Η «Κασσάνδρα» του μυαλού. The "Cassandra" of the mind

Εγκεφαλική περιοχή «προβλέπει» ό,τι κάτι κακό πρόκειται να συμβεί. The habenula encodes negative motivational value associated with primary punishment in humans.

Βρετανοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι ανακάλυψαν μια περιοχή του εγκεφάλου, που «πυροδοτεί» το ενστικτώδες αίσθημα στον άνθρωπο ό,τι κάτι κακό πρόκειται να του συμβεί. Μάλιστα η δραστηριότητα σε αυτή την περιοχή συνδέεται πιθανώς και με την εμφάνιση της κατάθλιψης γεγονός που ίσως ρίξει νέο φως στην συγκεκριμένη διαταραχή.

Τα πειράματα

Η περιοχή του εγκέφαλου που εντοπίσθηκε προβλέπει το κακό και πιθανώς παίζει ρόλο στην εμφάνιση της κατάθλιψης. Organisms must learn adaptively about environmental cue–outcome associations to survive. Studies in nonhuman primates suggest that a small phylogenetically conserved brain structure, the habenula, encodes the values of cues previously paired with aversive outcomes. However, such a role for the habenula has never been demonstrated in humans. We establish that the habenula encodes associations with aversive outcomes in humans,  specifically that it tracks the dynamically changing negative values of cues paired with painful electric shocks, consistent with a role in learning. Importantly, habenula responses predicted the extent to which individuals withdrew from or approached negative and positive cues, respectively. These results suggest that the habenula plays a central role in driving aversively motivated learning and behavior in humans.

Η επίμαχη περιοχή ονομάζεται ηνία και όπως φαίνεται παίζει βασικό ρόλο στον τρόπο που οι άνθρωποι προβλέπουν τις δυσάρεστες εμπειρίες και διδάσκονται απ' αυτές, ώστε να τις αποφύγουν στο μέλλον.

Επιστημονική ομάδα του Ινστιτούτου Γνωσιακής Νευροεπιστήμης του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, με επικεφαλής τον Δρ Τζόναθαν Ρόιζερ, υπέβαλλαν σε λειτουργική μαγνητική εγκεφαλική απεικόνιση (fMRI) 23 εθελοντές, ώστε να μπορέσουν να μελετήσουν καλύτερα την λειτουργία της ηνίας, μια εγκεφαλική δομή όχι μεγαλύτερη από ένα μπιζέλι.

Στο παρελθόν, η μελέτη της ηνίας είχε αποδειχθεί δύσκολη υπόθεση λόγω ακριβώς του μεγέθους της, που σε διάμετρο δεν ξεπερνά τα τρία χιλιοστά. Πειράματα σε ζώα είχαν δείξει ότι, η ηνία ενεργοποιείται όταν δυσάρεστα συμβάντα συμβαίνουν ή πρόκειται να συμβούν, ενώ έχει επίσης διαπιστωθεί ότι καταστέλλει τη δράση της ντοπαμίνης, που παίζει ζωτικό ρόλο στην ομαλή λειτουργία του εγκεφάλου και του ψυχισμού.

Τα ευρήματα

The habenula may help in risky circumstances such as weighing up whether to go down a dark alley.

Οι ερευνητές ζήτησαν από τους εθελοντές να κοιτάξουν μια σειρά από εικόνες και, ύστερα από λίγα δευτερόλεπτα, μερικές εικόνες συνοδεύονταν από ήπιο ηλεκτροσόκ (τιμωρία), άλλες από ανταμοιβή (χρήματα) και οι υπόλοιπες από τίποτε από τα δύο. Αφού οι συμμετέχοντες είχαν πια μάθει να συσχετίζουν μια εικόνα με ένα μελλοντικό αρνητικό, θετικό ή ουδέτερο ερέθισμα, διαπιστώθηκε ότι κάθε φορά που έβλεπαν την εικόνα που είχε συνδεθεί με το επερχόμενο ηλεκτροσόκ, ενεργοποιούνταν η περιοχή της ηνίας στον εγκέφαλό τους.

Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι, η εν λόγω περιοχή εξελίχτηκε για να βοηθά τα ζώα -και τους ανθρώπους- να μαθαίνουν από τις άσχημες εμπειρίες τους, έτσι ώστε να τις αποφεύγουν έγκαιρα στο μέλλον. Όμως αυτή η αντίδραση, αν είναι υπερβολική, μπορεί να δημιουργεί υπερβολική ανησυχία, απαισιοδοξία και τελικά κατάθλιψη. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι στο μέλλον, η «χειραγώγηση» της ηνίας, φαρμακευτικά ή με άλλο τρόπο, ενδεχομένως να μειώσει τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «PNAS» (The habenula encodes negative motivational value associated with primary punishment in humans).

Ένας δράκος «τσέπης» ζει στα Γρεβενά. A dragon 'pocket' lives in Grevena

Ζει στην τοποθεσία «Μπάλτσες» και έχει κερδίσει το ενδιαφέρον με την ιδιομορφία του.

Μπορεί ο κροκόδειλος «Σήφης» στην Κρήτη να έχει στραμμένα πάνω του όλα τα φώτα της δημοσιότητας τις τελευταίες εβδομάδες, αλλά στα ορεινά ρυάκια της Πίνδου, ανάμεσα σε καταπράσινες εκτάσεις και δέντρα με ζωή μισής χιλιετίας, ζει κι ένα άλλο, διόλου επικίνδυνο, αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρον αμφίβιο. Ζει στην τοποθεσία «Μπάλτσες», κοντά στην Κρανιά του νομού Γρεβενών, και έχει κερδίσει το ενδιαφέρον με τη ιδιομορφία του.

Μοιάζει με κροκόδειλο

Ο Αλπικός Τρίτωνας που μοιάζει με μικρό δράκο, είναι ένα αμφίβιο με μήκος 8 - 12 εκ. με γκρίζα - καστανόμαυρη ράχη και κοκκινωπή κοιλιά χωρίς κηλίδες. Είναι ένα από τα τρία είδη τριτώνων της Ελλάδας. Ζει σε λίμνες αλλά και σε νερόλακκους χωρίς πολλή βλάστηση στην υψηλή ορεινή ζώνη.

Μοιάζει με δράκο «τσέπης», κολυμπάει ακριβώς όπως ο κροκόδειλος και διεκδικεί το δικό του μερίδιο στην προσοχή των φυσιολατρών, κατοίκων και τουριστών. Ο λόγος για ένα αμφίβιο, μήκους 7-12 εκ. και με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που όπως όλα δείχνουν -και σύντομα αναμένεται να επιβεβαιωθεί με τεστ DNA- είναι ένας αλπικός τρίτωνας, ένα ζώο που περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας.

Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο οικοξεναγός και δασοπόνος Απόστολος Διανέλλος, ο αλπικός τρίτωνας ζει στα ορεινά ρέματα συγκεκριμένων περιοχών της Ελλάδας, σε βιότοπους με υψόμετρο άνω των 1.000 μέτρων, σε καθαρά και κρύα νερά με σταθερή ποσότητα υδάτων.

«Πρόσεξα το εξής: τον χειμώνα, όταν τα νερά παγώνουν, κάποιοι τρίτωνες δεν προλαβαίνουν να χωθούν στη λάσπη για να ξεχειμωνιάσουν και παραμένουν μέσα στα ρέματα παγωμένοι και μάλιστα πεπλατυσμένοι γιατί ο πάγος φουσκώνει. Όταν πήρα έναν από αυτούς στα χέρια μου και τον γύρισα ανάποδα, ενεργοποιήθηκε και ξανάζησε».

Και ένας βάτραχος που ...δεν τρώγεται με τίποτα

Ο αλπικός τρίτωνας, που έχει την επιστημονική ονομασία Triturus alpestris, δεν είναι όμως το μόνο ενδιαφέρον πλάσμα, που ζει στα ρυάκια της Βάλια Κάλντα. Στα ίδια νερά κατοικεί ο pompina variegata, ένας ιδιαίτερος βάτραχος, που το έντονο κίτρινο χρώμα στη ράχη του υποδηλώνει αυτό που οι μελετητές ήδη γνωρίζουν καλά: την τοξικότητα των εκκρίσεών του.

Όταν κάποιος θηρευτής τον καταπιεί, απελευθερώνει τοξικές ουσίες, αναγκάζοντας τον κυνηγό ...να τον φτύσει! Γι' αυτό άλλωστε, όταν αισθάνεται να απειλείται, σχηματίζει με το σώμα του μια μπάλα, στρέφοντας το κίτρινο χρώμα του προς την απειλή, ώστε να προειδοποιήσει ότι είναι επικίνδυνος -και ότι είναι μάλλον αδύνατο να φαγωθεί.

Άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι τα μάτια του σε σχήμα καρδιάς, τα οποία τείνει να σκεπάζει με τα «χέρια» του, όταν εκτεθεί σε απευθείας ηλιακό φως ή σε κίνδυνο. Αυτά είναι δύο, μόνον, από τα θαυμαστά πλάσματα της Βάλια Κάλντα, εκτός από τις αρκούδες της...

Πάνω από 100 τα «σιντριβάνια» του Εγκέλαδου. Cassini Spacecraft Reveals 101 Geysers and More on Icy Saturn Moon

Μετρήθηκαν και χαρτογραφήθηκαν τα γκέιζερ του παγωμένου δορυφόρου του Κρόνου. This view looks across the geyser basin of Saturn's moon Enceladus, along fractures spewing water vapor and ice particles into space. Cassini scientists have pinpointed the source locations of about 100 geysers and gained new insights into what powers them. Image credit: NASA/JPL-Caltech/SSI

Το διαστημικό σκάφος Cassini από το 2004 εξερευνά το σύστημα του Κρόνου. Το 2005 το Cassini έφτασε στον Εγκέλαδο, ένα μικρό παγωμένο δορυφόρο του Κρόνου.

This Cassini narrow-angle camera image -- one of those acquired in the survey conducted by the Cassini imaging science team of the geyser basin at the south pole of Enceladus -- was taken as Cassini was looking across the moon's south pole. At the time, the spacecraft was essentially in the moon's equatorial plane. The image scale is 1280 feet (390 meters) per pixel and the sun-Enceladus-spacecraft, or phase, angle is 162.5 degrees. Image Credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Το Cassini ανακάλυψε ότι από τον νότιο πόλο του δορυφόρου πίδακες υλικού ξεπηδούσαν με ορμή στο Διάστημα. Έκτοτε το Cassini συνέχισε να κάνει τακτικές επισκέψεις στον Εγκέλαδο αποκαλύπτοντας την παρουσία γκέιζερ που λειτουργούν με τρόπο παρόμοιο με τα γκέιζερ της Γης.

Ο χάρτης των γκέιζερ του Εγκέλαδου. Οι επιστήμονες έχουν χωρίσει σε ζώνες τον Νότιο Πόλο του δορυφόρου σε κάθε μια εκ των οποίων έχουν δώσει το όνομα μεγάλων πόλεων της Αιγύπτου και άλλων αραβικών χωρών. On this polar stereographic map of Enceladus' south polar terrain, all 100 geysers have been plotted whose source locations have been determined in Cassini's imaging survey of the moon's geyser basin. The uncertainty attached to each location is given by the size of the surrounding circle. Five sources are indicated by dashed circles. Each of these jets appeared only in images taken very close together in time; in other words, the source locations have been confidently determined, but their tilts are uncertain. Image Credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Οι επιστήμονες της αποστολής του Cassini συγκέντρωσαν και ανέλυσαν όλα τα δεδομένα που έχει συλλέξει όλα αυτά τα χρόνια από τον Εγκέλαδο το Cassini. Εντόπισαν την ύπαρξη 101 γκέιζερ στον νότιο πόλο του δορυφόρου τα οποία και χαρτογράφησαν.

Το νερό

This artist's rendering shows a cross-section of the ice shell immediately beneath one of Enceladus' geyser-active fractures, illustrating the physical and thermal structure and the processes ongoing below and at the surface. Image credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Η νέα μελέτη εκτός των άλλων επιβεβαιώνει τις υποψίες των ειδικών ότι βαθιά στο υπέδαφος του Εγκέλαδου υπάρχει νερό σε υγρή μορφή και μάλιστα έχει δημιουργηθεί μια μεγάλη υπόγεια θάλασσα. Το νερό όπως φαίνεται έχει βρει κάποιο τρόπο να ανεβαίνει στην επιφάνεια και να εκτοξεύεται στο Διάστημα μέσα από τα γκέιζερ. 

This graphic shows a 3-D model of 98 geysers whose source locations and tilts were found in a Cassini imaging survey of Enceladus' south polar terrain by the method of triangulation. Image credit: NASA/JPL-Caltech/Space Science Institute

Η παρουσία του νερού σε υγρή μορφή στον Εγκέλαδο έχει εξάψει το ενδιαφέρον των επιστημόνων για την πιθανότητα ύπαρξης ζωής εκεί.

Για αυτό και έχει προταθεί η οργάνωση μιας νέας αποστολής στον Εγκέλαδο με στόχο την αναζήτηση ζωής. Η νέα μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astronomical Journal». 

Νέοι μυστηριώδεις κρατήρες εντοπίστηκαν στην Σιβηρία. Mystery of the Siberian crater deepens: Scientists left baffled after two new holes appear in Russia's icy wilderness

Ένας από τους μυστηριώδεις κρατήρες που έκαναν ξαφνικά την εμφάνιση τους στη Σιβηρία. The new Yamal crater (pictured) is in the area's Taz district near the village of Antipayuta and has a diameter of about 49ft (15 metres). According to local residents, the hole formed on 27 September 2013.

Πριν από λίγες μέρες εντοπίσθηκε στη Σιβηρία μια παράξενη, φαινομενικά απύθμενη τρύπα, της οποίας η διάμετρος εκτιμάται στα 80 μέτρα.

The third crater is in the Taymyr Peninsula and was accidentally discovered by reindeer herders who almost fell into it, in the vicinity of the remote outpost of Nosok. The funnel is a perfectly formed cone, say locals who are mystified over its formation. Its depth is estimated at between 200 to 330ft (60 to 100 metres) and its diameter - more than 13ft (four metres).

The predominant theory so far is that the feature is a 'pingo'. This is a large chunk of ice that is located underground that can create a hole in the ground when it melts.

Η ύπαρξη του κρατήρα προκάλεσε πλήθος πιθανών και απίθανων θεωριών για το πώς δημιουργήθηκε και ομάδα ειδικών έσπευσε εκεί για να τον μελετήσουν.

The original crater was found in the Yamal Peninsula, baffling scientists. Now two further craters have been found in the Taz district and Taymyr Peninsula.

Πριν υπάρξουν κάποιες απαντήσεις από τους ερευνητές γι' αυτόν τον μυστηριώδη κρατήρα, εντοπίσθηκαν άλλοι δύο που είναι μικρότεροι από τον πρώτο, αλλά μοιάζουν πολύ με εκείνον.

Geologists, ecologists, and historians have not come to a consensus about the origin of the Taymyr hole (pictured), say reports in the region. 'It is not like this is the work of men, but also doesn't look like natural formation,' said one account expressing puzzlement at its creation.

Όπως είναι ευνόητο, η υπόθεση παίρνει πλέον νέες διαστάσεις, αφού πιθανώς να υπάρχουν και άλλοι τέτοιοι κρατήρες στην ίδια ή την ευρύτερη περιοχή.

H NASA θα ψάξει για εξωγήινους... «Επιτέλους»! Atlast (literally)! Nasa to build the world's most powerful telescope - and it could be our key to finding alien life

Με βάση τα πρώτα δεδομένα που ανακοίνωσε η NASA δημιουργήθηκε μια καλλιτεχνική απεικόνιση του πώς θα μοιάζει το τηλεσκόπιο που θα αναζητήσει... εξωγήινους. With the Hubble Space Telescope aging and a newly revived Kepler Mission, many of the world's leading astronomers are championing the construction of The Advanced Technologies Large Aperture Space Telescope (ATLAST) is a concept for a space telescope with a mirror as large as 20 meters across — nearly ten times that of Hubble’s primary mirror — that NASA, the Space Telescope Science Institute and others have been developing for several years now. It's a telescope so huge that it may need to be constructed by astronauts in space rather than being launched aboard a single rocket. An artist's rendering of ATLAST (courtesy of the Space Telescope Science Institute).

Η NASA ανακοίνωσε ότι έχει ξεκινήσει τον σχεδιασμό ενός νέου διαστημικού τηλεσκοπίου. Πρόκειται για ένα πανίσχυρο τηλεσκόπιο οι δυνατότητες του οποίου θα είναι τέτοιες που θα μπορεί να εντοπίσει την παρουσία διαφόρων μορφών ζωής σε μακρινούς κόσμους.

This artist's rendition shows a possible design of a potential successor to the Hubble Space Telescope. A Nasa-led team of experts in now investigating the viability of this conceptual mission, called the Advanced Telescope Large-Aperture Space Telescope (Atlast).

Το τηλεσκόπιο ονομάζεται Atlast (Advanced Telescope Large-Aperture Space Telescope) και επειδή τα αρχικά του είναι όμοια με την λέξη «επιτέλους» δόθηκε η ευκαιρία σε όλα τα ΜΜΕ να κάνουν διάφορα λογοπαίγνια με αυτό.

Look familiar? Atlast would be a successor to the James Webb Space Telescope (JWST), illustration shown, which is due to launch in 2018. One of Atlast's primary goals will be to address Nasa's 30-year vision, which questions whether we are alone in the universe or not and also how the cosmos truly works.

Η NASA έσπευσε να διευκρινίσει ότι το νέο τηλεσκόπιο θα αποτελέσει τον διάδοχο του διαστημικού τηλεσκοπίου James Webb που σύμφωνα με τον προγραμματισμό θα τεθεί σε λειτουργία το 2018 και θα αποτελέσει τον διάδοχο του πατριάρχη των διαστημικών τηλεσκοπίων, του Hubble. Αυτό σημαίνει ότι το Atlast θα αρχίσει να εξερευνά το Σύμπαν αφού πρώτα θα έχει ολοκληρώσει την αποστολή του το James Webb, δηλαδή στα τέλη της δεκαετίας του 2020. Όπως ανακοίνωσε η NASA τα στελέχη της βρίσκονται ακόμη στην πρώτη φάση του εγχειρήματος και διερευνούν τις τεχνικές και οικονομικές παραμέτρους της κατασκευής του Atlast.

Μεγάλοι... «γκαντέμηδες» οι δεινόσαυροι. Asteroid's 'bad timing' killed off dinosaurs, new evidence shows

Νέα μελέτη αναφέρει ότι πιθανότατα εξαφανίστηκαν από «κολοσσιαία ατυχία». Could dinosaurs have survived if the asteroid that wiped them out hit the Earth a little earlier or a little later? An illustration of dinosaurs fleeing a meteorite impact. ILLUSTRATION BY MARK GARLICK, SCIENCE SOURCE

Οι δεινόσαυροι μπορεί και να είχαν επιζήσει αν ο αστεροειδής που τους εξαφάνισε από τη Γη είχε χτυπήσει μερικά εκατομμύρια χρόνια νωρίτερα ή αργότερα, αναφέρεται σε νέα έρευνα. Ίσως η εξαφάνισή τους να οφείλεται σε «κολοσσιαία ατυχία» σημειώνει ο Δρ Στιβ Μπρουσάτ του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου επικεφαλής της διεθνής ομάδας επιστημόνων που έκανε την έρευνα. «Ήταν σαν μια τέλεια καταιγίδα από γεγονότα που έλαβαν χώρα, όταν οι δεινόσαυροι ήταν ευάλωτοι» αναφέρει ο Μπρουσάτ.

Η μελέτη

Ειδικοί αναφέρουν ότι ο αστεροειδής εξόντωσε τους δεινοσαύρους επειδή απλά έπεσε σε πολύ κακή χρονικά στιγμή για εκείνους. Edinburgh University experts say asteroid hit Earth at a time when ecosystems had been weakened by a loss of biodiversity. 'If the asteroid had hit a few million years earlier, or a few million years later, dinosaurs probably wouldn’t have gone extinct.' Photograph: Don Davis/AFP/Getty Images

Για την έρευνα ένωσαν τις δυνάμεις τους 11 ειδικοί από τη Βρετανία, τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Από την έρευνά τους προκύπτει ότι λίγο πριν την πτώση του μοιραίου αστεροειδή είχε αρχίσει να παρουσιάζεται μεγάλη έλλειψη τροφής στον πλανήτη για τους δεινοσαύρους και μάλιστα ορισμένα είδη είχαν ήδη εισέλθει στο στάδιο της εξαφάνισης.

Το ερώτημα που προκύπει είναι αν αυτή η παρακμή θα συνεχιζόταν για τους δεινοσαύρους και τελικά θα εξαφανίζονταν και δεν ήταν η έλευση του αστεροειδή που προκάλεσε ή επιτάχυνε αυτή τη διαδικασία.

Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι παρά το γεγονός ότι ορισμένα είδη δεινοσαύρων (ιδίως χορτοφάγων) έσβηναν και πριν την πρόσκρουση, δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδηλώνουν μακροπρόθεσμη εξαφάνιση.

Είναι σαφές πάντως ότι η άνοδος της στάθμης των νερών, αλλά και η ηφαιστειακή δραστηριότητα, είχαν ήδη προκαλέσει σοβαρά προβλήματα επιβίωσης σε πολλά είδη δεινοσαύρων και όπως φαίνεται η πτώση του αστεροειδή ήρθε να τους δώσει το τελειωτικό χτύπημα.

Χτύπημα την κρίσιμη στιγμή

Triceratops had already suffered a loss of biodiversity when the asteroid hit, this left fewer animals at the bottom of the food chain, according to the report. Photograph: Dave King/Getty Images/Dorling Kindersley

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι αν ο αστεροειδής είχε χτυπήσει τη Γη μερικά εκατομμύρια χρόνια προτού οι περιβαλλοντικές συνθήκες επιδεινωθούν ή μερικά εκατομμύρια χρόνια μετά, δίνοντας στους δεινόσαυρους το χρόνο να «ανασυνταχθούν», ίσως και να υπήρχαν σήμερα.

«Οι δεινόσαυροι κυριαρχούσαν για 160 εκατομμύρια χρόνια. Πέρασαν από πολλά σκαμπανεβάσματα, αλλά πάντα επιβίωναν. Μόνο που εμείς δεν θα ήμασταν εδώ να κάνουμε αυτή τη συζήτηση, γιατί τα θηλαστικά δεν θα είχαν την ευκαιρία να αναπτυχθούν!» σημειώνει.

Φυσικά όλη αυτή η συζήτηση δημιουργεί πολλά ενδιαφέροντα ερωτήματα: πώς θα είχαν αναπτυχθεί οι δεινόσαυροι αν δεν τους είχε χτυπήσει τόση κακοτυχία; Θα είχαν την ίδια πορεία με αυτή των θηλαστικών; «Όλα είναι πιθανά! Ποτέ μην λέτε ποτέ με την Εξέλιξη. Θα μπορούσαν οι δεινόσαυροι να είχαν αναπτύξει νοημοσύνη» λέει ο Δρ Μπρουσάτ.

Την άποψη του συγκεκριμένου καθηγητή συμμερίζεται έως ένα σημείο και ο συνάδελφός του Σάιμον Κόνγουέι-Μόρις του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ. Ο ίδιος σημειώνει ότι ακόμα και αν δεν είχε πέσει ο αστεροειδής, οι δεινόσαυροι δεν θα είχαν φτάσει μέχρι τις μέρες μας, καθότι άλλα είδη ζώων θα είχαν αναπτύξει νοημοσύνη και τη δυνατότητα να κατασκευάσουν εργαλεία. «Δεν μπορούμε να ξανατρέξουμε την ταινία της ζωής και να πούμε τι θα είχε συμβεί αν ένα γεγονός σε άλλη στιγμή θα είχε οδηγήσει σε μαζική εξαφάνιση» συμπληρώνει ο Δρ Ρίτσαρντ Μπάτλερ του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ «Πάντως, το συγκεκριμένο γεγονός ήρθε σε πολύ κακή στιγμή» καταλήγει.

Ιλία Πριγκοζίν: Είναι το μέλλον δεδομένο; Ilya Prigogine: Is Future Given?

After discussing the fundamental problems of current science and other philosophic concepts, beginning with controversies between Heraclitus and Parmenides, Ilya Prigogine launches into a message of great hope: the future has not been determined. Contrary to globalization and the apparent contemporary mass culture society, individual behaviour is beginning to increasingly become the key factor which governs the evolution of both the world and society as a whole. It is a message that challenges existing widespread views, implicitly or explicitly, through mass communication; moreover the importance of the individual's actions implies a reflection of each person on the responsibilities that each one assumes when taking or acting upon a decision. This responsibility is associated with the freedom of thought as well as a critical analysis of fashions, customs, preconceived ideas, and ideologies, externally imposed: exactly contrary to the ideas of those who wish us to be "perfect consumers" in a world dominated only by monetary wealth. Challenging this drive towards the elimination of freedom of thought in the individual is now imperative if we are to save man and his planet from catastrophe, which seems to be ever imminent and (unfortunately) irreversible.

Ο Ilya Prigogine (1917 – 2003) ήταν Βέλγος φυσικός που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ Χημείας το 1977 για την συμβολή του στη θερμοδυναμική και στις δομές μακράν της ισορροπίας και ειδικότερα για την ανάπτυξη της θεωρίας για τις δομές έκλυσης.

Η έρευνα του Πριγκοζίν έδειξε ότι η ύλη μακράν της ισορροπίας αποκτά νέες ιδιότητες, που αποτελούν τη βάση για μια νέα συνοχή της ύλης. Η συνοχή αυτή καθιστά δυνατή τη δημιουργία νέων πολύπλοκων δομών και ειδικότερα βιολογικών δομών.

Τα αποτελέσματα αυτά οδήγησαν στην ιδέα της αυτοοργάνωσης, η οποία εφαρμόστηκε σε ένα ευρύ φάσμα πεδίων συμπεριλαμβανομένων και των οικονομικών και κοινωνικών επιστημών.

Παράλληλα με την επιστημονική του δράση ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την Αρχαιοελληνική φιλοσοφία και τους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Θεωρεί ότι το έργο του προσπαθεί να δώσει απάντηση στο διάλογο μεταξύ Παρμενίδη και Ηράκλειτου, σχετικά με το χρόνο και την αλλαγή στη Φύση, (ο μεν Παρμενίδης επέμενε ότι δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο και όλα απλώς υπάρχουν και θα υπάρχουν για πάντα ενώ ο Ηράκλειτος επέμενε ότι τα πάντα μεταβάλλονται συνεχώς), διάλογος που συνεχίσθηκε ανά τους αιώνες, από διάφορους φιλοσόφους.

 Parmenides. Detail from The School of Athens by Raphael.

Με τη θεωρία του έδειξε ότι κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις ο Παρμενίδης είχε δίκιο αλλά γενικότερα αποδεικνύεται ότι ο χρόνος είναι ένα δημιουργικό στοιχείο και αυτό συνηγορεί υπέρ του Ηράκλειτου. 

Σύμφωνα με τις επικρατούσες μέχρι σήμερα θεωρήσεις, η φύση είναι ένα είδος μηχανικού αυτόματου όπου όλα διέπονται από την αρχή του αιτίου – αποτελέσματος. Όμως σήμερα στα διάφορα συστήματα παρατηρούνται αστάθειες, διακλαδώσεις και εξέλιξη. Για την άρση της αντίφασης αυτής απαιτείται η διαφορετική διατύπωση των νόμων της Φυσικής όπου θα πρέπει να εισαχθεί το πιθανολογικό στοιχείο. Ο Ιλία Πριγκοζίν έδειξε λοιπόν ότι σε καταστάσεις μακρυάν της ισορροπίας σε διάφορα συστήματα, είναι δυνατόν να ακολουθηθεί μία πορεία η οποία δεν θα είναι και η περισσότερο πιθανή όσον αφορά την εξέλιξη του συστήματος.

Έτσι λοιπόν σε συνθήκες μακρυάν της ισορροπίας γεγονότα που έχουν μικρή πιθανότητα να συμβούν, μπορούν να συμβούν.

Στα πλαίσια λοιπόν αυτά θεώρησης της φύσης, το μέλλον δεν είναι προσδιορισμένο και προδιαγεγραμμένο και μπορούν να συμβούν γεγονότα και καινοτομίες που δεν έχουν και πολλές πιθανότητες να συμβούν. Η θεώρηση αυτή της φύσης είναι ιδιαίτερα αισιόδοξη καθώς θεωρεί ότι ο άνθρωπος με τη μικρή δράση του στα πλαίσια της κοινωνίας μπορεί να επιφέρει σημαντικές αλλαγές και να οδηγήσει τη πορεία των γεγονότων προς κατευθύνσεις λιγότερο πιθανές. Όπως προαναφέρθηκε ο Ιλία Πριγκοζίν είχε βαθιά γνώση της Αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας, αλλά και αγάπη για την Ελλάδα και το πολιτισμό της. Στο Πανεπιστήμιο της Θράκης είχε δημιουργήσει τμήμα των διεθνών Ινστιτούτων Solvay Φυσικής και Χημείας, για τη πραγματοποίηση ερευνών με τους Έλληνες συνεργάτες του, ενώ πριν πεθάνει οργάνωσε στους Δελφούς έναν επιστημονικό συνέδριο με παγκόσμια απήχηση.

Όταν έκανε τα πρώτα ερευνητικά του βήματα προβληματιζόταν για το “ποιος είναι ο ρόλος του χρόνου, ως φορέα της αντιστρεψιμότητας στη φυσική” και αυτό συνέβαλλε στο να ασχοληθεί με την θερμοδυναμική, και μάλιστα με την θερμοδυναμική μακράν της ισορροπίας που βρίσκονταν ακόμα στα σπάργανα.

Εκείνη την εποχή η πλειονότητα των επιστημόνων πίστευε ότι η θερμοδυναμική όφειλε να περιοριστεί στην ισορροπία. Όταν ο νεαρός Πριγκοζίν, προς το τέλος της δεκαετίας του 1940, παρουσίασε μια από τις πρώτες εργασίες του με θέμα την μη αναστρέψιμη θερμοδυναμική δέχθηκε το εξής ειρωνικό σχόλιο από μια επιστημονική αυθεντία της εποχής:

“Εκπλήσσομαι που αυτός ο νεαρός ενδιαφέρεται τόσο πολύ για τη φυσική της μη ισορροπίας. Οι μη αναστρέψιμες διαδικασίες είναι παροδικές. Γιατί λοιπόν να μην περιμένεις – το σύστημα να μεταβεί στην ισορροπία – και να μελετήσεις την ισορροπία όπως όλος ο κόσμος;“

Ο ίδιος, νέος και άπειρος τότε, αιφνιδιάστηκε τόσο που δεν είχε την ετοιμότητα να του απαντήσει:

“Μα εμείς είμαστε παροδικά όντα. Δεν είναι φυσιολογικό, λοιπόν να ενδιαφερόμαστε για την κοινή ανθρώπινη κατάσταση;” (το γεγονός αναφέρει ο Prigogine στο βιβλίο του «Το Τέλος της Βεβαιότητας», εκδόσεις κάτοπτρο, 1997).

Tο 2000 τo Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο τίμησε τον Ilya Prigogine με τους τίτλους του επίτιμου διδάκτορα των τμημάτων Χημικών Μηχανικών, Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών, και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών.

Στα πλαίσια της βράβευσής του ο  Prigogine έδωσε μια διάλεξη με τίτλο “Είναι το μέλλον δεδομένο;“. Μια εμπλουτισμένη εκδοχή αυτής της διάλεξης μπορείτε να διαβάσετε στο ένθετο που ακολουθεί: