on the left cheek-plate informs us that the object was offered to the Sanctuary of Zeus in Olympia as loot from the Messenias for their victory against the Mylians (end of 6th century BC). Archaeological Museum of Olympia.

Τα νομίσματα πλαισιώνονται από 61 μοναδικά αρχαία αντικείμενα, προϊόντα εργαστηρίων των ελληνικών αποικιών, για την καλύτερη κατανόηση της ιστορικής πορείας και της ανάπτυξης των αποικιών που παρουσιάζονται στην έκθεση. Τα αντικείμενα αυτά προέρχονται από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, τα Αρχαιολογικά Μουσεία Δελφών, Ολυμπίας, Ερέτριας και Ιωαννίνων, καθώς και από τη Γ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (Αθήνα). 61 unique artifacts, mainly produced in workshops of Greek colonies, will accompany the coins, in order to facilitate the understanding of the historical course and development of the colonies presented in the Exhibition. These artifacts come from the National Archaeological Museum, the Archaeological Museum of Thessaloniki, the Archaeological Museums of Delphi, Olympia, Eretria, Ioannina, as well as from the 3rd Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities (Athens).

Ακροκέραμο με προσωπείο Σιληνού. Τέλη 6ου/αρχές 5ου αι. π.Χ. Giardini Naxos Museo Archeologico. Antefix with Silenus mask. End of 6th - beginning of 5th century BC. Giardini Naxos Museo Archeologico.

Η έκθεση θα περιλαμβάνει επίσης και αρχαία από τρία Μουσεία της Ιταλίας (Museo Archeologico Nazionale della Sibaritide, Museo Αrcheologico Νazionale della Siritide, Museo Archeologico di Giardini Naxos) και δύο της Ισπανίας (Museu d’Arqueologia de Catalunya, Barcelona-Empúries), χώρες όπου η αποικιακή δραστηριότητα των Ελλήνων υπήρξε μεγάλη. The Exhibition will also include ancient artifacts from three Museums of Italy (Museo Archeologico Nazionale della Sibaritide, Museo Archeologico Nazionale della Siritide, Museo Archeologico di Giardini Naxos) and two Museums of Spain (Museu d’Arqueologia de Catalunya, Barcelona-Empúries), where the colonizing activity of the Greeks was intensive.

Την έκθεση συνοδεύει κατάλογος-λεύκωμα στην ελληνική και αγγλική γλώσσα, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό. The Exhibition is accompanied by a fully illustrated catalogue-album in Greek and in English.

Διάρκεια έκθεσης: 11 Απριλίου 2014 – 19 Απριλίου 2015. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων, Μανόλη Ανδρόνικου 6, Θεσσαλονίκη. Exhibition duration: April 11, 2014 – April 19, 2015. Archaeological Museum of Thessaloniki; Temporary Exhibitions Gallery; 6, Manoli Andronikou Str.

Πηγή: Αρχαιολογία Online

Η συρρίκνωση του Ερμή. Mercury contracted more than prior estimates, evidence shows

Νέα μελέτη για τη συρρίκνωση του Ερμή από την εποχή της γέννησης του. The planet Mercury, with only a small portion of its surface illuminated. Credit: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Carnegie Institution of Washington

Έχει διαπιστωθεί ότι γεωλογικές διεργασίες κατά τον σχηματισμό του πλανήτη Ερμή οδήγησαν αργότερα στη συρρίκνωσή του. Η μελέτη νέων δεδομένων από την αποστολή Messenger δείχνουν ότι η διάμετρος του πλανήτη μειώθηκε κατά 7 χλμ σε σχέση με τη διάμετρο που είχε όταν στερεοποιήθηκε πριν από περίπου τέσσερα δισ. έτη.

Η στερεοποίηση

Mercury's surface is replete with cliff-like fault scarps. Here, one such scarp, Fram Rupes (image centre), lies near the terminator (the divide between day and night). The Fram Rupes scarp is almost 1.5 km high. Credit: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Carnegie Institution of Washington

Η επιφάνεια του Ερμή καλύπτεται από τεράστιες χαράδρες. Κάποιες εξ αυτών έχουν μήκος που ξεπερνά τα 500 χιλιόμετρα και ύψος που ξεπερνά τα 3.000 μέτρα. Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι οι χαράδρες αυτές είναι ρήγματα που δημιουργήθηκαν καθώς ο τεράστιος σιδερένιος πυρήνας του Ερμή συρρικνωνόταν. Ο πυρήνας αυτός αποτελεί το 80% της μάζας του Ερμή και έχει διάμετρο 3.600 χιλιομέτρων. Ο πυρήνας δηλαδή του Ερμή είναι μεγαλύτερος από ολόκληρη τη Σελήνη. Η συρρίκνωση επήλθε με την αργή στερεοποίηση του πλανήτη, καθώς δηλαδή άρχιζε σιγά σιγά να ψύχεται και να συστέλλεται.

Η συρρίκνωση

This image shows a long collection of ridges and scarps on the planet Mercury called a fold-and-thrust belt. The belt stretches over 336 miles (540 kilometers). The colors correspond to elevation -- yellow-green is high and blue is low. Credit: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Carnegie Institution of Washington

Προηγούμενες μελέτες ανέφεραν ότι ο Ερμής συρρικνώθηκε κατά 2-3 χλμ. Η αποστολή Messenger που εξερευνά και χαρτογραφεί τον Ερμή από το 2011 τροφοδοτεί συνεχώς με δεδομένα τους επιστήμονες που με βάση αυτά προχωρούν σε νέες εκτιμήσεις. Τον περασμένο Δεκέμβρη επιστήμονες του Ινστιτούτου Επιστήμης Carnegie στις ΗΠΑ επικεφαλής τον Πολ Μπάιρν δημοσίευσαν μια μελέτη στην επιθεώρηση «Nature» η οποία ανέφερε ότι η συρρίκνωση του Ερμή φτάνει τα 11 χλμ. Η ίδια ερευνητική ομάδα επανέρχεται και με νέα της δημοσίευση στην επιθεώρηση «Nature Geoscience» αναφέρει ότι η συρρίκνωση του Ερμή είναι λίγο μικρότερη από την προηγούμενη εκτίμηση της. Σύμφωνα με τη νέα μελέτη η συρρίκνωση είναι της τάξης των 7 χλμ.

Τι φοβούνται αυτοί που ξέρουν; Big bad ideas: What's worrying our greatest minds

Ποιες «δυσοίωνες σκέψεις» τριβελίζουν τα επιστημονικά μυαλά; Οι μεγαλύτεροι φόβοι των λαμπρών πνευμάτων και των ανερχόμενων αστέρων της επιστήμης συγκεντρώθηκαν από τον Τζον Μπρόκμαν του Edge Foundation σε ένα βιβλίο που μπορεί να μας κρατήσει ξάγρυπνους τις νύχτες. The darkest fears of the leading lights and rising stars of science, brought together by the Edge's John Brockman, could keep us all awake at night.

Ο επιμελητής του Τζον Μπρόκμαν, εκδότης και συγγραφέας με ειδίκευση στα επιστημονικά βιβλία όπως επίσης και ιδρυτής του Edge Foundation στο οποίο συμμετέχουν γνωστά ονόματα της επιστημονικής και τεχνολογικής διανόησης, μπορεί πραγματικά να σας κάνει να μη μπορείτε να κλείσετε μάτι καθώς προσπαθεί να επιστήσει την προσοχή όλων μας σε ορισμένους σοβαρούς κινδύνους που ενδεχομένως μας επιφυλάσσει το μέλλον.

John Brockman, What Should We Be Worried About? Real Scenarios That Keep Scientists Up at Night. Harper Perennial, σελ. 531.

Κάθε χρόνο ο κ. Μπρόκμαν θέτει ένα ερώτημα στους μεγάλους και τρανούς της επιστήμης μέσω της ιστοσελίδας του Edge. Το βιβλίο που παρουσιάζεται εδώ συγκεντρώνει τις απαντήσεις που δόθηκαν στο τελευταίο τέτοιο ερώτημα. Και δεν περιέχουν όλες καλά νέα.

Φόβοι εκτός του ραντάρ της κοινής γνώμης

Will people in a couple of generations be unable to distinguish between real and virtual reality? What would it even mean to be able to experience false realities that feel true? Welcome to the world of holographic pink flamingos! Sven Hoppe/AFP/Getty Images

Το 2007 εγκαινιάζοντας την «παράδοση» αυτών των ερωτημάτων, το Edge είχε ζητήσει από τους επιστήμονες να πουν για ποιο πράγμα ήταν αισιόδοξοι. Έξι χρόνια αργότερα η ερώτηση που τέθηκε το 2013 ηχεί με έναν μάλλον απαισιόδοξο τόνο: τι είναι αυτό για το οποίο πρέπει να ανησυχούμε; Με τον κ. Μπρόκμαν όμως τα πράγματα δεν είναι ποτέ απλά. Ζήτησε από τους συνομιλητές του να μοιραστούν μαζί του και με το κοινό μια επιστημονική ανησυχία τους η οποία δεν έχει ακόμη συλληφθεί από το «ραντάρ» της κοινής γνώμης ή κάποια που οι ίδιοι θεωρούν ότι θα πρέπει να βγει από τη «λίστα» αυτού του ραντάρ.

Complex systems like the internet might not be robust enough. (Image: Alan Powdrill/Getty)

Ορισμένες από τις ανησυχίες που εκφράστηκαν δεν φαίνονται εκ πρώτης όψεως ιδιαίτερα πρωτότυπες - ακούγονται σαν δυστοπικές προφητείες αναμεμειγμένες με ηθικής φύσεως πανικό, οι οποίες επανέρχονται ξανά και ξανά. Σε αυτές συγκαταλέγονται η εμφάνιση μηχανών με υπεράνθρωπη νοημοσύνη (η οποία εκφράστηκε από τον φυσικό Μαξ Τέγκμαρκ και άλλους), οι κίνδυνοι που ενέχει το γεγονός ότι βασιζόμαστε όλο και περισσότερο σε εύθραυστα, πολύπλοκα συστήματα όπως το Internet (εκφράστηκε από τον ψυχολόγο Ράντολφ Νέσε και άλλους) και ο αντίκτυπος των νέων τεχνολογιών στα παιδιά (εκφράστηκε από την κοινωνική επιστήμονα Σέρι Τερκλ και άλλους).

Anthropocebo και συνθετικά... κατοικίδια

Humans are now described as a global geologic force. The Anthropocene, a period that begins concurrent with the industrial revolution, is characterized with steep line graphs of human population, water use, biodiversity loss, nitrogen run off, atmospheric carbon dioxide, etc. (Stef- fen et al. 2011). The data irrefutably establish humans as the dominant driver of environmental change and have led scientists to declarations such as “virtually all of nature is now domesticated” (Kareiva et al. 2007). The characteristics of the Anthropocene are worrisome, but Caro et al. (2012) expressed the additional concern that “the concept of pervasive human-caused change may cultivate hopelessness . . . and may even be an impetus for accelerated changes in land use motivated by profit.” The Anthropocene is a dangerous era and, perhaps, a dangerous cultural frame… Jacquet, J. (2013) The Anthropocebo Effect.

Άλλες ανησυχίες όμως προκαλούν μάλλον έκπληξη και ορισμένες εξ αυτών εκφράστηκαν από νέους, ανερχόμενους αστέρες της επιστήμης οι οποίοι μπορεί να ζήσουν αρκετά ώστε να μπορέσουν να κάνουν κάτι για να τις αντιμετωπίσουν. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η περιβαλλοντολόγος Τζένιφερ Ζακέ: φοβάται ότι η ενοχοποίηση των ανθρώπων ως κύριας κινητηρίου δύναμης της περιβαλλοντικής αλλαγής - παρά το γεγονός ότι αυτό είναι αλήθεια - θα οδηγήσει σε περαιτέρω αρνητικές μεταβολές, μια ιδέα την οποία αποκαλεί «η επίδραση anthropocebo» (κατά τη γνωστή επίδραση placebo της ιατρικής). Αυτή η ψυχολογική στάση, όπως λέει, συνίσταται σε «ένα είδος πεσιμισμού το οποίο μας κάνει να αποδεχόμαστε την ανθρώπινη καταστροφή ως αναπόφευκτη».

Bio Lego - MIT & Harvard Scientists Create Living Building Blocks. Building large structures with nanocomponent by nanocomponent would take a prohibitively long time - nanothingies are very small, you see.  There is a great deal of interest in self-assembling structures, where you can almost bake up the desired shape by your choice of initial ingredients and shaking it until you get what you want.  This technique has already met with success in computer applicable elements, and now a team of MIT and Harvard researchers led by Professor Ali Khademhosseini of Harvard are applying it to biological samples.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι η βιολόγος Σίριαν Σάμνερ η οποία ανησυχεί για το τι θα συμβεί όταν η συνθετική βιολογία βγει έξω από τα επιστημονικά εργαστήρια. «Τα παιδιά των παιδιών μας μπορεί να παίρνουν ως δώρο για τα Χριστούγεννα βιο-Lego για να φτιάξουν μόνα τους το συνθετικό κατοικίδιό τους!» λέει, προειδοποιώντας ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε πώς η εξέλιξη θα «ανασχεδιάσει» τη συνθετική ζωή ούτε να προβλέψουμε πόσο τα όντα αυτού του είδους μπορούν να αλλάξουν το οικοσύστημα.

Ποιος θα διαβάζει τη σκέψη μας;

Η μελλοντολόγος Μέλανι Σουόν από την πλευρά της προλέγει ανησυχίες σχετικά με τα δικαιώματα προστασίας των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικής σφαίρας που αφορούν τα νευροεγκεφαλικά δεδομένα που προκύπτουν από τους νευρώνες μας, καθώς η ροή των πληροφοριών αυτού του είδους επεκτείνεται από τις συσκευές που ελέγχουν τον ύπνο ως τα γυαλιά που ανιχνεύουν τις κινήσεις των ματιών, τους «φορετούς» ηλεκτροεγκεφαλογράφους και τους φορητούς μαγνητικούς τομογράφους.

Όσον αφορά τις ανησυχίες που πρέπει να διαγράψουμε από τη λίστα, ο γνωσιακός επιστήμονας Μπέντζαμιν Μπέργκεν απορρίπτει με ωραίο τρόπο την αντίληψη ότι τα παιδιά βλάπτονται σοβαρά όταν ακούν ορισμένες λέξεις που θεωρούνται ταμπού ή μια βρισιά.

Το φάσμα της τεχνητής υπερνοημοσύνης

Before long, artificial intelligence will stop looking to humans for upgrades and start seeking improvements on their own. (© Warner Brothers/Courtesy of Everett Collection)

Το παιχνίδι του κ. Μπρόκμαν μπορεί ταυτοχρόνως να προκαλέσει σύγχυση αλλά και να διασκεδάσει, καθώς διαφορετικά δοκίμια εναλλάσσονται προτάσσοντας, απορρίπτοντας και επαναφέροντας φόβους. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα είναι η λεγόμενη «τεχνολογική μοναδικότητα» - αυτή δηλαδή που θα επέλθει όταν η τεχνητή υπερνοημοσύνη θα ξεπεράσει τους ανθρώπους. Ο κ. Τέγκμαρκ εκφράζει αυτόν τον φόβο λέγοντας πως έχει «ελάχιστη αμφιβολία ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί». Ωστόσο ο μελλοντολόγος  Μπρους Στέρλινγκ δηλώνει ότι «η έκρηξη της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι κάτι για το οποίο θα πρέπει να ανησυχούμε περισσότερο από ό,τι ανησυχούμε για μια ενδεχόμενη προσγείωση Αρειανών με τρία πόδια» ενώ ο φιλόσοφος Άντι Κλαρκ υποστηρίζει ότι «δεν θα πρέπει να φοβόμαστε ότι η τεχνητή νοημοσύνη μας σύντομα θα φθάσει και γρήγορα θα ξεπεράσει την ανθρώπινη κατανόηση, μετατρέποντάς μας σε σκλάβους, παιχνίδια, κατοικίδια ή μαριονέτες της».

Τρία άλφα και ένα έψιλον

Στο τέλος αυτής της άσκησης επί χάρτου ο κ. Μπρόκμαν και οι συνομιλητές του μας αφήνουν με ένα καθαρό ισοζύγιο καινούργιων φόβων. Μας κάνουν όμως να γνωρίσουμε και ορισμένες μεγάλες ιδέες. Όπως το θέτει ο ψυχολόγος Ντάνιελ Γκόλμαν «η αποτελεσματική ανησυχία εστιάζει την προσοχή μας σε μια πραγματική απειλή και οδηγεί σε λύσεις για την πρόληψή της». Εκτός και αν ο βιολόγος Κρεγκ Βέντερ έχει ανακαλύψει κάτι που εμείς δεν ξέρουμε όταν γράφει, ελπίζουμε αστειευόμενος, «όντας επιστήμονας, αισιόδοξος, άθεος, άλφα αρσενικό, δεν ανησυχώ».

Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ